JAARBOEKJE 1920

GHRISTELIJK-HISTORISCHE UNIE

JAARBOEKJE

1920

Dr.

J. Th.

DE VISSER.

We hebben Dr. de Visser aan de leden van de Christelijk-Historische Unie minder dan iemand anders voor te stellen. Want is hij sedert zijn be· noeming in het tegenwoordig kabinet tot Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen afge-treden als Voorzitter, h~j blij ft er bekend, zooals hij dat van den beginne af is geweest.

Dit laatste schrijven we in een zeer bijzonderen zin, daar hij een van de voorname grondleggers van de Unie mag worden genoemd.

Als een der oprichters van den Christelijken Kiezersbond in het politieke leven getreden, werd hij al spoedig overtuigd van de noodzakelijkheid van een meer omvattend en in stelliger zin opgevat streven dan bij den Kiezersbond tot uiting kwam. Deed deze overtuiging hem aansluiting zoeken bij de groep àer Vrij-Antirevolutionairen, die sedert als de Christelijk-Historische partij optrad, hij vond zich hierdoor niet bevredigd, toen vooral van uit het Noorden des lands een andere groep onder den naam van Friesch Christelijk-Historischen tot ont-wikkeling kwam. Hij heeft er althans voor geen gering deel toe meegewerkt, dat die beide groepen met elkander in overleg traden om te onderzoeken, of het niet mogelijk zou zijn, dat zij zich vereenigden en in plaats van naast elkaar, wat licht tegenover elkaar wordt, gemeenschappelijk de actie voor de Christelijk-Historische beginselen onder ons volk te voeren.

geren Voorzitter der Vrij-Antirevolutionairen, Jhr. Mr. A. F. de Savornin Lohman, onzen hooggeëerdBil Eere-voorzitter niet mag vergeten worden - het gewenschte resultaat had en de Unie met een nieuw program van beginselen als vrucht van langdurige en ernstige samensprekingen optrad, was Dr. de Visser de man, die geroepen werd als Voorzitter de Unie te leiden.

Hierbij gold het de proef van eene der belang-rijkste kwaliteiten voor het politieke leven : ver-eenigend en samenbindend werkzaam te zijn.

Op den Voorzitter toch kwam voor het grootste deel de verantwoordelijkheid om groepen, die bij gemeenschappelijke beginselen niettemin elk voor zich iets eigens hadden, voortaan als één geheel te doen samenleven en samenwerken.

En hierin is Dr. de Visser uitnemend geslaagd, aan wiens beleid het onder den zegen Gods, om het christelijk beginsel ook in zijn vere.enigend element te leeren verstaan, vooral te danken is, dat de Unie waarlijk Unie geworden is.

Met groot talent heeft hij, rekening houdend met de onuerscheiden schalmeringen ttjd en ruimte ge-laten voor het elkaar leeren kennen en waardeeren, zoodat de samenvoeging langzamerhand overging in een natuurlijken groei.

Mochten de principieel en eenzijdig aangelegden soms bedenkingen hebben en oordeelen, dat de prac-tische overweging om tot eenstemmigheid te komen in de leiding soms te veel overheerschte, de over-tuiging, dat deze zelf haar stuwkracht had uit de diepe begeerte om aan de toepassing van de christe-lijke beginselen in breeden zin onder ons volk ingang te geven, deed haar ten slotte altijd door allen aan vaarden èn waardeeren.

veelzijdiger dan menige andere, doch niettemin met een eigen duidelijk onderscheiden karakter, zooals dit in haar naam ligt uitgedrukt.

Het behoeft dan ook nauwelijks herinnerd te worden, dat toen, onder de invoeringvan hetalgemeen kiesrecht ook de Christelijk-Historische Unie een nieuwe periode van werkzaamheid inging en Dr. de Visser aanleiding meende te hebben zich uit het politieke leven terug te trekken, de Unie haren Voorzitter niet losliet, maar een krachtig beroep deed op de voortzetting van zijn beproefde talent-volle leiding.

En zij zou hem ook niet losgelaten hebben, als H. M. de Koningin geen beroep op hem had gedaan om plaats te nemen in den Raad van hare die-naren en zich te belasten met de leiding van een nieuw Departement, dat meer dan eenig ander voor hem was aangewezen, het Departement van Onder-wijs, Kunsten en Wetenschappen.

Want, indien hij, de man met uitgebreide kennis, vlug begrip, stoere werkkracht, benljdenswaardige opgewektheid, groote welsprekendheid en die alle in dienst van een eigen, zelfstandige opvatting, welke echter toegankelijkheid voor anderer raad niet uitsluit, aan het hoofd van bijna ieder depar-tement op zijn plaats zou kunnen zijn, het hem toegewezene vond in hem, die langen tijd een deel van zijn beste krachten aan de bevordering van Christelijk Volksonderwijs gegeven had, een na-tuurlijk hoofd, met een voor de daar te behartigen belangen gansch toegewijd hart.

die een deel zijner geestverwanten deed vragen, of een te sterk ontwikkelde zin voor kunst den overigens nuchteren bewindsman soms in een ,enkel opzicht parten kon spelen.

De Christelijk-Historische Unie is sterk genoeg doorvoed van het beginsel, dat de Minister in trouw aan het Hoofd van den Staat het volksbelang heeft te dienen en te behartigen om thans in Dr. de Visser allereerst den bewindsman te eeren, die in uiterst moeielijke omstandigheden met anderen de zware taak van de regeering op zich heeft genomen. Maar zij verheugt er zich niettemin van harte in, dat aan haren oud-Voorzitter een zoodanig deel daarvan is opgedragen, dat voor de toekomstige ontwikkeling van ons volk van het grootste belang is. Ook hierin, dat hij, die in haar midden getoond heeft de gave te bezitten van te vereenigen, in dezen tijd van ontbinding en losscheuring een hooge plaats inneemt, waar naast andere niet het minst aan die gave, door christelijk belijden geadeld, de grootste behoefte is.

Doch zoo is het dan ook, dat zij niet minder, maar zoo mogelijk nog meer dan te voren haren oud- Voorzitter toe bidt, dat God de Heere hem beware, zijn gezondheid stale, zijn werkkracht ongebroken late en alzoo zegene, dat zijn arbeid een duurzame vrucht hebbe voor ons land en volk: duurzaam bovenal hierin, dat er versterking zij van den eb ristelij ken geest.

JANUARI - Louwmaand.

Donderd. 1 Nieuwjaar.

Vrijdag 2

Zaterdag 3

ZONDAG 4 ₁

Maandag 5 I Volle Maan.

9

FEBRUARI - Sprokkelmaand.

ZONDAG

I~

Maandag I 2

Dinsdag 3

WOensdag 4 Volle Maan.

MAART - Lentemaand. Maandag Dinsdag Woensdag Dondenl. Vrijdag Zaterdag ZONDAG 1

!

2 3 4 5 6 7 Maandag 8 Dinsdag 9 Woensdag 10 Donderd. 11 Vrijdag 12 Zaterdag 13 ZONDAG 14 Maandag 15 Dinsdag 16 Woensdag 17 Donderd. 18 Vrijdag 19 Zaterdag 20 ZONDAG 21 Maandag Dinsdag Woensdag Donderd. Vrijdag Zaterdag ZONDAG 22 23 24 25 26 I 27 I

i

281

Maandag 11

291

Dinsdag 30 W oem;dag, 31 I

Betaling Contributies aan H. B., S. K. V.

enK. K. V. r

Volle Maan.

. / ... ·"

20 Maart: Begin der Lente.

(22 Maart.) Vaststelling Kiezerslijst door Ge-meentebei!tuur. De kiezerslijst ligt tot 21 April

op de secretarie der gemeente ter inzage. Tot

15 April is ieder bevoegd verbetering van deze

11 APRIL- Grasmaand. Donderd. 1

I

Vrijdag 21 Zaterdag _{3 I} ZONDAG ₄₁ Maandag 51 Dinsdag

!I

Woensdag Donderd.

I

Vrjjdag 9 Zaterdag 10 ZONDAG 11 Maandag 12 Dinsdag 13 Woensdag 14 Dotiderd. 15 Vrijdag 16 Zaterdag 17 ZONDAG 18 Maandag 19 Dinsdag 20 Woensdag 21 Donderd.

I

22 Vrijdag 23 Zaterdag 24 ZONDAG 25 Maandag 26 Dinsdag 27 Woensdag 28 Donderd. 29 Vrijdag 30 Goede Vrijdag. Volle Maan. Eerste l'aaschdag Tweede l'aaschdag.

Verjaardag Z. K. H. Prins Hendrik 1876.

Het Gemeentebestuur beslist uiterlijk vóór 15 Mei over verhetering kiezerslijst.

-MEI - Bloeimaand. Zaterdag 2 1 ,,i, ZONDAG - - - -·--~~---- ---Maandag Dinsdag Woensdag Donderd. Vrijdag Zaterdag ZONDAG 3 I Volle Maan. 4 5 6 7 8 9 Maandag 10 Dinsdag 11 Woensdag 12 Donderd. 13 Hemelvaartsdag. Vrijdag 14

Zaterdag 15 Kiezerslijst van kracht, behouden! rechter-ZONDAG 16 llijke uitspraak. ________ _

Maandag 17 Dinsdag 18 Woensdag 19 Donderd. 20 Vrijdag 21 Zaterdag 22

ZONDAG ~3 Eerste Pinksterdag. Maandag 24 Tweede Pinksterdag.

/~31~~---13 JUNI - Zomermaand. Dinsdag 1 1 1 1 Woensdag 2 · Donderd. 3 1 Vrijdag I 4 Zaterdag · 5 ZONDAG I 6 Maandag i 7 Dinsdag i 8 Woensdag\ 9 Donderd. 1 10 Vrijdag 1 11 Zaterdag

112

ZONDAG 13 Maandag ' 14 Dinsdag 115 Woensdag ]i 16 Donderd. 17 Vrijdag 18 Zaterdag I 19 ZONDAG i 20 Maandag 21 Dinsdag 22 Woensdag 23 Donderd. 24 Vrijdag 25 Zaterdag 26 ZONDAG 27 -Maandag 28 Dinsdag 29 Woensdag 30 Volle )'.faan.

JULI - Hooimaand. Donderd. Vrlidag Zaterdag ZO~ DAG

I

1 I 2 I

:

~

I

Maandag 6 5 1 1 Dinsdag Woensdag 7 Donderd. 8 Vrijdag 9 Zaterdag 10 ZONDAG 11 Volle Maan. - - - c - - : - - --·- - - · Maandag 1 12

I

Dinsdag 13

I

Woensdag 14 1 Donderd. 15 Vrijdag 16 Zaterdag 17 ZONDAG I 18 ' -;~~ndag -~19-~---Dinsdag

20

I

Woensdag 21 I Donderd.

221

Vrijdag 23 Zaterdag 24 ZONDAG I 25

I

Maandag I 26 I Dinsdag 27 Woensdag 28 Donderd. 29

Vrijdag 30 Volle Maan. Zaterdag

I

31

-15 AUGUSTUS- Oogstmaand. ZONDAG 1 Maandag 2 Dinsdag 3 Woensdag 4 Donderd. 5 Vrijdag 6 Zaterdag 7 ZONDAG 8 Maandag 9 Dinsdag 10 Woensdag 11 Donderd. 12 Vr\jdag 13 Zaterdag 14 ZONDAG 15 Maandag 16 Dinsdag 17 Woensdag 18 Donderd.

j19

Vrijdag 1 20 Zaterdag 21 ZONDAG 22 Maandag 23 Dinsdag 24 Woensdag 25 Donderd.

I

26 Vrijdag 27 Zaterdag 28 Verjaardag H. M. de Koningin-Moeder 1858.

ZONDAG 29

I

Volle Ma,w. Maandag

Dinsdag

I

3;~~---

-·-

SEPTEMBER - Herfstmaand. I Woensdag[ 1 Donderd. 2 Vrijdag 3 Zaterdag 4 ZONDAG 5 Maandag Dinsdag Woensdag Donderd. Vrijdag Zaterdag ZONDAG Maandag 13 Dinsdag 14 Woensdag 15 Donderd. 16 Vrijdag 17 Zaterdag 18 ZONDAG 19 - -Maandag 20 Dinsdag 21 Woensdag 22 Donderd. 23 Vrijdag 24 7,aterdag 25 ZONDAG I ₂₆ I I Maandag I 27 Dinsdag 1 28 Woensdag! 29 Donderd. 30

Opening zitting Staten· Generaal. Begin van den Herfst.

17 OCTOBER - Wijnmaand. '~~~~~~~~=~~~~~~~~~ 1 I 2 I Vrijdag Zaterdag ZONDAG 3 I Maandag 4 5 1 Dinsdag Woensdag 6 . · Donderd. 7 I Vrijdag

I

8 I Zaterdag 190

I

ZONDAG - - - T :Maandag 11 ' Dinsdag 12 \I Woensdag 13 Donderd. I 14 ! Vrijdag 15 I Zaterdag 16 I ZONDAG 17 i .Maandag 18 1 Dinsdag 19 Woensdag 20 Donderd.

I

21 Vrijdag 22 Zaterdag 23 ZONDAG 24 - - - -Maandag [25 Dinsdag 26

woensdag I 27 Volle Mnan.

Donderd. 28

Vrijdag 29

Zaterdag 30

ZONDAG 31 Hervormingsdag.

NOVEMBER - Slachtmaand. Maandag

I

1

i

I Dinsdag 1 2 Woensdag 3 Donderd.

I

4 Vrijdag 5 Zaterdag 6 ZONDAG 7 Maandag

si

Dinsdag 9 Woensdag 10 Donderd. I 11 Vrijdag

I

12 Zaterdag 13 ZONDAG 14 Maandag 15 Dinsdag 16 Woensdag 17 Donderd. 18 I Vrijdag

!

19 Zaterdag

I

20 ZONDAG 21 Maandag

122

Dinsdag 23 Woensdag I 24 Donderd.

I 25 I

Vrijdag 26 Volle )laan.

Zaterdag 27

ZONDAG 28

Maandag

129

19 DECEMBER - Wintermaand. Woensdag 1 Donderd. 2 Vrijdag 3 Zaterdag 4 ZONDAG 5 Maandag 6 Dinsdag 7 Woensdag 8 Donderd. 9 Vrijdag 10 Zaterdag 11 ZONDAG 12 Maandag 13 Dinsdag 14 Woensdag 15 Donderd.

l

16 Vrijdag 17 Zaterdag 18 ZO:NDAG 19 - - - - ~---Maandag

120

Dinsdag 21 Woensdag 22 Donderd. 1 , 23 Vrijdag 24 Zaterdag 25 ZONDAG 26 Maandag 27 Dinsdag 28 Woensdag 29 Donderd. 30 Vrijdag 31

Begin van den Winter.

Eerste Kerst dag. Volle 1Iaan. tdag.

VERSLAG

van den Secretaris der Unie over

het jaar 1919.

Omvatte het jaarverslag over 1918 vijftien maan-den, n.l. de periode van 21 September 1917 tot einde 1918 - het jaarverslag over 1919 handelt slechts over 11 maanden. De ernstige wensch het Jaarboekje omstreeks 1 Januari te doen verschijnen, m<:takt het noodig de maand December in te deelen bij het volgend jaar.

Het is goed deze opmerking te maken, omdat eene vergelijking van het aantal vergaderingen der verschillende colleges in de beide tijdvakken, allicht de gedachte zou kunnen wekken, dat 1919 een bizonder rustig jaar was voor de Unie. De werke-lijkheid was gansch anders. Het jaar 1919, met zijne Staten-verkiezing, zijne R.aadsverkiezing en de pogingen der Unie haar sociaal program en haar Gemeente-program vasten vorm te geven, was voor de Unie een jaar van drukken en inspannen-den arbeid.

De reorganisatie der Unie, in den loop van 1918

Unie, bij het einde des vorigen jaars 442 Kiesver-eenigingen, thans bedraagt dit aantal 514.

In de ,;amenstelling van het Dagelijksch Bestuur der Unie kwam geen verandering. In het Hoofd-bestuur namen een drietal nieuwe leden zitting. De H.H. Mr. J. Schokking, J. ter Haar, H. W. Tilanus, H. C. J. te Loo, B. J. Gerretson en H. J. de Groot werden herkozen en namen deze herbenoeming aan. Ds. J. J. de Vries en de heer C. E. van Koetsveld, aangewezen door de Kamerkringvereeni-gingen van 's Hertogenbosch en Nijmegen, kwamen voor eene herkiezing niet in aanmerking, door hunne verhuizing naar eenen anderen Kieskring. Zij werden vervangen door Ds. A. Daran te Sint-Oedenrode en Mr. Dr. G. Kolff te Geldermalsen. Aan de afgetre-denen zij een woord van hartelijken dank gebracht voor het vele, dat zij, als lid van het Hoofdbestuur, in het belang der Unie deden.

De sedert October HH8 in het Hoofdbestuur be-staande vacature, door het uittreden van Minister De Visser, werd ter Algomeene Vergadering van

13 Juni 1919 vervuld door de verkiezing van Mej. Mr. C. F. Katz te Amsterdam.

Met Mejuffrouw Katz trad de eerstevrouw binnen den kring onzer Unie-bestuurders. Wekte de in-voering van het vrouwenkiesrecht uiteraard de begeerte ook in ons Hoofdbestuur eene vrouw te zien zitting nemen - het sympathiek en ernstig optreden van Mejuffrouw Katz op het tweede Christelijk Sociaal Congres te Amsterdam leidde van zelf de geesten in de richting harer verkiezing. Dit Congres, aan welks voorbereiding, uit den kring der Unie, was deelgenomen door de H.H. Schokking, Slotemaker de Bruïne, Gerretson, Van Veen, Nahuysen en Snoeck Henkemans, werd van

28

van het Congres met dankbaarheid terug. In de permanente Commissie voor het volgend Congres hebben zitting de Voorzitter en de Secretaris der Unie, Professor Slotemaker de Bruïne en de heer Nahuysen.

Aan vergaderingen was de Unie, ook in het jaar 1919, niet arm. Het Dagelijksch Bestuur vergaderde 4 malen, het volledig Hoofdbestuur kwam 8 malen samen. Twee maal werd eene Algemeene Vergadering gehouden, op 24 April en op 18 Juni, beide malen te Utrecht.

voornemen is in de Algemeene Vergadering van 1920 het program definitief vast te stellen.

De beide Algeroeene Vergaderingen waren in hoofdzaak gewijd aan de vaststelling van eenige uitspraken, in verband met het rapport der Com-missie uit de Unie voor de sociale wetgeving.

Het daartoe door het Hoofdbestuur samengestelde ontwerp-program lokte breede beraadslaging uit, zoodat van de zes punten van het ontwerp slechts de eerste drie werden afgehandeld.

De Unie heeft zich mitsdien uitgesproken voor het navolgende:

I. Onderwijs.

a. Uitbreiding van den leerplichtigen leeftijd met één jaar, alzoo tot het 14e levensjaar. (Vergelijk Artt. 3 en 7 der Leerplichtwet.)

b. Ruimer beschikbaarstelling van beurzen voor kinderen, die blijken bijzonderen aanleg voor verdere studie te bezitten en wier ouders de kosten daarvan niet kunnen dragen.

c. Verbod van arbeid voor kinderen beneden den veertienjarigen leeftijd; met dien verstande, dat in den landbouw gedurende hoogstens zes weken per jaar verlof tot schoolverzuim en arbeids-verrichting kan worden verleend gedurende het zevende leerjaar - en dat lichte diensten in het eigen bedrijf, die zonder schoolverzuim kunnen plaats vinden, niet onder het arbeid8verbod vallen.

11. Sociale Verzekering.

a.

Uitvoering der wetten-Talma inzake Ziekte-, Invaliditeits- en Ouderdomsverzekering met:

25

2'1_{• opneming in de Invaliditeitswet van de}

weduwenrente en uitbreiding der verzelcering

tot de zelfstandig-werkenden met overgangsbe· palingen in den geest van de artikelen 369 en 370; 3°. uitbreiding der Ongevallen verzekering tot alle beroepen.

b. Wettelijke regeling der Werkloosheidsverzekering en Arbeidsbemiddeling.

c. Moederschapsverzekering voor de gehuwde vrouw. lil. Wettelijke arbeidersbescherming. a. Invoering van den 8-urigen arbeidsdag en een

45 urige werkweek voor alle daarvoor in aan-merking komende industrieën en bedrijven met vaststelling - voor zoover noodig - van uit. zonderings· en ovmgangsbepalingen.

b. In den Landbouw warde de arbeidsdag bepaald: voor vrouwen en jeugdige personen op hoogstens 10 uur per etmaal, vallende tusschen 4 uur des voormiddags en 7 uur des namiddags, waarvan voor het verrichten van oogstwerkzaamheden voor ten hoogste zes weken in het jaar ont-heffing kan worden verleend;

voor vol wassen mannelijke arbeiders op 10 uur per dag, met den overgangsmaatregel, dat voor sommige bedrijven en voor bepaalde tijden in het jaar, bij algemeenen maatregel van bestuur te bepalen, een langere arbeidsduur kan worden toegelaten.

c. Uitbreiding van het wettelijk begrip "fabrieken en werkplaatsen" · tot kantoren, winkels en magazijnen.

vru,agpunt: in hoeverre dergelijke uitspraken van de Unie bindend moeten· worden geacht voor hare leden, die in openbare colleges optreden. Deze vraag werd beantwoord door het navolgend besluit van de Algeroeene Vergadering van 13 Juni 1919.

"De Algemeene Vergadering der Christelijk· Historische Unie, van oordeel dat de Partij zich zoo mogelijk behoort uit te spreken over de meest gewenschte uitwerking van de door de Unie in haar program neergelegde beginselen, ten aanzien van bepaalde aangelegenheden,

vertrouwt van de leden der Unie, die geroepen worden in de verschillende publieke colleges mede te werken aan het tot stand komen van wettelijke maatregelen, dat zij zich daarbij zullen richten naar de bedoelde uitspraken, tenzij afwijking daarvan hun op deugdelijk aan te wijzen gronden nood-zakelijk voorkomt''

'reneinde de behandeling der overgebleven drie punten van bet ontworpen sociaal program zoo vruchtbaar mogelijk te doen zijn- besloot het Hoofd-be:;;tuur, tot voorbereiding hunner behandeling, bizondere maatregelen te nemen.

De H.H. Jhr. Mr. K. J. Schorer en Prof. Mr. F. de Vries aanvaardden de uitnoodiging van het Hoofd-bestuur een prae-advies te geven over bet punt "Publiek-rechterlijke regeling'van den arbeid." Pro-fessor Slotemaker de Bruïne verklaarde zich bereid de beide andere. punten schriftelijk nader toe te lichten Deze prae-adviezen en bedoelde toelichting zullen in de maand December, gedrukt, aan de kiesvereenigingen worden toegezonden, ter bespre-king in eigen kring.

Voorts werd besloten in het voorjaar van 1920

eene tweedaagsche Algeroeene Vergadering te

27

der ontworpen uitspraken omtrent de sociale- wet-geving.

Nog twee belangrijke zaken hielden het Hoofd-bestuur

1n

1919 bezig: de financiën der Unie en de wellicht-aanstaande herziening van Artikel 171 der Grondwet.

Door de goede zorgen der Financiëele Commissie, trouw gesteund door den ijverigen 2en Secretaris der Unie, den heer Tilanus, werd niet alleen een betere inning verkregen van de bijdragen der kies-vereenigingen, maar werden ook vele niet onbe-langrijke giften ingezameld. Het was daardoor niet alleen mogelijk in de Provinciën, waar bet grootste gevaar dreigde, de gewestelijke organisatie flink te steunen; maar bovendien kon nog een klein reservefonds rentegevend worden belegd.

In zake de teêre en zeer moeilijke quaestie van Art. 171 der G~ondwet, de predikants-tractementen, werd eene commissie van advies ingesteld, tot welker lidmaatschap bereid bevonden werden de H.H. Mr. J. Schokking, Mr. L. J. van Apeldoorn, Ds. H. van Eijck van Heslinga, Jhr. Mr. B. M. de Jonge van Ellemeet, Ds. B. C. Koolhaas, Dr. P. J. Kromsigt en Jhr. Mr. J_ W. H. Rutgers van Rozenburg. Het hoofdmoment in de actie der Unie in 19Hl werd gevormd door de verkiezingen voor de Pro-vinciale Staten. Vormde de krachtige propaganda van Hl18, voor de Kamerverkiezing en tot organisatie der Unie, eene ongezochte maar veelbeteekenende voorbereiding voor deze nieuwe

verkiezingscam-pagne de uitgave van het Jaarboekje in 3000 exem-plaren gaf aan de actie een nieuwen krctchtigen stoot.

Christelijk-Historische candidaten 87.000 stemmen uitgebracht

-- bij de Staten verkiezing van 1919 steeg dit aantal tot 112.000. Het aantal Christelijk-Historische Staten-leden klom van 46 op 54. Daalde het totàal stem mental in Nederland van 1.34l.OCO in 1918 tot 1.224.300 in Hll8 en klom het totaal aantal recht· sche stemmen met 9000 of 1.4

Ofo -

het aantal Christel~ik Historische stemmen steeg van 87.000 tot 112.000, dat is met bijna 30

Ofo.

Ook de Gemeenteraadsverkiezingen in de maand Juni waren in het algemeen voor de Unie gunstig. Van een spedaal propaganda-bhtadje, te elfder ure uitgegeven, werden nog 17.000 ex. verspreid. Na afloop der verkiezingen hield de vereeniging van Christelijk· Historische leden van Gemeentebesturen op 11 Juli een zeer geanimeerde vergadering te 's Gravenhage. Haar ledental steeg van 65 tot 163.

Een circulaire, in verband met de in voering van het vrouwenkiesrecht, door het Hoofdbestuur tot de kiesvereenigingen gericht, is als bijlage A aan dit verslag toegevoegd.

De Staten verkiezing leidde tot eene versterking van de Christelijke Historische Pers, die dankbaar mag worden vermeld.

Bezaten bij den aanvang van 1919 het Gooi, Friesland, Gelderland en Overijssel een Christelijk-Historisch weekblad - op 1 April 1919 verscheen het eerste nummer van De Zuid Hollander, Christelijk·

Historisch weekblad voor Zuid-Holland, een orgaan, dat zich reeds dadelijk door den kloeken opzet en het doorzettingsvermogen der oprichters, een goede plaats in de Unie wist te verzekeren.

De lezerskring van De Banier, het oudste onzer

ver-29

bonden, vereenigden zien met ingang van 1 October

1919 tot één orgaan. Door dezen band, door de medewerking ook van de organisatie der Unie in Utrecht en door uitbreiding der redact1e, werd de positie van dit orgaan veel verbeterd, zoodat Koningin en Vaderland thans een welkome gast is in vele gezinnen in de drie samen werkende provinciën.

Moge dit Jaarverslag worden besloten met een ernstige opwekking tot het steunen en getrouw volgen van de Christelijk-Historische bladen. Aller· eerst ons Hoofdorgaan, De Nederlander. Niemand, die slechts eenigszins kan, verzuime zich te abon· neeren op het Christelijk-Historisch dagblad en getrouw van zijnen inhoud kennis te nemen. Maar daarneven zij krachtig bevorderd de verspreiding en lezing der Christelijk-Historische weekbladen, die in de verschillende provinciën verschijnen, en die aan de Besturen der onderscheiden Kamer· kringvereenigingen tot correspondentie· orgaan strekken, om het verkeer met de kiesvereenigingen in hunnen Kring te onderhouden.

De geregelde kennisneming van de principieele artikelen en van de organisatorische mededeelingen in deze bladen is onmisbaar tot bevestiging en versterking van het Unie-leven, tot welks opbouw, ook in 1919 weder zoo trouw is gearbeid en waar· voor zulke belangrijke persoonlijke en geldelijke offers werden gebracht.

BIJLAGE A.

Aan

de Besturen der Kiesvereeni-gingen van de Chr.-Hist. Unie.

Het Dagelijksch Bestuur der Unie heeft, nu de invoering van het Vrouwenkiesrecht een feit is geworden, de noodzakelijkheid overwogen, dat de vrouwenorganisatie met kracht ter hand worde ge-nomen.

In verband hiermede acht het zich verplicht, de medewerking in te roepen van de kiesvereenigingen en van alle bestuursleden in de Unie, voor zoover niet reeds eigener beweging deze belangrijke zaak

is aangevat. .

Met den meesten ernst dringt het Bestuur er bij de kiesvereenigingen op aan, vergaderingen te be-leggen, waarin aan de vrouwen de gelegenheid geboden wordt in kennis te komen met de Chris-telijk- Historische beginselen ; terwijl voorts door huisbezoek de beginselen moeten worden verbreid en de vrouwen bewogen zich aan te sluiten bij de kiesvereenigingen der Unie.

Voor zoover de huishoudelijke reglementen van de verschillende kiesvereenigingen de opname van vrouwen als bestuurs- of gewone leden, niet toe-laten, dienen deze reglementen gewijzigd te worden.

Het Bestuur acht het noodzakelijk, dat met het bovenstaande niet wordt getalmd, maar dat zoo spoedig mogelijk plannen worden beraamd en tot uitvoering gebracht, - te meer waar van alle zij-den - ook langs den zijdelingsehen weg van de vakorganisatie - actie wordt gevoerd.

31

sprekers worden uitgenoodigd, wordt verwezen naai

het dienaangaande vermelde op blz. 155 van het Jaarboekje voor 1919. De kiesvereenigingen zijn verplicht de reis· en verblijfkosten te betalen en zoo mogelijk een honorarium aan te bieden, een en ander in overleg met de(n) spreker (spreekHter). Tevens wordt nogmaals gevraagd een opgave van vrouwen, die bereid mochten zijn als spreekster op te treden. Opgave aan het adres van den Secretaris.

Namens het Dagelijksch Bestuur,

J. SCHOKKING, Voorzitter.

J. R. SNOECK HENKEMANS, Secretaris. Badhuisweg 238, 's-Gravenhage. LEIDEN

Verslagen van de Secretarissen van

de Kamerkring-Vereenigingen.

I. I(. K. V. 's-Bosch.

Het is ondergeteekende een behoefte, een woord van dank neer te schrijven voor de krachtige mede-werking van de Besturen van de Statenkringen en de Plaatselijke Kiesvereenigingen bij de verkie-?.ingen voor de Provinciale Staten. Door hunnen arbeid is voor goed de aanwezigheid van onze Partij in het eertijds vergeten Zuiden naar voren gebracht. De verwachting moge gekoesterd worden, dat ook de vrouwen zoo straks, waar zij opgeroepen zullen worden om zich te vereenigen en hare plichten als burgeressen te vervullen, \'Ol belangstelling aan dien oproep gehoor en gevolg zullen geven.

Voor het overige wordt verwezen naar het verslag Yan den krinv Tilburg.

De Secretaris,

A. DARA.~·t

St. Oedenrode, 11 December H119. IJ. K. K. V. Tilburg.

Het vorig jaarverslag stond in het teeken van de geboorte; dit jaarverslag kan melding maken van den groei van de Partij en van het steeds dieper wortel schieten van het Chr. Hist. beginsel in onze Provincie.

3 " 0

voortgezette propaganda bij de Kamerverkiezing in Juli 1918 ruim 3400 stemmen bedragen, bij de ver-kiezing voor de Provinciale Staten op den 3en April 1919 behaalde de Partij ruim 4100 stemmen.

In alle deel en van het gewest werd krachtig actie gevoerd; de Westhoek gaf het voorbeeld, bet Zuid-oostelijk gedeelte en de Langstraat deden daarvoor niet onder. Verscheidene gemeenten mochten met een stijgend stemmental uit de stembus voor den dag komen.

In het verleden jaar voor de Unie braak liggend Land van Altena werd ons een deur geopend. Kort voor de verkiezing voor de Provinciale Staten werden kiesvereenigingen opgericht te Almkerk en te Dussen, en later ook te Rijswijk en te Woudrichem.

Voorts werden Kiesvereenigingen opgericht te Moerdijk en te Capelle.

Op Vrijdag 10 en 17 Januari badden vergaderingen plaats, respectievelijk te 's-Boscb en te Breda, alwaar werd besloten voor heel de Provincie één lijst op te stellen. Tevoren waren de kiesvereenigingen in de gelegenheid gesteld hunne candidaten te stenen. Op beide vergaderingen werden de candidaten, na bespreking gerangschikt, zoodanig dat de Chr. Bist. lijst zou bevatten in volgorde de navolgende namen:

1. Timmers, Kr., Klundert.

2. Baron Van Tuyll van Serooskerken, S.J., Heeze. 3. Dubbelman Pzn., L. P., Lage-Zwaluwe.

4. Van Dongen Torman, J. P., Raamsdonk. 5. Putman Cramer, J. W., Stratum.

6. Lankhuijzen, A. J., Raamsdonk.

7. Stapelvoort, H. J., 's-HRrtogenbosch. 8. Den Engelse, R., Fijnaart en Heiningen. 9. Van Tilburg, C., Tilburg.

10. Ruytenberg, J., Raamsdonk.

11. Hartboorn, Alb. W., Breda.

13. Franken, L, 's-Hertogenbosch. 14. De Vos, A., Bakel.

Op deze vergaderingen werd besloten tot de in-stelling van een propaganda Commissie, bestaande uit de Reeren Ds. Daran, Ds. van Kooten, Valter, Stapel voort en Tilan us.. Haar werd een crediet van f 200 geschonken en vr\jheid van handelen ge-waarborgd.

Door deze Commissie werden ontworpen en verspreid:

a.

een algemeene opwekking, tevens beschrijving van de Candidaten (15000 exemplaren, twee weken voor den stemdag).

b. een kort woord tot de Protestantsche arbei-ders, (verspreid in 3000 exemplaren).

c. een kort opwekkingswoord (verspreid in 7000 exemplaren) b. en c. verspreid daags voorafgaande aan de verkier,ing.

d. een oranje aan plakbiljet (verspreid in 100 exemplaren).

De Commissie was zoo gelukkig met de haar toegestane gelden, samengebracht uit enkele groote~ en sommige kleinere giften, uit te komen, zonder daarbiJ de steun van het Hoofdbestuur te hebben behoeven inroepen.

Het resultaat bleef niet uit. De Provincie zag No. 1 en No. 2 vail de lijst verkozen.

Een verzoek, ingekomen van bet Provinciaal Bestuur van de Anti-Revolutionaire Part~j, om de lijsten

te

verbinden of om samen te werken, werd, na de eenmaal genomen beslissing om zelfstandig bij de Rtembus op te treden, onder vriendelijke bewoordingen in dankzegging afgewezen.

35

candidaien te stellen, een afzonderlijke lijst, naast de partijlijst ingediend, bevattende den naam van den Heer A. Z. Snoek. Een en ander geschiedde, na kennisgeving aan het provinciaal bestuur, die hiertegen geen overwegende bezwaren kon doen gelden. Deze lijst behaalde niet den kiesdeeler, zoo-dat de stemmen voor de Partij verloren waren.

Bij de verkiezing voor de Gemeenteraden werd in verscheidene gemeenten een candidatenlijst in· gegiend en krachtig actie gevoerd; hier en daar met gunstig resultaat.

In verband met de invoering van het vrouwen~

kiesrecht, werden in sommige gemeenten propa· ganda-avonden belegd, ten einde de Vrouwen voor te bereiden voor haar taak als kiezeres, en haar het Chr. Hist. beginsel te brengen.

In het Noordwesten van de Provincie werd een Pers-Commissie gevormd, bestaande nit de Heeren Ereure (Heiningen); Burger (Willemstad); Huifkar, van der Hil, Korteweg en Sneep (Heiningen).

Deze Commissie stelde zich in verbinding met de Zuid-HollandschePerscommissie- tot eenig prac-tisch resultaat mocht zij nog niet geraken. Deze arbeid wordt voortgezet.

Den 20en NovembAr werd te Breda een algemeene vergadering gehouden. De Heer Tirurners hield een voordracht over de samenstelling en werkwijze van de Provinciale Staten en den arbeid door de Rechts-Protestantsche Statenclub verricht. Door de aan-wezigen werden eenige wenschenkenbaar gemaakt.

Door onderget. werd een in leidende bespreking gehouden over de practische toepassing van het vrouwenkiesrecht in verband met de plaatselijke actie.

Tot leden van het Kamerkringbestuur de Hoeren Ds. J. H. L. Dijkman (Ettenl; E. l,amberts (Klundert) en de Dames W. M.G. Bartelcts en A. H. Berentemfel (Ginneken).

's·Gravenhage, Nov. 'Hl. De Secretaris,

H. W. TI~ANUS.

III. K. K. Y. Arnhem.

Overeenkomstig art. 3 van het Huish.Reglement werd óén algem. Vergadering gehouden; dit keer te Apeldoorn op 5 Juli.

Bestuursvergadering vond niet plaats wat zijn oorzaak had in de omstandigheid dat voor de ver· kiezing van leden voor de Prov. Staten een gecom-bineerde vergadering werd gehouden met de K. K. V. Nijmegen, ten einde te vormen een Prov. Comité dat de verkiezing zou leiden en de noodige propa-ganda voeren. Waar beide Kamerkringen de geheele provincie om vatten was dit de meest practische en goedkoope manier om veel kracht te ontwikkelen. Een woord van hulde mag niet worden ingehouden aan die commissie die door ad verten ties, verlüe-zingscouranten en een pakkend vlugschrift van den heer van Koetsveld de kiezers opwekten de Christ.·Hist. Candidaten te stemmen.

37

Putten; 0. W. F. Baron Mackay, Nunspeet; W. Norde, Vorden; H. D. Muller, Stad Doetinchem ; G. J. v. Leeuwen, Elden (gem. Elst); H. van de Craats, Garderen (gem. Barneveld); J. Koning, Apeldoorn; J. W. Witteveen, Ugchelen (gem. Apel-doorn); R.. Rijksen, Bemmel; Jhr. L. F. Teixeira de Mattos, Beekbergen; A. J. Zwerus, Vaassen.

Op 10 April werden gekozen als lid der Prov. Staten de heeren 'l'ilanus, Oreutz, van Haersma de With, van Sijtzama, Mackay, van deCraatsen Kolft'. Voor eventueele opvolging komen in aanmerking de heeren Roosmale Nepveu, van Was::-;enaer en te Loo.

Op de Algem. Vergadering werd als lid van het Hoofdbestuur herkozen de heer te Loo, en tot Bestuursleden der K. K. Vereeniging de heeren Schimmel en Weverink.

Door het bedanken van den heer van der Borch van Vorden als lid der Ohrist. Hist. Kiesver. te Vorden werd in die vacature door de S. K. Ver. Zutphen voorzien door de benoeming van Ds. 0. J. van Paassen te Zutphen.

Gaf het vorig jaarverslag een aantal van 29 Kies· vereeniginge:n in den Kamerkring, dit aantal is thans aangegroeid tot 39. Wat het ledental betreft breidden alle Kiesvereenigingen zich uit.

Het Christ. Rist. Weekblad "Koningin en Vader-land" uitgegeven door de K. K. V. Arnhem en Nijmegen mag zich thans ook verheugen te zijn geworden het orgaan van ue K. K. V. Utrecht.

In den laatsten tijd mocht het een groot aantal nieuwe abonné's verwerven.

Nov. '19. De Secretaris,

IY. Nijmegen.

Uitslag verkiezing Prov. Staten Gelderland C. H. Unie

April 1919 . .

NAJ\ImN CANDIDA'l'EN _1-ol

~

QJ ~ Q 6

""

<:i

s

N

...

in volgorde der ljjst voor de geheele 0 0

' ol

s

..!< 00 Provincie. ! ~ 2 Q 0 en u i> I I Tilanus, Mr. J. J. 2131 1 - 1 Kolff, Mr. Dr. G. 1316. - ₆ Royaard8 v. Scherpenzeel, Mr. A. ₃₁₃₁ 12 Creutz, Mr. Dr. C. 0. Ph. Baron 111842 - - ₂ Roosmalen Nepveu, Mr. W. 848 I 8

Van Wassenaer, E. W. Baron 746 I 9

te Loo, H. 0. J. 651 I 10

Middelkoop, J. 273 i 13

v. Sytzama, Mr. M. P. D. Baron 1376

i

- 4

v. Haersma de With,Jhr.Dr.J.M. 1459 I - 3

Mackay, 0. W. F .. Baron 1375i

-

5

Norde J. Azn, W. 360 11 Muller, H. D. 262 14. v. Leeuwen, G. J. 92 20 v. d. Oraats, H. 1020 - 7 Koning, J. 147 17 Witteveen, J. W. 162 16 Rijksen, R. 179 15 Teixeira de Ma tto8, Jhr. L. F. 102 19 Zwerus, A. J. 111 18 I

39

Lee u warden vertrok. Lid van 't Hoofdbestuur werd Mr. G. Kolff te GeldermalRen. Op vele plaatsen, waar nog geen kiesvereeniging is, wordt in stilte hard gewerkt, soms met verrassenden uitslag. De ijverige pogingen, om het blad "Kon in gin en Vaderland" veel meer dan tot nu toe aan zijn doel te doen beantwoorden, de flinke propaganda, die gemaakt wordt ter uitbreiding van den lezerskring, zullen stellig weldra hun vruchten toonen. De propaganda voor de Staten verkiezing is gevoerd door een aantal sprekers op verschillende plaatsen, maar hoofdzakelijk door verspreiding op zeer ruime schaal van een geschrift, uitgegeven door het voor deze verkiezingen benoemde Provinciaal Comité, waarvan Secretaris was Mr. Dr. C. 0. Th. Baron Creutz te Ede.

Nov. '1 9. De Secretaris,

H. H. ZURICH.

Y. K. K. Y. Rotterdam.

Bij de Gemeenteraadsverkiezingeu werd op

aan-gename wijze saamgewerkt met de afdeeling Hoek

van Holland. Ons ledental buiten H. v. Holland,

Charlois en Rillesluis verzesvoudigde.

VI. K. K. V. 's-Gravenhage.

Behalve de vereischte voorbereiding voor de Staten- en Gemeenteraadsverkiezingen werden in drie verschillende deelen der stad propagandaver-gaderingen gehouden, waarbij optraden de predikanten Dr. M. M. den Hertog, H. Schokking en Dr. A. Troelstra, benevens de hem·en J. R. Snoeck Henke-mans, F. W. Donker Curtius en Dr. W. C.A. Baron van Vredenburch.

In Januari had een bijeenkomst plaats met een aantal daartoe uitgenoodigde vrouwen met de be-doeling om tot een vrouwelijk propaganda-comité te komen. Deze poging slaagde niet., weshalve de comité leden aan districtscommissies werden toe-gevoegd.

In Februari werd in eene algemeene vergadering met Mr. F. A. Donker Curtius als inleider "de tegen-woordige internationale stelling van Nederland" besproken.

In Maart :werd te Scheveningen eene afzonderlijke kiesvereeniging opgericht.

Tot leden der Provinciale Staten werden gekozen 1. Jhr. Mr. D. J. de Geer

2. W. den Duik Jacz. plaatsvervangers zijn:

1. Mr. F. A. Donker Curtius 2. Mr. S. J. Hogerzeil

3. Dr. W. C. A. Baron van Vredenburch 4. Mr. J. Ankerman

5. Mr. M. Baron Mackay.

's· Gravenhage,

25 Oct. '19.

De Secretaris,

41

VII. K. K. V. J,eiflen.

(Niet ingekomen.)

YIII. K. IL Y. Dordrecht.

Het leven der Kamerkringvereeniging verliep het afgeloopen jaar zeer kalm. Toch w&s er krachtige actie in Dordrecht, deze ging nu echter uit van de Statenkring-besturen en de gemeentelijke kiesver-. eenigingen met het oog op de verkiezingen van

Prov. Staten en Gemeenteraden. De Kamerkring mocht echter door uitbreiding van het aantal kies-vereenigingen alsmede door het stijgen van het ledenaantal der bestaande vereenigingen ook van deze actie vruchten plukken.

Slechts eenmaal vergaderde de Kamerkring-vereeniging en wel 4 Febr. l.l. te Rotterdam, waar behalve onderscheiden huishoudelijke punten ook het rapport van de Perscommissie behandeld werd.

Deze vergadering besloot om in vereeniging met de Kamerkringvereeniging Leiden aan de weldra te houden vergadering van de S. K. Besturen in de provincie Zuid Holland voor te stellen over te gaan tot de uitgave van een provinciaal blad. Zoo mogelijk in eenige edities, in verband met de onderscheiden deelen der provincie.

Als gevolg van dit besluit kan de Kamerkring Dordrecht met uien van Leiden wijzen op De Zuid-Hollander, het Chr.-Rist. orgaan voor de provincie

hcvtr steeds duidelijker wordt, dat tegenover de steeds wassende stroom van socialistische propa-ganda-lecturen, tegenwoordig ook met kwistige

hand op het platteland verspreid, een populair ge-schreven weekblad ter propageering der Chr.·l-Iist. beginselen, een gebiedende eisch is.

Maasland, 81 Oct. 'Hl. De Secretaris,

W. J. VISSER. IX. K. K. Y. Amsterdam.

Het jaar 1919 was voor de propaganda niet Dnvruchtbaar. Het aantal leden der kiesvereeniging nam toe en daaronder waren verscheidene Dames-leden. Mevro.1w Idenburg en Mejuffrouw Mr. C. F.

Katz organiseerden lezingen voor vrouwelijke kiezers en Dr. Slotemaker de Bruïne trad daarbij als spreker Dp. Die lezingen hadden veel succes, evenals eene lezing van den heer Snoeck Henkemans voor de leden der kiesvereeniging.

Het Bestuur is voornemens de propaganda onder de Dames met kracht aan te vatten en daartoe onder meer een avondcursus te organiseeren.

Bij de verkiezingen voor den Gemeenteraad werd de Heer J. ter Haar Jr., die reeds vele jaren in den Raad zit, herkozen, terwijl naast hem gekozen werd de Heer Generaal Ophorst, vroeger Comman-dant van de Stelling Amsterdam. Beide Reeren vertegenwoordigen n.u op waardige wijze onze Unie in den Raad van Amsterdam, die steeds meer behoefte heeft aan gematigde elementen.

Amsterdam, 20 Nov. '19. De Voorzitter,

43

X. K. K. V. den llelder.

Waarschijnlijk moet de secretans, een kort jaar

verslag schrijvende van de werkzaamheden der K. K. V. met menigen secretaris de klacht uiten: waarover het te hebben. Toch deed de K.K. V. dit jaar nog dienst, doordat de drie er toe behoorende Statenkringen besloten een eensluidende candidaten-lijst voor de Provinciale Staten in te zenden.' Wel dreigde door ziekte van den secretarit> en door o;:;bekendheid met den gang van zaken van diens secundus, de opzet der Prov. i::ltaten-verkiezingen ever geheel N.-Holland te mislukken, maar dank zij bekwaam ingrijpen, werd het aanleiding, dat de Chr. Rist. in N.-Holland boven het IJ één candi-daat, den Heer Keuskamp, als vertegenwoordiger verkregen, wat toch zeker niet verwacht was en zeer bemoedigend is voor de toekomst van onze K.K. V.

Moge 1920 hernieuwde ijver en werkzaamheid

brengen. ·

H~tisduinen, 26 Nov. '19. De Secretaris, A. E. v. GRIETHUYSEN.

XI. K. K. Y. Haarlem.

Namen van de Ca n di date n. Jhr. Mr. D. E. van Lennep 1166311536 I H. J. de Jong Sehouwen· 1 1 ourg . i 11 99 K. Kistemaker I 18 1020 Jhr. Mr. P. Teding van I 739 ]3938 i 891 1911 31 1069 1104' 1130 H. Th s'Jacob. . . 1 1 7 19 Berkhout . . . 76 123 10 ~09 43 30 125 J. Deinurn . 2 38 3 H. Algra. . 18 8 4

J. P. Dudok van Heel. 5 15

45

Schouwenburg, het aftredende lid voor het oude

district Weesp, werd slechts gekozen, dank zij het

groote aantal stemmen op den Heer van Lennep uitgebracht.

Plaatsgewijze werden de volgende stemmen uit-gebracht: Haarlem Zandvoort HAARLEM. 1322 Rloemendaal 134 Schoten VELSEN. HJO 209 Velsen Spaarndam Heemstede Ouder Amstel Sloten 3G2 39 559 146 361 Beverwijk 22 Haarlemmermeer 9G2 Weesp Huizen Bennebroek 6'1 Uithoorn 17

Wijk aan Zee 25

Haarlemmerliede 52 NieuwerAmstel 200 Aalsmeer 137 WEESP. 225 W eespercarspel 165 Nederhorst d. B. 120 67

Watergr. meer 107 . Muiden 162

Kortenhoef 85 Ankeveen 34 Bussu.m 520 Blaricum 18 Diemen G1 's-Gravenland 131 Naarden 136 Laren 30 Hilversum 973

Ik schat het aantal stemmen door niet C. H. · kiezers uitgebracht op onze lijsten, dank zij de populaire candidaten, op zeker 2000. Hiervan alleen in de stad Haarlem bijna 700, Zandvoort ruim 100

In het kamerkringbestuur is thans een vacature n.l. van den Heer s'Jacob. Door zijn vertrek naar de provincie Utrecht is tevens eene vacature in het hoofdbestuur ontstaan.

De Secretaris,

W. ROODENBURG.

Haarlem, 13 December 1919.

XII. K. K. Y. lUiddelburg.

De verspreide ligging der plaatsen in Zeeland, de moeilijke, ja slechte verbinding der eilanden onderling, maakt de organisatie ·der Kamerkring-vereeniging tot een der moeilijkste uit ons geheele land.

Getracht wordt in de plaatsen, waar nog geen kiesvereeniging is, vasten voet te krijgen, doch dit is om bovenvermelde reden aan zeer vele bezwaren onderhevig.

De voorzitter Ds. Js. de Visser en de 2e voor-zitter Ds. Steinz slaagden er in op enkele plaatsen lezingen te houden, waardoor K. V. opgericht of uitgebreid werden. Besprekingen zijn gevoerd om een orgaan van de K.K. V. uit te geven. De finan-tieele omstandigheden zullen echter de uitgifte wel beletten.

Bij de verkiezingen voor de Prov. Staten werden 4283 stemmen op de candidaten der Unie uitgebracht en 4•leden onzer Unie gekozen verklaard.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen werden in alle gemeenten, waar K. V. onzer Unie zijn, eaudictaten gesteld en in de meeste enkelen gekozen

Hoewel het aantal leden der Prov. Staten onzer Unie recht gaf op een plaats in het college van Gedeputeerden, bleef zulks om nog onopgelo:,te reden achterwege.

XIII. 1{. K. \'. lltrecht.

Gedurende het afgeloopen jaar vergaderde het Kamerkringbestuur twee maal. Voor de Statenver· kiezingen werd besloten met twee l~jsten uit te komen : eón voor de stad en eén voor de provincie, terwijl elke Statenkring zou werken voor de eigen lijst.

Voor Utrecht bevatte de lijst de volgende namen: Jhr. Mr. K . .J. Schorer

Prof. Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne N. Felix

P. J. Nahuisen P. A. Lens 0. Kool.

Gekozen werd Prof. Dr. J. R. Slotemaker de Bmïne. terwijl Jhr. Mr. K. J. Schorer eventueel plaatsver~

vanger is.

In den Kring Amersfoort werden uit een lijst met twintig namen gekozen: Jhr. G. J. A. Schim· melpennin<:k, Mr. H. J. H. Baron van Boetzelaer, Mr. H. J. Doude van Troostwijk en Mr. 0. J. W. Loten van Doelen Grothe. Als plaatsvervangers komen in aamerking: J. C. Oskam, Jhr. Mr. J. W. H. nutgers van Rozenburg en P. P. de Beaufort

In vele gemeenteraden werden mannen van de Chr. Hist. Unie gekozen.

Het aantal kiesvereenigingen wordt steeds grooter, reeds is het tot een dertigtal aangegroeid en bij voortdurende propaganda kunnen er nog heel wat meer gevormd worden.

49

onbekendheid met de politiek. Om deze bezwaren op te heffen heeft de Voorzitter van de Utrechtsche Kiesvereeniging een 3-tal cursusvergaderingen voor vrouwen gehouden, die heel goed bezocht waren. De bedoeling is zoo leden der Unie te winnen die wel op de hoogte zijn en als propagandiste zullen op-treden. Het plan bestaat den cursus uit te breiden in den komenden winter en dan niet alleen voor

vrouwen maar ook voor mannen, niet slechts in de

stad, maar ook voor de plaatsen in de provincie. Al dadelijk hebben zich sprekers beschikbaar gesteld. Moesten wij in een vorig verslag nog spreken over het gemis van een Chr.-Rist. blad voor onze streek, thans i;; er een Utrechtsche uitgave van "Koningin en Vaderland" verschenen. Wij verwachten dat met den steun van leden en geestverwan-ten deze uitgave zal slagen, in welk geval wij een machtig propaganda-middel hebben verworven. Want nog steeds is onbekendheid met de Chr. Rist. Unie, lauwheid bij hen, die in de voorste rijen behooren te staan of on voldoende organisatie het beletsel voor het uitoefenen van grooter en heilzamer invloed door onze Unie op het Bestuur van land en gewest.

Utrecht, 28 Oct. 1919. De Secretaris,

J. J. VAN WERMESKERKEN.

XIV. K. I{. V. Leeuwarden.

Gedurende dit jaar werden er 2 vergaderingen van den Kamerkring en 5 Bestuursvergaderingen gehouden.

In een der eerstgenoemde vergaderingen, werd het onderwerp: "V rou wen kiesrecht" ingeleid door den Heer J. Bakker van Menaldum. Lid van de Tweede Ka:mer der Staten Generaal. Voor de ver-kiezing van leden der Prov. Staten werd een lijst van 20 candidaten indiend.

Het volgend l~stje vermeldt den uitslag en de rangorde der plaatsvervangers (zie volgende bladz.) De propaganda voor de verkiezing werd gevoerd door een verkiezingsnummer van "de Banier", het orgaan van onzen Kamer kring, dat op ruime schaal door de kiesvereenigingen werd verspreid. Door verschillende medewerkers waren hierin bijdragen geplaatst, handelende over de beteekenis dezer ver-kiezing en den werkkring van de Staten.

Bovendien voerden verschillende kiesvereenigingen propaganda door aanplak- en strooibiljetten en huis-bezoek bij kiezers.

Ons orgaan "de Banier" moet noodzakelijk meer abonné's hebben, waartoe de kiesvereenigingen zijn aangespoord en waarvan we hopen dat goede resul-taten verkregen mogen worden.

De aangesloten kiesvereenigingen en het ledental zijn in het afgeloopen jaar zeer belangrijk toege-nomen, mede als gevolg van een krachtig gevoerde

actie.

Er zijn thans 37 gemeentelijke kiesvereenigingen met 78 plaatselijke afdeelingen bij den kieskring aangesloten.

Uitslag Statenverkiezing 1919 Friesland.

Stemmen in J{ieskring. Naam. Voorletters. W o o n p I a a t s.

~---~~--jillTI-v-iv Totnal OKl\IA, _IB.

_w.

I Ypecolsga.

I

_{l237i2418, 1520i3fi41 i2fi:H} I

I

I I ₁₁₄₆₇ OOSTF.RHOFF, J. L. Tcrnaard. 2'21 52[ 11: 23! 17 . 125 p _{BAJEMA, A. A. Warns. 1 1}

_s

_{111 10 9 105}

""

N TERPSTRA, F. Hitzum. 9! 5 8 11 '>8 61 0 4l 15

si

41 -4

"'

0 GROENEVELD, P. Gauw. 7::!

"'

VAN DE WINT, J. T. Aalzum. 3; 20 4 '2 5 34

VAN DER LAAN, M. Kollumerpomp.

ui

83 8! 3. 1 lOG

TERPST RA, M. Birdaard. G 13

_~I

7[

f> 33

7 VAN BRUGGEN, l\1. R Engwierum 3! 19 " o: I 34

00 _{5 ROERSMA,}

w.

_{Menaldum. 41 1} ",

51 4 5i

... •Jr

~ _{6 KLOPPENBURG,}

_w.

_{Burum. 2[ 3G} ' C'l _{5 45}

=~ - i Li

"

4BAARS~'lA, Egb. Zwaagwcsteindc. 9! lH 5!- I _{3 71}

bi)

"'

9JULLENS, W. W.L.J. R Haulerwijk. 181 ,,,

3 24

~ - - 0,

~ 1 KROESE, (Overleden)

w.

Workum. 7r 2 _{4, 2081 10} 231

"'

s

11 REIDSl\IA ( Vertrokk.) L. Parrega.

_-.:~r

_-=

- i 5 7 23 00

8 BROUWER Rz., A . Sneek. 2 29 1 32

...

"' - I

bi) _{I 0 BOONSTRA,}

w.

_{Makkum. 1 2 2 19 24}

XY. K. K. V. Zwoll~.

Konden we in het vorig verslag melden, dat 't aantal C.-H. kiesver. in Overijsel 37 bedroeg, me:: ongeveer 1840 leden, we kunnen nu mededeelen, dat door de voortgezette actie het getal der afd. tot 55 geklommen· is met ongeveer 2850 leden,een ver-meerdering derhalve van 18 ver. en ruim 1000 leden. De meeste vereenigingen zagen haar ledental be-duidend toenemen, Kampen en Zwolle kwamen boven de 250, ook enkele nieuwe afd. groeiden al spoedig fiksch uit de kluiten. doch bij enkele bleef het ledental vrij stationair, iets wat een veeg teeken is, zoodat· we vreezen, mede op grond van het feit, dat enkele secretarissen niets van zich laten ho01·en, dat 't volgend jaar het overlijden van een of meer C.-H. kiesver. zal moeten vermeld worden. Dat we van harte hopen onze vrees beschaamd te zien, be-hoeft eigenlijk niet gezegd te worden.

Er werden in 't afgeloopen vereeoigingsjaar 3 K. K. V. Bestuursverg. gehouden en één K. K. V. verg. Deze laatste (4 .Januari '19) stond geheel in het teeken der Provinciale Statenverkiezingen. Aan-wezig waren daar,. behalve het K. K. V. Bestuur, afgevaardigden en belangstellenden van 24 afdee-lingen. Besloten werd de actie voor de Statenver-kiezingen provinciaal te voeren, met één lijst van 20 candidaten uit te komen en het advies te geven: Stemt een der candidaten van onze lijst en, als ge geen voorkeur hebt stemt dan No. 1. Bovendien werd een Provinciaal program aangenomen.

De candidatenlijst, volgens de daarvoor geldende bepalingen opgemaakt, laten we hier volgen :

1. H. J. Bulten, BlokzijL

2. J. W. J. Bn. de VosvanSteen wijk, ZwoHerkerspeL 3. J. Balkestein, Zwolle.

53

5. W. P. C. v. d. Broek, Zwolle.

6. H. W. ten Kate, Kampen. 7. B. Ruys, Avereest.

8. B. v. d. Kolk, Wierden. 9. D. Hogeweg, Steenwijk.

10. A. J. van Gerrevink, Oldemarkt. 11. Joh. Drost, Enschede.

12. H. M. Bolink, Oldenzaal. 13. B. W. Bello, Zwolle. 14. E. Habers, Gramsbergen.

15. G. W. 'rh. Bn. van Dedem, Dalfsen. 16. L. Dorst, Deventer.

17. R. E. de Vaal, Rijssen. 18. K. Kors, Enschede.

19. A. Timmerman Kzn., Staphorst. 20. J. C. Wolthuis, den Ham.

Het provinciaal program luidt als volgt: 1. Krachtige bevordering van de Zondagsrust, voor

zoover de provinciale overheid hierop in vloed heeft.

2. Versterking van de zedelijke, geestelijke en stof. felijke krachten der bevolking (b.v. door gepaste aanvullende subsidiën o.a. aan vereen. ter be-strijding van de tuberculose, Groene kruis, drankbestrijdersvereen., ver. voor ziekenverple-ging, ambachtsscholen enz.)

3. Waar de provinciale overheid als werkgeefster optreedt, geve zij een voorbeeld inzake de re-geling der rechtspositie, der werktijden en der salarieering.

4. Spoedige bevordering der ontwatering.

5. Aanleg en onderhoud van goede verkeerswegen. 6. Electrificatie van provinciewege, ook ten

plaatsen flinke aanplakbilletten beschikbaar gesteld

werden en bovendien in een groot aantal bladen groote advertenties gezet werden; daardÓor kon de actie der plaatselijke kiesver. zich bepalen tot en concentreeren op het houden van openbare verga-deringen en het doen van huisbezoek. Het resultaat mag met dankbaarheid vermeld worden, want op onze lijst werden bijna 11000 st. uitgebracht, d.i. b\jna 1500 meerdan bij de Tweede kamerverkiezingen. De zes candidaten, die bovenaan de lijst stonden werden gekozen, terwijl in de Statenverg. tot lid van Gedeputeerde Staten gekozen werd de Hr. J. W. J. Bn. de Vos v. Steenwijk. De beide candidaten die bij 't ontstaan van een C.-H. vacature in de Staten het eerst in aanmerking komen z\in 1 de Hr. R. E. de Vaal. 2 de Hr. B. Ruys.

De gemeenteraadsverkiezingen brachten het aan-tal Chr. Hist. Raadsleden op 75. Hoewel niet in direct verband staande met onze K. K. V. meenen we op deze plaats toch even te moeten memoreeren, dat een Prov. Ver. van Chr. Hist. Gemeenteraads-leden is opgericht, wam·bij zich reeds meer dan de helft der gekozen leden beeft aangesloten.

55

Dat werk is zwaar en moeilijk, in 't bijzonder ook als we letten op het algemeen vrouwenkiesrecht, dat ook ons tot een nieuwe taak geroepen heeft. Mogen zij, die leiding te geven hebben in onze provincie (in grooter of kleiner kring) maar steeds meer beseffen welke groote verantwoordelijkheid God hun opgelegd heeft, opdat zij in Zijn kracht hun werk blijven doen.

Zwolle, 1 Nov. '19. De Secretaris

W. F. C. v. D. BROEK. XYI. K. K. Y. Groningen. (Niet ingekomen.) XYII. K. K. Y. Assen. (Niet ingekomen.) XYIII. K. K. Y. 1\laastricht.

Bijboer (c.h.) Roermond, K. Sijbranda (c.h.) Heerlen, J. J. L. Dormaar (c.h.) Gennep (inmiddels vertrok· ken naar Utrecht) en A. C. Brörens (c.h.), Heerlen. Als lid van den Heerlensehen Gemeenteraad werd de heer K. Zelders (c.h.) gekozen.

Waren deze resultaten dus zeer bemoedigend, de inwendige organisatie werd gedrukt door de om· standigheden reeds te voren aangeduid, waarbij nog genoemd moet worden het totaal gemis van eenig lokaal· of provinciaal blad, evenzoo het ontbreken van een financieele basis en niet het minst het feit, dat de organisators, die de actie met meerder resultaat kunnen voeren, nog niet gevonden zijn. De oogst is wel groot, maar de arbeiders zijn zeer weinigen.

Wat het Kamerkringbestuur betreft, daarin kwam geen verandering. Het aantal kiesvereenigingen bleef evenzeer constant; enkele leven echter een kwijnend bestaan.

Waar echter de toestanden in Limburg zich snel wijzigen, bestaat de verwachting, dat de groei niet zal uitblij ven.

Onze Unie leed een gevoelig verlies, doordat de heer Dormaar onze provincie verliet. Hij was een ijverig propagandist voor Noord-Limburg; voor zoover ons bekend is, werd de ledige plaats nog niet ingenomen.

Zoo gewaagt dus dit verslag van "licht en donker" en besluit de schrijver er van met de bede: "dat de volgende jaren het Licht de duisternis overwinne". Dan zal het ook in Limburg goed gaan met de Chr. Hist. Unie.

Heerlen, Nov. '19. De Secretaris.

TROONREDE

uitgesproken door H. M. DE KONINGIN op

Dinsdag 16 September 1919.

De omstandigheden, waaronder ik Mij tham; weder in Uw midden bevind, zijn in menig opzicht gelukkiger dan in de laatste jaren het geval was. Mij vervult innige dankbaarbeid jegens God dat Hij ons Vaderland voor de verschrikkingen van den oorlog heeft willen sparen.

Leger en vloot hebben pal gestaan om onze on· zijdigheid te handhaven. De diepgevoelde erkente· lijkbeid der natie blijve verzekerd aan de mannen, die bij de vervulling van hun plicht jegens het Vaderland zich groote opofferingen hebben moeten getroosten.

,

zal zijn verzekerd, zal de toetreding van ::federland aan Uwe goedkeuring worden onderworpen.

Vertrouwd mag worden, dat de overzeesche aan-voer der meest noodzakelijke producten voor af-zienbaren tijd verzekerd is. De levensmiddelenvoor-ziening blijft intusschen, in verband met de be-langrijke prijsstijging, :Mijne volle aandacht eisc.hen.

Ofschoon in belangr\jke mate de werkloosheid afgenomen is, zal toch het noodige verricht worden om door het uitvoeren van werken en het bevorderen van ontginningen. de arbeidsgelegenheid te ver-grooten.

De uiterst kostbare maatregelen, welke de ver-zorging van de geestelijke en stoffelijke belangen van Mijn volk vordert, en de bij voortduring hooge stand van de prijzen Rtellen eischen aan 's Lands schatkist, die Mij met groote zorg vervullen.

Ondanks de bevredigende opbrengst van 's Rijks middelen en den invloed van de met Uwe mede-werking bereids tot stand gebrachte maatregelen tot versterking van inkomsten, wijst de raming voor den den komenden dienst een belanrijk tekort aan. Bovendien zijn regelingen in voorbereiding, die geen uitstel kunnen lijden, eneene aanzienlijke Yermeerdering van uitgaven noodig maken.

her-59

ziening van het tarief van invoerrechten eene

belasting op tabak, sigaren en sigaretten en eene uitbreiding van de zegelbelasting.

Een Wets-ontwerp tot wijziging van eenige be-palingen van het Burgerlijk Wetboek betreffende het wettelijk erfdeel zal U worden aangeboden.

Wettelijke bepalingen tegen het maken van woekerwim;ten zullen U worden voorgesteld.

Een Wets-ontwerp tot regelmg van den rechts-toestand der ambtenaren zal worden ingediend; het overleg omtrent de administratieve rechtspraak zal worden hervat.

Met de uitvoering van het gewijzigd artikel 192 der Grondwet, in het vorig zittingjaar aangevangen, zal ter verkrijging van bevrediging op onderwijs· gebied worden voortgegaan. Nevens de reeds aan· hangig gemaakte ontwerpen tot wijziging van de bestaande onderwijswetten, zal U een Wetsontwerp bereiken tot regeling van het bewaarschoolonderwijs. Op het defensie-vraagstuk blijft Mijne volle aan-dacht gevestigd. De oplossing kan eerst ter hand genomen worden, wanneer omtrent de internationale regeling, door den Volkerenbond beoogd, meer zeker· heid zal zijn verkregen.

Met kracht zal worden voortgearbeid aan de in uitvoering en voorbereiding zijnde groote waterstaats-werken, waardoor de belangen van het verkeer in hooge mate zullen worden gebaat.

Nopens de electriciteits-voorziening van Rijkswege zullen, naar vertrouwd mag worden, spoedig voor-stellen gedaan worden.

Op de bevordering van het luchtvaartverkeer is Mijne aandacht gevestigd.

gaan. Zoo zal de Noodboschwet moeten vervangen worden door eene regeling ter voortdurende be-scherming van onze bosschen en zal ter vervanging der Binnenschepen wet, eene wettelijke regeling van het Binnenscheepvaartbedrijf worden voorgesteld.

Eene nieuwe Jaehtwet zal worden ingediend. Regeling der winkelsluiting bij de wet is in voorbereiding.

De mogelijkheid tot het verkrijgen van klein-grondbezit die11t tot anderen dan tot de landarbeiders te worden uitgebreid.

Voorstellen tot bevordering van de steenkolen-productie zullen U onverwijld bereiken.

Inged1end zullen worden voorstellen tot wijziging van de Woningwet, tot bevordering van de vreedzame bijlegging van arbeidsgeschillen, tot regeling van de arbeidsbemiddeling en tot regeling van de werkloosheidsverzekering. Een Landbouw-arbeidswet een Landbouw-ongevallenwet, alsmede voorstellen betreffende de ziekenverzorging van on- en min-vermogenden zijn in voorbereiding.

De toestand der Indische geldmiddelen maakt het opieggen van verschillende belangrijke nieuwe lasten noodzakelijk, waartoe b~i de eerlang in te dienen begrooting voorstellen zullen worden gedaan. Mede zijn in dit zittingjaar te verwachten voor· stellen om op Java autonome regentschappen onder het bestuur van raden te vormen, terwijl een wijziging van artikel 123 van het Regeeringsre6le· ment betreffende het Overheidstoezicht op de Christelijke Zending aan Uw oordeel zal worden onderworpen.

61

Samenstelling Koninklijk Hu is. H. M. Wilhelmina Helena Paulina Maria, Koningin

der Nederlanden, geb. 31 Aug. 1880.

Z.K.H. HendrikWladimir Albrecht Ernst, Hertogvan Mecklenburg-Schwerin, Prins der Nederlanden, Gemaal van H.M. de Koningin, geb. Hl April1876. H. K. H. Juliana Louise Emma Maria Wilhelmina, dochter van Z. K. H. Prins Hendrik en H. M. Koningin Wilhelmina, geb. 30 April 1909. H. M. Adelbeid Emma Wilhelmina Theresia, Konin·

gin Moeder, geb. 2 Augustus 1858.

Samenstelling Ministerie.

Minister v. Binnen!. Zaken: Jhr. Mr. Ch. J. M. Ruys de

Samenstelling Eerste Kamer.

Noord- Brabant.

Jhr. P. J. J. S. M. van der Does de Willebais (R.K.-1922 *). - Jhr. Mr. F. X. A. Verheijen (R.K.-1922). - Dr. J. A. A. M. van Loon (R.K.-1925). - Mr. A. J. I M. Smits (R.K.- -1925). - Mr. W. M. van Lanschot (R.K.-1928).- R. J. A. Diepen (R.K.-1928).

Gelderland.

Mr. F: J. M. A. Reekers (R.K.-1922). - A. J. Jurgens Hzn. (R.K.-1922). - Mr. P. C. 't Hooft (A.R.- 1925). - Mr. 0. J. E. Baron van Wassenaer van Catwijck (C.H.-1925). - Mr. W. H. J. 'l'h. van Basten Batenburg (R.K.-1928). - H. Colijn (A.R.-1928).

Zuid- Holland.

J. J. G. Baron van Voorst tot Voorst (R.K.-1922).-G. J. van Swaay (R.K.-1922). - A. J. A. Gili.ssen (R.K.-1922). - Mr. 1. W. C. van den Berg (A.R.-1925). Dr. A. Kuyper I A.R.-1925). - Mr. A. van der Hoeven (C.H.-1925). - Dr. H. Bavinck (A.R.-1928). - Jhr. Mr. Dr. N. C. de G~jselaar (C.H.- 1928). - F. H. Wiehen (R.K.-1928). J. H. de Waal Malefijt (A.R.-1928).

Noord-Holland.

K. Czn. de Boer (V.D.-1922). - J. Th. Cremer (U.L.-1922). - Mr. J. Kappeyne van de Coppello (U.L.-1922). - Mr. F. S. van Nierop

63

Dr. L. Kraus (U.L.-1925). - D. J. van Houten

(U.L.-1925). - H. P. Staal (U.L.-1928). - W. H. Vliegen (S.D.A.P.-1928). - Dr. D. van Embden

(V.D.-1928).

Zeeland.

Mr. A. J. F. Fokker van Crayenstein van Ren-gerskerke (U.L.-1922).- Mr.C.Lucas::;e(A.R.-1925).

Utrecht.

Jhr. JY1r. J. W. M. Bosch van Oud-Amelisweerd (R.K.-1922). - G. C. D. d' Aumale Baron van Har-denbroek van HarHar-denbroek (A.R.-1928).

Priesland.

H. Polak (S. D. A. P.-1922). - E. J. Bergs ma (U.L.-1925). - .l\Tr. H. Binnerts (ü.L.1925). -H. H. van Kol (S.D.A.P.-Hl28).

Overijsel.

D. W. Stork (V.L.-1922). - Mr. W. L. Baron de Vos van Steenwijk (C.H.-1925). - Dr. H. Franssen (A.R.-1928).

Groningen.

R. P. Dojes (U.L.-1922).- Mr. Dr. C. C. Geertsema (U.L.-1925). - Mr. M. Mendeis (S.D.A.P.-1928).

Drenthe.

Mr. G. W. Baron van der Feltz (U.L.-1922). Mr. H. Smeenge (U.L.-1928).

Limburg.

Jhr. Mr. L. H. L. J. van der Maesen de Sombre:ff (R.K.-1922). - 0. M. F. Ha:ffmans (R.K.