Datum ons kenmerk
Utrecht, 9 juli 2015 15.00424
Onderwerp contactpersoon
Reactie MEE Nederland, LOSR\MOgroep E. Radius (radius@mogroep.nl)
Betreft: reactie MEE Nederland en LOSR/MOgroep inzake commissie Wolfsen Geachte Commissie Wolfsen,
MEE Nederland en de LOSR/MOgroep zijn ervan overtuigd dat de kostenstijging van gesubsidieerde rechtsbijstand ontstaat door gebrek aan vroege laagdrempelige preventieve ondersteuning voor kwetsbare burgers. De problemen van deze burgers rond uitkeringen, schulden,
echtscheidingsproblematiek en huurgeschillen worden nu te laat gesignaleerd, waardoor problemen zich verbreden en verdiepen. In vakjargon: er ontstaat multiproblematiek.
Vastlopen
De kwetsbare burger loopt vervolgens zodanig vast in deze steeds ingewikkelder (digitale)
samenleving, dat hij zich uiteindelijk gedwongen voelt een beroep te doen op de advocatuur. Door deze kwetsbare groep burgers eerder en adequater te ondersteunen, kan de druk op het gebruik van toevoegingen beperkt worden.
Verbeterslag
Daarom adviseren MEE Nederland en LOSR/MOgroep een verbeterslag te maken richting
vroegsignalering en preventie, met laagdrempelige, toegankelijke ondersteuning en begeleiding. Deze verbeterslag vereist:
1. Afstemming in de samenwerking tussen de gesubsidieerde rechtsbijstand, het Juridisch Loket en het ondersteuningsaanbod van het sociaalraadsliedenwerk en de cliëntondersteuning van MEE Nederland, met een rol voor gemeenten;
2. Een verschuiving van middelen van gesubsidieerde rechtsbijstand naar ‘de voorkant’, zodat vroegsignalering en ondersteuning/begeleiding verstevigd kan worden.
Voorkomen is nu eenmaal goedkoper dan genezen
Door deze versterkte inzet op preventie, integrale ondersteuning en laagdrempelige begeleiding raken kwetsbare burgers minder diep in de problemen, wordt het gebruik van toevoegingen een halt
toegeroepen, blijft de toegang tot rechtshulp gewaarborgd voor min- en onvermogende en blijft het stelsel budgettair beheersbaar.
MEE Nederland en LOSR/MOgroep hebben eerder mondeling hun visie op de toename van het aantal toevoegingen en de mogelijkheden om het gebruik hiervan te verminderen toegelicht. Bij deze brengen wij deze visie gebaseerd op een gedegen analyse, ook schriftelijk bij de commissie in.
We hopen u munitie te kunnen bieden voor uw onderzoek met onderstaande analyse en adviezen.
I Analyse
Ook de MEE Nederland en LOSR\MOgroep constateren in de praktijk een toename van het gebruik van toevoegingen. Volgens MEE Nederland en de LOSR/MOgroep wordt de toename onder meer
veroorzaakt door:
● Toename van complexiteit van regelingen, voorzieningen en langdurige procedures bij beroeps- en bezwaarprocedures bij overheden en uitvoeringsinstanties.
Juist kwetsbare burgers hebben veelvuldig te maken met deze regelingen en raken verstrikt. Tegelijk is de dienstverlening van overheden en instanties verschoven van persoonlijk (loket) naar
onpersoonlijk (afstandelijk/gedigitaliseerd), waardoor vroeghulp sterk bemoeilijkt wordt.
● Stelselwijzigingen in het sociaal domein.
Het sociaal domein is sterk in ontwikkeling. De decentralisaties en bezuinigingen hebben een weerslag op de uitvoering ervan door gemeenten. De wijkteams zijn in ontwikkeling. Het ontbreekt veelal aan voldoende kennis op financieel–juridische gebied en wet- en regelgeving op andere levensterreinen.
Daardoor ontbreekt ook adequate aanpak van de problematiek. Zo raken kwetsbare burgers onnodig in financiële en juridische kwesties verwikkeld.
Wijkteams signaleren net als sociaal raadslieden en cliëntondersteuners een sterke stijging van en steeds ingewikkelder schulden- en armoedeproblematiek.
Bezuinigingen en dienstverlening op afstand, middels digitale loketten bemoeilijkt voor kwetsbare burgers de toegang tot de voorzieningen.
● Veranderingen zorgstelsel.
Met de overgang van AWBZ naar WLZ en ZvW veranderen de zorgaanspraken.
Het nieuwe stelsel en de overgangsregelingen zijn voor burgers niet altijd duidelijk. Professionals nemen daardoor ook niet altijd de juiste beslissingen. Ondersteuning door cliëntondersteuners en raadslieden met vroegtijdige bijsturing en/of mediatie, kan voorkomen dat cliënten vastlopen en meteen naar zwaardere rechtsmiddelen grijpen.
Een funeste mix voor kwetsbare burgers met laag IQ, GGZ problematiek, taalproblemen en een ingebakken risico op multiproblematiek op meerdere leefgebieden. Bij gebrek aan beschikbare (structurele) ondersteuning en begeleiding kunnen die uiteindelijk alleen nog opgelost worden via de
‘dure’ juridische weg.
In de praktijk ziet het sociaalraadsliedenwerk (SRW) van de LOSR/MOgroep en
cliëntondersteuners van MEE Nederland daardoor de toename van toevoegingen op de verschillende terreinen:
● Sociale zekerheid / uitkeringen
Met name bij gemeenten met zeer strikt beleid, klantbenadering vanuit wantrouwen, fraudevisie en trage afhandelingen van uitkeringsaanvragen. Cliënten voelen zich genoodzaakt om een advocaat in te zetten voor eerste levensbehoeften zoals voedsel en om hulp te vragen inzake voorziening doorstroom vaste lasten, indien de gemeente de uitkering te laat toekent of lang opschort.
● Huurgeschillen
Advocatuur wordt standaard ingezet als de verhuurder ‘ontbinding huurcontract’ eist. Goede lokale samenwerking woningcorporaties, sociaalraadslieden, cliëntondersteuning en wijkteam, met afspraken over noodhulp ter voorkoming van huisuitzetting is succesvol en haalbaar. Daar zijn voorbeelden van.
Dat voorkomt inzet advocatuur.
● Schulden & (vooral) schuldsanering
De WSNP neemt een steeds hogere ‘vlucht’. De beslissingen van de gemeente over wel of geen schuldsanering voor bezwaar zijn vatbare beslissingen (geworden). De gemeente wordt restrictiever in de toelating tot de schuldsanering. Ergo: de inzet van rechtsmiddelen neemt toe.
● Echtscheidingen (of na samenwonen uit elkaar gaan)
Het aantal vechtscheidingen neemt toe. Met inzet van advocaten (over omgangsregelingen, etc.) tot gevolg. Met de preventieve, mediator-inzet van sociaal raadslieden en cliëntondersteuners kan een groot deel van deze knelpunten buiten de advocatuur om worden opgelost. Dit met name in het geval van eerder genoemde multi-probleem–cliënten.
II Hoe is de hulp nu geregeld?
Kwetsbare burgers lopen sneller risico op administratieve en financiële problemen. Velen van hen hebben sowieso al structureel lichte ondersteuning nodig om te voorkomen dat administratie en formulieren problemen worden die financieel uit de hand lopen. Ook andere kwetsbare burgers moeten dichtbij in hun buurt, laagdrempelige toegang hebben tot ondersteuning op deze terreinen.
Die ondersteuning kan prima geboden worden door sociaal werkers en cliëntondersteuners in samenwerking met vrijwilligers, wijkteams en buren. Vroegsignaleren, snelle simpele hulp is dan geboden.
Sociaalraadsliedenwerk en cliëntondersteuning
Sociaal raadslieden en cliëntondersteuners bieden laagdrempelige ondersteuning en begeleiding bij de dagelijkse administratie, het aanvragen van uitkeringen, huursubsidie, toeslagenproblematiek,
problematiek rond armoede en schulden en andere juridische vraagstukken omtrent dagelijkse leefgebieden van kwetsbare burgers. Zij hebben gespecialiseerde kennis met betrekking tot deze kwetsbare groepen en hun vaak ingewikkelde multiproblematiek.
Juridisch Loket en multiproblematiek
Het Juridisch loket biedt juridische hulp aan mensen met laag inkomen, bij vragen over huur, werk, scheiding. Hoewel burgers met juridische vragen toch nog deels terecht kunnen bij de balie van het Juridisch Loket, wordt het aantal inloopspreekuren bij de balies beperkt. De prioriteit van het Juridisch
Loket ligt bij telefonische dienstverlening. Deze verminderde bereikbaarheid is ontoereikend voor kwetsbare burgers. De ervaring leert dat voor hen, persoonlijk eenmalig contact niet afdoende is om problemen integraal en preventief op te lossen en cliënten vervolgens niet op passende ondersteuning en begeleiding kunnen rekenen.
De RVR bevestigt dat het Juridisch Loket veelvuldig wordt geconfronteerd met multi-probleemcliënten, waarmee het Juridisch Loket geen raad mee weet. De problemen van deze cliënten en klantengroep komen voort uit gedragskenmerken en hun sociale omgeving. Onmacht, onwetendheid, gedrag, dit vergt een multidisciplinaire, integrale en preventieve benadering. Dat vermindert en voorkomt onnodige rechtsgang.
Gemeentelijke verantwoordelijkheid en beschikbaarheid voorzieningen
Voldoende aanbod is de verantwoordelijkheid van gemeenten. Helaas ontbreekt op veel plekken een adequate voorziening, zoals sociaal raadsliedenwerk (sociaal raadslieden zijn in zo 150 gemeenten actief, vooral in de grotere steden.)
Ook is de samenwerking en afstemming tussen de buurtvoorziening, het Juridisch Loket en advocatuur niet overal goed georganiseerd. Met als gevolg de hierboven beschreven toename van problematiek en beroep op toevoegingen.
MEE Nederland en LOSR/MOgroep stellen dat structurele samenwerking tussen sociaalraadslieden, cliëntondersteuners en het Juridisch Loket de inzet van rechtsmiddelen kan beperken, zonder dat de toegang tot het rechtssysteem verminderd wordt.
III Advies versterk de voorkant: preventieve ondersteuning & begeleiding
Om kwetsbare burgers beter te ondersteunen op financieel–juridisch en sociaal juridisch gebied adviseren MEE Nederland en LOSR/MOgroep de commissie om deze kwetsbare groep burgers eerder en adequater te ondersteunen. Zo wordt ook de druk op het gebruik van toevoegingen beperkt.
Een versterkte inzet op preventie, integrale ondersteuning en laagdrempelige begeleiding waarborgt de toegang tot ondersteuning en lichte rechtshulp voor min- en onvermogende. Hierdoor wordt het gebruik van toevoegingen een halt toegeroepen en blijft het stelsel budgettair beheersbaar.
Voorkomen is nu eenmaal goedkoper dan genezen MEE Nederland en LOSR/MOgroep adviseren:
1) Een verbeterslag te maken richting vroegsignalering en preventie, met laagdrempelige toegankelijke ondersteuning en begeleiding.
Preventie en vroegsignalering
Vroegtijdige signalering en preventief handelen van SRW en MEE Nederland voorkomt onnodige en belastende juridische procedures bij kwetsbare burgers. Met laagdrempelige dienstverlening, ook via wijkteams, bereik en ondersteun je tijdig kwetsbare burgers.
Integrale benadering in iedere gemeente
De inzet van SRW en MEE Nederland garandeert dat er integraal naar de problematiek gekeken wordt.
Gedragsinterventies met structurele verbetering van functioneren van deze burgers voorkomen ook op langere termijn problemen. Indien gemeenten SRW en MEE Nederland structureel worden betrokken
in een laagdrempelige voorziening die samenwerkt met het Juridisch Loket, dan bieden zij een goede basis voor gelijkwaardige toegang tot het recht. Voor kwetsbare burgers organiseren zij zo efficiënte en kostenbesparende ondersteuning op financieel–juridisch en sociaal juridisch gebied.
2) De afstemming te stimuleren en organiseren in de samenwerking tussen de
gesubsidieerde rechtsbijstand, het Juridisch Loket en het ondersteuningsaanbod van het sociaalraadsliedenwerk/de cliëntondersteuning van MEE Nederland.
De minister van V&J stelt dat de advocatuur ook een publieke verantwoordelijkheid heeft, maar dat een beroepsgroep met een eigen subsidieregeling te weinig prikkels kent om te investeren in efficiency, kwaliteit en innovatie.
Als subsidient en ministerie kan V&J weldegelijk bevorderen dat de advocatuur meer gaat samenwerken met andere hulpverlenende instanties zoals het SRW en MEE.
De praktijk laat zien dat efficiënte samenwerking tussen advocatuur en SRW zeker mogelijk is.
Daardoor wordt onnodige rechtsgang voorkomen. Breng goede voorbeelden landelijk beter onder de aandacht.
Vraag MEE en LOSR/MOgroep om in hun signalerings- en registratiefuncties bij te houden bij welke onderwerpen cliënten worden doorverwezen naar de advocatuur en of hiervoor ook alternatieve dienstverlening mogelijk is, naast die van het Juridisch Loket. Zij zijn hiertoe bereid.
Onderzoek
MOgroep/LOSR en MEE Nederland adviseren een interdepartementaal overleg tussen de ministeries van V+J, SZW en VWS èn veldpartijen om tot onderzoek en oplossingen te komen ter voorkoming van toename van rechtsgang in relatie tot deze klantgroepen.
De huidige oplossingsrichtingen van voorstellen tot behoud van toegang tot recht voor min- en onvermogende liggen nu geheel op juridisch terrein. De aard van de problematiek reikt echter veelal breder, bestrijkt meerdere leefgebieden en vereist dus vanuit meerdere disciplines oplossingen.
3) Een verschuiving van middelen van gesubsidieerde rechtsbijstand naar ‘de voorkant’ is een optie die overwogen dient te worden.
Het ministerie van Veiligheid & Justitie wil de kostenontwikkeling van gesubsidieerde rechtsbijstand beteugelen binnen de kaders van het huidige bestel. Het stelselmatig negeren van de
klantgroepspecifieke problematiek en gedragskenmerken werkt contraproductieve
symptoomoplossingen in de hand. Door de inzet van middelen vanuit dit ministerie meer naar de voorkant van de sociaaljuridische dienstverlening te brengen, in samenspraak met de betrokken partijen, kunnen uiteindelijk kosten worden bespaard door het voorkomen van een rechtsgang. Het ministerie van V&J kan wel degelijk een daadkrachtige, door de praktijk onderbouwde stap naar concrete oplossingen zetten door een interdepartementaal onderzoek in te stellen.
Dat kan als basis dienen om samen met de ministeries van SZW en VWS en de betrokken partijen, toe te werken naar een goede klantanalyse en oplossingsinstrumenten vanuit de diverse disciplines.
Filter
Zet sociaal raadslieden in als filter om toevoegingen aan te vragen via het Juridisch Loket. Zo voorkom je het effect van ‘kastje naar de muur sturen’.
Voor nadere uitwerking van dit advies verwijzen wij naar de bijlage:
Filterfunctie gesubsidieerde rechtsgang en sociaal raadslieden werk (SRW) Wij vertrouwen erop dat u onze analyse en adviezen naar waarde zult schatten.
In afwachting van uw reactie en met vriendelijke groet, Namens MEE Nederland en LOSR/MOgroep,
Jan Hamming, voorzitter LOSR/MOgroep, Jan de Vries, directeur MEE Nederland,
