Moet die burger nou écht overal over meepraten...?

(1)

2017-2018

In 2017 is Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg fl ink op stoom gekomen. We zien mooie resultaten zoals medewerkers die meer tijd hebben om hun werk te doen. En daa

rmee bewoners die meer

aandacht ervaren. Of activiteiten die beter aansluiten bij wat bewoners will

en. Tegelijkertijd is veranderen ook moeilijk. We zijn met elkaar gewend geraakt aan bestaande werkwijzen dat aanpassing veel vraagt van alle betrokkenen. Het komende jaar zullen we daar ook de nadruk op leggen. En e

lkaar binnen de beweging radicale vernieuwing steunen als het moeilijk wordt.

In dit katern weer een inspirerend inkijkje in wat er gebeurt.

Bewoner Henk van Topaz vertelt wat hij belangrijk vindt in zijn leven. De cliëntenraad Vrijwaard heeft een avond voor bewoners, familie, medewerkers, bestuurders en raad van toezicht georganiseerd over radicale vernieuwing. Een terugblik op het landelijke congres van 13 november. En pr

ojectse- cretaris Aukje Lausberg-Bolandstelt zich voor.

Marthijn Laterveer, coördinator LOC Zeggenschap in zorg Congres radicale

vernieuwing Kleurijke imprinspirerende dagessie

Pagina 2-3 Cliëntenraad Vrijwaard

"Radicale vwing als olievlek"ernieu-

Pagina 4-5 Bewoner Henk van Meenen

"Aandacht is zo belangrijk"

Pagina 6-7

December 2017

Met katern 'Radicale vernieu

wing verpleegh

uiszorg'

2018:Veranderingen in zorg en welzijn Impressie congres cliëntenraden Waarheidsvinding jeugdhulp verbeterd

Adviesforum over LOC-netwerk

Uitgave 42 | Winter 2017

(2)

WAARDE-VOLLE OOK ONLINE! ZORG

Het LOC-kenniscentrum, -nieuws & -netwerk:

Ga naar www.loc.nl

(3)

3 Zorg & Zeggenschap | uitgave 22 december 2017

05 Nieuws

10 Suggesties 2 miljard extra voor verpleeghuiszorg

14 Impressie landelijk congres cliëntenraden

18 Cliënt-en-raad

20 Congres waarheidsvinding jeugdrecht

23 Week van de Psychia- trie 19-24 maart

26 In beeld

30 Mentorschap in GGz

32 Adviesforum LOC

35 De Binding

36 Serie ondersteuners

40 Cliënt-actieonderzoek

42 Cursus MZ jeugdraden

44 Vraagbaak

47 Colofon

2018: naar menselijke zorg en welzijn

Er staan weer veel veranderingen op stapel. De visie 'Waarde- volle zorg' is en blijft de lei- draad en het kompas voor LOC.

Werkconferentie 'De Rij Voorbij'

De wachttijden in de GGz zijn lang. Samen met betrokkenen organiseercde LOC een vrucht- bare zoektocht naar praktische oplossingen.

LOC verhuisd naar nieuwe broedplek

Het netwerk van LOC groeit en bloeit. Reden om naar een nieuwe ontmoetingsplaats binnen Utrecht te verhuizen.

Grootschalig luisteren naar ouderen

Door structureel verhalen van ouderen in te zetten ontstaat een beeld over 'samen leven en werken' binnen gemeenten.

Laatste deel in een serie.

28 07

38

12

(4)

Gelukkig 2018!

De jaarwisseling is aanstaande. 2017, waarvan we weten wat er is gebeurd.

2018 waar we vooral verwachtingen van kunnen hebben. En kunnen dro- men wat mogelijk is. Ook in de zorg lijken we ons op zo’n overgangspunt te bevinden. De zorg heeft in de afgelopen decennia steeds meer het stem- pel van een bedrijf gekregen. Daar zijn ook alle protocollen, richtlijnen, wetten en toezicht op gebaseerd. Tegelijkertijd groeit de behoefte in de samenleving dat zorg weer over mensen moet gaan.

LOC heeft dat in 2009 met het uitbrengen van de visie Waarde-volle zorg al verwoord. Meer en meer is zichtbaar dat betrokkenen bij de zorg willen dat er meer tijd en ruimte komt voor aandacht, warmte en menselijkheid. De verhalen van wat mensen in de praktijk meemaken kunnen daarbij helpen.

In dit winternummer van Zorg & Zeggenschap is hierover weer veel te lezen. Zoals in het laatste deel in een serie over Grootschalig Luisteren, waarmee mensen echt kunnen vertellen wat zij belangrijk vinden. Het congres waarheidsvinding in het jeugdrecht. Versterking van de positie van cliën- tenraden in de jeugdhulp. Het congres cliëntenraden ouderenzorg afgelopen oktober. De Week van de Psychiatrie die ervaringsdeskundigen met hulp van LOC organiseren. De bijeenkomst over wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg. En het opzetten van cliënt-actieonderzoek.

Ook zijn er artikelen over veranderingen in de zorg en de rol van LOC als netwerk daarbij. Zoals de vraag hoe de ruim 2 miljard voor verpleeghuizen tot een werkelijke verbetering van de zorg kan leiden. En een oproep via de Vraagbaak om gezamenlijk te werken aan een goed leven voor mensen die vanwege veranderde wetgeving thuis hun zorg ontvangen. Waar ze voor- heen juist veiligheid en aanspraak vonden in een geclusterde woonvorm.

Er is een artikel over mentorschap. En aandacht voor het Adviesforum van LOC. In het hart natuurlijk weer het katern over Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg. Ook is LOC verhuisd. We leggen uit waarom.

Er gebeurt erg veel. Veel meer dan in dit tijdschrift past. Op het platform www.loc.nl staan actuele artikelen.Ook is daar een agenda te vinden met alle activiteiten. De wekelijkse nieuwsbrief bundelt het belangrijkste nieuws van het platform. Dus kijk ook vooral daar. We wensen iedereen een heel goed, gezond en gelukkig 2018! We hopen dat we het komende jaar met elkaar grote stappen mogen zetten naar een menselijke zorg. Veel leesple- zier!

Marthijn Laterveer Coördinator LOC

(5)

Brochure Cliëntenraad en zorginkoop WLZ

Het is sinds een paar jaar heel gebruikelijk dat cliëntenraden in de verpleging, verzorging en thuiszorg betrokken worden bij de gesprekken tussen het zorgkantoor en de zorginstelling. En dat kan best ingewikkeld zijn. Wat verwachten zorgkantoren van cli- entenraden bij het zorginkoopproces? Hoe kunnen cliëntenraden worden onder- steund bij hun rol in de zorginkoop? In samenwerking met het zorgkantoor VGZ stelde LOC een handreiking op. Die ook is besproken met Zorgverzekeraars

Nederland, de koepel van alle zorgkantoren. De brochure is daarmee voor het hele land geschikt. Te downloaden via:

www.tinyurl.com/ycesevhj

LOC verhuisd

LOC heeft een nieuwe locatie op een steenworp afstand van het oude kantoor in Utrecht. Per 1 december 2017 is het nieuwe bezoek- en postadres: Hof van Transwijk 2, 3526 XB Utrecht. Het telefoonnummer blijft ongewijzigd. Zie het artikel op pagina 12.

LOC-handreikingen Kwali- teitskader verpleeghuiszorg

In het Kwaliteitskader verpleeghuiszorg staat wat

‘goede zorg’ is. LOC maakte hier in samenwerking met Patiëntenfederatie Nederland een korte video over die in heel korte tijd duizenden keren werd bekeken. De video helpt cliëntenraden bij het optimaal benutten van de mogelijkheden die het kwaliteitskader biedt. Ook is een handreiking speciaal voor cliëntenraden ontwikkeld, net als een eenvoudige versie van het kader. Zie:

www.kwaliteitskaderverpleeghuizen.nl

Reageren op

Zorg & Zeggenschap?

Wil je je mening kwijt over onderwerpen in Z&Z?

Heb je een andere kijk op een artikel?

Aanvullingen, ideeën opperen of een vraag stellen? Dat kan! Via ons digitale platform www.loc.

nl/praat-mee kun je hier direct een gesprek over starten. Of een blog schrijven over jouw kijk op zaken. Daarvoor heb je alleen een (gratis) proﬁel nodig dat je daar ook zelf kunt aanmaken. In de volgende editie van Zorg & Zeggenschap kunnen we naar jouw bijdrage verwijzen.

Governancecode Zorg over medezeggenschap

Het derde principe van de huidige

Governancecode Zorg gaat over het belang van medezeggenschap voor het goede bestuur van zorgorganisaties. Volgens de code moet de zorgaanbieder zorgen voor randvoorwaarden en waarborgen zodat belanghebbenden genoeg invloed hebben.

In BoardRoom ZORG, een tijdschrift over visie, governance (goed bestuur) en bestu- ring in de zorg, verscheen een interview met Pieter Vos, onder meer voorzitter van de raad van toezicht van LOC Zeggenschap in zorg, over het belang van medezeggenschap. Hier te lezen:

ww.tinyurl.com/yca2o9sz

(6)

Herzien advies bewaarter- mijn 'toedienlijst medicatie'

ActiZ, BTN, NVAVG, Verenso, VGN, V&VN en LOC hebben een herzien advies uitgebracht over de bewaartermijn van de medicatie-toedienlijst. Het advies voor zorgorganisaties is: bewaar de toedienlijst tenminste twee maanden, tenzij een om- standigheid langer bewaren noodzakelijk maakt.

Meer informatie op www.tinyurl.com/ybkjf7bk

Uitbreiding Geschillencommissie met klachtenfunctionaris

De Geschillencommissie Zorg Algemeen biedt via het ‘Klachtenloket zorg’ sinds 1 oktober 2017 de mogelijkheid van een onafhankelijke klachtenfunctionaris aan. Zorgaanbieders kunnen van deze uitbreiding gebruikmaken. Hiermee voldoet de zorgaanbieder aan de Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Die verplicht vanaf 1 januari 2017 elke zorgorganisatie om een klachtenfunctionaris te hebben en zich aan te sluiten bij een externe onafhankelijke geschilleninstan- tie. Meer op: www.tinyurl.com/yammwqym

LOC berekent was- en brood- geld 2018 Wlz-instellingen

LOC heeft de nieuwe bedragen voor was- en broodgeld in Wlz-instellingen berekend. Het gaat om geld dat bewoners krijgen als zij zelf hun was en/of broodmaaltijden verzorgen. Deze nieuwe

bedragen gelden vanaf 1 januari 2018. Op ve- ler verzoek laten we de nieuwe bedragen voortaan per 1 januari in plaats van 1 juli in- gaan. Meer op: www.

tinyurl.com/ydgoel69

GGz-toolbox 'Weg van de wachtlijst'

GGZ Nederland, koepel van cliënten- en familieorganisaties MIND en

Zorgverzekeraars Nederland ontwikkelden een toolbox met voorlichtingsmaterialen voor wachtkamers. Met als doel cliënten en patiënten te informeren over wat zij zelf kunnen doen als zij op een wachtlijst komen te staan (zie ook het artikel op pagina 28). Te downloaden via:

www.tinyurl.com/y7hk97ya

Brandbrief GGz-raad aan minister over ‘duim-

schroevenbeleid’

De cliëntenraad van GGZ-instelling Emergis in Goes schreef afgelopen najaar samen met de ondernemingsraad een ste- vige brief aan de nieuwe VWS-minister Hugo de Jonge (CDA). De raden spreken hiermee hun gedeelde zorg uit over de wachtlijsten, cliëntenstops en grote druk in de geestelijke gezondheidszorg. Lees hier de brief en samenvatting:

www.tinyurl.com/yc27pofz

Cursussen Medezeggen- schap in praktijk

In het voorjaar van 2018 organiseert LOC weer cursusdagen over medezeggenschap in de praktijk in alle windstreken van het land. Het eerste dagdeel gaat over de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellin- gen. Voor het tweede dagdeel kunt u kiezen uit twee workshops. U kunt zich voor één dagdeel of de gehele dag inschrijven.

Zodra de data bekend zijn verschijnen praktische en inhoudelijke informatie op www.loc.nl/agenda

(7)

2018: Naar menselijke zorg

Veranderingen

in zorg en welzijn

Tekst Marthijn Laterveer

De maatschappelijke veranderingen gaan snel en zijn soms nauwelijks bij te hou- den. In zorg en welzijn leeft een breed gedeeld gevoel dat er steeds weer iets moet.

Kwaliteitskaders, zorgakkoorden, verbeterprogramma’s, richtlijnen en zorgstan- daarden. De samenhang tussen al die ontwikkelingen is voor veel mensen ondui-

delijk. In dit artikel leggen we uit hoe LOC vanuit de visie Waarde-volle zorg werkt aan menselijke zorg.

2018: Veranderingen zorg en welzijn

In de Jeugdwet is er 18 miljoen euro per jaar om knelpunten bij bijvoorbeeld de jeugd-GGz, kindermishandeling en pleegzorg op te lossen

(8)

8 Zorg & Zeggenschap | uitgave 22 december 2017 8

Veranderingen 2018

Zorgverzekeringswet

De bijdrage die mensen vanuit hun inkomen moeten leveren voor de Zorgverzekeringswet stijgt van 6,65 naar 6,9 procent van het inkomen.

Mensen met een lager inkomen kunnen meer zorgtoeslag krijgen: maximaal 131 euro voor een eenpersoonshuishouden en 194 euro voor een meerpersoonshuishouden.

In het basispakket komen extra:

• 12 behandelingen fysiotherapie/oefenthera- pie voor mensen met artrose aan heup- en kniegewrichten;

• zittend vervoer voor mensen met kanker die een immuuntherapie krijgen;

• vergoeding voor verzorging van minderjarigen die samenhangt met geneeskundige hulp;

• nieuwe geneesmiddelen ter behandeling van hepatitis C, borstkanker en darmverstoppingen.

Wet langdurige zorg

Mensen die de lage eigen bijdrage betalen hoeven vanaf 2018 minder eigen bijdrage te betalen.

Zij betalen voortaan 10 procent in plaats van 12,5 procent van hun inkomen. Mensen met een mid- deninkomen gaan daardoor 30 tot 150 euro per maand minder betalen.

Extra geld

In 2018 staat er extra geld voor zorg op de begro- ting van de regering. Vooral de verpleeghuizen proﬁteren daarvan. In 2018 komt er 435 miljoen euro extra voor de zorg. Ook is er 130 miljoen euro voor werving en scholing van zorgmedewerkers.

De zorg voor elkaar was van oudsher onderdeel van de lokale gemeenschap. Kerken en andere maatschappelijke organisaties gaven dat vorm. Vooral na de Tweede Wereldoorlog is de overheid de zorg steeds meer gaan overnemen. Dat gebeurde volgens de toen actuele inzichten: voor iedereen beschikbaar en voor iedereen op dezelfde manier. Daarmee was er weinig aandacht voor individuele ontplooiing. De overheid gaf de zorg vorm alsof het een industrie was. Later kwam er meer

aandacht voor de behoeften van het individu. Maar groeide tegelijkertijd het marktdenken. De zorg als bedrijf met streven naar efficiency, productieafspraken en targets. De zorg als schadeverzekering met een polis die uitkeert als je wat gaat mankeren.

Maatschappelijke behoefte

In de praktijk bleek het allemaal niet zo te werken.

Steeds meer mensen voelen zich ongelukkig bij de verzakelijking in de zorg. Mensen voelen zich niet meer gehoord en gezien. De kern van zorg is juist het menselijke aspect en dat is niet altijd in protocollen, richtlijnen en productieafspraken te vatten. De onder- stroom in de samenleving is meer en meer dat mensen weer het gevoel willen hebben dat het in de zorg over mensen gaat. Terug naar vroeger. Maar ook weer niet, want de aandacht voor individuele wensen en behoeften van mensen is écht anders dan vroeger.

Ervaringen mensen

Ook bij LOC komen al vele jaren de verhalen binnen over de verzakelijking van de zorg. En hoe ongelukkig mensen daarvan worden. Mensen die vaak vanuit hart en ziel bij de zorg betrokken zijn. Zowel mensen die zelf zorg nodig hebben, naasten, medewerkers, bestuurders als beleidsmakers. Daarom hebben we na veel gesprekken en wetenschappelijk onderzoek in 2009 een visie uitgebracht: Waarde-volle zorg. Veel mensen vonden dat toen idealistisch, maar tegelijkertijd wel waar het écht over moet gaan in de zorg.

Waarde-volle zorg

Met waarde-volle zorg hebben we er de nadruk op ge- legd dat de zorg vooral mensen moet helpen om te doen wat voor hen van waarde is. Zodat ze zin kunnen geven aan hun leven en een bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij. Het betekent dat ieder mens iets anders nodig heeft, omdat ieder mens uniek is. Het betekent ook per situatie kijken wat nodig is. Daarnaast is het van belang dat medewerkers zich bewust zijn van hun waarden. En wat dat betekent voor de manier waarop zij zorg verlenen. Vanuit deze visie is zorg geen economische schadepost, maar draagt hij bij aan een gezonde samenleving. Bewust hebben we van waarde- volle zorg geen model gemaakt, omdat dat vaak leidt tot het invullen van een tabel. En dan juist niet meer

(9)

2018: Veranderingen zorg en welzijn

Regeerakkoord

In oktober 2017 is het nieuwe kabinet-Rutte III ge- start. In het regeerakkoord staan diverse plannen voor zorg en welzijn. De belangrijkste zijn:

• Er komt veel geld voor verbetering van de zorg in verpleeghuizen: 2,1 miljard euro per jaar. Dat geld is voor extra personeel en betere kwaliteit van zorg.

• De geestelijke gezondheidszorg, de ziekenhui- zen en de huisartsen krijgen de opdracht te zorgen dat de kosten van de zorg veel minder groeien. Dat gebeurt in zogenoemde zorgakkoorden.

• De wijkverpleging mag wel meegroeien met de verwachte vraag.

• In de Wet maatschappelijke ondersteuning ver- andert de eigen bijdrage vanaf 2019. Iedereen betaalt dan 17,50 euro per vier weken. De bijdrage is niet meer afhankelijk van inkomen of hoeveelheid hulp.

• In de Zorgverzekeringswet blijft het eigen risico 385 euro per jaar.

• In de Wet langdurige zorg telt het vermogen vanaf 2019 minder mee bij de berekening van de eigen bijdrage. Nu telt 8 procent van het vermogen mee, straks 4 procent.

• In de Jeugdwet is er 18 miljoen euro per jaar om knelpunten op te lossen. Zoals bij de jeugd- GGz, kindermishandeling en pleegzorg.

• Er is extra geld en aandacht voor gezondheids- bevordering en bestrijding van eenzaamheid.

leidt tot het steeds, in iedere situatie met elkaar onderzoeken wat de betrokkenen van waarde vinden.

Uitvoering visie

De visie Waarde-volle zorg is voor LOC steeds het uitgangspunt bij alles wat we doen en niet doen. En helpt om alle maatschappelijke ontwikkelingen in samenhang te kunnen bezien. Zodat we continu kunnen werken aan verbetering van de zorg. Het maakt ook dat we niet alleen maar wachten op wat bijvoorbeeld de politiek bedenkt. Het is makkelijk de publiciteit te

zoeken over wat er niet goed gaat in de zorg en te roe- pen dat anderen dat moeten oplossen. We kiezen er nadrukkelijk voor vaak zelf het initiatief te nemen om tot verandering te komen. En daarbij samen met de aangesloten cliëntenraden maar ook met bewoners/

ervaringsdeskundigen, naasten, medewerkers, beleidsmakers en bestuurders te werken aan waarde- volle zorg.

Activiteiten

Een paar voorbeelden maken duidelijk hoe LOC aan waarde-volle zorg werkt. LOC zit in de landelijke task- force Waardigheid en Trots en in de stuurgroep uit- werking kwaliteitskader verpleeghuiszorg. Daar brengen we steeds het menselijke aspect in. Maar hebben we ook het initiatief genomen om Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg te starten. Met als doel een bre- de beweging te versterken om de menselijkheid in de verpleeghuizen terug te krijgen. Ook geven we workshops aan cliëntenraden over de bedoeling van het kwaliteitskader. We hebben een brochure gemaakt en een handreiking voor familieavonden om het gesprek over het kwaliteitskader te voeren. Waarmee we helpen om de samenhang tussen allerlei ontwikkelingen duidelijk te maken.

In de geestelijke gezondheidszorg organiseren we met ervaringsdeskundigen de Week van de Psychiatrie. Om zo de dialoog aan te gaan over wat mensen nodig hebben om een volwaardig leven te kunnen leiden. En we ondersteunen jongeren en ouders in de jeugdhulp, zodat zij hun stem kunnen laten horen. We verzamelen de wensen en behoeften van jongeren, ouders, pleegou- ders en mensen die met sociaal werk te maken hebben.

Zodat de werkers en inkopers in de zorg weten wat de betrokkenen echt belangrijk vinden. Het zijn maar een paar voorbeelden. In 2018 willen we graag met iedereen in het land intensief verder werken aan menselijke zorg.

Daarmee is LOC een steeds krachtigere beweging die wortels heeft in de lokale samenleving.

Lees de visie ‘Waardevolle zorg’ via http://loc.nl/

netwerken/publicaties-loc/publicaties/waarde-vol- le-zorg

Zie ook het artikel op pagina 10 over ‘de 2 miljard’

voor de verpleeghuiszorg.

(10)

Vanuit gedeelde visie werken aan betere zorg

2 miljard voor verpleeghuizen

Wat kan er beter?

De zorg in Nederland heeft over het algemeen een hoog niveau. Zeker ten opzichte van andere landen.

Wel horen we continu vanuit verpleeghuizen een paar grote dilemma's:

• er is te weinig personeel om bewoners en hun familie voldoende aandacht te geven;

• bewoners, familie en medewerkers ervaren de zorg als steeds zakelijker en bureaucratischer;

• naasten die zorgen, krijgen het steeds zwaarder en lopen tegen hun grenzen aan;

• medewerkers voelen zich of zijn niet altijd voldoende toegerust om hun werk te doen;

• het onderwijs leidt nogal technisch op en sluit niet aan bij de huidige behoefte in de zorg;

• bestuurders zijn zoekende hoe zij kunnen bevorderen dat de menselijkheid in de zorg terugkomt.

Wat zijn oplossingen?

Benutten bestaande netwerken

Veranderen en verbeteren lukt alleen als mensen elkaar kennen. Bestaande netwerken als de beweging

Tekst Marthijn Laterveer

Er komt jaarlijks ruim 2 miljard euro extra voor verpleeghuizen. Met dat geld moet de zorg verbeteren. Onder andere door meer personeel in te zetten. LOC heeft op basis van vele gesprekken met cliëntenraden, familie, medewerkers, be-

stuurders en anderen suggesties gedaan voor de besteding van het extra geld.

Voorkomen moet worden dat bureaucratie rondom verantwoording van het geld nóg verder groeit.

‘Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg’ zijn broed- plaatsen om tot verbetering te komen. Kenmerk van deze netwerken is dat ze vanuit een gedeelde visie met alle betrokkenen werken aan betere zorg. Zoals cliën- tenraden, bestuurders, medewerkers, artsen, familie, bewoners, raden van toezicht, inspectie, zorgkantoren, ministerie.

Versterken leiderschap

Veel bestuurders, managers en teamleiders zijn zoekende hoe zij de verpleeghuiszorg kunnen verbeteren.

Dat is ook geen gemakkelijke taak, omdat veel ge- woonten en werkwijzen al tientallen jaren zo zijn gegroeid. Wij denken dat het nodig is hen hierbij meer te helpen.

Zorgen voor voldoende en goed personeel

Duidelijk is dat het niet eenvoudig is de komende jaren voldoende personeel te vinden om de verpleeghuiszorg te verbeteren. Daarbij is in ieder geval

noodzakelijk:

• meer tijd vrijmaken voor bestaand personeel om

(11)

Suggesties voor de 2 miljard

zich op het echte werk te focussen;

• inzet van andersoortig personeel zoals helpenden, huisvaders/-moeders en geestelijk verzorgers;

• omscholing van mensen die nu geen werk hebben;

• herziening van de opleidingen, zodat het onderwijs aansluit bij de behoeften van de zorg;

• personeel werven in het buitenland, zoals Spanje.

Verbeteren zorg

Om de zorg te verbeteren is het van belang steeds te weten hoe het gaat in de zorg. Daarom is het nodig steeds te toetsen of de zorgorganisatie doet wat maat- schappelijk nuttig en noodzakelijk is. Concreet betekent deze maatschappelijke toetsing dat bewoners, naasten en medewerkers aangeven wat er gebeurt. Dit is aanvullend op het systeemtoezicht van de IGZ, zorgkantoren en NZa.

Imago zorg

Als de zorg echt verbetert heeft dat gevolgen voor de manier waarop medewerkers, naasten en bewoners over de zorg praten. Het imago van de sector kan alleen verbeteren als de betrokkenen op verjaardagen en in hun netwerk positief over de zorg praten. Een imagocampagne vanuit landelijke partijen helpt onvoldoende om dat te bereiken.

Hoe wil LOC bijdragen aan verbeteringen?

LOC wil graag een bijdrage leveren aan het verbeteren van de verpleeghuiszorg. Dat willen we op de volgende manieren doen:

• We willen graag actief op bestuurlijk niveau samen met cliëntenraden en zorgorganisaties meedenken over een effectieve verdeling van het extra geld voor verpleeghuiszorg.

• De beweging ‘Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg, van regels naar relaties’ heeft de kracht om de gewenste verbeteringen te realiseren.

• We willen met zorgorganisaties en cliëntenraden uit ons netwerk knelpunten bij het leiderschap in de zorg onderzoeken en oplossingen zoeken.

• We willen samen met onderwijs- en zorgorganisaties de inhoud van het onderwijs zodanig aanpassen dat het onderwijs meer aandacht heeft voor het menselijke aspect.

• We willen via onze contacten in andere sectoren en bij het UWV bevorderen dat mensen die aan de zij- lijn staan kunnen werken in de ouderenzorg. Zoals mensen die zelf zorg krijgen in bijvoorbeeld de geestelijke gezondheidszorg.

• Met PublicArea willen we de Zorgschouw bevorderen.

• Externe toezichthouders kunnen toezicht houden op de veiligheid van de zorg, maar kunnen niet van binnenuit aangeven wat er in de zorgorganisatie gebeurt tussen mensen. Cliëntenraden kunnen dat wél. LOC wil helpen om dat te versterken.

• We willen helpen om het imago van de sector te verbeteren door de goede verhalen van mensen die zorg ontvangen, hun naasten en medewerkers te verspreiden.

Radicale vernieuwing is nodig om de zorg echt duurzaam te verbeteren

Het is een dilemma dat er te weinig personeel is om bewoners en hun familie voldoende aandacht te geven.

(12)

Broedplaats waarde-volle zorg

LOC verhuisd

Op een steenworp afstand van de hoge grijze kantoor- kolos aan de Utrechtse Churchilllaan, waar LOC lange tijd kantoor hield, ligt de nieuwe stek van het LOC- netwerk. Op deze novemberochtend zijn de bomen in

Tekst Pien Heuts

Het netwerk van LOC groeit en bloeit. Veel mensen en partners verspreid over het hele land werken samen aan waarde-volle zorg. Reden voor LOC om een nieuwe locatie te betrekken die meer past bij de visie en ruimte biedt aan een échte ont-

moetingsplaats voor iedereen die zich sterk maakt voor waarde-volle zorg. “We kunnen mensen nu welkom heten zoals wij dat willen.”

Park Transwijk bijna uitgekleurd en kaal. Een paar beu- ken lichten nog felgeel op. Eenden gaan snaterend te water. Op het terras, gelegen aan het water, staan de stoelen opgestapeld in afwachting van het voorjaar.

Binnen wacht een aantal ouderen tot de ‘verwensuper’

in de foyer open gaat. Anderen drinken koffie.

Vrijwilligers lopen heen en weer. Plaats van handeling:

woonzorgorganisatie Parc Transwijk, onderdeel van Vecht en IJssel. Er zijn hier 75 zorgappartementen, vier huishoudens voor ‘gekoesterd wonen’ waar ouderen met dementie wonen en twee huishoudens voor be- schermd wonen. Bewoners leven zoveel mogelijk zelf- standig met gebruikmaking van allerlei diensten.

Een aparte toegang naast de hoofdingang van de zorgorganisatie leidt naar de nieuwe ontmoetingsplek van LOC. Marthijn Laterveer en Joep Bartholomeus, coör- dinatoren LOC, gaan voor in de ruimte die LOC in december heeft betrokken. De lichte houten vloeren in combinatie met het vele glas zorgen voor een lichte open ruimte. Marthijn: “Het is een echte ontmoetingsplek waar mensen elkaar kunnen treffen, centraal in het land.” Joep: “Een broedplek waar iedereen uit het Marthijn Laterveer (links) en Joep Bartholomeus:

“Mensen uit alle uithoeken van het land kunnen elkaar hier vinden.”

(13)

Nieuwe locatie LOC

LOC-netwerk welkom is en waar inspirerende ideeën over waarde-volle zorg kunnen worden uitgewisseld.

Van de VWS-ambtenaar tot de vrijwilliger. Van een lid van een jongerenraad tot een expert van de bouwpool.

En uiteraard alle leden van cliëntenraden uit het netwerk. Iedereen is welkom.”

Systemische wereld

Reden voor de verhuizing is meerledig. Rond 2015, toen LOC de transitie maakte van een traditionele organisatie naar een netwerk, lag het voor de hand de kantoorruimte te beperken tot een klein bedrijfsbureau met de drie vaste steunpilaren, Ruth, Yasemin en Robert. Plus de mogelijkheid er kleinschalige bijeenkomsten te houden. Ruim een jaar geleden kwam daar het secretariaat van de projectorganisatie Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg, in de persoon van Aukje Lausberg-Boland, bij.

Marthijn: “Omdat ons netwerk de afgelopen jaren enorm is gegroeid, ontstond ook steeds meer de vraag naar een centrale plek waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. De vorige ruimte voldeed niet aan die vraag. En heel belangrijk: “Ons oude kantoor was onderdeel van een systemische wereld. Je kwam bene- den binnen, moest je aanmelden bij de receptie.

Vervolgens wees de portier jou een lift toe en kwam je boven bij een deur met allemaal bellen en toegangsco- des. Het systeem was dominant. Heel vervreemdend.

Geen hartelijk welkom.”

Dé plek voor ons

De nieuwe locatie, gelegen in een groot park waar allerlei evenementen zoals het jaarlijkse bevrijdingsfesti- val worden gehouden, past veel beter bij de visie van LOC. “We kunnen mensen nu welkom heten, zoals wij dat willen”, zegt Joep. “Het is laagdrempelig en we bevinden ons in de wereld waar mensen wonen die zorg nodig hebben. De mensen waarover het voor LOC gaat.” Hij wijst op verschillende glazen tussenwanden die zijn geplaatst of juist verwijderd. “200 vierkante meter, twee keer zo groot, nauwelijks meer huur en slechts een paar honderd meter van de oude locatie verwijderd. Gemakkelijk met de sneltram of de auto te bereiken, gratis parkeren. We waren al langere tijd op zoek. Toen we de advertentie van de woningbouwcor- poratie zagen, wisten we meteen dat dit dé plek was.

Het netwerk heeft behoefte aan zo’n centrale plaats als uitvalsbasis. Mensen uit alle uithoeken van het land kunnen elkaar hier vinden.”

Regionaal verder versterken

Op de vraag of de activiteiten van het LOC-netwerk meer centraal zullen worden georganiseerd in de toekomst, antwoordden beide coördinatoren ontkennend.

“Zeker niet, zoals altijd zullen we in de regio actief blij- ven. De vraag daarnaar is groot. De afgelopen jaren is juist gebleken hoe groot de kracht is van cliëntenraden en initiatieven op regionaal niveau. Dat willen we verder ondersteunen en versterken.”

Aan het Hof van Transwijk zitten niet alleen de vaste medewerkers van LOC en het projectbureau Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg, ook zijn er ﬂexplekken en ontmoetingsruimten voor vergaderingen, bijeenkomsten en trainingen. Met mooi weer kan ook gebruik worden gemaakt van het terras aan het water van de zorgorganisatie. En desgewenst van de foyer/

kantine.

Nieuwe adres

De nieuwe ontmoetingsplek is gelegen aan het Hof van Transwijk 2, 3526 XB te Utrecht. Dit is ook het nieuwe postadres per 1 januari 2018. LOC blijft tijdens kantooruren bereikbaar onder hetzelfde telefoonnummer: 030-2843200. Het secretariaat Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg blijft tijdens kantooruren bereikbaar via 030-2074067.

(14)

Druk bezocht landelijk congres cliëntenraden

Luisteren belang- rijker dan lezen

De zorg blijft in verandering met nieuwe kaders, regels en systemen. Als cliëntenraad kun je een belangrijke bijdrage leveren aan wat LOC noemt: waarde-volle zorg. Zorg waarbij relaties tussen mensen in plaats van regels centraal staan. Er komt veel op cliëntenraden af.

Waaraan besteed je dan de beperkt beschikbare tijd?

Vooral vragen stellen

Drie sprekers betraden in de ochtend het hoofdpodi- um. Oud-staatssecretaris Martin van Rijn, oud-korpschef politie Bernard Welten en cliëntenraadslid Lidy Ruyssenaars. Zij adviseerden om vooral aandachtig te luisteren naar wat bewoners en hun families zeggen over wat belangrijk is voor hun leven. Dat vinden zij van meer betekenis dan het bestuderen van alle be- leidsdocumenten. Wat je van de bewoners hoort, geef je als cliëntenraad terug aan de organisatie: door vragen aan de bestuurder te stellen over kwaliteitszaken in plaats van meteen oplossingen aan te dragen.

Stem mensen met onbegrepen gedrag

Veel cliëntenraden krijgen te maken met mensen met dementie die onbegrepen gedrag vertonen. In de

Tekst Douwe Dronkert en Mariëlle Cuijpers Foto's APA Photo

Ruim 800 belangstellenden bezochten het congres Werk in uitvoering! voor cliën- tenraadsleden (vvt) op 9 oktober 2017 in Bunnik. Wat kan een cliëntenraad in deze tijd bijdragen aan de kwaliteit van zorg - was een belangrijk onderwerp? In dit ar-

tikel een compilatie van belangrijke adviezen van de sprekers, sfeerfoto’s en een terugblik op een aantal workshops.

slotbijeenkomst gaven Anneke van der Plaats en Erica van de Veerdonk van het BreinCollectief uitleg over het brein en over wat wel en niet werkt bij de ondersteuning van mensen met dementie. Onbegrepen gedrag bij dementie komt door beschadigde hersenen. De omgeving dient zich hieraan aan te passen. Een veilige omgeving helpt mensen met dementie bij een zo waarde-vol mogelijk leven. Bijvoorbeeld door te zorgen voor een herkenbare omgeving, zodat het voelt zoals vroeger.

Als cliëntenraad kun je een belangrijke bijdrage

leveren aan waarde-

volle zorg

(15)

Impressie landelijk congres cliëntenraden

‘Regels laten voor wat ze zijn’, adviseert gastspreker oud- korpschef politie Bernard Welten: www.youtu.be/sMr9XjUj7PI

De nieuwe handreiking Kwaliteitskader verpleeghuiszorg meenemen bij de LOC-stand.

Het VWS-programma ‘Waardigheid en trots’ orga- niseerde het congres met medewerking van LOC Zeggenschap in zorg en het Netwerk

Cliëntenraden Zorg.

Oud-staatssecretaris Martin van Rijn ontving het boek ‘Het

verpleeghuis is het einde’ uit handen van de auteurs. Netwerken tijdens de lunch.

De workshop nabespreken met elkaar.

(16)

Kleurijke workshops tijdens congres- Wat wíllen we als cliëntenraad?

Dat was de centrale vraag in de workshop getiteld:

‘Medezeggenschap: controleren of mee beleid ontwikkelen?’ Hans van Dinteren (trainer, coach en adviseur medezeggenschap bij Netwerk Cliëntenraden Zorg, NCZ) hield deelnemers dit interessante en fundamen- tele dilemma voor.

“In het verleden kreeg je als cliëntenraad te horen wat de bestuurder besloten had”, aldus Van Dinteren.

“Daarna volgde de ontwikkeling naar raadpleging van de cliëntenraad, waarbij de bestuurder de visie van de cliëntenraad overigens naast zich neer kon leggen. En nu zitten we in het stadium waarin de cliëntenraad een adviseursfunctie heeft voor de bestuurder, wat natuurlijk minder vrijblijvend is. Hier en daar is al de trend naar co-produceren waarneembaar.”

Bij het schetsen van deze ontwikkelingen verwijst Van Dinteren terloops naar recente ontwikkelingen van wetgeving over de medezeggenschap van cliënten in de zorg. “Toch is de functie van cliëntenraden aan een herziening toe”, stelt hij, “nu directe participatie van cli- enten steeds meer de norm is en cliënten steeds korter

in het verpleeghuis wonen. Een keuze die je als cliën- tenraad kunt maken als die participatie goed geregeld is, ‘dan laten we het aan de bewoners’.”

Dus, wil je als cliëntenraad controleren, mee beleid ontwikkelen, of nog directere zeggenschap van cli- enten? Meer over deze workshop is ook te lezen in het uitgebreide verslag op: www.tinyurl.com/

yb29kp4w

Op zoek naar nieuwe vormen van medezeggenschap

Workshopbegeleider Diana Kole: “In Nederland is de verpleeghuissector ﬂink in beweging. Individueel maatwerk en zeggenschap van onderop zijn sterk toe- genomen. In hiërarchische organisaties is een in- spraakorgaan dat de belangen van cliënten vertegen- woordigt belangrijk. Maar past dit nog bij de huidige organisatieveranderingen? Moeten we ons aan de regels houden, als we daarmee het doel niet kunnen bereiken? Soms zijn regels niet altijd helpend.”

Kole noemt een aantal voorbeelden van organisaties die hun medezeggenschap op een andere manier georganiseerd hebben. Zoals de Ronde Tafel van de King Arthur Groep, Volckaert die twee cliënten heeft

(17)

Workshops congres cliëntenraden

opgenomen in het managementteam en thuisraden van Opella. Als we de standaardvorm van een cliënten- raad loslaten, ontstaan de vragen: Hoe doe je het dan wél en hoe haal je feedback op bij bewoners? Hoe krijg je de raad in de organisatie geïmplementeerd?

Bij de King Arthur Groep hebben ze de Ronde tafel, waarbij gelijkwaardigheid het uitgangspunt is.

Iedereen kan een voorstel doen voor verandering.

Deze vorm is wellicht ook geschikt voor grotere organisaties. Je kunt dan meerdere tafels organiseren en meerdere voorstellen ‘behandelen’. Een ander mooi voorbeeld dat gegeven wordt is de feedback in 1 minuut-methode van GGZ InGeest. Bij alle overleggen krijgen deelnemers één minuut de tijd voor reﬂectie rondom de vraag: Wat betekent deze beslissing voor cliënten?

Op de website www.waardigheidentrots.nl kun je naast een meer uitgebreid verslag en de presentaties inmid- dels ook een handreiking vinden. Met een verzameling van nieuwe vormen van medezeggenschap om in de praktijk je voordeel mee te kunnen doen.

Spiegelgesprek om cliënttevreden- heid te meten

Elke zorgorganisatie wil de cliënt centraal stellen, maar hoe doet ze dat? Luisteren naar cliënten is een belangrijke voorwaarde. Het spiegelgesprek is een effectief middel. Op het Landelijk Congres

Cliëntenraden legde Marijke Levelink, manager van de Quasir Academy expertisecentrum voor klachten, calamiteiten en geschillen, uit hoe het werkt. Haar advies: betrek ook de cliëntenraad bij de spiegelgesprekken, als toehoorder en bewaker van de opvol- ging. “Wees de luis in de pels!”

Enquêtes, interviews, bewonersoverleg, informele kof- ﬁeochtenden of toch maar de CQ-index?

Zorgorganisaties zijn een beetje zoekende, aldus Marijke Levelink. “Nu de CQ-index niet meer verplicht is, zoeken ze naar andere manieren om de cliënttevre- denheid te meten. Bij voorkeur een manier waarmee ze onderwerpen kunnen uitdiepen. Spiegelgesprekken zijn daarvoor bij uitstek geschikt. Want tijdens een spiegelgesprek houden cliënten de medewerkers daadwerkelijk een spiegel voor.”

De kracht van het spiegelgesprek zit in de opstelling:

de cliënten vormen de ‘binnenring’, de medewerkers zitten als toehoorders in de ‘buitenring’. “Medewerkers mogen echt alleen maar luisteren”, legt Levelink uit. “Er vindt geen discussie plaats.” En dat is ongekend effectief. “Luisteren is een kunst, en dat gaat beter als je in de achterhoede zit. Medewerkers die direct en per- soonlijk met een klacht van een cliënt geconfronteerd worden, schieten al snel in de verdediging. Tijdens het spiegelgesprek kan en hoeft dat niet. Door gewoon te luisteren ontstaan allerlei inzichten. Eyeopeners, waar- door blinde vlekken verdwijnen. Het leidt tot meer cliëntgerichtheid bij medewerkers.”

“Ook voor cliënten zijn spiegelgesprekken waardevol.

Ze voelen zich vrij om te vertellen wat ze echt belangrijk vinden.” En dan blijkt dat gehoord worden veel doet.

Meer over spiegelgesprekken is te lezen in het uitgebreide verslag op www.tinyurl.com/ycaao7au

Alle presentaties en verslagen

Zie: www.bit.ly/2hhFgGR Met dank aan de redactie van Waardigheid en trots voor de workshopversla- gen, waar de auteurs van dit artikel gebruik van hebben gemaakt.

(18)

Cliënt-en-raad

“Veel luisteren en kritisch denken”

Geesje Brakel is verpleegkun- dige op de oncologieafde- ling van het UMC

Groningen. Ook heeft ze veel ervaring opgedaan als thuiszorgverpleegkun- dige. Zo heeft ze haar inzichten in de zorg opgedaan. “Ik ga graag om met mensen, vind het belangrijk dat je iets positiefs kunt doen. Een kantoorbaan is niets voor mij.”

Van de wereld van cliëntenraden wist Geesje aanvankelijk weinig.

“Ik las erover toen mijn schoon- moeder in een verzorgingshuis ging wonen. Maar niet dat ik toen dacht: ‘hé, daar kan ik iets mee’. Tot het moment dat ik er wél iets mee wil- de doen. Mijn man werd in die tijd ge- vraagd voor een activiteitencommissie. Hij heeft mij toen voorgedragen. Daarna benader- de ook de cliëntenraad mij. Omdat ik wel wat

Tekst Tiske Boonstra

Ruim 1300 cliëntenraden in de verpleging & verzorging, thuiszorg, GGz, jeugd- hulp, verslavingszorg, welzijn en maatschappelijke opvang behartigen de belan-

gen van mensen die zorg nodig hebben. LOC ondersteunt hen daarbij met trai- ningen, cursussen, adviezen, netwerkbijeenkomsten en allerlei andere diensten.

In de serie cliënt-en-raad vertellen cliëntenraadsleden over hun werk, onderlig- gende motivaties en de wederzijdse versterking met LOC. Deze aﬂ evering: Geesje

Brakel, cliëntenraadslid A.G. Wildervanck, Zorggroep Groningen.

(19)

Cliënt-en-raad

dingen zag die anders zouden kunnen, heb ik ja gezegd. Op 21 maart 2017 heb ik de eerste vergadering bijgewoond.”

Samen kom je verder

“Als raad moeten we kritisch en onafhankelijk zijn. We willen dingen te weten komen en daar ook echt iets van zeggen. We willen betrokken raken bij de plannen van de organisatie, maar ook bij de dagelijkse praktijk.

Oplossen, verbeteren, meedenken en proberen. We willen niet alleen kritisch zijn, maar ook verbeterpun- ten en mogelijkheden aandragen. Het is goed om naast de onmisbare cliëntkant ook de kant van de organisatie te zien. Door mijn zorgachtergrond begrijp ik beide kanten. En weet ik hoe lastig de keuzes zijn die zorgorganisaties soms moeten maken. Alleen zo kom je samen verder. Door goede informatie en overleg kun je dingen ook accepteren. En dat kan ik weer goed uitleggen aan cliënten en naasten. We hopen een soort vertaalbrug te zijn en die brug wil ik graag versterken.”

“De cliëntenraad had vernieuwing nodig. Er waren nog maar een paar raadsleden over. De werving van nieuwe leden is nog steeds heel lastig. Gebrek aan be- kendheid zorgt voor geringe animo. We zijn nu met zijn tweeën. Om taken beter te verdelen en om eff ec- tiever te kunnen zijn, hebben we meer leden nodig. In het begin had ik een gevoel van stilstand. Er speelde veel. Dingen die de raad toen al lastig vond.

Bijvoorbeeld de vertegenwoordiging van onze lokale raad in de centrale cliëntenraad. Daar hadden we al lange tijd niet in deelgenomen. Ik heb weer contact gezocht. Daar moet ik ook mijn plek nog een beetje gaan vinden.”

Kijken vanuit de cliënt

“Ook de inhoud van het werk willen we weer meer op de kaart gaan zetten. Je zit in de cliëntenraad om mensen te vertegenwoordigen. Ik hoop dat we samen met de organisatie meer de inhoud van het werk gaan be- palen. Om datgene te regelen wat voor

cliënten belangrijk is. Zoals meedenken over geldstromen en ook op- komen voor het personeel, zodat cliënten tevreden zijn. Dus echt vanuit het oogpunt van de cliënt naar dat soort

onderwerpen kijken. Je moet ook over haalbaarheid van doelen spreken. Soms wordt iets opgepakt, soms niet. Maar dan hebben we het punt in elk geval

ingebracht!

“We willen mensen en naasten meer activeren, bijvoorbeeld via familieavonden. Ook om meer bekend- heid aan de raad te geven en om zo meer op de dagelijkse praktijk van cliënten in te kunnen spelen. Tijdens de cliëntenraadsvergaderingen zijn we vooral bezig met alle actuele punten. Het is veel luisteren en kritisch denken. Voor cliënten gaat het vaak om de dagelijkse dingen, zoals het biljart dat veelvuldig wordt verscho- ven. Belangrijk, maar we willen ook steeds meer grote dingen gaan aanpakken, bijvoorbeeld de verbouwing.

In de toekomst willen we vanuit onze locatie meer in- breng hebben in de centrale cliëntenraad.“

Klankbord voor cliënten

“De landelijke informatiedag van LOC was een eye- opener. Die dag gaf me inzicht in wat je allemaal kunt als cliëntenraad op het gebied van (mede)zeggenschap. Ook de tips over werving van nieuwe leden en het contact met andere, vaak heel diverse, raden was heel leerzaam en leuk.

“Als cliëntenraad ben je een klankbord voor cliënten.

Mensen moeten weten dat ze bij ons terecht kunnen.

Laagdrempelig. Zonder dat het om een klacht hoeft te gaan. Het gaat juist om open contact, gesprekken en ideeën. Het is belangrijk dat we vanuit verschillende kanten meedenken en iedereen spreken die met de cliënt in contact staat, zoals ook vrijwilligers.

Uitgangspunt: ‘Kom jongens laten we met elkaar meedenken!’ We willen dat iedereen kan meedenken en meedoen in huis.”

“We hopen een soort vertaalbrug te zijn voor cliënten en die brug wil ik

graag versterken”

(20)

Waarheidsvinding jeugdrecht

“Als je toch niet luistert,

waarom vraag je het dan”

In het vorige nummer van Zorg & Zeggenschap (29 ok- tober) gingen we uitgebreid in op ‘Waarheidsvinding in de jeugdhulp. Meer dan feiten en meningen.’ In het ar- tikel kwam naar voren dat rapportages over gezinnen die met jeugdhulp en jeugdbescherming te maken hebben regelmatig onjuiste en onvolledige informatie bevatten. Kinderen, jongeren en ouders hebben te weinig invloed op de inhoud van die dossiers. Maar juist op basis van deze rapportages worden ingrijpende besluiten genomen, zoals het onder toezicht stellen of uit huis plaatsen van kinderen en jongeren. Geen wonder dat het besluitvormingsproces regelmatig tot

Tekst Tina Bakker

Tijdens het congres ‘Waarheidsvinding in de justitiële keten’, op 10 november 2017, presenteerden LOC, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Vereniging Jeugdrechtadvocaten Rotterdam belangrijke knelpunten en onderzoeksresulta- ten. Feitenonderzoek in de jeugdbescherming en bij de toegang tot jeugdhulp wordt vaak niet goed uitgevoerd. “We gaan het nu écht anders en beter doen!"

ingewikkelde, langdurige en gespannen juridische procedures leidt. Dat levert stress en verdriet op. Is dit zorg in het belang van het kind?

In 2016 sloegen het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV), LOC Zeggenschap in zorg, de Erasmus Universiteit en de Vereniging van

Jeugdrechtadvocaten Rotterdam de handen ineen.

Afgelopen jaar organiseerden we regiobijeenkomsten met jongeren, ouders, jeugdbeschermers, advocaten, vertrouwenspersonen, bestuurders, belangenbeharti- gers en kinderrechters. Tijdens het congres werden de belangrijkste bevindingen uit de regionale bijeenkomsten plus wetenschappelijke onderzoek naar knelpunten in het proces van waarheidsvinding gepresenteerd.

Congresvoorzitter Carrie sprak klare taal. En Tweede Kamerlid Vera Bergkamp (D66), voorvechtster van beter feitenonderzoek stelde: “We gaan het nu écht anders en beter doen!"

Jeugdbescherming humaniseren

“Het ministerie van Justitie en Veiligheid wil de jeugdbescherming dejuridiseren en humaniseren”, aldus

(21)

Congres waarheidsvinding jeugdrecht

plaatsvervangend portefeuillehouder Jeugd, Tasnim van den Hoogen, tijdens het congres. “Het moet gaan om een veilig opvoedklimaat waarin de ontwikkeling van kinderen en jongeren centraal staat. Soms is in- grijpen nodig en goed feitenonderzoek is daarbij belangrijk”, betoogde zij.

Het meer humaniseren, ofwel meer aandacht voor de menselijke kant van de hulp, is ook wat kinderen, jongeren en hun ouders willen. Dat bleek ook uit de regionale bijeenkomsten die LOC afgelopen najaar organi- seerde. Zij ervaren nog te vaak dat jeugdprofessionals hun positie gebruiken en soms zelfs misbruiken. Er is onvoldoende sprake van een gelijkwaardig contact.

Terwijl samenwerking nodig is om tot een oplossing te komen.

Jeugdprofessionals vertelden op hun beurt dat ze ervaren in een soort harnas van regels en wettelijke bepa- lingen te zitten. Ze moeten binnen een korte tijd heel veel mét en voor een gezin regelen. Daardoor is er onvoldoende tijd om te werken aan een stabiele basis voor een goede samenwerking met alle leden van het gezin. Het ontbreken van die basis wordt door het gezin herkend. Goede samenwerking draagt bij aan een positief en effectief verloop van de hulp. Organisaties zouden een goed contact tussen gezin en jeugdprofessional beter moeten ondersteunen en daar ook tijd voor moeten vrijmaken.

Kinderrechten

In de, tijdens de regiobijeenkomsten gevoerde, dialooggesprekken vertelden jongeren dat zij zich onvoldoende gehoord voelen en te weinig betrokken zijn bij besluitvorming die hen betreft. Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer sprak tijdens het congres de wens uit dat het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind richtinggevend wordt bij feitenonderzoek. Ingrijpende beslissingen over een kind of een jongere moeten volgens heldere en vaste procedures worden getoetst door een kinderrechter. Kinderen en jongeren hebben recht op uitleg over de besluitvorming en mogen hun mening geven. En met die mening moet rekening worden gehouden.

De ideeën van jongeren zelf sluiten hierbij aan.

Jongeren willen uitleg over procedures en besluiten.

Ze willen dat hun mening ertoe doet, dat er naar hen

geluisterd wordt. Zoals een jongere treffend tijdens een regiobijeenkomst zei: “Als je toch niet naar me luistert, waarom vraag je het dan?” Jongeren willen kansen krijgen om aan hun toekomst te werken. Ook als dat betekent dat ze meer tijd nodig hebben om aan zich- zelf te werken dan de tijd die ervoor staat. Jongeren passen niet in protocollen en willen zorg op maat. Ze willen geen behandelplan, maar een toekomstplan!

Hechting

Louis Tavecchio (emeritus-hoogleraar pedagogiek) re- fereerde tijdens het congres aan recent onderzoek, waaruit blijkt dat jonge kinderen zich hechten aan beide verzorgende ouders. Na een echtscheiding is die zorgtaak van beide ouders niet meer vanzelfsprekend.

Tavecchio pleit voor omgangsregelingen waarbij beide ouders zorgtaken hebben en een jong kind zich kan hechten aan beiden. Voor dit pleidooi kreeg Tavecchio applaus van ouders in het publiek.

In de dialooggesprekken voorafgaand aan het congres benoemden vertegenwoordigers van de justitiële jeugdketen dat dit in complexe scheidingssituaties niet eenvoudig is. Er is vaak sprake van conﬂicten tussen de ouders. En soms geven ouders aan dat het opvoedklimaat bij de ex-partner onvoldoende veilig is voor het kind. Jeugdprofessionals vertellen dat ze in zo'n situatie niet aan waarheidsvinding doen om geen partij te hoeven kiezen voor één van de ouders. Dit lost het probleem echter niet op. Maar hoe weet je als jeugdprofessional of een opvoedklimaat onveilig is en de ontwikkeling van een kind of jongere in de weg staat?

En is dat een taak voor jeugdbeschermers?

Veiligheid

Geert Jan Stams, hoogleraar forensische pedagogiek, noemde het belang van betrouwbare instrumenten en vragenlijsten, waarmee jeugdprofessionals de veiligheid en veiligheidsrisico's van kinderen in de opvoedingssituatie in kaart kunnen brengen. Betrouwbare instrumenten en heldere en vaste procedures rond ingrijpende besluiten kunnen bijdragen aan beter feitenonderzoek en verslaglegging daarvan in rapportages en dossiers. Het zou in ieder geval een onderdeel kunnen worden van het Actieplan Waarheidsvinding, dat Vera Bergkamp in 2016 via een motie afdwong. Het ministerie van Justitie en Veiligheid, LOC, Jeugdzorg

(22)

Nederland, de Raad voor de Kinderbescherming en de Rechtspraktijk werken samen aan dit plan om feitenonderzoek binnen de justitiële jeugdketen te

verbeteren.

Rapportages en foute informatie

Tijdens de regiobijeenkomsten en op het congres is veel gezegd over rapportages. Kinderen, jongeren en ouders zijn het vaak niet eens met de inhoud.

Informatie die niet klopt wordt niet uit een rapport verwijderd, en soms spreken verschillende rapporten elkaar tegen. Professionals schrijven alles klakkeloos van elkaar over en zo blijft foute informatie jarenlang in een dossier staan.

Kinderen, jongeren en ouders willen betrokken zijn bij rapportages en meeschrijven. Ze willen dat informatie van zorgaanbieders onderdeel is van de rapportage die naar de kinderrechter gaat. Rapportages en gezins- plannen zouden ook vaker vertaald moeten worden in de moedertaal van betrokkenen. Dit geeft anderstalige ouders de mogelijkheid om meer invloed te hebben op het plan en het dossier. Het vraagt om mede-eigenaarschap van rapportages en dossiers.

Medewerkers in de justitiële jeugdketen, en in de toegang, zouden elkaars rapportages kritisch moeten lezen en elkaar toetsen op de inhoud. En jeugdprofessionals zouden voortdurend bij kinderen, jongeren en ouders moeten checken of de rapportage klopt. Op die manier zijn het gezin en de jeugdprofessional samen

verantwoordelijk voor de rapportage en is sprake van gedeeld eigenaarschap.

Conclusie

Ondanks de beladenheid van het onderwerp erkennen alle betrokkenen dat het feitenonderzoek moet verbeteren en dat een goede samenwerking tussen gezin en jeugdprofessional daar een belangrijk onderdeel van is.

Onze gezamenlijke acties kunnen en mogen niet meer vrijblijvend zijn. Rechten van kinderen en jongeren moeten onderdeel worden van procedures bij het feitenonderzoek. Kinderen, jongeren en ouders moeten voortdurend worden betrokken bij het opstellen van rapportages, zodat gedeeld eigenaarschap ontstaat. Het is belangrijk om betrouwbare instrumenten te ontwikkelen en in te zetten om veiligheid en veiligheidsrisico’s in een opvoedingssituatie te wegen. We moeten respect hebben voor de hechting van kinderen aan beide ouders.

Het vraagt - naast betere en duidelijke procedures - om een cultuur binnen de justitiële jeugdketen waarin men elkaar kritisch bevraagt en van elkaar leert.

Met als doel een veilig opvoedklimaat waarin de ontwikkeling van kinderen en jongeren centraal staat!

Meer informatie? www.congreswaarheidsvinding.nl

Tina Bakker is verbonden aan LOC als adviseur en trainer op het gebied van jongerenparticipatie en participatie van ouders.