staatsbelang
Hendrik van der Zande
bron
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang. J. Lescailje / D.
Rank, Amsterdam 1717
Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/zand008deme01_01/colofon.php
© 2011 dbnl
Den weledelen achtbaaren heere M
r. Gerrit Hooft den jonge, oud scheepen, enz. enz. enz.
WELEDEL ACHTBAARE HEER.
De ménigvuldige eer en vriendschap, die ik genooten heb, toen ik dat groot geluk hadde, van te Leide, Minérva's Burg, nevens U Ed. Achtb:, te betreeden, en op myne inwydinge tot der beide réchten Dókter, U Ed. Achtb: met alle eerbiedigheid te omarmen, en gelukwénschinge van zynen Welédele te
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
ontfangen, hébben my aangespoord en aangemoedigt van dit Treurspel, genaamt Demétrius, óf stryd tusschen de Liefde en het Staatsbelang; Uwen Ed. Achtb:
loffelyken en grooten naam, met het diepst ontzag der waereld, toe te wyden, tót erkéntenisse van genootene verplichtingen. Demétrius Kóning van Ténedós, die het gemeene best meerder ten harte neemt, en hooger waardeert, als zyne tédere liefde, hoe diep zyne borst gegriefd is, door de onvergelykene schoonheid van zyne zielsheerschende Isméne.
Zó is 't altyd geweest met Uwe Wélëd. Groot Achtb: Voorouderen, de Hoofden van ons Land, die, met onvermoeide zórge en vlyt, de belangen van Staat en Stad, en het gemeene best meerder ten harten namen, en hooger waerdeerden, als hunne eigene wélvaaren; waar door
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
ze eene eeuwige en onkreukbaare glóry hébben verwurven, en zullen onstérflyk leeven in de gemoederen der getrouwe onderdaanen.
Hoe dier ons Vaderland aan het Doorluchtig Stamhuis der Groot Achtb: Hoofden verplicht is, acht ik óverbódig te zyn thans af te schétschen; vermids zulks genoegsaam waereldkenbaar zy, en in de harten der Néderlandsche Landgenooten, als op een duurzaam perkement geschreven is. En de Wélëd: gestrénge Heer P.C. Hooft, dien grondlégger en opbouwer onzer zuivere Néderduitsche taale, zal eeuwig leeven in zyne bláden, door zynen roem en naam; en de beminnaars der alöudheid en
zoetvloeijende poëzy zullen nóch tót zyne eere in hunne zielen een heerlyk dankaltaar stichten.
Het waare te wenschen, dat de
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
jonge lieden, gebooren tót het schip van Staat en Stad te bestieren, de noit volpreezene lessen en voorbeelden van Uwen Wélëd. Groot Achtb: Vader (dien voorzittende Burgerheer, die het Amstels Kapitool, zó heerlyk doet onderschraagen, tót onvergangkelyke eere; en het gemeene wélzyn, als het allerdierst juweel, acht en waerdeert, waar door zyn Ed: Groot Achtb: en zyne nakómelingen zullen eeuwig bemind en geächt worden) als voorvaderen vólgden, zó heilzaam voor Staats, en Stadswélstand. De zugt tót myne Landgenooten doet my zulks, met vlammende begeertens, wenschen, en vervoert my buiten het oogwit deezer opdragt.
Zó dit Treurspel, dat eene eigene vinding is, het allerminste Uw Wélëd:
Achtbaarheids doorschrander Oordeel, in Staatkunde en Poëzye,
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
kan behaagen, acht ik mynen uitgekóchten tyd, en arbeid, niet onnut besteed te hébben. Ik zal dan geensints vreezen, voor zulke ménschen, die zich inbeelden verstands genoeg tót berispen te hébben. Ondertusschen, zullen altoos myne wénschen voor Uwen Wélëd: Achtbaarheids wélstand zyn; en ik zal my in Uwe Achtb:
onwaerdeerbaare gunsten beveelen, en blyven Uw Wélëd: Achtb:
Ootmoedige en onderdaanige Dienaar H E N D R I K
VAN DERZ A N D E ,
R: G.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Vertooners.
D
EMETRIUS, Kóning van Ténedós, verlieft op Isméne.
L
AONIZE, Moeder van Demétrius.
D
ENOKRATES, Prins van den bloede, gezaghébber van het leger des Kónings, minnaar van Isméne.
P
ISISTRATES, Prins van den bloede, Oom en geweezen Voedsterheer van Demétrius, eerste Raadsheer van Staat.
O
FFELLAS, Neef van Laónize, twéde Raadsheer van Staat.
A
LBINUS, Hoofdman van des Kónings Lyfwacht.
A
MIRA, Kóningin van Cyprus, Moeder van Isméne. } Gevangen by Demétrius.
I
SMENE, Minnarés van Denókratés. } Gevangen by Demétrius.
Zwygende.
Gevólg van { Raaden.
Gevólg van { Sóldaaten.
Het Tóneel is te Ténedós, in het gehoor vertrék des Kónings.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang,
Treurspel.
Eerste bedryf.
Eerste tooneel.
DENOKRATES, PISISTRATES.
DENOKRATES.
JA, Heer, Isméne's glans kan 's Kónings oog bekooren, Die naar geen ryksbelang, óf réde meer wil hooren, Verslaafd zynde aan 't gezicht van zyne Ziels vórstin:
Hy is gekluisterd in de kétens van haar' min.
't Is reeds dry jaar geleên, dat hy vergeefsch zyn' zinnen Op haare schoonheid heeft gevést, om 't hart te winnen:
Maar zy acht zyn gezucht nóch sméken, nóch gebeên, Schoon hy haar óffren wil zyn' kroon vol heerlykheên.
De Liefde zyner ziele is in het minst' te mélden.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
PISISTRATES.
Is 't mooglyk, dat de roem der dapperste oorlogshélden, Die al zyn' glóry heeft gezócht in 's vyands bloed, Zyne óverwonnene door Liefde valt te voet!
Daar hem de weg tót eer' gebaand was, door zyne oudren Die d'oorlógslasten, 's ryks belangen op hunn' schoudren Weêrgâloos torsten, met eene onuitspreekbaare eer;
Legt die zyn hélden roem voor laffe Liefde neêr, Na dat hy 's vyands heir, tót zéswerf, heeft verbrooken, Zyn Land verdélgt, die ons met listen kwam bestooken?
DENOKRATES.
Zyn ryk is gantsch verwoest, én zyne ontzagbre magt, Met zyne laatste stad, tót de óvergaaf gebragt.
Pizarkus, door de vlugt, is 't nauweliks ontkoomen.
De Góden scheenen ons met zégen te óverstroomen.
Nu légt die groote roem vertreeden in het zandt;
Wyl 's Kónings Liefde 't heil des vólks wyst van de hand;
Daar 't alles moest voortaan voor zynen sabel bukken, En vreezen voor zyn' magt, en grooten naam; daar plukken Wy reeds de vruchten van zyn' drift en minziek hart:
Want hy verwaarloost 's ryks belangen tót myn' smart.
Men hoort hem nimmer, als van zyne Liefde spreeken.
Hy tracht niet anders nu, als myn' slavin te smeeken:
Daar hy zyn' zége alom verbreiden moest, verlaat Hy, door de min vervoerd, het wélzyn van den Staat.
Niets kon hem wéderstaan, óf hem zyn heil beletten:
Want Cyprus eerde reeds zyn' diergestaafden' wétten.
Maar is 't hier alles tót des Vórsten komst bereid, Om, naer den eisch en plicht, met volle majesteit, Hem, op het prachtigsten in zyn paleis te ontfangen?
PISISTRATES.
Ja, Prins, ik rékhals naar zyne aankomst met verlangen;
Maar hoe kreeg 's Vórsten oog Isméne's glans te zien?
DENOKRATES.
Ik kwam dat hémelsch beeld den Kóning aan te biên.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Haar' fiere schoonheid trof myn hart met médedógen.
Ik wierde op 't téderste met haaren ramp bewoogen;
Ja, was verwonnen van de aanminnige Engelin, En stichtte in myne borst een altaar voor haar' min.
PISISTRATES.
Verhaal my, hoe gy haar hebt tot uw buit gekreegen.
DENOKRATES.
Na dat men 's vyands land verwoest hadde allerwégen, Was niets meêr óvrig aan de zége, als maar, alleen
De schoone hoofdstad van gantsch Cyprus: 'k vloog daar heên, Gevólgt van moedig vólk en 's Kónings lyftrouwanten, Op 't vórstelyk bevél: 'k bezette aan alle kanten Die stadt, en voerde t' heir tót stórm op stórmen aan;
Maar wierde weêr te rugg' gedreeven, in het slaan.
De Prins beloofde aan 't vólk vry plonderen dry dagen, Wanneer die plaats bukt voor zyn' magt, naer élks behagen:
In 't kort', men won die stadt door groote dapperheid.
Elk gaf daar blyken van zyn' krygskunde en beleid, En deede 't vyands vólk door zynen sabel sneeven.
Ik wierd tót wraaklust, door een' broederzugt gedreeven, Die in den laatsten stórm gevangen was: in 't stóf Lag hy vermoord, toen wy vermeesterden het hóf.
Helaas, hoe dier stond my die gunst en 's hémels zégen!
Ik streefde en Pafós toen met eene ontblooten dégen, En velde 't alles neêr, met onverschrokken moed.
Dus heb ik ruim betaald myn 's broeders dierbaar bloed.
Ik vloog in 't heilig koor des tempels van de Góden;
Daar ik verhit, door wraak, het alles zócht te dooden;
Maar myn' verwoedheid wierdt, op eenen oogenblik, Bedaard. Myn moordzwaard viel uit myne hand, toen ik Isméne, zó vol glans, zag voor myn oog verschynen:
Dat wonder der natuur deê mynen toorn verdwynen.
Zy, met een fier gelaat, sprak, open deze borst,
Pléng, zwelg myn eerbaar bloed, en laaf daar méde uw' dorst;
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Behoed myn moeder, wyl gy koomt te zegepraalen, Voor 't woeden van het vólk: doe my ten graave daalen.
Ze lag voor 't altaar neêr geknield, om van de Goôn Te bidden 't wélzyn van den staat en Cyprus kroon.
Ik wierd gepérscht, door haar gezucht; ondanks myn pógen, Haar aan te bidden, en te vieren haar vermógen.
Ik reikte haar myn' hand, en recht' haar óverend:
Geleî heur beide, toen naar buiten in myn' tent, Als myn' gevangenen; maar voelde myne zinnen Gedwongen, van dien stond, haar eeuwig te beminnen.
Ze ontdékte my haar naam en heerelyk geslacht:
Dat zy in Pafós wierdt geëerd en hoog geacht;
Ja, dat zy uit het bloed des Konings was gesprooten:
Ik voelde van dat uur myn' liefde en smart vergrooten.
'k Vertoonde, in wéderwil myn 's harte, 't schoonste beeld Aan mynen Vórst, dat vrouw natuur oit heeft geteeld;
Dóch dachte noit, dat hem die glans zó zoud' behaagen, Daar hy in Mavórs school verslyten moest zyn' dagen.
Die, die verwaarloost nu 's ryks wélvaart; wyl hy geeft Zich over aan een' vrouw, in wie myn' ziele leeft.
Haar glans zó heerelyk doet mynen boezem blaaken In téderheid...
PISISTRATES.
Ik zie Albinus ons genaaken.
Twede tooneel.
ALBINUS, DENOKRATES, PISISTRATES.
DENOKRATES.
Myn heer, is van myn' komst aan 't hóf de weet' gedaan, Aan haare majesteit? zal ik gehoor ontfaân?
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
ALBINUS.
Ja, Prins, ze zal terstond aan u gehoor doen geeven:
Want haar Staatsyver wordt, door heerschzugt, voort gedreeven.
Zy heeft, na dat de Vórst van hier vertrok, alleen Het ryksbewindt gevoerd, den roem des Raads vertreên, En haar' gemeente doen met lasten óverlaaden.
De geld en staatzugt zyn in 't minsten te verzaaden In eene vrouw; men ziet zulks tót ons leet geschiên:
Want zy braveert alom den Raad en edelliên, Om dat ze wil alleen met volle magt regeeren.
Niets kan haar trótsch gemoed, en heerschziekhart verneeren.
Zy heeft 't vermógen, door de krygs bende op haar' handt.
Wie durft haar tégengaan, wanneer haar toorne ontbrand;
Ja haare gramschap kan men nimmer néderzétten;
O neen, myn Heer. Zy eert nóch handvest zéde of wétten, Of willekeur, dan die ze zélve geeft. Het recht
Werdt, naer haar' zin en wil, geboogen en beslécht.
Geréchtigheid is hier voorlang van 't hóf verbannen, Haar évenaar vertreên. De vierschaar wordt gespannen, Door hoogmoedt, staatzugt en tirannige eigenbaat.
De deugd en nédrigheid zyn hier verschopt, gehaat.
O ongelukkig ryk! Rampzalige onderdaanen!
Treurt om uw droevig lót, en stort vry zilte traanen;
Nadien uw' Kóningin uw' wélvaart tégenstreefd, Zy eert dien geen, die naar haare oogen wenken leeft.
Ik hoop de komst des vórst zal hier verandring baaren.
Hoe was haar hart ontroerd, toen ik haar moest verklaaren, Dat gy reeds aan het hóf gekoomen waart, myn Heer.
De ontsteltenisse bleek aan haar gelaat. Hoe teêr Trof dêze maar' haar' ziel: ik zag 't aan haar' gepeinzen:
Schoon haar staatkundig hart zócht zich deez' smart te ontveinzen.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Ze sprak, gaa maar voór heene, en zeg den afgezant Dat ik in alleryl u volgen zal: myn' hand
Hem laaten kusschen: want myn' vreugd is nu herbooren.
'k Hoop 't wélzyn van den Prins uit zynen mond te hooren.
Myn' ziel is gantsch vernoegt, wen ik den schèpter weêr Zal óver geeven aan myn Zoon, vol roem en eer'.
Gedankt zyn nu de Goôn! ons is bewust uw pógen, O wreede! dat gy zoekt te drukken ons vermógen, En uit te putten, gantsch vervoerd door eigenbaat, Den Adel en 't gemeên. Ik hoop, dat nu de staat Een béter lót haast zal erlangen.
DENOKRATES. Wil 't niet dénken.
De Koning doet zyn' roem en glóry eerloos krénken, Vervoerd door laffe drift der toomelooze min:
Hy is verslaafd, en wordt veracht van myn' slavin.
Haar weêrgâlooze glans kan zyne ziel behaagen.
Hy tracht nóch, dezen dag, zyn' kroon haar op te draagen, Als hy zyne intreê heeft gedaan, voor 't échtaltaar;
En wil van 't ryksgebied in 't minst' meêr hooren; maar 'k Hoop, dat gy, door uw raad en wysbeleid, myn' heeren, Zult dezen staatsórkaan van onze halzen weeren.
PISISTRATES.
Wy konden nimmermeer bevroeden, welke reên Den Vórst weerhielen van weêr op zyn troon te treên, En hebben brief op brief zyn' Majesteit geschreeven:
Maar hy heeft nimmer ons daar antwoord op gegeeven:
't Welk ons onlydig trof.
DENOKRATES.
Ik zag hem steeds ontroerd,
Dan door uw' brieven, dan weêr door zyn' min vervoerd:
In 't einde, 't staatsbelang moest voor de liefde wyken.
Isménes schoone glans ging met die zége stryken,
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Tót myne onlybre smart!
PISISTRATES
Is zy zó wonder schoon,
Dat hy veracht, om haar zyn' zége, ryk en kroon,
En zich gantsch onderwérpt aan 's moeders list en laagen?
DENOKRATES.
Zy is het schoonste beeld, dat immer oogen zaagen.
Haar glans, zó heerelyk, is onweerstaanbaar, ach!
Ze is meerder waerdig als een 's waerelds ryksgezag!
De Góden moesten dier verplicht haar' schoonheid eeren:
Want zy bezit, al wat men schoon noemt: 'k durf u zweeren...
Maar 'k zie de Kóningin met haar gevólg...
ALBINUS. Verlaat
Deez' réden, en denk nu op 't wélzyn van den staat.
Derde tooneel.
LAONIZE, ALBINUS, DENOKRATES, PISISTRATES, OFFELLAS, en gevólg van Raaden.
DENOKRATES.
Ik koom vooruit, Prinsés, op 't nédrigste u ontmoeten, En werp, met diep ontzag, my néder aan uw' voeten.
Gun my, die eere dat...
LAONIZE.
Rys op. Zien wy u weêr,
Dus onverwachts, aan 't hóf na vyf jaar tyds, myn heer?
't Geeft my geen' kleine vreugd van u hier aan te schouwen;
Maar wil me, wat myn zoon vertoeven deedde, ontvouwen:
Wy zyn verzékerd van uwe onbezwalkte trouw.
DENOKRATES.
'k Acht my gelukkig, dat de vórst my heeft, Mevrouw,
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Aan u gezonden, om zyn' willen te ópenbaaren.
Was nu myn' tong bekwaam de meining te verklaaren, En 't diep ontzag des Prins, dat hy zyn' moeder draagt!
Gy hebt manmoedig 't ryk, met glóry, onderschraagt.
Wie moet niet eeuwig uw staatkundig hart waerdeeren;
Wyl gy de vryheid eert, den hoogmoed doet verneeren?
Gy wikt en weegt het recht, als heilig, groote Goôn!
Wat hoope zal men niet verwachten in den zoon, Die reeds gantsch Cyprus heeft aan Ténedós gebonden, Met onverwélkbren lóf. Wier tong kan oit verkonden, Hoe hy het vyands heir vernielt heeft! zyn beleid Is roemens waerdig, en zyn' groote dapperheid.
Wy zien, in 't kort, 't heelal voor onze krygsmagt beeven, Európe en Azië naer onze wétten leeven.
Elk vleit ons om den band der vriendschap; wyl de Faam Verëeuwigt heeft alom uw 's zoons doorluchten naam.
Wy zyn u dier verknócht voor uw volmaakt regeeren.
De Kóning zal uw' vlyt en yver hooglyk eeren.
Hy laat ootmoedig, door myn mond, zyn dienst u biên.
Gy zult hem binnen 't uur op zynen zétel zien.
Hy wil op 't prachtigsten in zyn' triömf verschynen.
LAONIZE.
Wat vreugd! ik voel myn' zórge en kommer gantsch verdwynen:
Zó is myn dappre zoon behouden hier geland.
'k Heb reeds verstaan, dat hy heeft Cyprus óvermand;
Maar 't is, gelyk gy weet, dry jaaren ruim geleeden.
Wat wéderwaerdigheid? wat staatkunde, óf wat réden Heeft hem weêrhouden van zich herwaards aan te spoên?
Denókratés, wil my op déze vraag' voldoen.
DENOKRATES.
Wy zyn, op gisteren, gelukkig aangekoomen,
En dus ontworsteld 't groot gevaar der wind en stroomen.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Wat réde óf uwen zoon weérhouden heeft, is my Gantsch onbewust.
LAONIZE.
Gy weet, ik voer hier heerschappy.
'k Gebie het u, dat gy 't geheim my zult ontdékken.
't Zal tót bevórdering van uwen staat verstrékken.
Ik ben verhéven door den Raadt, en door 't gemeên, Als wéttige Vorstin den rykstroon te bekleên.
DENOKRATES.
Zulks is my wel bewust. Kent gy de kracht der liefde?
Ach, een volmaakte glans zyn oorlógsboezem griefde!
Een glans, die, als de zon, ontélbre straalen schiet, En met één lonk 't heelal voert in zyn groot gebied.
Niets kan in 't minst' weêrstaan die schitterende straalen.
'k Verzoek verlóf, en moet verzéllen 't zégepraalen.
LAONIZE.
Ik ben vóldaan. Gaa heên, en zeg zyn' Majesteit, Hoe ik, verlangende, zyn' komste heb verbeid.
Offellas doe terstond de wacht in wapen zetten.
OFFELLAS.
Uw' willen, én geboôn verstrékken ons voor wetten.
LAONIZE, tegen het gevólg.
Geleiden Afgezant. Albinus, blyv' alleen Met myn geheimen Raad.
Vierde tooneel.
LAONIZE, PISISTRATES, ALBINUS.
LAONIZE.
Myn' ziel wordt fel bestreên,
Van hoon en bittre smaat. Hoe durft myn zoon beminnen!
Kent gy de zielvoogdés van zyn' verliefden zinnen?
Wie is het voorwerp, dat zyn hart hem heeft ontrukt?
Wie heeft de zége van zyn' fiere ziel geplukt?
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
PISISTRATES.
Ach, een' slavin heeft zyne onwinbre borst veróverd!
Zyn oorlógs moedt is door haar zoet gelaat betóverd:
Dat heeft hem, dry jaar, doen vertoeven op den grond Zyn 's vyands; wyl hy zig daar 't allerveiligst vond, Om zyn' genégenheid en min haar te ópenbaaren.
LAONIZE.
Wie kwam dat groot geheim, Pisistratés, verklaaren?
PISISTRATES. Denókratés, Vôrstin.
LAONIZE.
Hoe zal een laffe zoon,
Onwaerdig tót het ryk betreeden dézen troon!
Zal ik dien dierbren staf aan hem weêr óvergeeven;
Die, door een' snoode drift van liefde, wordt gedreeven?
Zal hy myn vólk op 't nieuw regeeren? en kunt gy Gedoogen, dat hy weêr bekleed' de heerschappy?
Ik wil die lafheid, in het minste, van u denken.
Gy zoudt, daar door, uw roem en myne glóry krenken.
Zou die verwyfde dit ontzagbaar ryk gebiên?
Ik hoop, zó lange ik leev', dat nimmer moog' geschiên.
Wy zyn, door deze keur, gehoond, getrouwen vrinden.
Hoe dorst hy zyne ziel aan een' slavin verbinden!
Ik acht hem niet te zyn gesprooten uit myn bloed, O neen. Zyne ouders zyn met weêrgâloozen moedt En eer' hem voorgetreên; hy moest dien heirbaan vólgen;
Maar toont zich gantsch ontäart, engaat geheel verbólgen Zyn' liefde koesteren, ô hoon! zal hy betreên,
Met zyn' slavin, den troon, en ik dat dulden? neen.
ALBINUS.
Hy wil haar, dézen dag, op 't heerelykst doen kroonen, Als zy zyn' liefde wil met wédermin beloonen.
LAONIZE.
Ach! een' slavin zal u en 't ryk regeeren, Goôn!
Ik onderwerp my noit haar' willen, óf geboôn.
Gy moet u en den staat van zulke een' smaat bevryden:
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Of kunt gy dézen hoon, zó onverdaaglyk, lyden?
ALBINUS.
Hy is ons wéttig vórst en opperheer; Mevrouw, Wy zyn verbonden, door den eedt, aan zyne trouw, En darren geensints zyn vermógen tégenstreeven.
LAONIZE.
Wilt gy veracht, gehaat, gehoond uw dierbaar léven Verslyten? ai gedenkt uw wélzyn, en den staat!
Hy heeft myne eer' verschopt, uw roem vertreên, myn Raadt:
Of heeft hy zyne keur' aan u bekend doen maaken?
Wie moet niet zyne liefde op 't allerhévigst wraaken?
Hy is uw kóning niet; maar ik uw' kóningin.
Wie zyt gy meêr verknócht my, óf myn 's zoons slavin?
Wie heeft u tót dit ampt, dat gy bekleedt verheeven?
Was 't niet myn égemaal, die u dat heeft gegeeven?
Hebt gy geen eedt van hulde en trouw aan my gedaan, Dat gy het ryks en myn 's belangen voor zoudt staan?
En gy schynt nu vervreemd door al te laf mêdógen.
Hy is uw wéttig Vórst! ik merk uw wit en pógen:
Want gy tracht door zyn' min te voeden, 't ryksgebied Te aanvaarden naer uw wille, is dit uw' meining niet?
'k Geloof het échter, en ik heb dat wel geraaden.
Is dit thans 't loon voor all' myn' gunsten en weldaaden Die ik tót héden u betoond heb? zal myn zoon,
Vervoerd door min, vertreên myn glans en dien der kroon!
Bedénkt u wel: 't is tyd. Gy kunt die rampen weeren, Of moet hier een' slavin uw' kóningin braveeren?
Of wilt gy dat deez staat eerlang ten grond zal gaan?
Of gaat 't gemeene best u in het minst' meêr aan?
PISISTRATES.
O ja: 't gemeene best kan onze harten raaken.
Wy zullen voor den staat en uwe glóry waaken, En nimmer wankelen in onze trouw en plicht.
Wy hébben uw bevél naer uwen wil verricht;
Maar noit naar dezen troon, óf grooten staf gedongen,
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Nóch onze zielen zyn daar toe oit aangedrongen.
Het wélzyn der gemeente is altyd hoog geacht Van ons geweest, Vórstin, wy hébben alle kracht Steeds ingespannen, om den schépter te onderschraagen.
Noit zal 't regeeren dier slavinne aan ons behaagen.
Het was te schandelyk voor onzen roem, en 't ryk.
Wy hébben ménigwérf gegeeven blyk op blyk Van onze trouwheid.
LAONIZE.
Wilt my 't héden ook betoonen.
'k Zal dien getrouwen dienst naer zyne waerde loonen;
En u, noch dézen dag, daar blyken van doen zien:
Gy zult, benévens my, dit gantsche ryk gebién, Zó gy my uwe hulp en bystand wilt verleenen, En uw vermógen, met myn groot gezag verëenen;
Dan zal de Prins, nóch zyn' slavin den troon bekleên, Geensints; die van my wordt, als heilig, aangebeên.
Koomt vrienden, wilt met my in 't eed-gespan dan treeden, En zweert op 't nieuw uw' trouw aan my met dierbaare eeden:
Dat gy myn wélvaart zult handhaaven, tót ter dood:
Myn zoon noit op den troon gedoogen; wyl de nood...
ALBINUS.
Mevrouw, wy durven ons dat geensints onderwinden.
Hoe zouden wy ons in een eed-gespan verbinden Met u, en kwetschen dus 't gezag der majesteit?
't Zy verre; denk zulks noit. Wy zyn altyd bereid Op te óffren voor den staat ons wélzyn bloed en léven.
LAONIZE.
Gy schynt in 't tégendeel 't belang te wéderstreeven.
't Gezag der majesteit wilt gy noit kwetschen, Goôn!
Eert vry dan een' slavin en myn ontäartden zoon.
Vaart wel: ik gaa, en zal myn' driften thans bedwingen;
Maar óverweegt uw heil.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Vyfde tooneel.
PISISTRATES, ALBINUS.
ALBINUS.
Zy zoekt den staf te wringen
Uit handen van den vórst, door haar staatziek gemoed Gespoort. Ze heeft een' slang in haare borst gevoed, Ach, die 't gemeene best, door woedende gedachten, Op óffren wil, en 't recht van onzen Prins verkrachten!
Ze hoont ons allen. En Offellas, tegens reên,
Voert hier met haar 't gezag, bekleedt myn ampt met een;
En ik moet deze smaat geduldig nóch verdraagen:
Maar 'k zie ons haast bevryd van Laonizes laagen.
Ze wilde in haar belang ons wikk'len. Zouden wy Navólgen blindelings haar' wreede dwinglandy?
O neen. Wy hébben hoon genoeg van haar geleeden.
Met welk een schyn van recht zócht zy ons te óverreeden.
Het staatbelang noopt ons, en spoort ons aan, myn heer, Om nu een waakend oog te houden tót onze eer.
't Is waar, de vórst heeft zich geschandvlekt door dat minnen, Wy moeten zyne liefde uit zyn' verdwaalden zinnen
Verdryven, en hem doen, gelyk hy deedd' voorheên, Met onbezwalkten lóf, het héldenspoor betreên.
Wy kunnen niet te hoog het ryksbelang waerdeeren.
Zoudt gy vrywillig u voor een' slavin verneeren;
Indien de Kóning blyft volharden, om, deez dag, Haar te bekroonen met zyn wéttig ryksgezag?
PISISTRATES.
Denókratés zal hem dat opzet wel belétten:
Zó niet; wy moeten ons met kracht daar tégen zétten, En houden hem voor 't oog 's ryks wélvaart roem en plicht;
En hoe 't gemeene best een' zaak is van gewigt
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Daar hy alleen thans op moest doelen. Laat ons pógen Nu strékken, om den vórst het zonneklaar voor oogen Te stéllen, 't groot gevaar van zyn doorluchten staat:
Hoe 't volk de heerschappy van zyne moeder haat, Die hem wil bonssen van den troon, en zich vermétel, In weêrwil van het recht, zelfs zétten in zyn zétel.
't Is al verlooren, blyft zy 't magtig ryk gebiên.
Men konde 't staatzugts vuur uit haar' fiere oogen zien, Als blixems, straalen. Kom, laat ons den Prins begroeten;
Wyl de onderdanigheid ons spoort om hem te ontmoeten.
Onze uuren konden thans noit nutter zyn besteed.
ALBINUS.
Welaan: ik ben altyd tót zynen dienst gereed.
Einde van het Eerste Bedryf.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Twede bedryf.
Eerste tooneel.
LAONIZE, OFFELLAS.
LAONIZE.
Offéllas ach, laat ons myn bitter lót betreuren!
De staatzugt doet myn' ziel aan hondert stukken scheuren.
Ik word geslingerd van het wreed geval. Zoude ik Den gouden staf en troon verlaaten? welke een schrik Bevangt myn boezem! zal myn moedig hart dit lyden!
't Waar meêr als duisent doôn gesturven. 'k Voel bestryden Myn trótsch gemoed door vrouw natuur. Ach, kan het zyn, Dat een' manhafte ziel verdraagen zou die pyn!
Neen; 't was onmoogelyk! weg, weg laf médedógen:
De zugt tot heerschen is van al te groot vermógen.
Pisistratés, gy kreunt u niet myn' bittre smart!
Ik wist niet dat gy dus, door lafheid, waart benard!
Deez lydelooze hoon, kan die uw hart niet raaken?
Doet gy uw' trouwheid, myn zó dier verknócht, dus wraaken?
En keertge tót den vórst? ô vleijer van het hóf!
Ach, édelmoedig hart, gy zult in 't korte in 't stóf Vertreeden worden! en, zó ik den staf moet dérven, Gunt Góden, dat ik mooge, in 't óvergeven, sterven!
Zó stérve ik nóch met roem en glóry, óf ik zal Myn' borst doorstooten, en braveeren 't wreed geval!
Myn 's zoons slavin zou dan met mynen schépter pryken.
Zulks kan ik nimmermeer gedoogen. 'k Voel bezwyken Myn onvertsaagd gemoedt, door dézen ramp. 't Gezag Te misschen, was voor my, een doodelyke slag,
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
En haer op mynen troon zó heerlyk te zien praalen.
Wat glans, hoe hémels, kan by kroone glans oit haalen?
Ze schieten met één straal, in yders trotsch gemoedt, Het allerdiepst ontzag. Offéllas, ach! hoe zoet,
Hoe aangenaam, hoe grootsch en heerlyk is 't regeeren!
Men moet den dierbren staf, gelyk de Góden eeren.
Die eens de zoetheid heeft geproefd van 't groot gebied, Den schépter heeft gezwaid: wat doodelyk verdriet Gevoelt hy, als men dien moet wéder óvergeeven:
Myn' ziel door wanhoop, en door kroonzugt wordt gedreeven.
'k Zal stérven, door deez' hand, eêr ik den troon verlaat.
Zo lange ik leeve, zal Isméne, van den staat, Zich noit meestrésse zien. Ze zal my niet trótseeren, Al zoude ik door den twist het onderst bóven keeren.
OFFELLAS.
Vórstin, beproef eens wat Isménes ziel beheert.
Ligt ondervindt gy dat ze noit de kroon begeert:
Dan kunt gy als voorheêne op uwen zétel blyven, Met volle majesteit. Wil in haar' min haar styven.
Zó gy bemérkt, dat zy is op den staf verliefd, En dat die groote glans haar' ziele heeft gegriefd;
Zó moet gy door het goud dan yders hart verplichten.
't Moet alles voor die kracht en 't groot vermógen zwichten.
Het straald door yzer, staal en muuren heên. Ik weet Door dézen glans zal elk zyn tot uw dienst gereed.
Dan kunt gy, naer uw wil, haar doen ten grave daalen, En gy, gelyk voorheene op dézen zétel praalen.
't Moet alles zwichten voor uw heerelyk verstand.
De Vórst eert u op 't hoogste, en vliegt zelfs van uw' hand.
Wie heeft den oorlóg aan Pizarkus doen verklaaren?
En wie uw' dappren zoon gedreeven op de baaren, Als gy, vórstin, alleen om hier den gulden staf Naer wensch te zwayen, en uw vyand zyne straf Te doen erlangen? wil nu voor geen onheil schroomen
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
De Prins moet zyn gezag uit uwe hand bekoomen.
LAONIZE.
Ik zie myn 's zoons slavin ons nadren. Hémelliên, Geeft datze nimmer zal dit magtig ryk gebiên;
Maar dat ik met myn' hand haar doodbus moog' bereiden, Of wilt myn' groote ziel eerst van het lichchaam scheiden!
Wat wonder! 'k staa verstomd! ach, wat bekoorlykheên!
Twede tooneel.
DEMETRIUS, ISMENE, AMIRA, DENOKRATES, PISISTRATES, OFFELLAS, ALBINUS, LAONIZE, en gevólg.
DEMETRIUS.
Gy zult dien grooten troon, met my, deez' dag, betreên, Als kóningin. Ik wil dat yder u zal eeren,
Gelyk 't betaamt: dit is myn vórstelyk begeeren.
En u, Prinssés, die ik oneindig blyf verplicht Voor 't geene, dat gy zó roemruchtig hebt verricht In myn afwézen; 'k zal my eeuwig dankbaar toonen, En uwe deugden haast naer heure waerde loonen.
LAONIZE.
Al wat ik heb verricht, was om uw' grooten troon Steeds te onderschraagen tot zyn welstand, dappre Zoon.
Myn' ziel voelt zich op 't nieuw door deze vreugd herleeven, Nu gy weêr wétten aan uwe onderdaans zult geeven.
Ik dank den grooten Goôn, dat zy behouden weêr U deedden landen met een' onverwelkbaare eer.
Ik deel in dezen roem. Wil uwen naam vergrooten.
Ik bid, toon, dat gy zyt uit Vorstens bloed gesprooten.
DEMETRIUS.
Getrouwe Raadt, dien ik meêr, als my zelfs, waerdeer;
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Volhard zó in uw' trouw: gy hebt uw opperheer, Op 't allerdiepst verknócht. Ik zal dat noit vergeeten.
Gy hebt u van uw eedt en plicht, naer wensch, gekweeten.
Gy zyt de grondslag, en pilaaren van myn staat:
Uw' zielen waren noit belaên met eigenbaat.
Ik acht onnódig u myn' zége te verkonden;
Vermids de vlugge faam, met duizend' kópre monden, Myn roem aan 's waerelds eind verbreid heeft; maar ik moet Verhaalen, hoe myn hart de liefde viel te voet.
Denókratés, die, door ontélbre héldendaaden,
Zyn hoofd versierd heeft, met onkreukbre lauwerbladen, En Pafós, met veel moed, al stórmende, óvermand;
Ja mynen standaar zelfs op haare vest gepland, En deê Pizarkus uit zyn' laaste plaats weg vlieden, En kwam aan my, zyn Prins, zyn oorlógsbuit aanbieden, Dien hy gevangen hadt gekreegen, in de stad.
'k Ontfong van zyne hand, dien onwaerdeerbren schat, Die schoone Isméne, die, door twé zielroovende oogen, Myn' ziel deed' zwichten voor haar góddelyk vermógen.
Ik wierd een slaaf van die slavin, en voelde my Gevoerd, eêr ik zulks dachte, in haare slaverny:
Dus kwam myn oorlógsmoed, op liefdensklip te stranden.
Haar' schoonheid bond myn hart, met onverbreekbre banden, En heeft haar zegevaên in myne borst gedrukt,
En my myn' zinnen, door haar zoet gelaat, ontrukt.
Ik heb haar vruchteloos dry jaaren aangebeeden, Om 't heerelyk bezit van haar' bekoorlykhéden;
Myn' kroon en schépter haar geöffert; maar te trósch Stond ze in haar' kuisheid pal, als eene onwrikbre róts.
Ach, 'k zal, voor dézen tyd, die réde vérder staaken.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Hebt gy 't vertrék voor myn' prinssés gereed doen maaken, En voor haar' Moeder: spreek, Albinus?
ALBINUS. Ja, myn heer,
't Is alles reeds bereid: begeert de vórst iets meêr?
DEMETRIUS.
Ja zeg den Priestren, dat zy de ófferhand' bereiden.
Ik zal myn' zielvoogdés, ten témpel zelfs geleiden, De Goôn bedanken voor de goedheid, zonder end', Aan ons beweezen; wyl hunn' magt ons is bekénd.
Ik wil verstaan wat lót, dat my zal zyn beschooren.
'k Zal 't uit den wyzen mond des priesters eerlang hooren, En met verlangen u verwachten. Spil geen tyd.
ALBINUS.
Gy moogt verzékerd zyn, op myne trouw en vlyt.
Derde tooneel.
DEMETRIUS, LAONIZE, DENOKRATES, PISISTRATES, OFFELLAS, ARBATES, AMIRA, ISMENE, en gevólg.
DEMETRIUS.
Isméne, dit vertrék staat altyd voor u ópen, Gelyk myn hart; laat my op uwe weêrmin hoopen.
Hier kunt gy, naer uw' wensch, my spreeken, dezen dag.
Gy weet, dat ik u minne, en vier' met diep ontzag.
Laat my niet langer naar uw' wéderliefde wachten:
Maar heb meê lyden, met myn' bittre smart en klagten.
'k Ly duizend' doôn om uwe afkérigheid: wel aan;
Is 't uw begeeren, dat uw minnaar moet vergaan, Door tédre liefde? hy, hy is bereid te stérven;
Maar laat, uit uwen mond, hem déze gunst verwérven, Dat gy zyn vonnis veldt. Gy zult zulks zien terstond
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Volbréngen, 't dierbaar bloed hier stroomen.
ISMENE.
Neen, myn mond
Zal nimmermeer dat al te wreede vonnis véllen.
O groote vórst! ik bid wil my niet meerder kwéllen, Nóch my vervólgen door de driften van uw' min.
't Waar al te schandelyk voor 't ryk, dat een' slavin Betrêeden zoud' dien troon, uwe onderdaans regeeren.
Geen' vólken zouden zich voor myn gezag verneeren.
Gy schopt uw ryksbelang en glóry met den voet:
Leef, leef, gelyk voorheene, in onvertsaagden moedt:
Streef op dat dierbaar spoor van uw' vergódene oudren, Verbreid uw' zége en tortsch uw ryk met Atlas schoudren.
Gy moet verëeuwigen uw naam, door uwe daên;
Maar wil uw' ziel eerst van een' laffe min ontslaan, Die u zal baaren meêr als duizende ongenuchten.
Tracht uwen boezem eens te ontlasten van dat zuchten.
Gy hebt uw' vyanden verwonnen; wil uw hart Nu mê verwinnen, en braveer de minne smart:
Want myne zuivre ziel zal nimmer u beminnen;
Door dien de liefde noit beheerscht heeft myne zinnen.
Myne oogen gruwen voor haar' list. De roem der kroon Klinkt in myne ooren, als een' haatelyken toon.
Ik ben in slaverny gevoerd, door uwe magten.
Laat my, als een' slavin betaamt, myn plicht betrachten.
Ik weet dien wel, en zal met onderdanigheid Steeds poogen, om, den glans van uwe Majesteit Noit te bezwalken; wyl ik u te hoog waerdeere.
Ach, leer van my uw plicht, 't zal strékken tót uwe eere;
En 't is my leet, dat gy uw' dierbren tyd verspilt.
Leef moedig oorlógshéld bevryd van min.
DEMETRIUS. Gy wilt
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Dat ik zal leeven, en gy doet my 't léven dérven:
Ik leeve alleen in u, bevry my van het stérven.
Gy hebt myn' weelde, vreugd en léven in uw' hand.
Aan uwe schoonheid is myn hart voorlang verpand.
Moet ik, dat gy my noit beminnen zult, dan hooren!
Of hebt gy, door den haat, myn ondergang gezwooren?
Ik ben, door uwen glans, gevoerd in slaverny.
Gy heerscht in myne ziel, met volle heerschappy.
Gy kent uw plicht, en wilt aan my dien méde leeren:
Zó vólg, wyl gy dien weet, myn óverstréng begeeren.
Ik heersche op dezen troon. Myn wil zy u een' wet;
En schoon uw' zuivre borst van min noit was besmét;
Nóchtans kan ik uw hart tót myne liefde dwingen;
Maar neen: ik wil alleen naar uwe weêrmin dingen, Door tédre réden en gebéden. Geen gewéld Gebruiken; schoon gy zyt in myne magt gestéld.
DENOKRATES.
O vórst, men kan, door dwang, geen' fiere ziel verwinnen!
De tyd zal ligt, in 't kort, doen neigen haare zinnen, Tót uwe wédermin.
LAONIZE.
Die réden zyn gegrond:
Geduchte Zoon, is uwe ontkwetsbre borst gewond,
Door haar' gemeenen glans? het strékke uw roem tót schande, Dat zy door dwinglandy haar hart aan u verpandde.
Gy zyt, myn Vórst, niet voor Isména op gevoed:
Schoon zy gesprooten is uit Vórst Pisarkus bloed.
Wil niet uw' grooten roem, door déze daad, besmétten.
De hooggeächte Raadt zal zich daar tégen zétten.
Het is te haat'lyk, dat gy trouwdt een' vyandin, En die verhéffen wilt tot hunne kóningin.
De glans der kroon baart in een hart geen' vergenoeging, Die is doorweeven met onlydelyke wroeging.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Kan haar fier wézen u behaagen?
DEMETRIUS. Ja, ik zal
Haar eeuwig minnen, en, in weêrwil van 't geval, Isméne, dezen dag, op mynen troon verhéffen.
Ai, wil deez' réden, en uw groot belang bezéffen!
't Zal tót verhoogingen verstrékken van uw staat.
Ik wil met mynen Raadt vertrékken; en ik laat, Uw wélvaart, en myn' liefde, alleen u óverweegen, Met Laónize. Goôn, zyt myne min niet tégen!
Vierde tooneel.
LAONIZE, AMIRA, ISMENE.
LAONIZE.
't Schynt 's Kónings liefde u niet behaagen kan, Mevrouw:
Daar veel' vórstinnen reeds rekhalzen naar zyn' trouw.
Gy zyt tót dezen troon, zó wytvermaard, gebooren.
Die onwaerdeerbaar glans kan yders ziel bekooren.
Verban uw' fierheid, en uw al te killig hart, En heb mêlyden, met des vórsten bittre smart.
Wil voor zyn' liefde hem uw' weêrmin doen erlangen, Zó zult gy van zyn' hand de goude kroon ontfangen.
Een' kroon, die, door zyn glans, ontzagbre straalen schiet.
Wat groot gemoed zou niet aanvaarden dit gebied?
Wie zou niet trachten eens den gulden staf te voeren;
Maar 't schynt in tégendeel uw' ziel dat doet ontroeren.
Die eens de kracht weet, van de Gódgewyde magt Des Schépters, die alom, zó waerdig, wordt geächt:
Die dien bekleed, erként nóch wétten, nóch gebóden, Is niets verschuldigt als alleen aan de Oppergóden.
De magt der kóningen is altyd onbepaald.
Wanneer de glans der kroon van uwe kruin af straalt, Zal yder, vol ontzag, op 't wénken van uwe oogen,
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Eerbiedig draaven; ja, de kroon heeft dit vermógen.
Ismeen' mishaagen u die groote heerlykheên?
Wel aan: ik zal voor u den grooten troon bekleên, En in uw naam het vólk, gelyk 't betaamt, regeeren;
U, als myn' dóchter, en als vrouw een 's kónings, eeren.
Ik zal de hulk van staat om u bestieren; maar, Aanvaar des prinssen trouw voor 't heilig écht altaar.
Ik acht uw' nédrigheid. Gy zult daar door niet krénken Uw roem, óf deugd.
ISMENE.
Wil my van lafheid niet verdénken.
Zoude ik myn téder hart, aan uw' beroemden zoon, Opóffren, en met hem betreeden niet den troon?
't Zy vérre: 't heerschen kan myn' ziel veel meêr behaagen, Als wel zyn' liefde óf trouw, die gy my op koomt draagen.
Ik acht den dierbren staf voor de opperste waerdy.
Ik heb genoeg verstaan uw' schrandre veinzery.
Gy zoekt my, aan uw zoon, door 't huwlyk, te verpanden, Om dus den schépter vast te houden in uw' handen.
Zó schynt het my; Mevrouw, hebbe ik dat wel geraên?
LAONIZE.
Ik heb die redenen, gantsch bondig, wel verstaan.
Dart gy een' ryksvórstin zulks in 't gezicht verwyten?
Is dit, gelyk het u betaamt, uw' plichten kwyten?
Ik zeg 't aan u, dat ik hier voere 't ryksgezag, En dat ik alles op het hart myn 's zoons vermag.
Gy zult de hulk van 't Ryk noit uit myne handen wringen, Vermétele, gy moogt met krachten daar naar dingen.
AMIRA.
Mevrouw, heeft deeze réde uw fier gemoed ontroerd?
Uw' zinnen schynen, door één énkelt woord, vervoerd.
Zoude u een 's Kónings min, en zonder kroon, behaagen?
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
LAONIZE.
'k Ben niet gehouden, om 't antwoorden op uw vraagen;
Maar zy heeft myn gezag, op 't allerbitsch, gehoond.
Ik zal haar toonen, hoe men, 't op zyn' beurt, beloond.
AMIRA.
Vórstin, hoor naar myn' reên. Zy gaat.
Vyfde tooneel.
AMIRA, ISMENE.
ISMENE.
'k Zag uit haar wézen De toorne blaaken. 'k Vrees.
AMIRA.
Waar voor kunt gy thans vreezen?
Heeft niet de vórst zich aan uw' schoonheid reeds verloofd?
Zal niet de kroon, deez dag, nóch pronken op uw hoofd?
Zult gy niet op deez troon, als Kóninginne, pryken?
Voor Laónize hoef ik in het minst te wyken.
Ik ben de moeder van de ryksvórstin, is zy De moeder van den vórst.
ISMENE.
Wy zyn in slaverny.
Ach, is 't der Góden wil, dat nimmer moog' geschieden, Dat ik zou huuwen aan den Vórst, dit ryk gebieden!
Acht gy de deugden min, als eenen schépter, waard?
Hoe zyt ge dus vervreemd van uw' roemruchtbren aart?
Wordt uwe ziele, door de kroonzugt, aangeprikkeld?
Die heeft veel' vórsten vaak in hun bedérf gewikkeld.
Ze baant den weg, en 't spoor tót alle gruwelheên.
Gy wierd, voorheêne noit van deze drift bestreên.
Wy zyn verschuldigt aan Denókratés ons léven.
Ook heeft hy zyne liefde in myne ziel gedreeven.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Mevrouw, de ondankbaarheid is slimmer als de pest:
Ja, die grondrégels zyn in myne borst gevést.
AMIRA.
Hoe wilt gy voor een Vórst een onderdaan verkiezen, Daar door uw' glóry, op het schandelykst, verliezen?
Wy zyn in slaverny, en in des Kónings magt, Zegt gy.
ISMENE.
Denókratés heeft ons daar in gebragt.
'k Bemin de deugd, Mevrouw....
AMIRA.
Hoe zou de Vórst dat lyden:
Daar hy van tédre min zyn' ziele voelt bestryden, Dit huwelyk? ô neen.
ISMENE.
'k Stel 't alles aan den tyd.
Noit heb ik myne borst den Kóning toegewyd.
De glans van 't kroone goud kan noit myn' zinnen streelen.
'k Bemin Denókratés; en zal met hem mêdeelen Het zuur en zoet, wat ons te wachten staat van 't lót.
Eêr sterve ik, door deez' hand, eêr dat ik immer tót Den Kóning óverhell'.
AMIRA.
Wie meent ge in slaap te wiegen?
Demétrius, die laat zich nimmermeer bedriegen...
Maar 'k zie Denókratés verschynen in de zaal, Als opgetoogen.
Zesde tooneel.
DENOKRATES, AMIRA, ISMENE.
DENOKRATES.
Ach, met welke een' heusche taal,
Zal ik het léven van myn léven nu begroeten!
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Ik óffer myn' gebeên en zuchten aan uw' voeten.
ISMENE.
Rys op, Denókratés.
DENOKRATES.
Gedoog, dat ik thans kniell' Aanminnig beeld, en u...
ISMENE.
Rys op, myn' twéde ziel.
DENOKRATES.
Die woorden doen myn hart, als op een nieuw, herleeven;
Maar ik kan geene kroon en schépter aan u geeven, Gelyk Demétrius uw minnaar u kan doen.
Die glans kan yder, naer het schynt, in liefde voên;
En ik, rampzalige, gaa te eenemaal verlooren.
Gy zyt my ontrouw, Goôn!
ISMENE.
'k Waar liever noit gebooren.
'k Bemin u meerder, als ik immer heb gedaan.
Doe my de reên van uw' misnoeginge verstaan.
Hoe kunt gy twyfelen aan myn' genégenhéden;
Daar ik, zó ménigwérf, trouwhartig heb beleeden, Dat gy alleen regeerdde in myne borst, en ik, Veel liever, stérven wilde op yder oogenblik, Als u te misschen! en gy durft my nóch verdénken!
DENOKRATES.
Wat édel hart is niet door 't blinkend goud te krénken?
Veel meêr door kroonen glans: die onbepaalde magt, Heeft, op een' tédre borst, eene onweêrstaanbre kracht.
De schépter! kroon! Mevrouw, het doet my alles vreezen, Dat deze heerlykheid, in 't einde, u zal beleezen
Tót heerschen: ach!
ISMENE.
Hou op. 'k Staa in myn' trouwheid pal,
Als een' onwrikbre róts; gy zult, schoon ons 't geval Vervólgt, my eeuwig zien stantvastig u beminnen;
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
En laat geen' minnenyd beheerschen uwe zinnen.
DENOKRATES.
Ach, Laónize heeft myn zinnen gantsch vervoerd!
'k Wierd, door haar' rédenen, in myn gemoed ontroerd.
Ze kwam verbaast, in toorn', ter kamer ingevloogen Van zyne Majesteit, met traanen in haare oogen.
'k Beev' noch van haar verhaal, ze sprak. Ik ben gehoond Door die vermétele slavin, die zig reeds toond
Zó opgeblaazen, dat zy durft my bits trótseeren.
Ze wil noit trouwen, óf het ryk alleen regeeren.
Zy, zy bemint niet u, myn Zoon; maar wel uw' kroon.
Zy is verliefd alleen op uwen staf en troon.
Door heerschzugt aangespoort zal zy de kroon ontfangen.
Denk eens, hoe dat vertoog myn' boezem kwam te prangen!
ISMENE.
Hebt gy my niet verklaard de staatzugt dier Vórstin?
AMIRA.
Des kónings min kan haar meêr geeven, als uw' min.
DENOKRATES. 'k Ontkén dit niet.
ISMENE.
Mevrouw, ik bidde u, hoor my spreeken.
Is oit myn' liefde tót Demétrius gebleeken?
AMIRA.
Hebt gy niet flus geüit, dat gy hem hoog waerdeert?
Wat reên beweegen u, dat gy hem thans braveert?
Gy maakt myn fier gemoedt Isména onverduldig.
ISMENE.
Zyn wy ons léven niet, en dankbaarhéden schuldig Denókratés? hadt hy ons bloed niet in zyn' hand?
Zyn wy niet aan zyn' deugd en trouw te diêr verpand?
Ik bid u anderwérf, wil déze réde staaken.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Zoude ik, om op den troon te treên, de deugd verzaaken?
AMIRA.
Kunt gy niet deugdzaam zyn, en 't vólk regeeren?
DENOKRATES. Neen.
Een, die staatkundig wordt, moet eerst de deugd vertreên.
Die lessen zyn voorlang den vórsten voorgeschreeven.
Dit zyn grondrégelen, waar naer een prins moet leeven.
Zyn niet de troonen meest gevést in burgerbloed, In zweet en traanen? ach, hoe toont ge u dus verwoed!
Laat af: wil niet uw hart door staatszugts vuil bevlékken.
ISMENE.
Myn heer, kwaamt gy aan my niet haar gemoedt ontdékken, En haar' hartstógten?
DENOKRATES.
Ja, myn' schoone ziel voogdés.
ISMENE.
Weet, dat de min gódin my leerdde deéze les, Om, was het moogelyk, des prinssen min te stuiten:
Daarom deedde ik myn wil heerschzugtig aan haar uitten.
Ze zal nu zékerlyk weêrstreeven mynen echt, Met haaren zoon. Myn hart onscheibaar is gehécht Aan 't uwe: maar wat heeft u hérwaards aangedreeven.
DENOKRATES.
Demétrius hadt my dat zoet bevél gegeeven Van u te leiden naar zyn' kamer: en hy wacht U vol verlangen; wyl het óffer wordt geslagt,
Ende altaars zyn versierd. Laat ons dan dérwaards treeden, De Kóning zal u zelfs, met alle prachtighéden,
Geleiden témpelwaards. Myn' halve ziel, 't wordt tyd.
ISMENE.
Wy gaan, volmaakte Prins: uw' deugden, roem en vlyt
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Beminne ik op het hoogst: ze zyn my klaar gebleeken.
DENOKRATES.
Ik zal wel nader van ons groot geluk u spreeken.
Ook zyn de Priesters reeds in ons belang. Koomt gaan Wy, want de vórst wacht ons met smart.
ISMENE.
Myn heer, wel aan.
Gunt Goden, dat ik moog' voor mynen minnaar leeven, Of doet myn' kuischeziel, door tédre liefde, sneeven!
Ik kan niet leeven, zó ik missen moet dat hart!
Toont uw' genade, in 't eind', met myne minne smart.
Einde van het Twéde Bedryf.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Derde bedryf.
Eerste tooneel.
DEMETRIUS, DENOKRATES, ALBINUS, en Gevólg.
DEMETRIUS, tégen het Gevólg.
Vertrék. Denókratés, ik voel myn' léden beeven,
Om 't wrével antwoord, 't geen 't Orakel ons kwam geeven Door Priesters mond. Hoor eens die woorden, die myn bloed, Geheel deên stremmen, en ontroeren myn gemoed.
Noit wordt de groote troon betreeden Van Ténedós, door een' slavin.
Verban haar Liefde uit uwen zin.
Aanvaar weêr uwen staf op héden, Of vrees de straffe van de Goôn, Zó gy haar voert op dézen troon!
O Góden! hebt ge my dat wreede lót beschooren, En de ondergangen van myn' ziel, óf troon gezwooren!
Moet ik vergaan door liefde, óf myn beroemd gezag Zien storten plotslings neêr? ô al te zwaare slag!
Ik kan niet leeven, moet ik haare schoonheid misschen!
Hoe zal ik 't hémelsch beeld uit myn' gedachten wisschen?
Getrouwe vriend, myn hart voelt zich ter dood bezwaard.
Die schoone zon is my meêr, als de rykskroon, waard;
Ja, als myn léven; maar getrouwene onderdaanen, Wier wélvaart my alleen koomt tót myn' plichten maanen.
Hier prikkelt my de min: daar 't wélzyn van den staat.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Hoe worde ik heene en weêr geslingerd! ach, wat raad!
DENOKRATES.
Myn 's oordeels, was het nutst, dat gy uit uw' gedachten Haar deedt verbannen.
DEMETRIUS.
Ach, hoe zal ik dat betrachten;
Want myne ziel leeft in de haare! hoe kan ik Haar dan verbannen?
DENOKRATES.
'k Bid, myn vórst, ai weeg, en wik
Het groot belang des troons, en uwe min daar tégen!
Gy zult bevinden, wat het allerzwaarst moet weegen.
De glans der kroon maakt u ontzaglyk; daar deez' min Uw grooten roem vertreedt. Zó gy tót Kóningin Haar wilt verhéffen, staat u allen ramp te duchten.
DEMETRIUS.
Ik ben geboeid, en kan myn kétens niet ontvlugten, Wanneer ik denke aan haar lief wézen; dat gelaat Myn hart onmydelyk veel' zoete wonden slaat.
DENOKRATES.
Wilt gy der Góden wil vermétel tégen streeven?
Gedénk hunne' toorne en magt.
DEMETRIUS.
Hoe, zoude ik konnen leeven,
En misschen myne zon, die myne ziel reeds heeft Veróverd, door haar glans! dat was vergeefsch gestreefd.
DENOKRATES.
Niets is onmoogelyk. Wil nimmer aan haar dénken.
Herroep uw' moedigheid. Wil haar een ander schénken;
Zó kunt gy uwe smart verwinnen; neem geduld.
DEMETRIUS.
Gy hebt alleen, van myne onlybre pyn, de schuld.
DENOKRATES. Hoe ik! myn Prins?
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
DEMETRIUS.
Ja gy: gy kwaamt my op te draagen
Een beeld, dat op het eerst gezicht my kon behaagen.
Op 't eerst gezicht wierd ik gedwongen, myn' slavin Te minnen, en haar aan te bidden Ach, 'k ben in
Een jammerpoel gestort, door haar' zielrukkende oogen!
Ik voel myn' zinnen zyn vervoerd en opgetoogen.
Gy wilt, dat ik haar zal een ander schénken, Goôn!
Wie is zó waerdig, die haar eisschen durft tót loon Van zyn' verdiensten! wie dart naar haar' weêrmin dingen?
'k Acht niemand zó veel waerd van alle stérvelingen;
Ja zelfs geen' Góden, van naar dat bezit te staan.
'k Zou haar wegschénken, en daar door my zelfs verraên.
DENOKRATES.
Des hémels voogden zyn uw' fiere liefde tégen.
DEMETRIUS.
Die zyn door óffers en gebéden te beweegen.
ALBINUS.
Dat 's waar: maar haar besluit staat onbeweeglyk pal.
DENOKRATES.
Wilt gy uw groot gezag zien daalen, ten geval
Van een' slavinne? heeft de heerschzugt geen vermógen, Op uw grootmoedig hart? is die zó haast vervloogen?
Uw' dapperheid schynt gantsch verdoofd! herroep die weêr;
En streeve op 't hélden spoor naar onverwélkbere eer.
Ach, laat geen dwaaze liefde uw hart oit óverheeren!
Aanvaar den schépter, wyl de Góden zulks begeeren.
Uw vólk zal juichchen om dien dappren héldenäart:
Zó blyft uw groote naam onstérfelyk vermaard.
DEMETRIUS.
Zoude ik dat schoone beeld, my zó veel waerd, verlaaten?
DENOKRATES.
Wilt gy ten grond zien gaan den troon, en uwe staaten?
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
DEMETRIUS.
Ik word geslingerd van haar' fiere liefde en van 's Rykswélvaart. Hémelliên, schept gy behaagen dan In my te moorden!
ALBINUS.
'k Zie de Kóningin genaaken.
Ja haar' regeerzugt zien wy uit haare oogen blaaken.
Zy tracht u van den troon...
DEMETRIUS.
Gaa, gaa, Denókratés,
Gelei Amira, en myn' schoone zielsvoogdés, In déze zaal. 'k Zal u te saamen hier verwachten.
Wil, niet de smarte, die ik om haar ly verächten.
Dus, dus verstooren wy myn' moeders reên: wel aan:
'k Zal haar beproeven, óf ze naar myn staf durft staan.
ALBINUS.
Wat is 't, dat u op 't nieuw doet loozen zucht op zuchten?
Twede tooneel.
LAONIZE, DEMETRIUS, ALBINUS.
LAONIZE.
Myn Zoon, waarom tracht gy myn byzyn nu te ontvlugten?
Wat smart voed uwe borst? óf is 't om dat de Goôn Noit dulden willen een' slavin op dézen troon?
Ik heb hunn' wil verstaan; laat noit uw moedt verdrukken.
Gy kunt van uwe min gewénschten' vruchten plukken, Naer uw' begeertens.
DEMETRIUS.
Ach, kan 't zyn! hoe ik, Mevrouw?
LAONIZE.
De Goôn verbieden niet aan u Isméne 's trouw;
Maar dat gy nimmer haar zult op den troon verhéffen.
Wat kan uw moedig hart dan zó gevoelig tréffen?
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Daar gy, naer uwe wensch, dat beeld genieten kunt!
Uw' beider echt is van het noodlót u vergund.
Trouw haar gerust voor 't échtaltaar naer uw behagen, En laat uw grooten troon, door andren, onderschraagen.
Gy hebt al eers genoeg verkreegen, in den stryd.
De onstérflykheid is aan uw' glóry toegewyd.
Deez' onbesprooken' deugd zal élk volmondig pryzen.
Men zal, gelyk voorheene, u 's Kónings eer bewyzen.
Wat is 'er zoeter als de liefde? wat gevaar Steekt niet in troonen te beheeren? wat een zwaar En lastig juk is 't niet de vólken te regeeren?
Deeze ongehoorde daad zal elk op 't hoogst waerdeeren.
Zy is u waerdig. Ach, verlaat den last der kroon;
Zy is u toegeschikt van 't lót en my, myn Zoon.
Gy kunt, bevryd van staats bewind, gantsch veilig leeven.
DEMETRIUS.
Gy zeide, dat Ismeen' door heerschzugt wierdt gedreeven:
Ja, dat de kroon haar meêr behaagdde, als wel myn hart.
Ze hadt u bits gehoond, en uw gezag gesart.
Gy zoudt noit dulden, datze myne zyd' bekleedde;
Nu schynt gy tot die trouw geneegen! wat voor réde Heeft u gedrongen van dien echt my aan te raên?
'k Kan niet den grond van deez' verandering verstaan.
Ontdék my, wat u heeft tót dit besluit bewoogen.
LAONIZE.
Uw wélzyn heeft myn hart gebragt tót médedógen.
DEMETRIUS.
Maar als Isméne blyft volharden, om den staf, Gelyk zy eischt...
LAONIZE,
Neen, haar gemoed was noit zó laf.
Dat zy der Góden wil zou willen tégenstreeven!
Ze heeft veel' blyken van opréchter deugd gegeeven.
DEMETRIUS.
'k Vrees voor haar killig hart.
LAONIZE.
Ai vrees niet, groote Prins.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
DEMETRIUS.
Ach, een verliefd gemoed is steeds in vrees.
LAONIZE.
Geensins
Moet gy uw' fiere ziel, door ydlen waan bedroeven;
Maar wil Denókratés, en uw' Ismeen' beproeven:
Gy zult bevinden, dat gy nimmer hadt gedacht:
Gy moet niet laf zyn, maar betoonen uwe magt.
DEMETRIUS.
Waar in zal ik myn' magt betoonen? wil 't ontdékken;
En myn ontroerd gemoed uit twyfelingen trékken.
LAONIZE.
Wel aan. Denókratés bemint Isména.
DEMETRIUS. Ach!
LAONIZE.
Daarom weêrstreefd zy uw vermógen en gezag.
DEMETRIUS.
Wie heeft u dit ontdékt? wil my dat onderrichten.
Gy zult my eeuwig, door dien dienst, aan u verplichten.
LAONIZE.
Weet, dat Offéllas my dit heeft ontdékt.
DEMETRIUS. O pyn!
Moet dan Denókratés myn médeminnaar zyn?
Doe myn' geheimen Raadt, op staanden voet, hier koomen, Albinus.
ALBINUS.
Uw bevél wordt vlytig waar genoomen.
Derde tooneel.
LAONIZE, DEMETRIUS.
DEMETRIUS.
Kan ik de schoone Ismeen' genieten? ik staa af Vrywillig van de kroon. Geréchten' Goôn, uw' straf
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
En blixems moogen myn' gekroonde kruin verplétten, Zó ik myn' voeten meêr op dézen troon zal zétten, Als gy 't bezit my van myn' zielvoogdés vergundt, Die ik, als Gódlyk eer'! en gy, Vorstinne, kunt Den staf van 't groot gebied, gelyk voorheene, voeren, Naer uw behagen.
LAONIZE.
Ach, die reên myn hart ontroeren!
Zoude ik dien zwaaren last nóch tortschen; en alleen Uw ryk bestieren om uw' liefde? neen, ô neen.
Een' vrouw kan, naer den eisch, den troon niet onderschraagen.
Verschoon my van dat juk.
DEMETRIUS.
Wel aan: Ik zal opdraagen
Dien aan Pisistratés, wen gy dien niet begeert.
Zyne ondervinding heeft genoeg aan hem geleerd,
Hoe hy, naer waerde en plicht, den staat moet onderstutten.
Hy zal dien voor verraad en lagen wel beschutten.
'k Ben óvertuigt van zyn staatkundig hart en trouw;
Gy zyt met my eens van gevoelens?
LAONIZE.
Neen; hoe zou
Een onderdaan u, my, en 't moedig vólk gebieden!
Zyn' wétten vólg ik noit: ik voel myn bloed reeds zieden Van gramschap. Wacht u van die schande, groote Zoon, Dat was, voor u en my, een onuitwisbre hoon!
Ik zal, om uwent wil, den dierb'ren troon betreeden:
Hoe wel ik zulks zal doen met alle tégenhéden, Om dat noit onderdaan zich roemen zal, dat hy Den staf gevoerd heeft van uw groote Mónarchy.
Gedénk eens, Vórst, wat ik om u zal onderwinden.
Zoude ik in u die vlyt, voor uwe moeder vinden?
Maar 'k zie Denókratés geleiden uw' Ismeen'.
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
DEMETRIUS.
Ziet gy dat hémels beeld, bezielt met gódlykheên, Niet als de middagzon door dit paleis heen' straalen?
Wie moet niet, door den glans dier lonkende oogen, dwaalen?
Wie kan... Maar zacht, ik veins.
Vierde tooneel.
ISMENE, AMIRA, DENOKRATES, DEMETRIUS, LAONIZE.
DENOKRATES. Geduchte Majesteit,
Ik hebbe, op uw gebód, hen in deez' zaal geleid.
DEMETRIUS.
Aanminnig beeld, ik voel op nieuw myn ramp vergrooten, En liefde op yder uur. Was 't by de Goôn beslooten, Dat ik u op den troon kon voeren; gy zoudt zien U óver myne ziel en onderdaans gebiên.
Maar, ach! 't órakel van Jupyn, het hoofd der Góden, Heeft, tót myn' bittre smart, gestréngelyk verbooden, O óverwreed gebód! dat ik u nimmermeer
Zal voeren op den troon, zó ik niet plotslings neêr Gestort wil zien 't gezag van myn' doorluchten' staaten.
Nu ik verwinner keer, schynt 't noodlót my te haaten.
Ik heb myn' driften reeds verwonnen, zielvoogdés.
'k Zal vólgen mynen plicht, en uw' gegeven' les.
'k Laat u uw' vrye keur; maar kon het u behaagen, 'k Zoude u Denókratés voor 't écht altaar opdraagen:
Wyl my zyn liefde tót Isména is bewust.
'k Tracht te bewérken, voor myn ryk den vréde; en rust Te staaven voor myn hart. Ontfang dit waerdig téken...
Maar hoe! gy schynt ontroerd! wat, wat belét u 't spreeken?
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
Nu myne goedheid u komt óverstroomen, in Uw' slaverny? ik weet uwe onderlinge min.
ISMENE.
Wie kan die deugd, in u, naer haaren eisch, waerdeeren!
Maar, 'k voel in myne borst zich de achterdócht vermeeren!
Hebt gy uw' fiere min verbannen uit het hart?
Of tracht gy héden my te toetschen in myn' smart?
DEMETRIUS.
Neen, schoone Isméne, 'k zal dat nimmer onderwinden.
Myn wensch strekt om aan u myn Véldheer te verbinden:
Wyl my dat groot geluk niet moog' gebeuren, om Uw' trouw te vieren; kies, kies hem tót Bruidegom.
De Goôn belétten my dat heil, in 't droevig léven.
Kom vólg myn wil.
ISMENE.
Helaas! waar word ik heen gedreeven!
Mag ik 't gelooven, Goôn!
DEMETRIUS.
O ja, gy zult, Mevrouw,
Voor Junó 's groot altaar ontfangen zyne trouw.
ISMENE.
Zoekt gy myn boezem met meêr rampen te verdrukken?
DEMETRIUS.
Neen, gy zult nu de vrucht van uwe liefde plukken.
ISMENE.
Ik onderwérp my uw gebód.
DEMETRIUS. Denókratés,
Ontfang, van myne hand, die hémelsche prinssés.
'k Heb last gegeeven, en den témpel doen versieren Met loof en palmen, om uw' échtverbond te vieren;
Wyl my, voor uwe min, uw krygsroem heeft gepleit.
DENOKRATES.
Ik vólg myn plicht, ô Vórst, met onderdanigheid:
Hendrik van der Zande, Demetrius, of stryd tusschen de liefde en het staatsbelang
