DE AMSTERDAMSCHE SPAARKAS

Wilt

u ^zich .. verzekeren

tegen de schade door brand, glas, inbraak, ziekte, ongevallen (zoowel in als buiten beroep). storm e.d., doe dit dan uitsluitend bij prima Maatschap~

pijen. V raagt tarieven voor Levens ver, zekeringen en verdere inlichtingen bij het

ALGEMEEN ASSURANTIEKANTOOR

F. ^& P. SCHOTTE

Verzekering op ELK gebied.

Beeklaan 386 Telefoon 35011

DEN HAAG b. g. g. 36448 i

••••••••••••••••••••••••••••••••••

NAAMLOOZE VENNOOTSCHAP

DE AMSTERDAMSCHE SPAARKAS

Meerengracht 483. Amsterdam RAAD VAN COMMISSARiSSEN:

Jhr. Mr. \ ... fl. !Jio. lH· ~t,\. G. BIU'Oil Qt' AH·

V01tNIN f.(lfB!.\N,Prl?- LES llE QllARLI"-!, Dt-

s!<'!cn t va11 ctcu lloog..,n reCt<'Jlr van "" "llollaud

lttutt1 der N;•dt•rlnude... llyp. llank", .\m•tetrl~tm,

's-Grawnhage. - \'uor- .Th • ~Ir. !1. X. A. Ylèlt·

zilter.· •.\Ir, F;, '· F.V.Idt- Jt~:Yt· ... ~. 1.1<1 Y/11 F.l.'r>to

WIJN LAN!Jlo], \'oorz. v/d K!uncrriL•r15ltttL'II·Ht•llt'r.,

Raad vnn lluh<•cr Vllll rle liandsbct r itt't q, ret'llt,.

"Holland Bank" Au~>ter- hol t~ 's·llt·rlol{cnbo<t:h.

c1om. F. M.L. l'anm VAN ,.<iErui.RI> VOOHHO~.y~;.

G~;),N, K&ruerhècr en Lid v;d Knnu·r v. Koop-

Part. Secretaris, •. 11. M. - - - - - -hnnrld en Fabrick~u t_.

d~ Konml!'lll. Het J.oo. 0 ) !.eden •·an den Itnou va11 'l'oc?.icht. Hottenlam

Directeur: TH. G. VAN HOOGENHUYZE.

Wiskundig Adviseur : Doctor H. EKAMA.

OPGERICHT 1913.

I

ln&eochreven S!laarkapitaal op 31 December 1926 F. 7.582,620,-.

Stortintén ~edurende olecbto JO iaur, uitkeerint nu 12 jaar.

Vraajt Prospectus per INLIGGENJ;tE KAART. ,

- ... .

UUvUMENT ATlECENTRUM

NEDERLANDSE POLITIEKE:

cHRrs~~tnK-HrsToRrscHE ^uNIE

JAARBOEKJE 1928

ELECTRISCHE DRUKKERIJ < :. BLOMMENDAAL - DEN HAAG

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

®b

' Friesch-Groningsche ]

~ Hypotheekbank 4

~ ~~~~ ~

@b Geplaatst Maatschapp. Kapitaal f 3.250.000.~ ~

~ Reserves . . ruim • 3.000.000.~ ~

~ Hypotheken . . . . - 54.000.000.~ ~

~ Pandbrieven . . . . - 51.000.000.~ <!I

~

~

~ eerste Hypotheek ~

~ uitsluitend op in Nederland gelegen ~

IS' onroerende goederen. ~

~ Condities billijk ~

@b Geregelde verkoop van pandbrieven, ~

~ ^{alle à} pari uitlootbaar. ~

@b Controle van de Rijkspostspaarbank en ~

[ het accountantsbureau Joh. Doorn bos.

l

~ Alle onderpanden worden door onze ~

@b eigen inspecteurs met p 1 a at se 1 ij k e ~

~ deskundigen opgenomen. ~

@b Directie : ~

~ Mr. C. A. KINGMA ~

~ B. DORHOUT MEES ~

~~~~~<JJ~~~<JJ~~~~

VERJAARDAGEN DER LEDEN VAN HET VORSTELIJK HUIS.

19 Ap1·il (geh. 1876)

30 April (geb. 1909)

2 Augustus (geh. 18!'i8)

31 Augustm: (geh. 1880)

Z. 1\. H. Hendrik Wladimir Alhel'1 Brnst, Prins der Neder- lanlkn, Hertog van Mecklen- burg-Schwerin.

H. K. I L Juliana Louise Emma :.:\Iarit• \Vilhelmina, Prinses van Oranje-Nassau, Hertogin van :.:\Iel·ldenburg, enz. enz .. Dochter nn I f. 1\LWilhelmina, Koningin der Nederlanden, en Z. K. H.

Hend ^I' ik, Prins der X ederlan- den.

H. l\T. .\delheid Enuna Wilhelmina

Thel'('sia, Koningin-l\Ioeder.

H. }f. Wilhelmina Helena Paulina }fa ^I' i a, Koningin der ~ ederlan- deJI, Dochter van \V~ilen Z. M.

Willl'lll III en H. :.:\L df' Ko- nin!!·i ,,_}[oecler.

CHRISTELIJKE FEESTDAGEN.

Nienwjam· 1 Janmui Goede Vrijdag 6 April.

Pasrhen 8 en 9 April.

lJI'JJJI'IsYaartsdag 17 }lei.

Pilll\sterrn 27 en 28 }fei.

l-i:!'l''-'1mis 2!i en 26 Deremher.

ONDAG

z

M D

w

D V

. . ...

AANDAG . . ..

INSDAG ...

OENSDAG ...

ONDERDAG RIJDAG ^{0 • • •}

z ^{A TERDAG} ...

ZONDAG ...

MAANDAG.

DINSDAG . .

WOENSDAG ...

DONDERDAG VRIJDAG ....

ZATF.RDAG ..

ZOND."-G ..

MAANDAG . . ..

DINSDAG ..

WOENSDAG DONDERDAG VRIJDAG .. . .

ZATERDAG ..

4 1928

JANUARI

I ^!

I I

I I 8 i 15 : 22 i 29

-

2: 9 16 i 23 . 30

-

3110 17 i 24 31

1-

4 111 18 25 I -

-

5 ; 12 19 26 i-

-

6 I 13 20 27 i -^I - 7 14 21 '28! I ,

-~-

I !

, , I

FEBRUARI

I I I ' .

5 ; 12 i 19126 ! -

6 • 13 I 20 : 27 I -

7 I I 4 ! 21 I 28 . - 8 ¹ 15 ! 22 i 29 ' -

! I

2! 9. 16 I 23 i - ! -

I I I

3 10 ^I 17 : 24 I - I -

4 11 ^! I 8 I 25 I - I -

. ' ' I

! !

Y!AART

I ^I I

-I

5 i 12 I 19 ! 26 I -

-: _{' I}

6 13 . 20 I 27 : -

I I

7 14 ^'i 21 : 28 . - 15 • 22 , 291 - 8

2 9 16: 23 30

1-

3 10 17/24 31 -

, I

I

APRIL

! ^I

1 i 8 ' 15 22 29

-

2! 9 ^! 16 23 30

-

3 ·. 10 17 24

- -

4 11 18 25

- -

5 ! 12 ' 19 26

- -

6 13 20 27

- -

7 14 21 28

-

MEI

6 13 ' 20 27 7 14 ⁱ 21 28 8 . 15 ⁱ 22 29 2 9 16 . 23 i 30 3 10 17 24 31 4 11 18 25 5 12 19 26

JUNI

3 10 17 24 4 11 18 : 25 5 12 19 26

I 6 13 i 20 ' 27

-,

_ I 7 14 21 ' 28 1 8 15 ! 22 29 2 q 16 I 23 30

I

ó

1928

JULI OCTOBER

I I

ZONDAG ^{0 0 • • 0} 8 15 22 29 7 14 i 21 . 28.

I I

22 i 29 MAANDAG . . . . 2 9 16 23 30 1 I 8 15

DINSDAG .... 3 JO J7 24 31 2 9. 16 • 23 30 WOENSDAG . . . 4 JJ 18 25 31J0 I 17 ! 24 i 31

DO:~IDEIWAG 5 12 19 26;- .

-

VRIJDAG . . . 6 J3 20 27

=I

5 I J2 19 26 :ZATERDAG 7 J4 21 . 21l

-

I I

AUGUSTUS

I

ZONDAG 5 12 19 26 4 . 11! 181251-

MAANDAG . . . . 6 13 20 27 5 12 19 I 26 I -

DINSDAG ^{• • • 0} 7 14 21 211 6 13 20 ^! 21 ^I 1 -

. I

WOENSDAG . . . 1 8 ¹ 15 22 29 7 . 14 i 21 : 28[ -

I I

DONDERDAG .. 2 9. 16 23 30 8 J5 22 I 29 ~·

' i I

VRIJDAG . . . 3 10 J7 24 JJ 2 9 16 23 ¹ 3o, - ZATERDAG 4 11 : 18 25 3 10 17 . 24

- -

SEPTEMBER DECEMBER

ZONDAG ... 2 9 16 ⁱ 21 30 2 9 16 : 23 30 MAANDAG . . . . 3 ~ 10 17 24 3 JO 17 I 24 31 DINSDAG ^{• • • 0} 4 11 18 25 4 11 18 25 WOENSDAG . . . 5 12 19 26 - i 5 12 i 19 26 DONiDERDAG 6 13 20 i 27 6 13' 20 27

I I

VRIJDAG . . . 7 14 21 i 21'> 7 14 21 ^I 28 :ZATEHDAG ... 8, 15 22 29 1 . 8 15 22 29

VERSLAG

van den Secretaris der Unie over het Jaar 1927.

Het jaar 1927 was zeker geen stil jaar voor de Unie: op 9 Maart de zeer druk bezochte Algemeene Vergadering te Amsterdam; in April de Statenverkiezingen en in Mei de Raadsverkiezingen. Wij zijn de zorgen voor al deze dingen weder bijna vergeten, al wordt hier en daar de penningmeester nog geplaagd door een onbetaalde rekening; maar de resultaten van al die zorgen ~ geréaliseerd in voorbereiding en uitvoering van menigen belangrijken maatregel en in de vertegenwoordiging uit onze Unie, tot 1931, in de Staten en de Gemeenteraden - zien wij dagelijks vóór ons; en, voor zoo ver deze zorgen een voorbereidend karakter droegen, houden zij ons nog dagelijks bezig.

De Algemeene Vergadering van 9 Maart 1927 was weder een klaar bewijs van de groote belangstelling voor de nationale taak der Unie, tot in de uiterste hoeken des lands.

Van de mate dezer belangstelling geven de beide hier volgende Overzichten een getrouw beeld:

31

OVERZICHT VAN HET AANTAL DEELNEMERS AAN DE ALGEMEENE VERGADERINGEN.

Algemeene Aantal Stemgerechtigde Aantal

Vergadering bezoekers leden stemmen

October 1918 ... 180 155 268

13 Juni 1919 ... 258 198 383 28 Mei 1920 ... 238 200 405 31 Maart 1921 ... 308 244 484 19 April 1922 ... 431 361 629 28 Februari 1923 ... 437 403 684 11 Juni 1924 ··· ^{465 396 722} 15 April 1925 ··· ^{457 366 699} 8 April 1926 ... 702 560 899 9 Maart 1927 ··· ^{554 460 803}

f 7

OVERZICHT VAN DE BEZOEKI<.:RS DER ALGEMEE?.m VERGADERING, VERDEELD NAAR DE PROVINCIEN.

Provincie 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927

Friesland 17 21 12 18 34 39 16

Groningen 5 8 9 10 19 35 24

Drenthe 5 5 8 6 6 14 14

Overijsel 23 28 35 38 30 46 40

Gelderland 39 68 65 78 74 107 54

Utrecht 40 57 63 48 64 81 72

N.-Holland 46 52 67 78 65 83 138

Z.-Holland 115 170 153 169 139 255 167

Zeeland 2 4 8 9 6 8 13

N.-Brabant 14 14 14 9 14 28 14

Limburg 2 4 3 2 6 6 2

Totaal 308 431 437 .!65 457 702 554

De buitengewone stijging van het aantal bezoekers in 1926 - wij wezen er reeds op in het vorig jaarverslag der Unie - was niet enkel resultaat van de uitbreiding harer organisatie; er was in 1926 voor dit onverwacht-groote bezoek eene bizondere aanleiding.

Het aftreden van het kabinet-Colijn, na kortstondig bestaan, ten- gevolge der verwerping van den begrootingspost voor het gezant- schap bij het Vaticaan - en de gebleken onmogelijkheid daarna y;oder een nieuw Kabinet uit de Rechterzijde te formeeren - had- den, ook in de Unie, geleid tot zekere golving. Het was deze golving, die het aantal bezoekers ter Algemeene Vergadering van April 1926 opstuwde tot 702. Voor 1927 was geen bizondere aanleiding tot het verwachten van een aantal bezoeker~, beteekenend afwijkend van het getal van 1925.

Hoe werd echter deze verwachting beschaamd! Het aantal bezoe- kers klom tot 554, dat is 100 meer dan in 1925, bijna het tweevoud van 1921 en 125 % van het gemiddelde over de jaren 1922-1925.

Deze stijging van het bezoek ter Algemeene Vergadering is trouwens het normale gevolg van de uitbreiding van de organisatie der Unie, blijkend uit het navolgend overzicht:

1 December v. h. Jaar 1921 Aantal afdeelingen 600

1922 642

1923 li47

1924 1925 703 724

1926 1927 752 765 De Algemeene Vergadering, van 9 Maart, dit jaar, voor het eerst, sedert vele jaren, weder te Amsterdam gehouden, werd een belang- rijke gebeurtenis in het leven der Unie, niet enkel door de princi- pieele openingsrede van den Voorzitter, Dr. J. Schokking, en door de inleiding van Baron van Boetzelaer en de daaropgevolgde ge-

8

dachtenwisseling over het onderwerp: "Indië en Nederland" -maar ook door de reeks van voorstellen, die veelal tot een besluit leidden.

De statutenherziening, het vorige jaar gedeeltelijk volbracht, werd ten einde gebracht, zoodat de organisatie der Unie kan geacht worden voor jaren op solide basis te zijn gevestigd.

Van bizondere beteekenis was het aanvaarde voorstel van de afdeeling Driebcrgen-Rijsenburg, tot ovm·weging van de herziening van anikelen nm het program van beginselen die, naar haar inzier., niet meer volkomen juist het standpunt der Unie weergaven, en tot overneming in het beginselprogram van 1908 van die artikelen uit de Nadere Beginselverklaring van 1917, welke zouden blijken daarvoor in aanmerking te komen, waarna deze beginselverklaring zou komen te vervallen.

Of de afdeeling geheel voldaan zal zijn met de wijze, waarop het Hoofdbestuur aan het voorstel uitvoering wenscht te geven - met name of de onveranderde handhaving van de artikelen over het onderwijs aan hare bedoeling zal beantwoorden, zal op de a.s. jaar- vergadering kunnen blijken. Ook de motieven, welke leidden tot afwijzing van verandering, kunnen tot principieele gedachtenwisse- ling leiden. Een en ander kan de Algeroeene Vergadering van April 1928 buitengewone beteekenis geven. Discussies over orga- nisatie-belangen hebben vaak iets droogs en splinterigs. Principieele besprekingen dragen steeds, althans in onzen kring, een meer opvoedend en verheffend karakter.

Naast de Jaarvergadering, drukten, gelijk wij zagen, de verkie- zingen voor Staten en Raden haren stempel op den arbeid der Unie in 1927.

Was de arbeid moeilijk, en wel eens teleurstellend, op het resultaat van het verkiezingswerk van 1927 mag met groote dankbaarheid worden teruggezien.

Bij de Statenverkiezing van het jaar 1923 - met onze twee Ministers in het Coalitie-Kabinet, met versche herinnering aan het gunstig einde van den schoolstrijd, en nog zonder slagschaduw van bezuiniging en salarisvermindering, verkregen onze candidaten 12.29 o/c of 820.300 van àe 2.606.114 uitgebrachte stemmen, en moch- ten wij van de 590 Statenzetels 75 zetels of 12.7 % bezetten.

Hoe zou het ditmaal zijn, nu al die voorrechten niet bestonden?

Voor vreeze was alle aanleiding. De uitslag was beschamend: van het totaal aantal stemmen van 2.836.054 verkreeg de Unie er 340.668 of 12.01 %, en van de 590 Statenzetels, bleven er 73 Chris- telijk-Historisch, slechts 2 minder dan het cijfer van 1923. Wtl moest de Unie, zoowel in Z.-Holland, als in N.-Holland 2 zetels afstaan, maar de helft van dit verlies werd vergoed door dat Fries- land en Groningen, elk één zetel wonnen.

Ook de Raadsverkiezingen stemden tot groote tevredenheid. In

An1sterdam, Rotterdam, 's-Gravenhage, Utrecht en Groningen~

konden wij ons ledental handhaven. Over het gansche land warer zeker enkele verliezen te boeken, wa~r echter enkele winstcijfers tegenover stonden. Door het gansch" land, gezien, als één geheel, behield de Unie, ook in de Gemeent!•raden hare positie.

Een ervaring, in zel,ere mate reeds opgedaan bij de Statenverkie- zing - i-terkm· ~)Jrekend bij de naadsverkiezingen - was de ge~J!eken moeilijkheid de canclidaatstc·lling zóó te doen verloopen, dat zij werkelijk algomeene benediging schenkt.

Naarmate de te bezetten plaatsen nader staan tot den kr!ng, die de canclidaat,;telling moet volbren:.>c•n, schijnt de kans voor een gen;cl van misk"nning, althans van c>nvoldoende waardecring te stijgen. llat een aftreelend lid de: juistheid erkent van z~jne vervan-~

ging door een anderen dorpsgenoot. ol' althans met blijmoedigheid ir die vervanging berust - schijnt me!'!' te zijn, dan van een gewoon mei1Sch venvacht kan worden. Maar iPder die een plaats aanvaardè in een openbaar college, moet zich "'' nm doordringen, dat hij, tP:1 opzichte van die plaats, ophoudt gewoon mensch te zijn.

In dit verband schijnt eene opwekking tot veel gebed om ootmoed en zelfverloochening hier niet misplaatst.

Twee punten mogen op de orde van werkzaamheden onzer kies- vereenigingen vooraan blijven staan: ten eerste de zorg voor haar ledental, door elken winter althans éénmaal een zorgvuldig- bewerkte propagandabeweging te organiseeren, waarbij zij, die geacht worden tot ons te behaoren - maar zich nog niet aan- sloten - telkens met volharding door bezoek en propagandalectuur tot het lidmaatschap worden uitgenoodigd; ten tweede de arbeid tot verdieping der kennis van onze beginselen.

De wordingsgeschiedenis onzer Unie, de samenstelling en de inhoud van haar beginselprogram van 1908, waarvan elk woord eerst na zorgvuldige bespreking is neergeschreven en beteekenis verkreeg - zij leven nog in de harten der ouderen; maar het is noodig de kennis van deze dingen te• onderhouden en te verdiepen.

Laten daaraan toch althans eiken winter door elke kiesvereeniging een paar avonden worden gewijd. i-kt is merkwaardig: naarmate de principieele kennis daalt, klimt lwt getal der onderlinge kibbe- larijen. Neemt de kennis der groote hPginselen weder toe, dan ver- dwijnen gaandeweg, de kwesties v;nt buurtschappelijken en per-

soonl~jken aard. Tegenover de groote gedachten, waaruit onze strijd en onze organisatie ontstonden, verdwijnen al die kleine kwesties in het niet. Laat men de proef nemen: een ernstige studieavond doet voor het vredeherstel meer dan de scherpst-doordachte recht- spraak van Kamerkringbestuur of Hoofdbestuur.

In de samenstelling van het Hoofdbestuur kwam in den loop van 1927 geen enkele verandering. J)e aftredende leden, gekozen

10

door de Algemeene Vergadering, de heeren Snoeck Henkemans, Tilanus en De Visser, werden herkozen, gelijk ook de aftredenden uit de Kamerkringbesturen, de heeren Rutgers van Rozenburg, Oosterhoff, van den Broek, van der Hoop van Slochteren, Knoppers en Frowein. Enkele Kamerkringvereenigingen verzuimden tot heden mededeeling te doen van de keuze van haar plaatsvervangend lid in het Hoofdbestuur. Hierbij moge herinnerd worden aan de nieuwe bepaling, dat zoowel het lid van het Hoofdbestuur, als het plaats- vervangend lid, gekozen moeten worden uit de leden van het Kamer- kringbestuur.

De samenstelling van het Dagelijksch Bestuur onderging formeel eenige wijziging, door de afschaffing der ambten van 2de Vice- voorzitter en 2de Penningmeester. De beide leden van dit college, zonder bepaalde functie, iets nieuws in de Unie sedert de jongste statutenherziening, moeten nog door het Hoofdbestuur uit zijn midden worden aangewezen.

Wij eindigen dit beknopt verslag van het leven der Unie in 1927, met eene herinnering aan de Conferentie te Lunteren, op 23, 24 en 25 Juni, sàamgeroepen door de Vereerdging van Chr.

Historische leden van Gemeentebesturen. Wij ontleerren deze herinnering aan het Verslag (sterk verkort) in het Juni-nummer van Gemeentebeleid:

Deze conferentie mag gerekend worden tot de beste samenkom- sten, gehouden in den kring der Unie.

Het bezoek overtrof de verwachting. Tachtig Unie-leden, van welke 18 Burgemeesters, 36 Raadsleden, 16 heeren en 10 dames- belangstellenden, namen aan de samenkomsten deel. Onder hen waren 6 leden van de Tweede Kamer en 14 leden der onderscheiden gewestelijke Staten.

Als atmosferische omstandigheden de stemming ter Conferentie konden beheerschen dan had te Lunteren gevaar gedreigd; want - al bleef de warmtegraad op zomerpeil - van de historische vrij- vochtigheid van ons lieve Vaderland waren de Lunterensche dagen een sprekend bewijs. Het openingswoord van den voorzitter, Donder- dag te 4 uur, was onmiddellijk voorafgegaan door een kort, maar vrij hevig onweder - en den volgenden dag gingen op sommige oogenblikken waarlijk regenschermen omhoog. Als men nu weet dat men (om met den schoolmeester te spreken) eer een visch, dan een kampbewoner, met een parapluie op ziet, dan verstaat ieder, dat er heel wat water gevallen is ... maar de Conferentie heeft er weinig of niets van bemerkt.

Waaraan dankten de Conferentie-bezoekers deze immuniteit voor geestelijke en lichamelijke neerslachtigheid, die vaak van grooten atmosferischen neerslag het gevolg pleegt te zijn? Aan de werke-

11

lijke waarde, naar vorm en inhoud, van de gegeven inleidingen - aan de degelijkheid en opgewektheid der besprekingen - aan de kostelijke verzorging door onze vriendelijke gastvrouw, de kamp- directrice - aan den geest van vertrouwen en broederschap, die de bezoekers, met hu~;ne c;>;~voudige kampbagage, ontpakten? Wij weten het niet, alles zal wel 1,Ebben samengewerkt. Maar dit staat vast, dat nog niemand was weggeslopen en nog aan niemand de oogen waren toegevallen, toen wij Donderdagavond tegen midder- nacht de beraadslaging over het woningvraagstuk sloten. En zelden zullen menschen, in blijder en dankbaarder stemming den Avond- zang hebben gezongen, dan de Lunterensche Conferentie-gangers op hun heideveld, juist tusschen de voorlaatste en de laatste regenbui van dien rijk-besproeiden Vrijdag.

Mejuffrouw Katz had haar referaat van Donderdagavond over het woningvraagstuk, met groote zorg voorbereid; trouwens zij bewees reeds in den Gemeenteraad van Amsterdam de onderscheiden moeilijkheden van dit omvangrijk Yraagstuk te kennen. Hare wellui- dende stem en hare opgewekte voordracht droegen tot het oplettend luisteren en daardoor tot het waardevol debat, in ruime mate bij.

Dr. van Bruggen, Vrijdagochtend, belichtte scherp alle zijden van het moeilijke vraagstuk van de houding der Gemeentelijke OverhEid tegenover de openbare vermakelijkheden. Zoowel aan de politioneele, als aan de cultureele taak der Overheid werd volle aandacht gewijd.

De quaestie van Artikel 4 der Zondagswet van 1815 werd verschoven naar een nadere schriftelijke behandPiing in Gemeentebel ei d.

Mr. Van den Steen van Ommeren droeg Vrijdagavond op onder- houdende wijze zijne uitvoerige studie voor over grenswijziging en samenvoeging van gemeenten. Met volle erkenning van den eisch, historische toestanden en gegevens zooveel mogelijk te eerbiedigen, kwam inleider toch tot de conclusie, dat in sommige omstandigheden het algemeen belang ingrijpen van den wetgever noodzakelijk maakt.

Op Burgemeester Knoppers rustte op den laatsten ochtend der Conferentie de moeilijke taak zijn gdwor te doen zien, hoe ook op de Staten der Provinciën - niettegenstaande de beperkte taak, hun door de Wet opgelegd - plichten rusten ten opzichte van het sociale leven. In het bijzonder bij hunne roeping ten opzichte der Volksgezondheid stond spreker uitvoerig stil.

Met eenige moeite moesten de conferentiegangers Zaterdagmid- dag zichzelf er van overtuigen, dat het uur van scheiden en huis- waarts-reizen was aangebroken.

Een afscheidslied, velerlei woorden van dank en waardeering, een dankgebed uit het hart, waarbij Ds. Langman, de leider der korte gezamenlijke godsdienstoefeningen, voor het laatst voorging - en het leerrijk, dankbaar-genoten samenzijn was ten einde. Ieder

"reisde zijnen weg met blijdschap".

12

Thans wacht ons de Zomerconferentie van 1928, saam te roepen tegen eind Juli in gemeen overleg door het Hoofdbestuur der Unie en het Bestuur der Vereeniging van Christelijk-historische leden van Gemeentebesturen.

Bouwe ook deze Conferentie zich uit tot een gebeurtenis van invloed en beteekenis in het leven der Unie, in het bizonder, met het oog op de Kamerverkiezing van 1929, welker voorbereidende werkzaamheden weldra onze belangstelling zullen eischen.

J. R. SNOECK HENKEl'IIANS.

's-GI'M'enhagc, December 1927.

CHRISTELIJK-HISTORISCHE UNIE.

Hoofdbestuur.

A. Leden gekozen door de Algeroeene Vergadering.

Mr. Dr. J. Schokking, Duinoord 29, Katwijk aan Zee. (1928) *) Jan ter Haar Jr., Jan Luykenstraat (i0, Amsterdam. (1928).

Mej. Mr. C. F. Katz, Weteringschans 233, Amsterdam. (1928).

Ds. H. van Eyck van Heslinga, Berlicum. (1929).

Mr. R. van Veen, Duinweg 24, 's-Gravenhage. (1929).

Ds. Is. Voorsteegh, Bleekerssingel 76, Gouda. (1929).

J. R. Snoeck Henkemans, Bankastraat 58, 's-Gravenhage. (1930).

H. W. Tilanus, Frankenstraat 39, 's-Gravenhage. (1930).

Dr. J. Th. de Visser, J. P. Coenstraat 20, 's-Gravenhage. (1930).

B. Gekozenen door de Kam9rkring-vereenigingen.

I 's-Bosch: H. J. Stapelvcort, Guldenvliesstraat 9, 's-Bosch.

(1928). Pluafs!'C1Tan,qer: S. J. Baron v. Tuyll v. Seroosker- ken, Heeze.

11 Tilburg: Ds. A. M. Bloem, Chaam. (19.28). Pluatst•cJ··crm,tteJ·:

Ds. G. C. A. de Roos, Kruisland.

III Arnhem: H. C. J. te Loo, Sprengenweg 67, Apeldoorn. (1928).

Plaatst•ervunger: D8. C. J. van Paassen, Zutphen.

IV Nijmegen: M1·. Dr. G. Kolff, Huize Gen tel, Geldermalsen.

( 1928). Plucäsven·unger: A. J. Rietveld, Zeigelbaan 25, Nijmegen.

V Rotterdam: Prof. Mr. F. de Vries, Van Vollenhovenstraat llc, Rotterdam. (1928). Plrw I spert•anger:

VI 's-Gravenhage: Anth. Folmer, v. Weede v. Dijkveldstr. 83, 's-Gravenhage (1928). Plaafsl'tTl'anger: B. F. Westerweel, Vogelkersstraat 66, 's-Gravenhage.

VII Leiden: H. van Boeyen, Prinsc's Mariannelaan 34, Voorburg.

(1929). Plaatsvervanger: Mr. Dr. N. G. Veldhoen, Alphen a/d Rijn.

VIII Dordrecht: E. G. Konings, Overschie. (1929). Plaatsver- vanger:

*) Jaartal achter den naam geeft aan het jaar van aftreding.

14

IX Amsterdam: Mr. H. Verkouteren, Prinsengracht 510, Amsterdam. (1929). Plaatsverwmger: A. R. Ophorst,. Vos- siusstr. 43, Amsterdam.

X Helder: W. J. Kernkamp, Edam. (1929). Plaatsvervanger:

R. Bets Pzn., Zaandijk.

XI Haarlem: J. Deinum, Velsen. (1929). Plaatsvervanger·: A. J.

Lafeber, Nassaulaan 17, Bussum.

XII Middelburg: Mr. R. M. van Dusseldorp, Loskade P. 254, Middelburg (1929). Plaalsver·vanger: A. D. F. v. d. Wart, Goes.

XIII Utrecht: Jhr. Dr. J. W. H. Rutgers van Rozenburg, Prinses Marielaan 5, Baarn. (1930). Plaatsvervanger:

XIV Leeuwarden: J. L. Oosterhoff, Ternaard. (1930). PlaatsvM·- Ntnger: F. A. Terpstra, Transvaalstr. 48, Leeuwarden.

XV Zwolle: W. F. C. v. d. Broek, Wipstrikkerallee 64, Zwolle.

(1930). Plaatsvervange,·: Ds. J. P. A. Je Roy, Almelo.

XVI Groningen: Mr. E. J. Th. à Th. van der Hoop van Slochte- ren, Frayelemaborg, Slochteren. (1930). Plaatsvervange1':

XVII A~sen: J. Knoppers, Meppel. (1930). PlaatsveTvanger: H. A.

Robaard, Hoogeveen.

XVIII Maastricht: Mr. Dr. W. F. J. Frowein, "Goedenraad", Eijs- Wittem (L.). (1930). PlaatsvCJ·vangeT: F. A. Kraaijeveld, Coriovallumstr. 23, Heerlen.

Adviseerende Leden.

Prof. Jhr. Mr. B. C. de Savornin Lohman, W. de Zwijgerstr. 1, Utrecht; Jhr. Mr. Dr. N. C. de Gijselaar, Stoeplaan, Wassenaar;

Mr. A. van der Hoeven, Ged. Bierhaven 8, Rotterdam; Mr. W. L.

Baron de Vos van Steenwijk, Lange Voorhout 12, 's-Gravenhage;

Mr. 0. J. E. Baron van Wassenaer van Catwijck, Koningskade 16, 's-Gravenhage; L. W. de Vries, Pr. Hendriklaan 42, Utrecht; J. A.

Bakker, Menaldum; Dr. C. W. Th. Baron van Boetzelaer van Dubbeldam, De Bilt; J. M. Krijger Jr., Batjanstraat 16, 's-Graven- hage; J. Weitkamp, Hardenberg; Dr. H. J. Lovink, Alphen aan den Rijn; Ds. Joh. Langman, Achterweg 240, Voorburg.

Dagelijksch Bestuur.

Mr. Dr. J. Schokking, Voor·zitter; Jan ter Haar Jr., Vice-Yoor- :atter; J. R. Snoeck Henkemans, 1ste Secretaris; Jhr. D1·. J. W. H.

Rutgers van Rozenburg, Penningmeester,· H. W. Tilanus, 2e Secre- tar·is; twee vacatures.

15

Christelijk-Historische Eerste-Kamerclub.

Vo01·zitter: Mr. W. L. Baron de Vos van Steenwijk, Lange Voorhout 12, 's-Gravenhage.

Secreta1-is: Prof. Jhr. Mr. B. C. de Savornin Lohman, W. de Zwijgerstraat 1, Utrecht.

Jhr. Mr. Dr. N. C. de Gijselaar, Stoeplaan, Wassenaar; Mr. A.

v. d. Hoeven, Ged. Bierhaven 8, Rotterdam; Mr. 0. J. E. Baron van Wassenaer van Catwijck, Koningskade 16, 's-Gravenhage; L.

W. de Vries, Pr. Hendriklaan 42, Utrecht; Mr. H. Verkouteren, Prinsengracht 510, Amsterdam.

ChristeliJk-Historische Tweede-Kamerclub.

Voorzitter: Dr. J. Th. de Visser, J. P. Coenstr. 20, 's-Gravenhage.

Secretaris: H. W. Tilanus, Frankenstraat 39, 's-Gravenhage.

J. A. Bakker, Menaldum; Dr. C. W. Th. Baron van Boetzelaer van Dubbeldam, de Bilt; Mej. Mr. C. F. Katz, Weteringschans 233, Amsterdam; J. M. Krijger Jr., Batjanstraat 16, 's-Gravenhage; Ds.

Joh. Langman, Achterweg 240, Voorburg; .'Dr. H. J. Lovink, Alphen a. d. Rijn; Mr. Dr. J. Schokking, Duinoord 29, Katwijk aan Zee;

J. R. Snoec.ii Henkemans, Bankastraat 58, 's-Gravenhage; J. Weit- kamp, Hardenberg.

Bijzondere Oommissiën benoemd door het H.B.

Voor de Sociale lVetgeving.

J. R. Snoeck Henkemans (Voorzitter); Jhr. Dr. J. W. H. Rutgers van Rozenburg (Secretaris); Mej. Mr. C. F. Katz; P. J. Nahuisen, Grietstraat 12, Utrecht; Mr. Dr. A. A. v. Rhijn, Hoofdweg 50, Amsterdam; Ph. H. Teune, Spaarndammerdijk 135, Amsterdam;

Prof. Mr. F. de Vries, van Vollenhovenstr. llc, Rotterdam.

·voor de Fincmciën de1· Unie.

Jan ter Haar Jr. (Voorzitter); Dr. C. J. K. van Aalst, Hoeve- laken; Mr. A. v. d. Hoeven; Jhr. Dr. J. W. H. Rutgers van Rozen- burg; Mr. W. L. Baron de Vos van Steenwijk.

16

Commi.~sie inznke Godsdienst, Kerk en Staat.

Mr. Dr. J. Schokking, (Voorzitter); Ds. H. van Eyk van Heslinga, Berlicum (Fr.); Jhr. Mr. (D. J. de Geer, Prins Maurits- laan 61, 's-Gravenhage; Dr. J. C. Kromsigt, Oostwold (Gr.); Mr.

R. Pollema, Stationsweg 16, Leeuwarden; Prof. Jhr. Mr. B. C. de Savornin Lohman, W. de Zwijgerstr. 1, Utrecht; Prof. Dr. J. R.

Slotemaker de Bruïne, Jozef Israëlslaan 54, 's-Gravenhage; Dr. J.

Th. de Visser, J. P. Coenstraat 20, 's-Gravenhage.

Landbouw-Comn~issie.

Dr. H. J. Lovink, Alphen a. d. Rijn (Voorzitter); Mr. Dr. C. 0. P.

Baron Creutz, Bennekom; J. Bakker, Menaldum; W. Boer, Bode- graven; A. N. Vaandrager, Charlois; J. Weitkamp, Hardenberg;

J. Kroonenburg, St. Pancras; C. IDane Gzn., Willemstad.

Commissie-Hu wel ij leswet ge ving.

Mr. H. Verkouteren (Voorzitter); Mej. Mr. C. F. Katz (Secre- taresse); Mej. L. C. Diehl, J. W. Brouwerstraat 40, Amsterdam; IDr.

M. M. den Hertog, L. v. N. 0. Indië 89, 's-Gravenhage; Jhr. Dr.

J. W. H. Rutgers van Rozenburg; Mevr. Mr. J. H. G. Schutte- Struick, Nieuwestad 104, Leeuwarden; Prof. Dr. J. R. Slotemaker de Bruïne, Jozef Israëlslaan 54, 's-Gravenhage.

Amanuensis van het H. B.

Joh. Ph. Lenz, administrateur van het Dagblad "De Nederlander", Rijnstraat 9, 's-Gravenhage, Postgiro Haag 35861. Tel. nr. van 9-5% uur: 7130-ü; na 6 uur 's avonds 36319.

De aandacht zij er op gevestigd, dat het noodzakelijk is, dat het Bureau der Unie voortdurend op de hoogte wordt gehou- den van alle veranderingen, betrekking hebbende op den inhoud van dit boekje.

Het Bureau zorgt dan voor plaatsing van ingrijpende verande- ringen in de kolom "Christelijk-Historische Unie" van het Dagblad

"De Nederlander".

Christ.-Historische Leden

Provinciale Staten.

NOORD-BRABANT.

C. H. Bogers, Werkendam.

C. Dane Gzn., Willemstad.

J. W. Putman Cramer, Eindhoven.

GELDERLAND.

H. van der Craats, Garderen.

Jhr. Dr. J. M. v. Haersma de With, Putten.

Mr. M. Ch. de Jong, Arnhem.

Mr. Dr. G. Kolff, Geldermalsen.

H. de Liefde, Culemborg.

H. C. J. te Loo, Apeldoorn.

C. W. F. Baron Mackay, Nunspeet.

Joh. Obbink, Aalten.

M. v. Wijhe Ezn., Apeldoorn.

H. van Zeben Dzn., Zutphen.

H. v. Boeyen, Voorburg.

P. J. Brunt, Woerden.

ZUID-HOLLAND.

B. v. Eesteren, 's-Gravenhage.

Ant. v. Egmond, Koudekerk.

Mr. S. J. Hogerzeil, 's-Gravenhage.

Dr. w_. Mandersloot, Scheveningen.

T. Schalekamp, Pernis.

J. J. R. Schmal, 's-Gravenhage.

Dr. J. Schokking, Katwijk aan Zee.

Mr. J. A. de Visser, Rotterdam.

2

18

NOORD-HOLLAND.

J. ter Haar Jr., Amsterdam.

Mr. L. M. de Jong Schouwenburg, Amsterdam.

W. J. Kernkamp, Edam.

Jhr. Mr. D. E. v. Lennep, Heemstede.

E. Luden, Hilversum.

C. Maarschalk, Haarlem.

Mr. Dr. A. A. v. Rhijn, Amsterdam.

Mevr. A. L. A. Ringeling-Verhoeff, Amsterdam.

ZEELAND.

Mr. H. v. d. Beke Callenfels, Middelburg.

Mr. R. M. v. Dusseldorp, Middelburg.

C. de Jonge, Yerseke.

M. W. Koster, Axel.

W. de Ridder, Vlissingen.

J. J. Wallien, Breskens.

A. D. F. v. d. Wart, Goes.

UTRECHT.

Jhr. Dr. H. W. L. de Beaufort, Driebergen.

C. E. van Koetsveld, Amersfoort.

P. J. Nahuisen, Utrecht.

D. Noordam, Maarn.

Jhr. Dr. J. W. H. Rutgers van Rozenburg, Baarn.

Jhr. Dr. K. J. Schorer, Utrecht.

A. A. Bajema, W arns.

J. H. Fricke, Leeuwarden.

M. A. Marra, Morra.

A. Meter, Harlingen.

B. W. Okma, Ypecolsga.

FRIESLAND.

J. L. Oosterhoff, Ternaard.

Mr. R. Pollema, Leeuwarden.

J. H. Slump, Echten.

F. A. Terpstra, Leeuwarden.

H. A. de Vries, Oldeboorn.

19 OVERIJSSiiL.

W. F. C. v. d. Broek, Zwolle.

H. J. Bulten, Blokzijl.

H. W. ten Kate, Kampen.

Mr. L. C. v. d. Steen van Ommeren, Hellendoorn.

J. W. J. Baron de Vos van Steenwijk, Diepenheim.

Mr. D. te Winkel, Enschedé.

J. Weitkamp, Hardenberg.

Ir. M. J. IJzerma'n, Almelo.

GRONINGEN.

R. Boiten, Veendam.

Tj. Krol, Uithuizermeeden.

S. R. Mellema, Scheemda.

Mr. E. J. Th. à Th. v. d. Hoop van Slochteren, Slochteren.

Prof. Dr. J. de Zwaan, Groningen.

DRENTHE.

T. Heikens, Exloo.

J. Knoppers, Meppel.

J. G. Lodder, Nieuw Weerdinge.

J. Nysing, Beilen.

H. A. Robaard, Hoogeveen.

LIMBURG.

Mr. Dr. W. F. J. Frowein, "Goedenraad", Eijs-Wittem.

PROGRAM VAN BEGINSELEN,

vastgesteld 9 Juli 1908.

ARTIKEL 1.

De regel, waarnaar het gezag in den Staat moet worden uitgeoefend is de in de H. Schrift geopenbaarde ordening Gods, onverschillig welke de personen zijn, die tijdelijk met eenige staatsbediening zijn belast.

Deze ordening behoort op staatkundig gebied in alles richtsnoer en toetssteen te zijn.

Ter .beoordeeling op staatkundig gebied van de vraag, wat die ordening Gods is, worde gelet, niet alleen op de stellige uitspraken der H. Schrift, maar ook op het oordeel der Christelijke Kerk en op de leiding Gods, waargenomen in de geschiedenis der volken.

ART. 2.

De overheid is, als zoodanig, Gods dienares en in beginsel alleen verantwoordelijk tegenover Hem, aan Wien zij haar gezag ontleent.

Dit belet evenwel niet, dat de persoon met uitoefening van de taak der overheid belast, voor hare handelingen aan andere, niet van haar afhankelijke personen (b.v. Staten-Generaal) verantwoor- delijk kan worden gesteld.

ART. 3.

De overheid is geroepen de Christelijk-Historische grondslagen van het volksleven te bevestigen en de Christelijke beginselen in het staatsleven te eerbiedigen.

ART. 4.

In overeenstemming met de historische ontwikkeling van het Christendom op Nederlandsehen bodem moet Nederland bestuurd worden als een Christelijke Staat in Protestantsehen zin.

ART. 5.

Het constitutioneel Koningschap, opgedragen aan het Huis Oranje, is de vrucht van de leidingen Gods met ons volk en de natuurlijke ontwikkeling van 's Lands historie en daarom terecht in onze Grond- wet bevestigd.

21

ART. 6.

Het is de plicht der Volksvertegenwoordiging het door de overheid aldus in te nemen standpunt tegenover elk revolutionair gezind bewind te handhaven.

ART. 7.

Het doel van de Christelijk-Historische Unie is, de door haar beleden beginselen tot erkenning - niet om de regeermacht in handen van met zekere Christelijke beginselen instemmende per- sonen te brengen.

Het is dus niet zoozeer te doen om majoriteit (de meerderheid der kiesgerechtigden) als wel om autoriteit (gezag van het woord Gods); niet om het succes van de partij, maar om de macht van het beginsel.

Hierop dient, zoowel bij de organisatie van de partij als bij de samenwerking met andere partijen in de eerste plaats te worden gelet.

ART. 8.

Vermits geheel het volk zich aan de ordeningen Gods heeft te onderwerpen, verzet de Christelijk-Historische Unie zich tegen een groepeering des volks in twee deelen naar Godsdienstige onder- scheiding.

Daaruit volgt evenwel niet, dat geen rekening moet worden gehouden met het feit, dat hier te lande tengevolge van de inwerking der beginselen, door de Fransche Revolutie gehuldigd, en de daaruit voortvloeiende loochening van het Goddelijk gezag op staatkundig gebied het uiteengaan der politieke partijen ten aanzien van de al of niet-erkenning van dat gezag heeft plaats gehad en in de hand is gewerkt.

ART. 9.

De overheid handhave het Christelijk-Historische karakter van ons volk, door bevordering van de Zondagsrust en de instandhouding van de algemeen erkende Christelijke feestdagen.

ART. 10.

Zij is verplicht te waken voor de Openbare zedelijkheid, door van het terrein des openbaren levens te weren al wat te dien aanzien in strijd is met de duidelijke ordening Gods.

ART. 11.

Op haar rust de zorg voor de openbare gezondheid, maar deze verplichting. brengt niet mede het recht om iemand te dwingen zich of zijne kinderen te onderwerpen aan kunstbewerkingen, waar- tegen hij bezwaar heeft.

22

ART. 12.

De overheid behandele de Kerk in haar verschillende vormen als van eigen rechte; niet als een vereeniging, maar als openbaring in het volksleven sui juris (met eigen rechtskarakter). Zij bescherme haar in de uitoefening van den eeredienst, behoudens hare onder- worpenheid aan de strafwet, en eerbiedige de historisch verkregen rechten. Ze bescherme ieders recht om zich van de Kerk los te maken.

ART. 13.

De overheid late alle kerkelijke en particuliere instellingen tot verzorging der armen vrij haren arbeid geheel naar welgevallen te regelen; zij beschouwe de verzorging der armen in de eerste plaats als de taak der Kerk, zij trede waar noodig, aanvullend op en bevordere de samenwerking tusschen de verschillende instellingen, dfe in dezelfde gemeente werkzaam zijn.

ART. 14.

De overheid behoort hier te lande, in verband met de Nederlandsche Staats- en Maatschappelijke ontwikkeling en econo- mische toestanden, het Hooger Onderwijs krachtig te bevorderen.

Naast volledige vrijlating van het Bijzonder-Hooger-Onderwijs houde zij de Openbare Universiteit als instelling ter ontwikkeling van het wetenschappelijk karakter der natie in stand, doe zij op wetenschappelijk gebied belijdenis van de Christelijke religie door de instelling eener faculteit van Godgeleerdheid op den grondslag der openbaring, hinde zij de wetenschap niet aan eenig dogma.

ART. 15·.

Voor zoover het lager onderwijs van overheidswege wordt gegeven, behoort de school te voldoen aan de eischen eener Christelijke opvoeding.

Waar de toepassing van dit beginsel in een land met een historisch verleden als het onze (en met de daaruit ontstane toestanden) zwarigheden ontmoet, worden deze het best uit den weg geruimd door:

a. Het onderwijs in handen der locale overheid te laten, waarbij deze rekening dient te houden met de godsdienstige richtingen der locale bevolking.

b. Aan de ouders of degenen, die daartoe door dezen zijn aange- wezen, rechtmatigen invloed te verzekeren op den gang van het onderwijs.

c. Aan de bizondere school dezelfde finantiëele ondersteuning te geven als aan de openbare.

Het publiek gezag behoort op den gang en de ontwikkeling van het gansche volksonderwijs in zijn twee geledingen toezicht te

23

houden en is verplicht het krachtig te steunen. Die steun worde evenwel niet verstrekt aan scholen, waar desbewust zedelijkheid en eerbied voor de wet worden ondermijnd.

ART. 16.

De overheid bevordere door het verleenen van bijdragen de oprichting van bijzondere scholen niet behoorende tot die, welke in de beide . vorige artikelen zijn genoemd.

ART. 17.

De kweekscholen ter opleiding van onderwijzers behooren zich aan te sluiten bij de beginselen, waarvan eene overeenkomstig de voorgaande artikelen gemaakte regeling van het volksonderwijs uitgaat.

ART 18.

De rechtspraak sta in verband met het zedelijk rechtsbesef der natie volgens wetten, die op de eeuwige rechtsbeginselen rusten.

Bij de vaststelling van het strafrecht behoort uitgegaan te worden van het beginsel, dat der overheid het recht om te straffen van Godswege is toegekend, niet slechts om de maatschappij te bescher- men, maar allereerst tot herstel van de geschonden gerechtigheid, desnoods de doodstraf, waartoe het recht haar in beginsel toekomt.

ART. 19.

Ten aanzien van de regeling der maatschappelijke verhoudingen worde door den Wetgever voortdurend rekening gehouden met den groei van het sociale leven.

Daarbij sta de gelijkgerechtigheid van allen, onverschillig in welken economischen toestand zij zich bevinden, op den voorgrond wat met zich brengt, dat er zooveel mogelijk gezorgd worde, dat niemand tengevolge van zijn economische afhankelijkheid gedwon- gen worde tot handelingen, die bij meerdere onafhankelijkheid als onzedelijk of onbillijk zouden worden geweigerd.

De overheid is niet geroepen een ieder een bestaan te verzekeren, maar wel het verkrijgen daarvan zooveel mogelijk te ver- gemakkelijken.

Naar herstel der gilden, met hun publiek-rechtelijk karakter moet niet worden gestreefd, maar wel moeten de samenwerking en saamhoorigheid, die in de gilden zich uitspraken, in de hand gewerkt worden, opdat sociale vrede, eisch eener Christelijke maatschappij, worde bevorderd.