Oo k in die Go'Udstad 't die l\"ederlandse Ver.

su k es gehad!. Di e Ver. i ook sedert oor1ede.

Oo k in die Go'Udstad 't die l\"ederlandse Ver.

en oo k die Afr. Toneel\·er. Braamfontein, Y e rdien- stelik opvoerings gegee. Da n is daar in Turf- fo ntein 'n gesels kap · wa t k:rns 't nog ba ie van hulle te laat hoor as hulle 'n paar essensiele punt- jic wou in ag neem. Verder bes taat daar oor ons hele la nd deba tsvereniginge wat af en roe met sukses toneel tukkie o pvoer ..

l\ laar nerge ns 't ek n· og so s ien knoei nie as juis hier in Johannesburg. Hier is meer toneel- vcre niginge op die R and as Afrikaanse Koffie- hui e , en d;it llijk mij of elk e bloumaandag so'n amateu r-geselskappie--wat al reeds ternouernood oor genoeg speelkragte beskik, om 'n derde klas kluggie voor die voet!tig te breng-nog in drie of vier a pa rte geselskappies opgesplit word a[

naar gelang van -Oie getal s pelers wat hul'Ie ma n- haftig genoeg waan om self Ieier van so'n gesel- skap te wees, of wat genoeg a mbiesie 't, om self 'n hoofroUetjie te vervul Die vrug wat van so 'n nbesonne ijwerigheid te wagte is lig voor die h a nd. Ek was v- roee r, toen ek Yir die Helpme- k aar gereis 't, meer as een maail die g as van dergelijke dilettante-poginkies, waar ek mij siel in lijdsaamheid mocs - besit, om mij nie

1:e ver- erg nie <lat ek uitstap voor die skerm vir die laas- te ma a l val. Dit 't al gebeur, dat nie minder as

twee van die spelers van hoofrolle, sonder waar- sku \\-ing wegblij, en dat die ·would-be artieste-- n adat huDe die gehoor 'n half-uur of !anger laat wag 't-verskoning vra vir die onvermijdelikheid, ti:at hulle die afwesige akteurs se rolJe sa! moet af- lees ! Dan 't ek ook a l gesien, da t 'n s peler sij

32

bele rol, in repies vasgcpl a k 't p 'n meubelstuk r wa t hij gedurende die aand in sij hand moet hou -Vader Tijd se seis-en da n lee hij dit daa rvan a f

En die toegang wa ,·ijf s hilling !

* * *

!\'oudat e k 'n kort oorsig gcge · 't ,·a u di e ve1·- eniginge,

soal meegehelp 't om die smaak nrn ons publiek vir <:l.aardi e soort ont panning te- ,·erfijn of te bederf, ka n ek in 'n ge ·ki edkundige ,·e rhandeling tree oor die tof wat die vers killen- de ,-ereniginge instaa t gestel

om p tc tree.

l\Ielt Brink was een van die eer te wat iets oor- sp ronkcliks ter opvoering gefewer ' t. (Die al- lereerste stuk wat bier in on land pa kl aar ge- maak is, is: ,,De nieuwe

of de Tem- pera ntisten", dis in 1832 geskrijwe deur 'n Fransman van wie ik nie die naam ka n uitspreek nie : C. E. Boniface).

Daar is nie 'n land in · die wereld wab soveel s tof vir dramatiese uitbeclding oplewer as S.A.

Ons land is 'n terrein waar nagc noeg al die na- sie van die weretd en a lle gr::i de \'an die beska- wing verteenwoordig is, e n die tewc in die jonge en bonte lrosmopolitiese samelewing i Ycel\"Ormig in si j uiting.

D ie poginge om die opgehoopte tof te ver- werk, was asnog hoofsaaklik bepcrk tot die klug, en in die rigting is daar so'n oordrijwing te kon- s ta tere, dat die smaak van ons publiek vir iets hogers nog eers moct opge,· oed word. Preller sf! in sij voorberig tot ,,Ou Daniel " ,,Ons toneei- publick is, wat 'n uitheem se, konvensioneel ro- manties-retoricse melodrama en 'n derde-klas.

k n ugspcl daarvan ge maak het. Dis nie ons skuld

33

nie, m aar ons ongeluk .

• e ie Afrikaans-nas i onale andering kom."

Met die bewuss ijn va n 'n beskawing, sal die ver- Dit is eers ged1 urende · die Jaaste paa r jaar, dat

<laar ernstig gestreef word in die teenoorgestelde -rig-t:ing-dat o ns h andjevol dr amaturge {m eesal dramaturge in die dop), behalwe die klug, waa r -die domm e en Jistige kleurlingbediende-element, -en die bonte, ko· smo politiese, ja kal'eidoskopie -e mensemeogeling die ko miese faktor verskaf, <la t

· hull'e gaan besef, dat daar 'n ewe wije veld vir on t-

· ginning wag- ' n go udmijn va n tragiek-ek be- -doeE die agtereenvolgende, o n'Ophoudelike bloed- en trane-epi sodes waar o ns geskiedenis vol va n - is.

Die ton eelstukkies van Melt Brink is me esa1

" blijspele, en is geskrijwe in 'n taal wat di e Hol-

lander sou noem, ,, 'n mid'dending tussen Neder- 'Jand s en Afrikaans".

Behalwe Melt Brink wat tussen 1869-73 reeds 14 stukkies geskrijf 't, 't nog ander k ameri ste 'Van Aurora oorspro.nkelike werk gelewer, w.o . H.

W. Teengs, J. M. Belinfante, N. C. Koster, L.

·va n Hog ezand en A. P. H erhold. Onder die stukke van hulle hand, wat n'Demenswaardig is, '.is: ,, De diamanten der Kroon'', ,, Het Einde va n

·•n Booswicht", ,,De Verdro· nken Minnaair ", ens.

In Holla nds bestaan diaar nog verder ,,Deborn", -cleur Hubertu s Elffers, en twee nummers van

.,,Ons Spreekuurserie, deur dr. W. J. Viljoen, nl.

,,Koppigheid" en ,,Achter de Schermen" (albei -;ui t die Duits vertaa ld).

* * *

Vir ons bestaa n da ar ' n wije keuse tus sen vier

onderskeie rigtings van toneel-littera tuur, nl.:

Oors pronklike werk uit a nde r 1 land e en in ander·

tale : se no u maar Nederland en Engel ;

Werk uit a n<ler tale vertaald in N e<le rland of Afrikaans;:

3. Oorspronklike werk uit Afrikaan e bodem, in t ale anders as Afrikaan ; en eindelik oar pronk-·

like werk uit Afrikaanse bodem in Afrikaa ns.

Die eerste, nl. oorspronklikei we rk uit ander Ian-·

de en in ander tale, 't die minste kan om te·

slaag, e n kan gerus > m t S. A. betre f-vir toneeT- doeleinde-maar sterf, wa nt ' n Afoikaan\.se 'PU- bliek begrijp daar nie veel yan ni e, o mda t daar·

toe ta nde uitgebeeld wo11dl , wat aan die Afrikaan-·

se opvatting tota al vreemd is, en omdat die le\\·e-- ring va n uith eemse denkb eelde, o ak nie bereken i om die taal waarin sodanige denkbeeJde uitge-·

beeld word, daar beso nder baa t bij te laat vindl nie. Elffers se in sijn \'OOrrede tot ,, Debora";·

, ,Het Holll'ands in Z. A. ka n ni et ge handh aafd.

worde n dan door verspreiding va n uit Afrikaan-- se bodem ontsproten litterat uur. "

Die tweede rigting, nl. werk uit ander tale ver-- taak!J in Nederlands of Afrikaan . Die verdien nog enigsins aanbeveling, mits een gl"'Oot vereiste nie uit di e oog verloor word nie, e n dit is, d at

<lergelij ke stukke sodanig verwerk word , dat dit sig behoorlik b ij Afr. toe tande aa npas. In die op io- i albei die stukkie van dr. Viljoen ni e alte·

gelukki g uitgeval ni e, omd a t daar te Yeel d uitse·

geaardheid, e n vir die res holland e aan blij kleef

Die pogings van Stef. Marc en Gusta\" Prel-·

ler bea ntwoord be ter. D r. B es elaar se in sij ,,Suid Afrika in de Letterk unde' : ,. tukken uit Eumpa ingevoerd, tenzij zij klassieke kunst Yer-

35

"l:onen, voldoen meestal minder goed in Z.A., we- ge ns

onder cheid. in le\- ensomstandigheden. D

Engel'sen, wier denb\·ereld nog z'n middelpunt - heeft in de Britse eilandegroep, voelen dit min-

,.cJer, maa r de Afrikaner, \\·iens innigst bestaan

·met zijn vaderland is saarngeiweven, kan alJeen

bevrediging vinden in Afrikaanse situaties."

Die derde soort, nl : Oorspronklike werk uit

.Afr. bod!ern, maar in tale anders as Afrikaan .

<Oor hierdie punt kan ck ,- olstaan met 'n sitasie uit bowegenoemde werk van dr. Besselaer: ,,Daa r :allerwege schou\\·burgbezoek rneer als ontspan-

ning ,,·ordt beschouwd da n als

vol'gen van 'n kursus in 'n -bepaalde taa l; e n daar 't gedeelte .der Afrikaan e bevolking, dat nederlandse dra- ma's bestudeert, geen overwegend, ind: ien al een 'in- aanmerking kome nd, gedeelte vormt van 't

afrikaa,ns uitgaa nd fPubliek, dat tothiertoe bo- vendien geen terk e begee rte heeft geopenbaard

·naar dra matiese voorstellingen in 't Nederlands ,

is 't zeer waarschijnlik, <la t alta ns de naaste toe- 1wmst zal ·beho ren aa n

Afrikaans en Engel.

· .drama.''

T eem ons die stelling-eo die twee voorafgaan- de- as steekho udend :um, dan blij daar vir ons :niks anders oor nie, a . om o ns neer te l e ^{bij die}

vierde en laaste keuse, en dit is om on.s toe te 10

·op die. beoefening en Y erfijning van die drama

wat in S.A. si j oors-prong ' t oor S.A. toestand e

·handel, en in Afrikaa n s geskrijf is.

Om alles hier op te som \\"at daar a l in Afri-

·kaans gelewer is, en oor elke stu-kkie 'n <op-

aa nmerking te maa k sou alTeen

'n hele uur in

:beslag neem. !\et bloot die vermelding van die

stukkie wat n i e deug nie, en die rede, in ron- (Je woorde, waarom hul nie deug nie, sou allee11o -00k al 'n hel'e Iesing be laan. Ek noem dus net

' n paar, wat die moeite werd is:

Magrita Prinsloo va n 'Cls. S. J. du Toit, ' n his- 1oriese ton eelstuk uit die Grote Trek , is 'n alom- bekende en popuiere stuk;

,,Ou Daniel" van H. Oos t, \vord deur Preller genoem: , 'n gebeurtenis op die gebied van ons toneellettere". Dit teken die botsing tu sen d ie

<me en eige ne van ors vo lk, en die nuwe en vreem- de wat brutaalweg in d1e Afr. samelewing binne- dring. Die skrijwer 't taamlik daarin gesl'aag om

'n uitnemend vir dramatiese uitbeelding geskikte thema te skep. Hij 't wewel rede tot aanstoot gegee, deur god sdienstige verhandelinge op die t>o neel te bre ng .

,, Susann a Rey niers" is 'n historiese bfi j pe t van prof. A. Francken, uit die eer te jare van die volksplanting en is een van die mees hoogstaande s1ukke in ons jeugd ige Afr. dra ma.

,,Liefde en Plig" deur Jan Celliers is 'n alles- s ins verdienstelike toneelspel, uit die driejarige

<><>rlog. D is egter te boekagtig en on derste1 te

weinig handelin g - ou die skrijwer, ook net soos- sekere a nder ontwikkelde Afrikaner ten onregte volhou, d at dit onafrikaans is om te bewee.glik te wees op <lie toneel. Ik ou nie sien waarom nie ! Die Afrikaner is tog seker gesond genoeg om nie dooierig te wees nie, en ek 't nog nie bra 'n pre- dikant van e nige a nder nasie gesien wat so volop kan ge. tikuleer as ommige van o ns eie Domi- nees. En Jet ma;ir o p hoe ' n Boer k an be- duie, as die wart skep els hom vererg

Vervol' gen is daar ,, Die H eldinn va n die Oor-

log" odeu r dieselfde skrijwer.

in die ko n entra iekampe. 0 m aa r orige ns goed .

Di t ket · die lije k 'n bietjie s tijf, La ngenho en ' t twee tukkies gelewer, heelte-·

m al in 'n nuwe rigting, twee allego rie e , ·oor tel- ling uit n g e ki edenis, nl. .,Die H oop rnn . A. " en ,, Die \'ro u Y a n . A. " Oppervl akkig be kou lijk die tukkies so o nton eelmatig a jij"

maar kan denk, maar vo er d it maa r op, da n kan jij jou gemoed nie beheers nie om di e effek wat uit die t uk s troom.

\" erde r bestaan da a r vers kei klein ere s tukkies, mee a l klu g gies o f gedra ma ti. e irde a nekdote , soas : ,, D ie Koekod ief" va n . · emo ; ,.De B rand en- d K aar ' van Herm. mu t ; ,, Die F amilie aak"

,·an La ngenhoven, en derg lijke.

E rn stig frik aners th et s m , 1 Je hah,·e 1 p rin- . ipiele besware teen toneel in die alg meen, be- sond ere bedenkin g teen d ie lig tere stukkie . Daar word te di kwels iets Jafs opge di ; na io nale wa k- h de word verbloem of aangc moedig ; en d ie deug ni a ltijd b loon nie .

* * *

E n nou gaan ek korteliks aa nroo n, dat on al- ma ! eintli k skuld daaraan het da t die Arf. to- neel nog nie onder teun word , oo di t behoor nie , en dat ge\"olgelik, die aanmoedig in g, \vat tot :P O Or slag vir betere poging moes dien, ontbreek-

Vereer is ons publiek hopeloo on ve rs killig en

daar wo rd g rowe g ebrek aa n belang telling aa n

d ie da g gele. Maar ik e met Preller ,.Di nie

o ns skuldJ nie, m aar on on geluk. " Gee on 'rr

Y ertoonbare ton eelstuk, en v r dit ordentlik op,

clan sal o n kom kijk . Hier i. dus spra ke nn 'o

bedorwe smaak. Die eintlike• skuldio-es i !us:

die skrijwers en die spelers .

Die krijwer : Jan Celli ers 't ecn keer in 'n toe praak ge e: ., ^Baie mense denk die Afrikaan - -se Taal is nou net geskik o m mekaar grap pies te

verte~

e n mekaar lekke r te laat lag '. Di d ie grondige waarheid, en dis een \·an die vernaamste rede , \vaarom daar o nder . frika ners va ndag nog

· oveel veroordeel--0f ]aat ek e rede tot \"OOroor- deel - be taan teen die tonee l. Daar Afrikaans d ie mee g.eskikte ta a lrnrm is om aa n die l<lug· e n die li gtere blij pel in .. . - \. le\\·ensvatbaarhe id te waa rborg, 't _krijwers en embryo...1dramaturge jamm erlik oordr ijf, en

hu11 e mee al platheid b e- -skou as die enio-ste wat ges kik i \·ir die rnlk. Di is misdadig. D ie beste is \·ir die rnlk nie te goed nie, en hoe eerder k rijwers <lit be ef hoe gouer sal ons to n el onthef \\·ord va n die vooroord el.

Dat die Afrikaner a ltijd moet voorgestel \\'O rd. as onop. gevo d en

rrerig, Yind ek va n die ka nt \'a n Afr. skrij wer 'n misd aad tee n ons nasionale volksl'ewe gepl eg. Asof ons dit ni e veilig a::m die , Dopdokter-Ogg-Stent-Carly1 e-Cumb r- la nd-tiepe ka n oorlaat om met ons vo• lk die . pot

te d rijf nie ! E en van ons bekwaam te e n Yeel- belo· wendste skrijwer , \\'at veeil g doen het Yir

d~e

bevordering van ns taal, w aarvoor e k ho rn boogag , kan ek maar nog nie vergewe dat hij in ' n toneelstuk een van sij peler s met ij vinger 'n dooi v1'ieg uit die melkbe ker laa't h aal voordat hij vir d ie Engel man koffie skenk, en d'at hij vir die Engelsman wat alreeds sij mond vol het van die eenvoudigheid en vuilhei d va n di e boere. in 'n kalbasdop moe1 gaa n water haal om te dtrink. Dit

39

i betreklik niksbeduiden de puntjie , maar ' n toe- ...-a.uige vreemde toe k·o ·uer suig daar ' n aansienlik hoeveeLheid gif uit. Ek 't reeds al gese hoe 'n seker toneel krijwer godsdienstige verhandeling t p die t nee! bre ng, wat rede to aanstoot gegee 't. Dit was so'n sterk wapen in die hand nm di teen tinders van toneel, dat daardeur 'n pam- flette-oorlog ont ·taan 't. tussen F. C. Eloff en H.

Oost, wat nie bere ken wa. om een van die twee uiterste rigtinge be e nder te oortuio- nie; \\·ant , soos altijd in die g ml rnn o 'n

en kontra penne-skermutseling gebeur, 't oiok hier \\·eer die twee bijmekaar verbij geskrijf: Oost 't nJ. die goeie drama ver·dedi g, terwijl £.!off die sleg-te ver- oordee\ 't. Hoe dit ook sij. daar kom veel te , ·eel profa ne en plat uitdru kki ng- in die meeste ...-anons ton'eelstukke \'lOOr. let 'ciie. aam \'an die Heer

b.v. moes daar baie s paarsnmer tewerk gegaan

" ·ord, en dan verhandeling van 'n ui1,·er god - d ie nstige of kerklike aard m et ver an die tonecl af gehou wor I. Dergelijk · dinge i · dit wat erger, en as die skrijwers ,·an to neelstukkie, meer nou- ge· set wa op die punt. sou die pre tige ...-an on toneelk!uns minder in d i krediet gebre ng "·ord.

Behouden die g enoemd e puntji es, is <lit m.i.

ten onregte dat- moraliste onvoorwaardeiik die waarde van toneel: as faktor in die sede like op- voeding van 'n nasie, ontken. Maar laa t daar o p hierd ie , tuk ver kil rnn mening besta a n, clan nog kan nie ontken \\·ord ni e. dat die toneel 'n onteensegljke invloed uitoefen op die opvoeding van ta alg voe! , veral in 'n land 010s ons s'n,

\mar die eie taa\ met 'n magtige mededinger te

d en t wat oral dreig, en aan wie dit ongemerk

gel uk, om di e eie taa l te , ·crdrin g en elf te ,-er- ·

Die invloed1 Y a n toneel in die opsig 't Y laa ndere be\\·ijs . Die toe tan di in \ ' h! andere op ta a lg eb ied i in bijn a elke op ·ig pr s ie: d ie elfde · as hi er bij o ns , en een va n di e vern aam ·te midde l · wa t die \ ·lamn ige ter ha nd geneem 'tom n ie ten ondc r te gaa n i n d ie strijd nie, is die in. ta ndhou-

din~·

va n bl eiende Yla amsc s ko ubu rge.

D a t i:n krijwe rs en spelers die waa rh eicl hier · nog· nie besef ni e, is maar al

\niar. Di t moet a nders word. e n ek wo u graag die volgende be-·

straffing, met al die vuur en ern s \\·aaroor ck be-·

ski k, la at tu it in die ore Y a n al ma! hier tee nwoor-·

dig-, be ide peters en onder teune rs

to neel, en ,·era ! dieg ne wa t d aar onclcr m ij gehoor mag we s, e n \\·at no u a l, of la ter a t rant genoeg mag wee; , om elf toneels tukki es te . krijf. Die . krij- we r · va n pru11 e d1oen ons taal en die Afrikaanse toneelkun onberekenba re a fbreuk , cle ur te pro-- beer skrijw e voo r hulle nog ka n skrij"·e. En dit is o ns spelers s 'n plig om s ulke s krij\\·e rs te ne-·

geer en hulle nie te advertel' r deur hull· st ukkies- op te voer nie.

In die t\\·eede pla as so ndig sp elers teen on t;rnl en di e maak va n on . ge reclelik onde rs teu-- ncncle publiek, sowel as tee n die p res tige va n s krij\\'e rs w at verdiens telikc stukki e !ewe r, wa n-·

necr hulle voor die voetlig durf ,·e rs kijn sander·

hul le vooraf te verseker , ·an die 1 iding ,·a n 'n·

b .,. eg de pe rsoon as reg isseur. En e k n a die- publiek om sulke kn oei-ge elsk r tppies nie te on- dcr teun nie, voo·rda t hulle bc \\'ijs ' t, dat hulle di e ondersteuning verdien. Met weinigc uitson- dcrings is die werk Yan ons toneel-gesels kappies

41

;bloot 'n Yan buite Jere en resiter e van die respek-

·tiewe rolletjies, met al •die foute en gebreke van

·die . krijwer wat daaraan kleef en die a nd er \\'a t ilulle nog daarbijvoeg.

Dit

werklik s:> wei ni g verskil , · da t ik U

·wil " ·aarborg, dat ik di e h ele stuk, met meer ef-

·fekt ir U sal ,-oorl s, en cla n hoef U maar net

' n ti·kkie elk te betaal, waar dit U oou,

3, tot 5/- kos, en dan sal U nog die voordeel daarbij he,

·d'at ik dtit hard genoeg s;i l lees, dat U elke wo ord saJ boor- waa r a nd rs nagenoeg t\yee-d ercles

·die voorgedragene in die baa rd van die spelers o f

·in die blom me op die tafeJ blij steek. \Vie .-e

,,top". Vir 'n sikspens stuk onderneem ik selfs

• om die stuk van buite te leer.

Dit egter all een bij wijse va n Y ergelijking, o m U te oortuig, dat dit ei ntlik ' n prem ie op knoeie- -rij is, ' a nneer U el ke moont like ou opvoerinkie

·patro oi seer.

:\'ou omtrent d. ie to neel as faktor om taalliefde

·e n taalgevioel aan te J<\,·eek. Wat uitspraak e n

·s uiwerheid va n taal' betref, moes die toneel so goed ged irigeer wo rd, dat dit as ' n sta ndaard kan :geld.

In P arijs b. v. vra hulle ni e hoe word 'n woord -volgens die of die dik s ioner 'llitge preek nie, maar '-hoe spreek hulle diit in ,,La Sorbonne" uit. La

·sorbonn e moet julle weet, is 'n Toneelsk1 00J in r Parij , waar elkeen wat tJo neelspeler wil word,

"n grondige kursus in alle tooeelvereistes moet -<leurmaak. En so nougeset le hulle hul op die uit-

·spraak, b. v. toe, dat woordeboek-samestellers, h u , l'J e as ware raadpleeg.

Wat sou o ns vonnis wees volgen . die maatstaf?

42

M ij ondervi nd ing is, da t die mecst Afrik aans rt:oneel-dilettante met hulJe uit praak op di e to neel

net o

i as in die gewo ne !ewe. (In ,·er ba nd met u1t spraa k venYij s k naar die Y o rige le ing oor ,, praakgebreke en Spraa kmis bruik. ") Maar genoeg. Nou

ik nog ' n woordj ie se·

oor die vermee nde onbeweeglikheid en s te mmig-·

h id n in di e Afr ikaner. K e nn ers stem algemeen o re ·n , da t die frik a ner ' n aa ngebore aanleg ' t , ·ir tc; neclsp el, en dat dit horn a;m di e nodige vrij- · moedi g he id en behendig heid o m horn in ' n toege- we e rol in 1 te werk, ook n ie ontbr eek ni e. oos- ik reeds tevore a an gemerk 't, i d ie rrikane r Y er·

Yan onbeweegli k in si jn beweginge, n is dit idu 'n mi lei dend o pva ttin a om te Yee! stemmig heid.

op di, to n el in ag te ne m. Die o ne! rvi nding is,.

da t daarin naa r die a nder uiters te oordrijf word ..

D it i verkeerd !Om enkel die aa n"·ijs ings Y a n 1 die·

~krijwer

· t volg , soos b. , .. : ,,sij g a<t t naa r die · ,- en ·ter" , ,,le haa r kop op sij s kouer neer. "

kan in di e tu s entijd m aar baie ander dinge doen ,.

a. sij maa r ne t nie naderh a nd " ·eg.Joop n haar·

k p o p s ij skouer v ergee t nie.

E n cla n, tog a . u.b. nie t g ja:ig ni . Spee! tog ook n bietji e me t die gelaat trekke en die b we-·

ging, en nie ne t met die woo·rde nie. \\"at ' n ,-e r-·

velende bio koo ppla at o u dtt a rgee as ommige · ,·an di ge re iteerde op,·oerinkie

Y a n o n o p die · doek moes vertoon word , sond r da t di e hele teks nin di e stuk ook d aar naa. wee rgege · wo rd!

O m te reka pituleer, kan ik m aar net herh aal :-

enie to neel tukki e skrijw e nie. Moenie ' o . tuk opvoer nie , als julle nie oor bevoeg:d leiding·

besk ik ni e . Laat die uit spr aak s uiwer wee ·.

43

·w ij der uit die stuk alles \Vat p.Jat is of aa nstoot

·ka ? gee.

be\\·eging as moo ntlik. :\i e te ,ge1 aag nie. ' wij g oveel moontlik en laat jou ak-

.sies en jo u ge moedss te mm ing spreek. E n eincle-

lik , publiek , moenie ' n o pv· oerin g o nders teun nie, as julle nie vooraf verseker k an wor d, clat clit goed :is nie.

Ik voe] da t dit enigsi ns onregv. erdi g is o m die

·poginge van toneelgesels kappe o m·oonrnar-delik

·te veroordeel, sond. er ' n aa nn emelike weg ui t die moe ilikheicl aa n d ie hand te gee. On s moet nie

·vergeet nie , clat di t alm a] m aar liefh ebber ij-gesel-

·sk appi es i , wat meesal vir die een -0 f

lief-

<ladig heids -in stelling optree, en tensij daa r ie ts

·beters in d ie pl ek gestel kan word , moet ons dus maar r·oei met di e ri eme wa t ons 't. Maar daar

" k a n ' n · midclel gev ind word om di e toesta nd te

·vera nder. E n wie sal wil volhou, dat 'n vera n-

·.d ering ni e noodsaa klik is nie? D aar bestaa n hier gesels ka ppe \\"at hulle bes doen , en wat ook des-

·k undiig voorgelig \\·ord. >.""·ou, t eenoor s ul

ke g e-

·s elska ppe is d it nie billik, dat d aar ander groepe

<0nverskiillig te werk gaa n nie. W a tter kans 't so'n geselskap

m ' n vol saa l te trek uit di e. elfde -publi ek wat tevo re 'n o pvoe rinki e bijge\\·oo n 't, waar di e rolle va n ee n of mee<r spelers moet uit-

:gelees word, of \\·aa i: d rie-kwart van d ie gespr::i-

1{ene in die baard a n die s,p. elers blij steek ? M ij voorstel is , dat d iegene uit 1 diie verskillende -to neeJlvereni vinge van die sentrum va n die stad, (soas Braamfonte in, T urffo ntein, Jeppe, F ords- - burg, ens.) een \ ·ere niging vorm- daar is ' n p;:iar

·veelbelo\ve nde spelers in elk van die verenig inge .

D ie Yer . kan cla n af en toe . 'n opvoeri ng ge vir

tij "·ing van hulle eie fondse, e n kan d?. n tussen- in, net soos nou, 'n o pvoering gee, b.v. vir die Helpmekaa r of vir die kerkfondse va n

een of a nder gemeente. D it i · die enigsre manier om iets hogers t bereik met ons ton ecl. Gaan ons voort soos tothiertoe, clan maak on,-; o·n sk ul clig a an ' n misclaa<d, en offer o n: o ns taal-gevoe l en ' n verhewe kunsvorm op a an di e sug om besigheid te cloen. Met 'n Rederijkers kamer, . oas deur mij vborges tel, ka n · ons so'n mate va n ;;ukses behaal , dat ons Ja ngsamerh and 'n aa nsienll ike 1 deel \'an Clie publiek, wat aa n ons behoort sal kan aftrek va n die Engelse skouburge. Soos ek ese 't:

die toneel is 'n hoge ku nsvorm , en daa rmee gaa n gepaard essensiele bes tanddele van ons nasiona- le volk !ewe, sodat dit in ' n sek r in judaspen- ni ng i wat deur 'n liefdad igheid -instelli ng in - ge haal word, wa nneer hullle di e clienste va n 'n a ma.te ur.lkpoei-gesel kap pie :inT1oep

m vir hul le te kom geld maak; en hulle g een ag slaa n o p1 die k waad wa t · d aar deur hulle uitgerig- word ond er d ie dekmante] van liefidiadigheid. Dis diefs tal : jij

-teel van jou ouer o m jou broer 'n :ia'.lmoesie te·

gee ! Tot tijd en wijl so' n amalgamasie plaas- v ind, ka n k maar net mij versoek :ian d ie p u- b liek herh aal, om nie 'n tonee lvereniging te on- dersteun ni e, wat nog nie gewijs

dat hulle iets degeliks kan lewer nie.

So het ek geskrijf in Februarie 1919, n " ·at e k toen va n die Ra nd geskri jf het is ook va ndag nog va n toepa ing, nie net vir di e Ra nd nie, maar -0ok vir Pretoria .

Sover wat die verlede en die h de va n ons to- neelk uns betref.

4.5

Hoe . ou di t wees as al die

, ·ereniginkie van Pretori a en voorstede vanaand die wenk aanvaar wat e k twee jaar gelede aaCJ die h and g egee het vir die goud,·elde? Laat ons dit doen en so'n ama1o-a rnasie a fo nd• ament aan-

\1·end o m die Toekoms van ons Afrikaanse Toneel- lk un op te bou I

Op die 6de Augus tu het ek reed. in 'n artie kel in ,,On \" aderl a nd" so'n plan aan die ha nd ge- gee-wat .intu sen venvesenlik geword i , en wait:

on · cleur verdere aaneenskakeling k an bes tendig _ Ek het in bedoelde artiek el o. m" die volgende g ese :

,,Die vloek van ons ton eelkuns i

,,sagkens met die jongeling" Jkritiek van die Afrikaa nse·

pers. On . staan op 'n bultjie van waar on , na ' n f:iOeie asern s kep, op ' n nu,1·e tempo en n be- slister tred k an Jaat wegspring. Die skof vir liefhe bberij- of liefdadigheids-oprnerinkies kan nou as afgele ge kou word. · L aat on hierva n- daan ,,besigheid" beoog

L aat on _ vo orta:m op- t ree om di e kun s en die bruikba arhe id van toneel en nie meer enkel om te verrnaak of li efcl ad ig- 'heicLsfond ie te stijf nie

K,,·cking va n tlla llief- de e n taalgevioel moet hoofsaak wee , en daardeur populari sering van die werke van ons drarnatur - ge, \\'at van elf 11·eer voer tot waardering van ons letterk unde en tot poorslag dien vir sluimerende·

talent om voor die dag te lrnm.

Die tijd is aa ngebreek dat geen ton eelge el kap-

pie behoort toegelaat of aangernoedig te word o m

die srnaak van ons publiek te b ederf ni e. \i\ aarom

kan 'n ordentlike geselskap, met 'n vertoonbare

stuk nooit ' n vol saa!· trek nie, terw ijl die bios-

"kope en . kouburge in Pretoria en Johanne burg -en ander

t plekke, jaar uit e n jaar in aand Yir aand, tot sti kkens toe gevuld is met ons eie men e, en dit n gal om die allergoedkoopste kaf

·te sit en aa ngaap-goedkoops te wat gehalte,

.maar duu r te wat toeg ang betref ? EenYoudig,

'() mdat knoeige elskappies die pad rnn 'n toneel- . pan, w at iets hogers

presteeir, toemaak? Weer,

·waarom i. o n ton ellettere nog so brand a nn, ter-

·wijl Su idafrik a me r stof vir dramatie e uitbeet- IC!ing oplewer a. ni o-e ander la nd ter \\·ereld? Om- 0dat skrij \\·er s krikkerig is dat hulle bcdoelings

verkeerd sal vertolk word en hulle \\·erke ver- 1rnoei deur Yerenig ink ie wat hulle nie \·erwerdig

·Om

desk undia te Jaat voorlig nie.

'.\let die holl andssprek nde publiek waar Preto- Tia oor beskik, b hoort daar tog plek te

es vir minsten een pYoering in di e maand. · :-.raar ge-

·<lurende die afgel pe dri e jaar wa. <lit s kaars een

~n

die jaar

En as ons daarbij bedenk dat P re- :t ,oria en die voor tede ni e minder as 7 (segge sewe -stuk s) toneelvereniginge rijk i. !-latere bere:ke- ning het bewijs <lat ek die getal ver o nders kat h et:

oek \Y eet nou va n twaalf

Die o plo ing ou ons in siens dit wees: pl aas

·• n yereniging- ooder bernegde regie en b soldig

·die regi seur. Die beste deskundige sal ook nie

·instaat wees om ' n sukses van die saak t maa k

·nie, as va n horn verwag word o m ij tijd, wat hij

·Op ande r wij . e duur ka n verkoop, sonder vergoe-

·ding op te offer. As jij iets degeliks wil he , moet jij bereid we . om da arvoor te betaa'I. Die pu.- bliek kan da n iet goed · verwag, en a · hulle dit

&rij, J aat hu11e dit dan ondersteun en waardeer !

47

En di \·erenigi nkie wat sonder leidi ng rondta moer dan maar in die gt::drang oncler <l ie y()ete raak

D is di nig. te oplos - in en e n_ i_ bl ij om te

;.t: dat \·oorb rei dende stapp alret::cl,.; g·edaa n is

o m so 'n g-esel kap te ,- , tig-, wat feitelik 'n to- neclskool p be keie ska al sal \Yees. :\ a tuurlik

;;;ii

die gese ls kap ook ,·ir di e , ·oordeel ,-an cl\ ie een of anclc:r Ii fd ;icligheid sinstelling

optree. Die cnigste ver. kil sa l wees, dat dus i t. va n 'n grei n- qj i kunsgeh<tlt kan venrng word, w: rnt dat vir die v rli1'0ing bet:aal sal word . Intu en hoef

<

ns on . krit iek nie te s paar nie. Yan profe -

sionele p rMJ n of liggam word die all erbe te ,·e nrng-. A hulle dit n i l we r nie . laat hulle ci a o ,·erbijkom. ..\an die ander kant !aat ns uitskei m t di pvij lrij van die ge kn oei ,- an lor<l.ige amateurs!"

Die plan waarop in hi erdi e aa nh ali ng ge io peer word. het ek breedvoerig ui t e nges

op ' n \- er-

g-aderin~

v:rn 'n toneeh·ereni gi ng wa an-an ek in-

us. e n lid g-eworcl het_ Die g·cdagte werd met

;d emene bijval begroet, en di e v rgade ring het m

e •np;i rige temme daar p aa no- dri ng dat· ek die leidi ng van o'n de. kundi g v ·r te

ge- s ·lsk ap op mij moes n ec m- ni tecnstaande mij uitdru klik ver e kering, dat · ·k nie b'skik oor die be,- gdh eid, wat ek mij van so' n regi eur

v orge t I h

nie. Die \·raa

wa nL waar om

n opperbevoegcle deskundige te krij?

\'crder \" rontskuldigino- hoef ek nie te maak nie . B;i i van die gcho r hi er tee n\\· rdig is leer- Jingc va n mij toneelskool en , ·ana a nd en \\- eer op

13

,·ember en weer \Toe in Desember al die

l:> retor iase publiek die «elee ntheid he om uit die o ptrede van leerlingc ,- a n die Tone 1;.koc l die d.oeltreff ndheid of ;! nd rsin s te be- of n:roordcd.

Sover die amestclli ng ,- a n die vere niging ,,·at, n aar mij bc -keie meni ng, die grond ::.lag ,·a n ons toekom sti to n elk uns sa l moet le.

L aa• t ons n::i u uitreken of daa r oo k 'n lxrpaa l- de maa ts taf ,·ir die sto r va n o ns to n ellet te rc s;d moet neerge l · word.

On s be ·kik tot hiertoe oo r die klug- of blij s pel e n die tre urspel. \ at daa r va n eer. gen oe md c die Jig g si n hct is, , p enk ele verdi ens telikc uit- so nderinge na, n i ba ie ui· tmuntencli uitgeval nie.

Dit i te lig. Ku ns\\"aard e besit d it nie ei ntlik n ie, en as s trekik ingswerk is die moraal in di reel te vagies :rnngedu i. :\ s die stuk afgcspecl is , rn el die t-oe -J <0ue r of hij nou werklik -ij aa nd verbeuseJ het. Die opvoering vers kaf omtre nt net-

o,·eel voldo ni ng- soo ,,·a nnee r jij du n sop met ' n dri eta nd-vur k e<t. J ij hou d aar niks van o or

En d ie tre urspel

W I, • diie mag ' n nuttige middel ,,·ees • m na . io na1 eiewarde a lt ij d aan te wakker, bij die na nskoue va n die g r ot e verlede va n on. helde olk, maar di t werk vaa k ,- erbitte - ring in die h and, deurdat meestal vert o n word, nie hoe goe.d1 die eie na sie is ni e, maar ho sl g di · teepar tij i .

En dan, on klimaat en o ns hele ,·olk:aarcl b reng mee, dat on;; n :x>it te lang d roewig gcste md kan wees nie, . odat dit ' n >::>nreg teenoor ons n;1- s ionale vo lkseige is om o n. te dwing m o nder t rie ti ge omberheid te k\\·ijn .

On s hele geaardh eid i daarop aange,rijs, da t

49

on tone I in die toekoms gaan \1 ·cc: nie die treur- .spel nie, m aar di blijspel.

\" erder, waar ons eigenaardigc toest::i nde ta[

nm midd ele tot Yolksopvoeding v rder, staat dit 1· a , dat t nee! een van di e kag rtigste middele·

sal m et \YOrd. om ons volk teen Y erwo11di ncr te nijwaar, deur na-aapsug te hckel en ideale toe- stande aa n te prijs.

On tone I aJ du s voorlopig hoofsaakl ik van ' n strekking gehalte moet wees. ::\"ou is dit wa a r, dat strekking. wer- k eintlik nie kun \1·erk i ni e, maar laat ons dit verecr m:wr verlief neem o m die hoger kun te ontbeer, en e r treef om

toneel ui t die modderpoel 1 -:111 \·ooroordeel en onag te Y erhef.

laar laat on on . -da aroo r nie te 1 ·eel b k<J m- mer nie. :\ aarma te ons ernstigste krijwers, wat die volk iel " lkome begrijp aangemoedig

ref.

m die Yoll.:saard in die drama uit te b eld, sal die jui ·te gro ndtoon aan di e dag tree.

v\ ^{aar on 1\· I oor b gaan} behoort te wee , i. om die opgeYo rde drama bruikbaar te maak en dit so te diri,,,eer, dat die

en uit ·praak \·an die toneel as norm kan geld. Om ' n voorbeeld te- noem: ' n tijcl aeled het so te se die an e fr.

Holl. p rs in Tran 1 ·aal hul Yer. et teen sekere wij- . igi ngc 1 ·a n die . A. Akademie, op di e gebied 1 ·a n die Afr. pelling, wa t 1 ·ir hul as g ewes tel'ik YOOrkom.

Le hi er nie 'n kostelike a rbeids1·eld \'<JOr die- Kultuun·e renigi ng nie, a die b.Y. rde ur ' n bietjie

1 ·orsingswerk die a· lgemeen-gebruikelike uitspraak

van ekere t11·ijfelagtige woorde te wete kom en deur middel van die toneel' voor krijf.

50

Die ver niging is aan 't onderhandele met die oeienare van die Letterkundig maandskrif, ,, Di e Banier", om ' n rubriek inge ruim te krij, waar

• daar o nde r redaksie van 'n uitermate-bevoegde taa lde. kund ige, wat ba ie onder on. mense rond- gaan ( oo b. \'. G. R. von Wiellich) t n kan aan-

.gegee word. Dit sal ' n pragtig prestige skep

vir ons Kultuur vereniging, ja vir ons toneel, om-

·dat ons sodoend e sal kan meepraat, wanneer daar

• ventueel weer

spellingwijsiging sa-1 moet be-

·raad . lmtg word .

l\laar all ereer: moet ons vel'brokkel ing Yan kragte en verspilling va n nuttige energie wiorkom,

·deur te kon entreer.

As mondstuk va n ()ie Afr. Kultuurvereniging

·en Toneelskool nodig ek hierme verteenwoordi- .ge rs va n nlle ·pfaselike tone lg esel kappe uit, tot

' n sam preking, waarop 'n aanneem like basi.

vir hereniging kan oorweeg word.

Ek is daar oortuig van- en dit is ook die op- Yatting va n a ndere wat die saak Jang, ernstig en

·diep ,. ordenk het-dat di t die enig te midrdiel gaan

we s , waardeur iets hogers be reik al kan word

:as die huiclige oppervlakkige kunslose toneel-g!!-

:a m'lt eur.