Deze film is beschikbaar gesteld door het KITLV, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITLV. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.
Indien op het originele materiaal auteursrecht ru t, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.
Toe temming voor reproductie dient men schriftelijk aan te vragen.
This fibn i llpplied by the KITL V on( on cOllditioll that neither it nor part of it i ftllther reprodllced ,vithout first obtainin o the per111issio1l of tl e KITL which re erve the right to I1lake II charge for llch reproduction. If the Illaterial fiblled i itself ill copyright, the perlni ion of the oWllers of that copyright will al 0 he requiredfor SllC/z reproduction.
Application for pennissioll to reprodllce shoul(/ he made in writing, givin o details of fhe proposed reprodllction.
TUUR
VO M:
llELF UMBER
MI OFORM:
M META 1016
L
Bureau van ultpve: Hoogstr. 113 - En c:hede•
(j]
I"
DOOR F. DOMELA NIEUWENHUIS.
ULTATULI ALS KETTER
~ BIJ UITnEMEnDHEID· ~
cc
..
"181
M L TULI LETTER BIJ UITNEME DHEID. -:-
Door f. D 0 fI\E LA N I EU WEN H U I S.
---_
...llurcall van Uit rave' H ogstraat 113 ElISchcdc.
U TULI.
Het I eUl "tout tuk om etll v orurachll h ud n over lul·
I lull. Ik h b cr dan 0 k altIjd legen opg zien, omdal ik de vr e~ koeslerc! te ven 1, neel 11 mijn ondenv rp Ic blijven 11 t1u~ onbevredigd Ic ZijilOVer mij/elv 11. maar loch word ik Ic lerk get!r 'veil door dl' be~cerle om Mullaluli den volke be·
kent! te lllakLn, dan dal ik ni I gaarne een nieuwc poging z u willcn doen.
Wanl Mililaluii i:; Ic vl'cl nog lechls hij naam b 'kend, I 'r·
wij I h'l ow slrevcn moet zijn hem de war plaat t, doen
ue-
kt ed n, waarop hij aan praak kall maken.
MLIl prij:>1 hem al I lIerkundig , maal al ti'nkel, al wij.
geer, 100 /egl men, belcekcnl hij ni t veel. hl 10 h JIlI I al' dcnkn, "I wIJ.gt r 1Jl() I hij bavlllal tr kend cn ' waardecrd W(/t(!lll, lalt r
r"s
I lellcrkll1Hiige.~f I \Til h 111 llil'l ft dOln lJm "mooi' I 'ChliJVlll, al iJlllr wunigcn die door hnn \V rk n wil< n (lnv rgd lijken inelrllk
.1 hlerlalcn, jUl I urn ti'11 cenigell s herm n vorm waatltl hIJ lijn fóten wi I Ie gi len.
Toch b ginl hij vord 1ingcl1 Ic maken, wa:l1 in h I b 'k van Ca illlir OY r de Gt:~ hietlcni van het 111cn helijk denk n i hem een plaal toegekend. Dat wa r ed~een daad van moed.
He';) luttaluli in een ge'ehiedenis der wij:>begeerte, hij di
~een leerstoel in de wij begeerte bekleedde, di gten wij.ge>.
rig stef el naliel en toch wie wa gedurende zijn leven meer vervuld door zijn zu ht naar wden, naar begrijpen dan hij?
chter asimir doet het 110g- ehaorvoetend, want nauwelijk heeft hij hem genoemd of hij veront chuldigt zich daarover, zeggende: "Multaluli is ge n wijsgeer geweest, maar een let·
terkundige." Maar waarom hem dan een plaats gegeven in een boek, dat over wijsbegeerte en niet over letterkunde handelt?
an den cenen kant woel vooral nid de gedachte word~n
gewekt, als zou hij "in weten chappelijken zin nieuw ideeën uitge proken hebb 11", maar aan den anderen i "het gee tes-
le\'11 der "I, c eel1w {(Indel Duuwe Oekk r niel Ie ver5taan."
11 dunkl, dal"lO il!s niet van velen getuigd kali worden.
4
En als straks de namen van de hoogleerar 11 in d wiJ;;bege rte aall onze hooge cholen rccd' lang vcrgetell zijn 'n all en llO~
dc wandcn der akadcmi che vertrekken zich tooien met hun portretten, zal Multatuli pa in al zijn grootheid worden crkend en gehuldigd,
Een zaaier was hij, die op kwistige wijz zijn ldeën rond- strooide in de hoop en de verwachting' dat zij zoudcn op&chieten en vrucht dragen.
Daarin nu 010 ten wij hem helpen en w I doo~ zijn \ erken lIit elkaar te rukken, door gedeelten zijner werk n ov r vel- schillende ond nv rp n (lver t nunen I ond r de menschul te brengen.
Mooi vinden i t . maal lIi t \'eel, al. het nid omg zd wordt in mo i do n. 'i 'Ie ni t mecr gaf dan hi.i ontvin , I.
een nul en deed onnut werk m t zijn geboorte.
Voor hem die gevoeldc iet s tc zijn, ieL t \'ermogcn, W;b
het een ellendi~c gedachl , dal zoovelen, di ni I in Lljn cha dnw konden staan, hem voorgingen. Zeker hij wa' ho g'lIloedig, want hij wist dat dc hoo~.te graad van moed i - .. , hoogmoed, maar hij voeld , hij wist dit t mogen zijn. " ij hlhben er hell1 te liever om, dat hij zoo zelfbewust was van zijn grooth id, hij had het recht tlit te zijn, vant hij had zich ('cn plaat ver- ov rd door zijn machtigen geest, al werd hij ank achteprl'/l't bij zoovelen, di omhoog duikeldlll uil g 'brei' :\\n lwaal t ,
r. H. tuil r getuigde dal ederland dri' hrij\' I.
heeft gehad vall den e r&teu lano;' Vond I, I1ilrlerdijk 11
\ultatuli. ncler die dril'. ..telt hij 1ultatlllii 1,11 pro7;nlmjv r èn misschi n k al, wij ge 'i~ en dichterlijk denl(~r h I hoog Ie. Vondel i L1llterent! \' rl n.chcrp r, on" \' n·
aard schilder, di \'0 len I Jichler, BiJderdijl" gro te ~l'1 erd n diep taalkenner, ,11, li . pn h 1,lendirhler lll<l<'l; C'v nkn: '.
1aar in hel P'07,I, vlIoral in hl! ,:ukasli. h (11 hUlllor; li h ploza, ovcrtr fl ill1fallili bl'iden. In Icl én mill t 11 hnn gelijkl', mis chien hun me rder ,
Multatuli h:::d h tongeluk gebon n te zijn 111 en kil'inland, welk taal zich heperkl I teen hdrckkelijk klein gebi d ; ware dit het geval niet, hij zou be li t nu reed zijn opgrnomcn onder de klassieke hrijv r. Toch neemt de hek ndh id md hem ook in het buitenland toe, wat te dank n i aan de hlo m·
lezing uil Zijli werken in het Fran ch b zorgd do r Alexander Cohen en van een zeer sympathieke inleiding van natale france voorzien, al"ook door de voortreff lijke vertaling van al zijn werken in hel Duit<ch door Wilh. Spohr, \ aardoor
.\\ultallili in dal Innd hijna VPIJ ~'o d b'k mI is al il1 h t
Jn7,' .
.1I,1icschiell laan,\ Ij na;! te dicht hij h Ol, m hem juisl te IJ'oorde 'Ien en 7al zijn \\' rl' 'I., Z danig na eeuwen ander en beter worden gewaardeerd, vanIdat hij , nmaal als een onzer hesle cl rijvelS, 'n on/l'r grootst uenkt,s 7.al worden aange- ll1~rkl, dat slaal voor mij c en 'a~t ,lis een paal boven waler.
Maar door zijn \ ccl/ijdigheid i' het zoo moeilijk hem de juiste pla. Is te geven. waarop hij 1echt heeft. Wij zullen echter lrachlell hem te typeeren naar den indrul{ di'lI hij sleed op on hlcft gel11<l.kt.
LlIIg h~b\)en wc gem hl naar ee:l naalll, 0111 zijn geheele wcrktaamheid, zijn optred·n te kenschéls n. nwillekeurig
gaal men "dl hd vcrgelijkc.!. Met wien komt hij h I mee I
(I\'l'n',·n~ Met ~ll'il1l', OIt:UIl', vift, La:salle, Byron? Van allcn 111dl hij ilL, 'n lO'h hol' aallillerk 'lijk verschilt hij w('cr vall dit' allclI! I lij lIl'l'l1lt l'. n ~,l'hl'1'1 l' 'nigl' plaats ill. llij is zichlt'1f
"n dl\<' \'('llTl'lijl.iIlV Wlal Iiipi 1I1:lllk.
\I piOIlÎl'1 h''l'fl hij hl'! kln'ill (Jllf~ollncn CII wat o1taire d'('d in dl' • Vflll' Cl'UW dllolr miJd 'I van hl'1 machtige\\:1l l'lI
V;1I1 .,pot, d, t vl)Jlllacht MII1tatuli in d' Xl e eeuw,
X:allll 'cr ik llt'lll IOU {cckcnen naar het leven, dan wc ,t ik
'OOI h~11l gCl'n IJ, ere Iwnallling dan die \'an ketter.
. Ja. 'l'lI kellel , \\ as hij op elk g'bicd en uaarin be taat zijn lllhlek 'nue \'lrJJt'n.11', 'ani vl'r!!ctell Wl' nooit uat in cic .:('l' hil.d 'nis dl'r I11cnsdlhtid J grool t· 10 t voon a:uts
l'l'g -' n is do r dl' hit 'r,.
'lij h P 'n dit 'ol lncnde lOl' I· lichl -n n waal te maken, In I~(jO 'crs 'hl'en h' ;\\a, Ila\'('laar f dl' I offi ·veilingcn der ,'cderbndsch 11,11l1l'llila~f happij, een bock dat " en ril 11Il" I· 'd ~aan Jo " h 'I land", zoual Van Hoëvcll z 'i in d '1\ c de 1",lner, I kl wa l'cn ... dsprAkende aanklacht t g 11
hd \~'?nIJ he'I' ia InJië, zo als dl' wereld er g 'en Iw de kan
;,all 'Ijl n, vol glocicndcn hJat l'n a:ln locnlijkc liefde. Tol tand 'l'b,:adtl aan l'CIl waggelend laicltj' \all 'cn kroe~ te Bru el, llllJ'lngd door l{Ol'dmoedigc ntaar onaestheti:che bierdrinkers, /l'1f 1111'1 ko rlsachli'.-e hers nen en "Iopp lid halt zieldaar d' wording van dil ho('k, d. t zei er in !{een ènkel opzichl ond r uo't
OUI •dl' beroemde ('Ptrillit \'an () III T 111 geschre\ en d or
111'\'r. Hl''cher Sto\\' ' .•, , •
\lIllatuJi, hij "dil' C(') !~l'dl"gl'u IWl'll", 11'l'nll aan Iwt slot
dl' JlI'II "Jl l'lI al I'llt·, t l1H'1I hel\l tOl':
"ht'! uOI'h I,) 1>0)111 ,,(" i,; g Pil .0: I iJ 'lijkh id in, •.
jacht op effekl ... dC' 5lijl i;; ~Iechl .. , d sellJ ijvel I
onbedreven, .. geen la\ent". geen methode.,,"
hij antwoordt op dil all s met zij!! vlijm nd:
"goed, goed ., all s goeJI Maar .. de
J
n n wordt mishandeld !"Juist dat was de hoofds.rehkill'.T van zijn werk en deze wordt niet te niet gedaan door allerlei uitvluchten en door allerlei zaken te bespreken, die naast het onderwerr liggen.
Hij zal zorgen dat het bekend vordt in alle landen, hoe "d a a I' eJ1 I'0 0 f sta a t I i t a a n d ' zee, t1I ., Sc hen 00s tfI' i es- land en de cheld.tI
Hij wil redding en hulp v or de arme inland che marte·
laren "op weltelijk6n we" waar het kali.,. op wel t i go e n weg van geweld, waar h t moet."
n eindelijk die for che opdracht:
"aall u draag ik mijn boek op, W ill l1l den derde, Ko- ning, Oroothert g, Prills", meer dan Prins, Oroot- hertog en Koning ... Keizer van het prachtig rijk \an Insulinde dat zi 'h daar ~lingert om den evenaar, al.
e 11 gordèl vall smaragd .. ' Aan ti durf ik I11l'1verlrou- weil vrag~n of het 1I\ Keizerlijke wil is:
I:11 d' 1Ia '~I:J:lr \\'on!t;n I (' I uI JOUI lkll modder
\:111 Slijm -rill~t'll t i l DrofJgslopPI Is?
n dat da:lr",ind I' f' IIlt'!'I tI.11I dl'ltJg millioen ndc/Llanen \\{lldl'n mi hunt!«ld '11 uageL gl'n in U wen n 3111?"
fril! daar nid nog il'j5 in nllc; na, al~ ij dil' opur:1 hl lezen of 11001 n VOOIh'z 'n, ,1 v 'Ili p 'n I'r r 'ed onl;:l'','PI rIO j.l:\!
slIIl', lij el~lll t'"7J 'a.11 nlU Ik /IIud'" beginnen, va. I ein- dig n, als ik de ving' I \'ild I ggen op al de ., 'hoone dcelen van dit ba k: di gloei n<l \ I prekende~n toch700 n outli e n diepgevoelde to SpI', ah lot de Hoofden van L bak, die aandoenlijke ge hiedeni \'all aïdjah, die he chrijving \'an den Banjir in zijn w eslCll I op, zi t Ie laan onoverlroff n, zoo niet ongeë\'enaard daar in w'Ike lelt rkunue der erdd ook.
Zijn Irijd tegen de hureaukratie, zijn ont.lag uit 's land diensI, zijn pogingen 0111 den gouverneur·generaal Duymaer van Twi I te preken te krijgen, zijn verlrek naar Holland (I 57), zijn leven te Bruss(>! bij de gratie van een kroeghouder (in de P I' i nee Big e) en zijn in 185 ge dl! even blief aan Duymacr van Twist om Ie vIagelI weer in Nederlandsch·lndischen dien.t gesteld te worden, waarin hij lei armer Ie zijn dan darmsle daglooner, het papi I grbl rgd tI' hebbrn \ 3arop hij sdllrrf.
1
\ rnu\ n kindel en te hrhhC'n111 et n ovell:ltrn a:ln zijn hro del I'n t\lch dal waaruig', lrot che slot: "l1laar, ~xcellelltil', :Jlluers li "nen dan ik .Iiende lil Lebak, dal kal1 ik ni lil het typ el t len man van b ginsel, van karakler dit: liever honger leed dan zich te buigen voor onrechlvaardige machthebbers.
Elk zijner werken heeft een karakleri tieke geschied nis. Hij schred niel om Ie s hrijvcn, neen, hij had iet Ie zeggen I I zijn med m'n chen, ids dat \ loeide uit zijn harl, ual hij niet _moren kon, dal I' uil moest om zijn geprangde hor t tot b dar n te brengen.
In 186I ver.chenen zijn Minnebrieven.
~ at z zijn?
Zelf s 'hr
er
hij aan Tin': "zij hehben gelijkenis met niet.Ik wu mOl'it hebben u te zeggen, wat ze zijn, Ze zijn alles!
Poàie, arkasme, politi k, wellust, scherpIe, logika, godsdienst, alles!" Men zou hel een zieledrama in brie en kunnen noemen, waarvan de helden zijn: Fancy, Max ell Tine.
Daarin vindl men uie kostelijke, Sprookjes van het gezag,
<lil' zeer zeker om den prijs zouden dingen, walin er 'I' een prijsvraag werd uitgeschn:v n \'0 I hel mooist' slllk in de Il'lterkunde der ~aIl5ch' wtreld
()nl:l'fwijfeld, lOu'n5tuk :lIs :lan blIC) in Iwlile ,in hr fll'! oole
I,'lijkl'lli flirt .IJlllllli.'1' Illk\.ln uil het ()Lfd'·l't'~I:ln\('lIt riool I lecht , hot' lIll'loLli 'u :
"Mijll lil'f kind, wi(' "ijl gij l'i",C'nlljh? 110(' hert !;Ij ?
\V:l;\1 wIlunI gl'?
Mo 'I ik u IIOl'Iw'n 111('1 nam n uil II(,t Ilonglird, u, dl' ti nh Iklcuri l' ui milt,' Zijl gij dl' 1,111' \.lll :110n, of de nal ds 111 hl'! dal?
.10 1ik U\'cn hal om alten m t dell hnk r:1rm, om
ti te tI' elen m I m'n rechterhand?
Alo t ik poë ip herpen uit u \' n blik? Mo t ik rijmen op de klcllI' uwer haren?
lal ik 11 heden ziell, of morgen. .. f wanlll'er? Zal ik u zien na mijnen dood voor htl cerst?
Zijt gij de glorie? f de deugd? f de ellust? f 'I genie? Zijl gij d on terfelijkheid? 0 ru~l? De ge- chiedeni-? De loek om t? Een engel, E~n dael11on, of n spook? Profetes, ve.lale, \Vi helaarster, sybille, g Iia of Ibfaels zusIer, waar zijl ge, waar woont gij?
Mo I ik II zo'k '11 in de wolken, of in de . tratC'n I't'tJI'r lad? Mllel ik VIagl'u aall ti s hildwachlell die(I!:' p It L,'wal t:Il, h'1.1 gij g.ezi( n \\al mijne lielli f heeft-;
loet Ik 'n 11>l)\'U pn:uk UJ!\'illl,h:1I om u t.· do'u ::cen.lalen V311 olllhofJ:/? 0111 u opt /WI'I ·n uit dl' di pt ?
\X'oonl ge ûp 'u ~Ie: die:' 'I t IS' f>nail en lingert uwe woning al' u~ mijn, lie ond'I' heeft noch boven?
I unt gij de zon zicn, anc.?
f, fancy, zij t gij de zon?
Zijt gij 'I middelpunt van dc aarde, uic alle aan- trekt ... Maar, Fancy, dan i Ike I' gendrop een bood·
chap aan u! Dan is clke blik em traal die weg chiel in den grond, een minnebrief aan u!
Ja, ja, ik zal dezen brief neerw'rpen op de stralen, en de voorbijgangcr l31 meencn dal er onder chepping mogelijk is, door 'n kOl erstuk Ie geven voor de bladzij ...
maar hij zal zich vergissen ... de bltk cm zal het niet toelaten ....
Schrijf mij, of hij terecht is go komen! hl /t'11l1 mij
'11 lol uwer han'II, hlnc) .... walllWl'r 6iJ 1I31ell ht'ul, al alll.lt:1l11 ... \\ at Ik lIid hoopI'
Eu dau dat slol:
"Ik 1Ieb hel ... ik wl'el hl'! ... ik \' el 11 t. Mijll h:1I1 is niet meer keg-! Zij lond m' .. ,
JOU, ik begrijp alles!
Eer t de wil .... nu de kracht en in 't eind de overwinning!
Tine ... Jk zal overwinnell! Ik beloof IJ dal ik over wilmen zal! Wees Terust!"
Hier spreekt een groote matc van lelfv 'rlroll\vl'n uil ,'n toch hij wisl h e hl'! publi'k was, Iml1le::rs
"g'ij die 11v proi 'I 'n laai leven, 0111 z laugel' Ie martelen' 1\1l.'n I:l t 'rl u door te:: zeggen dal ge den 'hri tu' zoudt gàruisl h bben, als de jodcn; g' kldt h'lil loopjongen gemaakt in 'IJ kruideniers, ink 'I ....
IlId waal? ) loudt ge vacht hcbb'11 tot hij \'TOU •en kind had, om dil: !L' I, ten hongeren . . . . dat hij 't :tau aanzien en hnigen voor u! Dil tI''ftzekerder, ni 'I waar?
(1 zoudl dell d 'nl'\ 'aarder hebben belasl 111 t uw ant·
w on.l op zijh: we' u JeI'uI a Ie11l! opclat·i moeddoo.
eu gehnakl, z'n wc> lerugnam en bij 't veilen van dl' kirijl.'. zijm'r kinderen, dal hard is te aanschouwen voor 'n vader! Dal treft wis:er, dieper, dat pijnigt lan- ger, ni 'I waar, dan slecht een paar ullr st rven!"
Ja. hij wi I \ al hd zegg'n wij "vl't'l k drag'n", hij Multatuli!
In 18ó2 begoll hij mei lijn Id en, die IJlI In /t'I'CII hUlldds vu I ns liggt'll al et'll rijk!' mijll 0111 uil tI" putt'11. I I.)!""'I'r-I zijdig I Hoe pittig n puntigI (Jeen oebl cl schier vail if:1-
chelijk denken of h:lI1delen, dal hier wordt buiteng- 101 'n.
En jui t uit de Id 'ën vooral zullen wij hl:'m teekenen al kel- ter op ze I' verschillend gebied.
Een ketter was hij op godsdienstig gebied.
Hevig was de slrijJ dien hij vocrde tegen ien go I lil.'nst in al zijn V0nl11:n n dan wa de echte. onvervals he god di 'n:-.t in al zijn ongerijmheiclhciu hem (j ver dan de l{efal'Oen crde en gemoderniseerde uit dcn nieuwcn tijd, di gel f1.'11 wetCIJ schap \Vi t te verbinden lOl een mengsel dat lJoch dt'n gl.'lOI vig noch d n man Ier wetens lIap bekoort.
" I' i Icchts ~én mysterie: het zijn. [), resl v 1':1
vanz'lf uit cl' eigcn rhapp n van 't /ljlJ
Dat i- d' Lo!{o.: er is, dil:ll lIll'n vindt ill hl'!
l.'vang lil' \'an JOiJ:lIJIll'S, Iloofdstuk ( Vl'lS I' lil dt'll heginne was d' Logos ClI dl' 1.014(1.' \\as hij (Illtl l'll God was de Logos."
De godgeleercll'lI hebbell dat w ord LOl{n~ \'l'1kCl'rd
\' -rtaald, zij nl1aktclI cn makl'lI l'n. all : het woord, \ all- da:,!' dat 'I' .taat: 111 dl'n !eginllC' was h I woord. ~Iaal
dat i. de zin niet.
liet moct luidclI: In dCII b ginne was d' Hede.
Dat i ok UI.' be!l'ckeuis van het W(oHI Jl-ho\'alt in het Oude Tl' tamcut. lOUl loze vroeg" \ elkl'u naalll hij moest zcggtll dat d' {JOu droeK, dien hij aan .k I ladieten gaf, to IJ luidde h ,t anlwoord : Ik h 'u dieiI I n of: Ik lal zijn dil' ik zal zijllI Jeho\ah dat b de vervoeging' van het wcrk v rd zijn. Van u('n Joa u-I' rcniciërs h 'ftmCII dw Jehovah van de Isradieten g 'maakl en dat is onZl' Jod ~ \ 'ord('1J totIJ'dcn. \X'l.'!
ge\'ers en volk. leider. (misleid '1',,) v rw rong 'n dell lill
\'an het \ oord, zijn tot d 'll naam el'lH'r kinderachtigc' persoonlijkeid. '
liet geloof was voor hem de ccllu (ail e g vang ni van h ,t vcr land en steeds b streed hij hel in zijn huichelarij en halfheid.
Zond I' genade ging hij d. J. C. Zaalberg, eell der tMn male woordvoerders der modernen te 's· Jl'av nhage, te lijf,0111
lijn moel IJl urouw el "De godsdienst van JCIL\. cn de 1l10dt'1I1t' ri hting" te ontledl'lI op 'en wijle, dat deze lJIan el v Ol g
-u
I1
een a:'lnklacht te slingeren naar het hoofd van de ,,\ elEdele heeren en mevrouwen zondaars en zondaressen", wier geloo zoo lauw is, dat zij di n straatprediker onbeschermd overlieten aan uil straatgrau • "zi t, die lafhartige huich laars willen wel Christus en de zaligheid met h m deelen, maar die niet durven doen wat zij toch zeker zouden verrichten als er oprechtheid was in hun geloof, namelijk om de blijde boodschap der ver- lossing "of hoe dat ding dan heeten moge", te prediken aan de.
"hoeken der stralen", dan g • elen wij al het lijmend·ware in deze beschuldiging.
Wanneer men hem dan verwijt dat hij den godsdienst bespot hij een godslasteraar was, omdat hij in z'n schetsje van
di~
stra~tpreekerij wáár durfde zijn, dat hij Jezus smaadde in zijn KrUIS IJrook, dan roept hij zijn tegenstanders toe: 11 hristus he ft vergeten te 2.eggen: "Zoo wie in mijnen naam all derI'n uitzendt om te worden opgegeten, is mijns nit:t waardig." Ik herstel dit verzuim bij dezen en voegt hun dan nog toe: "ik ta hem nader dan gij, en zeg u dat gij ellendelingen zijL"
En schoon is die wending als hij hun toeroept zich op hem te wreken: "neen, wreekt 1I niet. Waarlijk, r is voor 11 allen iets beters te doen. Wordt eerlijk, en tracht te leeren lezen."
nat schoone "Gebed vall den Onwetendt:''', die smartkreet van del~. twijfelaar die slIakte Ilaar el1 opellbarillg, ICadat tikt' tWijfel verstomde ('11 l'lk ell zeide: i k VOl'J ht'111, ken hP.1lI e n ~I' I'sta ht'm, i<; 1'11 heerlijke hijdrage, zon geile I gegrep n lilt het hart van dell lIlel1sch, di zich nid weeI'kan neer! ggell bij het oude !{t'lluf cn tedl IIl~tli 'hl all del1ieu\ I'
vdenscllap 110g niet heeft Li 11 pgaan.
Ho komt hij telk I1S 1'11 telk 11'> op tegell al at het denk Imogen bederft en de \ il kracht verlamt n ten opzichte an zooveel verschijnselen van onz n tijd, die 2'ich hullen in een mant J van wetenschappelijk zou hij meermalen geneigd zijn te waarschuwen tegen alle buitenissigheden en te zeggen:
"een onverschoolde knaap van 10jaar zou erbaasd staan over de zotternij die men kan wijs·maken aan men chen van zes voet,m t baard, knevel, maatschappelijken invloed en papa's rang. Hij zou meenen in een gekkenhuis ver- dwaald te zijn."
Een ketter was hij op politiek gebied.
De volJane hurgerij vierde haar hoogtij n Thorbecke, de chef van de liberale pal tij, was zoo goed als almachtig.
tr
10
onstel clijk door is ge\ Olti 11 :'lIs 1'11 m:'ll1 det fl3St' hij uit·
nelllenJh id. Oee tif.( i.. zijn vergelijking" van d' vers 'hilkndl' goIdienstige voorganger. bij !>:'Ist ibak~ers. onJrr wie waren slimme domme maar eerlijke, eerlijke en Hinke, bere\< 'nende, an alJ~ markten thui , goede of soliede, val ehe en handi e en infame pasteibakkers, om dan ds. Zaal berg voorte -tellen al e n van de laatste soort, omdat hij in Lijn zestien taartjes (oftewel christelijke toe (Haken) slaapstroop toediende, maar ditmaal vermengd met rottekruid. Ten lotte, nadat ds. Zaalberg telkens h rhaalt: ben ik geen geloovige, omdat ik niet geloof dàt ... en dàt ... en dllt, dondert hij hem in de ooren: nee11,
gij zij t gI' I'n I'100v i ge, aI gij ni e t g loof~:
Hoe parodieert hij prof. Muurling! Hoc geeselt hIJ dr. t\\t.y.
boom, die de wonderen langs rationalisti chen weg gaat verklaren.
Zijn God i de oodLakclijkh id, die niemand tonder tro?st laat, die re htvaardig is tegenover iedere n en LOlIder aanzien des persoons die liefde is en nooit om iemand t plagl:1l 1
+
1=
3 h~eft gemaakt. Ja, zoo waar en zoo eenvoudig i die IJ d, de verbuiging van het wcrkwoord zijn: Die is, Die was, Die wezen zal. Eén plu s één is twee. tl'n p Jus éé~~was :lJtijd twee. E'1l plns é"1l Lal altijd twee Lijll. Waal \ I]
lIIeendt'lI dat die wrt del ll()odLakeiijkheid ons vI'na,lllde, d:l;11 1:lg d' s hulJ aan \lil - z.-\r. ~ ij h:'lddt.'11 nid g(L'l! IIpgl'ld.
~'ij nlaakten foulen in (HlIt' 11 I kening, lIit'! lij, I:n leHs \:1;11
lij \Ie ti ~ hijnt, () Ik daJI l:'Ig d' St1I1IId :l:In !1IIe,.
,,\: :'It is nH) t lijn.
't ta1t :'I n 011., \I'''Izkhti': tI' \·~ll·n, op \l' 11"11 Il, ns te \ achten vnUI 't \"v dl' ...
t taat aan n 31 tt: ne11l n. n leuken, toetepassen ...
't Staat aan on ,t wi1II'Il en t \\' l'r k n ...
ï Staat aan on, te tI' \'en nar 0nh .i kk>.
ling ...
't Staat aan on , gc n t te vinJen in d,t alles ...
dat is in één \ oord:
't taat aan on deugdzaam te zijn, vant genot zoo begrepen i' Jeugd."
En al hij op zulk 'n aanschouwelijke wijze, als
r
men I' zelf bij tegenwoordig was, den bekenden straatprediker • ser t 's Grav nhage in zijn naïvcn en I<inderlijkl'n eenvoud he-!'chrijft, lOoal !Jij daar ten SJlot aan J baldadigheden 'n spot- tel'tlijen van het puhlit:k "hd wo Id dl''' levelIs \'l'rklllldigtk"
eu daarna !Jet \\0 IJ n 'elllt. um 11Iè1 ijlingwekkenJen eln.;t
12
lIe'rschl' over, I eell ru<;llge ru t. Al wat illlt:llelduel'l \ as, h '.
hnllld,' lu .I,' Hht r~i1t'n ('11 \\'" !l Ig'III'U dit, lIok II1:1JI ",..u sir cp erde, ..in~ dan d' ~l'h'llllJ( ~eg, hil ','('It!zondrr .'C·
natie uil de synago,.,e u \'\orptll. \ Ialllli be!'ll Jen 1110,_,1 den
~rookll he d \'an Iwl lii cralislll" d l! "prin:> du ordinairheid", dil'n "slaatsfcni~s die nieL, ni Cl., ni"'ts heeft 'oortg'hra ht", wi'I1S "d rrt' per:.oonlljkhcid gcen bch efle ge'\' eld' aau nil·
tralÎJl'(',IIll"\ ..I ziju lalenl te lijf te g"1an. Hij looude aan lat hd lib ral isme deu slaal mi Jruikle om er eu privalici jachl·
lf hicd van Ie maken \'oor dl' h 'voorrechlèn. die dbar d" bal
~Iecds tewierpen, I11lCr leltende op het belang der belreffl'nde
per~ollen Jan op dal \'an h I land. ft: I la -tt, hij een partij aan in haar (,Illin 'lltste \'crtl,.:cuwoordlg' 'r' en ali hij 111is. chil'u lIil af~ecr \'001' de bende zijllcr ,Jlin,1t: be\'v'oIHkraars al k \ 'r
~'c~t!all iu .lijn .Ifbrl'!<eudc kritil'k, in hoofJtaak is zij \ ',lar, w:1111 1'horl1('ckl", ~~rootl\l'id : '!llIildl' \lIin Icl' in '/ijn per:oonlijkhl'id hij wa'; d' t)IW van ld hl'Ill'(ll'lI, kll'Î1I 11lIr~'I'ldllll1, welks hlll i lllUI ,ti Ii"ll )W(llIkt wa •. Iall ill d(' 1,!'lulH'id lijn!'r Iljdl{!' 1I011!t'n (,I (11\1 11l'1 Inc1 liju \\'oUldI'U lIil !l'drll"1.Ln illl'l'n/ijllt'l
J07 gr.lf dil; L'lt: "IJ.. had in mijn '\1 tijd. I'II'CiL' dl' II!.lat V,II mijnen tijd,"
Zo gro I to h \\a f1wr!l( ekl', tI;1! hl'! le"('n\\'l),)rdil~(' 'c·
.,I.lhl op h·1 hooren ,lil zijn 11 al1l dikwIjl. vl':la.. l: vil' i dat? III'elwIld ' dat Illl'l1 \,,111 il'llI,nd ,pil' ,kt dil' nog I('eil. I lij
\.. hd, dit' lwt lilH'rali~il1l U('l' 'Idc •111 zijl1 inhoudlo sh 'id
1'11 hij n~' in 'Ihor!>l'ck' tien 1I1:1n, \',11 'i '11 lIll'l1 het Ill' I op
"ijn graf klil ,rh rij 'CI1; ,,111d Il'("'11 \ lil kntl r, I''rOlf1l11'U hier dlll prin. d 'r pall"!lIl'nter ,Ol
I [oe 'ln 'tn:luig ~(lil IlIj h 'I kit: .Id d;n zijn,111'\0llb, Jlhci I lIi kll"d('n, j, hl.'! h'<'I' pari '111 nl ri llll' 'Ol! I ia h 'Ul "'!I h '.
. tI ijd,'r I ' '1'l1i~ l'n ZO,1 jlli ,I, dn III n hd nicl hOl'1! (, 'l'l- h 'kren. ,\b hij d.. ,\1 i. iljn VI ij' . rIlcid rn '0 ring',1 in·
• l'l'rl kn lehjk ',lil in Ic. En' l'U na r het 'CII ucte'I;'IHI, <.'11 door 'I''11 der I '11 'u /0 I jni ,I' d opl1ll'r"illg' l,lat 111:\1.; '11 : ..111;al
\'aar hlijv 11 \'Ij dan?" Olll iu l'l'\1 p 'r. iiil:1 (' te J u lIitku·
IlIl'lI ,bi dl' p:U!l'l1IclIll'n cr zijn om ti' ledl'i1 'n uiet dl' i('dcn 11111 dl' p,r11'111 111t'lI, dali ~ 'lWII Illell hl'f trl'Hl'ndl' lijuI'l krili 'k.
Maar ook het alg('111 'l'n kiesrecht hc.t:h Hl vlll' hij als blW 1'11, Iwdro~ om tla"Jachtl'1 lu:1 rc( Ilt van d n slcrk I'It' vt'rhergl'l1, Iloc dl' k kl: d'r bnler d' di"tril bh 'lang'.1 boven alk sldh'n wel' al- !lIj dil 't'nvaaill>o I, bij 'cn l'Venllll'l'l ' Ill'r·
I iuinl; valt hij i 1-; l< 11 1>:I1,st '1'11 d: I 1'ekt'lI! Ir ij /00 glJl'd ill di· ellh .. le ,oold '11' "r.:JJIII slellll '''''1' kJ, 1 rl'!:IIr' VI)OI
13
't ven. chiedam voor wn v'r. chokl:l11d voor 1.üu'J.lI1W.
Irechl voor Iheerandje , Dil mog nu dOIl1 zijn, nlaal lJndl~, npraklisch en mi.eladig.,. y cd! De l11an heeft hrt opcnlijk beloofd
,
hel \ ordt verz k rd door al de " enige kiezer",, die z'n reclame leekenden, d. i,: die e niel rekenden cn wie (Teen lust heeft iu de redevo ringen vau ZOO'Il lid, k.i1 ze~verslaau zoal- 'Ivolk Jan ok 111 e tal doet."
nar h'isl wao:; hij iu het wezen elel' nak, wa, r hij ge'u regeeriug d be Ic' van alleu noem I, maar strak i hij ari ,In·
kraal 11 lell hij den veranlwoorrlcllJk n tir;ln VriJ wal hongu dan d u kOllslilllti0neefell ni 't,doelld n ~Illllng, die door d' hberal n gemaakl i lol c(n 1Jel1ol1. Hel g volg \'.111 .il P treden wa , dal Irij Zich all fhol beckc \ rrelld 11 lot \ IJamlcn maakte en zich zei meer en meel all kali oull1am I)!n ooit
cu betr kking \':lil dl' reg CIIllg lc krijg'11.
Wat Zaalherg voor hem wa op ~ d dl 11 lij.{ I~cbi'd, dal was rhorbecke np staalkundij.{ en daar d' IIb(,l'al '11 lil t 111<1110·
polic bezatcll van 1 geCl'kllll~t, illtd1l'kt, ('UI" daarolll wa,· ('Ik, dic z.i h daarbij uiel onvoorwaanl 'lijk 11'll'lrgdc, in (!t' {)ogrll dcr loongevende, hoveudrijvl'lld' partij 'Il kdlrr, kglll Wil'lI alle middelell gen rio fd warl'U, als IC ma:\r de slrckllill" had- d 'u om zo i malld l11ol1dd 011 Ic mak'11. 11 dil Ill'dt 111"11
dan (lok gelJacIJI ml't IIltalllll tc d l'1l. M'11 zwel' h'mdood
lil dil prikk Ide hllll ill hoog' mal'. W, Idl 111 '11 langl v;t11 11,
h Ir 'dcn, h 1.1 I rd, 1ll'11 kall alliwoorti '11, maar \\'(Ik l11idd I
1\.111 ,dn lIikt \ml d'lI leg'11 dt'/l , hl- ,j dl rblld ,chc door!
lwijgm IhlJtic? ;11111 lh 11 hij hIeL! Irijde11 ft: lil ,11Ie: 111 dlld·
l11atighrden. 111 zijn Ol I whool, nal vol~,t:lI i(lOg n Hl11d' k nou, lIiet prl I'. voldo I a;ln ti' ('i, hUl ti r t01)1 ,n,lIn t, maat dal bij <lkc npvocrill" .Ieed, 0rlllClIW (Ilkl 'i1 i'Hlruk maakt, \ I n1l I ewijs voor d cl gdijkhcid, wanl lil'! "( VI n'
"a,l! op (k1l dllur v'rv Irn 'tl hel huilctlkCWlllle wi1lt ::.1 'I'd , ho di p r men cr ill donrdrin'l hi rin he ...la,11 lil I V'/1:11
van h I klas iekr zq~t hij heiloo jui~1:
"Wat uil. I 'ekl moel !!eknot. \\"al hlin\·t, 11l'vuild.
\Vat vlu ht n eml, ncerg slagclI tn g ktlcvdd.
Tal IIt g looch nd, (f ge, moord 111 t l1~a a·a lcn,
11 daarna doodg'zwegen .. , al het kan.'
tn hoe gel' elt hij d he 'k . taatsrnano;kun t, waar hij de1l staal \oor J n taat mail I 'ekent als "een kaalsbaan voor de heeren van het hof, een draaibank van forillintje, en fabriek van Neurenb rg-er rzu ht dnikelaars", lIJ' h I v( Ik do I h'
chouwen als ,,'n kweekkasl \'a1l lakeien", d welvaart al' "eCII
15 Dit geschiedde.
Maar wijl men in SamoJedië geen laster had, geen kopy- recht, verdachtmaking, geen domme orthod Ie, noch al eh liberali IlIIlS, noch hed rven politiek,11 ch beder- vend mini ters, noch verrolt Tweede-Kamer ... !ilo g m 11 d n patient met de afgekloven beenderen vall de r bben di hijzelf gevangen had."
Ho heerlijk eh on is zijn pen Brief aan mevr. d wed.
'. te l., waarin hij het opneemt voor een vrouw, die een unecht kind ter wereld hrachl elI een alleIer kind e cht dil maal heef! g slolen, {(eroofel, verborgelI of zo ·iet . De mi daad dier vrouw, die mell gekerkerd had, bc tomI daarin clat zij haar moederschap handhaafde n hel tOppuIlt bereikt hij waar hij zegt:
"Gij hcb geleden en ge treden ... gij hebt uw hart gesteld boven de domme bijgelooverij der zeden, de liefde van uw kind boven vrees van familie-dwang, von·
nissen, rechters, wellen 'n chandaal... ik groet ti
mevrouw, en roep 'I u nogmaal luide toc: hoog uw hoofd in ti 11 kerker 11 voor 't gere 111 • • wie u zelf- v rnedering voorpreêkt al deugd, i 'n b dri g r ...
want, voorwaar, voorwaar, ik z gge IJ: cl ade 1 n d e r cle men eh nwo n e n bov n d Il n a vel!"
Telk ns dl) t hij hel uitkomen d t de w t nog lang zo Ig
\liet is al d zeden want "de w I /.Ou 't uvel opnemen als m n een "natuurlijk" kind sloeg tot blauw worden t e.
Is men het in 't water gooide tot I/erdrinkcns toe. AI.;
111 n 'I de keel toekneep ... tot smorens toe. Maar ... de zedcn! Zij par n geen marteling, noch veroordeelen di . '
En als men in aanmerking neemt, uat die brief 'eschrevcn b 111 I 63, dus 45 jaar geleden, dan kan men begrijpen h ho g de moed gewee t moet zijll van den man, die zoo onbarmhartig alle huichelarij be treed el1 lIiet aai lelde het recht van de vrouw, van de moeder, te v 'rdelligen op haar kind.
Hoe juist merkt hij op als hij vraagt: "denkt men er weJ eens aan, dat elk opgevischt lijkje een vader had? Waar zijn die vader ? . Waar was de vader to n 'I gerecht kwam aan- kloppen met barsch gelaat? Toen de arme moeder werd heen- geleid naar den kerker? Toen ze, verpletterd onder 't wi<.ht van schaamte, zich vertoonen moest voor 'n vierschaar van deftige mannen - die nooll zondigden! - om 't walgelijk gehuichel aan te hooren van 'n zondeloof> publiek ministerie, dat in "een Sierlijke rede" altoos betoogde en bewees;
14
Een I etter was hij op lcdelijk gebied.
De hui bakken fat.o lIsbegrIl IJ'n, dil VI: 1voor zed IlJkh id werdelI uitgeg v 11, vIIIUCII in hlll1 teil vuklaarden vijand.
HIJ gevoelt :I) h t drllkk I1dl V;1I1 IIIt hll1.ilijf lat dl ledln d n men'ehen h bb n (mg t1a:l11. hl hoc JI1I. kar,ü:tell eert hij de Ot d liJkhcid lil dit kl ill v 'rhaaltje :
"In al110Jeell i " cl' gewoonlc, 1.llh all-top·tot·
teen te be meren met ransige traan.
I:.ell j nge alllojeed Velltlillld' dit. t-lij besmeerde lieh vol trekl niet, noch met traan, noch ml'i iel ander.
Oij volgt de leden niet, zei 'n Samojcdi eh wij.
'cer ... gij hèbt gcen z.cdcn... Tij zijt zedeln () •.
Dil was heel juist gcze~d.
't Spreekt vanzelf dat de jonge lcdelo07c ,l1loJt:cd mi.·
hamleid werd. Hij ving me'r robben dan elk andl'r, ma<l.r 't baatte 'm nÎ l. Men nal11 hcm T'n robb n af, gaf die aan betraand amojcden, n hèm liet men honger lijden.
Maar 't werd nog ergel.
D' jong amojeect, na l n gen lijd
te
hebben voort g Ie fd in onb ~rn I::rd 11 taat, begon ell1uelijk lich te wasschen md ea u - d e - (.0 log n e ...- Hij handelt tégilde zeden, prak nu de ij,,- geer van den dJg, hil I onzedig, komt,WIJzuil n voorl·
g~al1 hem de robben aften men die hij v ngt, en blO n- dien -laan.,.,
paragraaf in een rapport", den burger ;lIs "een artikel ter beo larting" ell een algemeelIc lamp "de Ir elkaart I' den heer die uitge:.peeld was door de part ijft.
Tdkcn' treft hij de zaak in den hartader, maar lIatuurliJk v rgrootte hij tccd d'11 kring Lijncr vijandelI. 1 n vree dc zijn scherpe pen, ook al haalde m t1 d h udcr v or hem op. Men voelde zijn sul' rioril it wel, maar hij was niet wat mell no 1111 brllikbaat, daar hij zich niet liet pann n in h t gare
t
del gewoonte eu lich niel 11 t klleden in den gcwoncu vorm tegell twaalf in het d rijn. Ilij bezat, wat d mee ten niet haddel1, har t en daardoor gcvoelde hij zoo go eu wat r lItbrak aan de welvaart de:. vnlk:;. til waar hij met de b . lallgell des volks lag kegelen door eerzu htigell, daar trad hij op al de belaugclool pleitbezorger de volks, om al die zoogeuaamde volksvrienden het ma ker af Ic rukken 11 teil toon te steIlelI iu hnn ware gedaan!'.17
11 « 'tler \ as hij op Illaatsehapp lij g bied.
tiIj wa hel alWl r , die Iwt opnam v orde \' 'rlr apll' Ie hl n
\',111 I! n werkman, om ecn wel prekend b tong Ie I vcr'11 dal I'r \'~el ntbre kt aan h t welzijn de volks, om d,11 na e1kalld r lIitvuerig te behandelen dal er veel ntbrcekt aan den I" zede- lijk 'n, 2" ver tallllelijken cn 3I st ffelijken toe tand de v Ik , Di! ,tuk i nog ongeveer geheel fc epas lijk op onzen tijd en hel verdiende bij duizenden ill e n afzond rlijke lIitgave 0nder het volk te wordLn ge lingerd,
"Het volk is ledciao en nzed lijk. , , dat i de zaak niet van d Rcge ring.
Hd volk i dom", dit I get:n Regt ring zaak, Het volk lijdt h "gel', 't volk woont ellendig, 'I i uil·
geput, m delon" , .' ~cen laak van de Re~eerill~, Al die din Teil lin.{Cli niel p dclI weg der
Re·
,LLrill",
Mino!.lllw onzer 7cd n, well<s liaan! IS Hyslerie, c1.lt m i'Je
TI, 111'i, J ' , allijd IlIl'j jl" CII al' 'r 'til The'en~ komt, die 't
"'dijl e dier op dCIl kop ~Iaat, 1I0~lI1t men h~1lI C 11 -Iechten ker'I,
tn wij stuilen lIog niel WOlen op de wetten al op de
IC len. W311t ,,~e n wel wa ooit zoo l<1eingeestig en barbaar eh ah. de led'11", en hij v egl 'r aall toe:
"D wet drukt nu en dan, d z den altijd.
/00 d In j., en wel, of er zijn Leden dOl11l11er.
/00 \'r el! i ge n w t, of I' zijn ruwer leden, ' fn al lIJU wij nog lang ni I waar we w 7en moeten en ka-
111' 11 lllllen, toch i ren l:!roof verand ring waM I n!TI n
111 de verhoudlug ttlSS hen mali en vrouw, tus eh'11 Jongeling ell mei Je elI 1 I deze em311cîpati' h ef! de sport en voor- n"lndijk dl' fiet'> meel hijgedragen dan alle vrollwl'nagitatic Il'Iamen wi' IOIl durven beweren dat d' ~I()()t daartoe niel IS uilo:ega,1I1 V,III MullatuJi?
,,11< larl 11 Ie belellen, dal over tiell jar 'n iu I ()2
"'Lid dit geschrev 11 en vroeger reeds, mijll 1<1 ën 'I gebouwtje omwerpen, dal ge IllCt b hloede hand hebl atIII~Ckllocid uit d' materialen van uw doml11c, gods·
I.~tlrlijk', wr 'cd' zedelijkh id begrippeIl."
J~. ook op lIL t gebied der lcd lijkhcid was hij eell haaubrckLr, ll'lI pion i I. die hel lerr 'in 'Hende, waarop WIJ lakr hebbcn kllllll u 0l'!l<tuwcn.
h (' velb l rd 7iJ dlr d, hll' 71J rle maal rluPPIJ had h I edigd en hoc lC ~Ilalbaal wa', l'l'I,,1 omdat lij leed wal door de ,,(mn wa,; gcvorderd, cu niel verhoden werd door 't hart . , ' daarna wijl z krankzinllig wa' geweest van ~ anho()p?
Wa.lr wa - bij dit alle de \' a der, mevrouw?
iet waar, ge _tClIlt mij toe dat Ic "hravcn" zouden wèl dm.n hnu verolltwa;,rdigin r te be'var I1 \'oor I.j.llke vadus?"
Telkens cn lL'lkell uelmt hiJ hdop , or d . \'Cftlapte reeht 11
V,\ll de VrollW, die in \"Lil' \\ treving 'u van 700~ uaal11dc
zed me st r, - lil' de nll'fal"clJc is 'en la. k, '11 ding, eell nl 'Ilhei. ' l i l : IHl, lol ..dh \" ,(:lIl' Ic uil pla,k \<111 Jelu" in 1\\.11111, I - niel , 1II11~. \ol Ir 'I<t 11ic t ,
IliJ ,TC tlC'>..!1.1IIdere 1'1111>:vall ti1l hr)('ld.lul' nwilahva hlcn
\Vllk hll"kn dl'111\1<1 d Iwl'fldl '11 railj \allh u mI) i I tevinden.
I)l' gehu Ie IlJl\")edillg dl'l IlIci.,je., dil' gedwongl'll worden tol lil',' 'n l'lI hili<Ie\ell, dil' Ilid Wl teil mogen wat lij wdell, lIid VCl 'Iell \ at IL' vlll'II'II, Ilid Ill'~eel'n wat I ' begeereu, lIi 'I we/l'll w,ll IC lijn, W'II Il cll11>allllh<lllig ouder handelI 1:l '1I 111I1l'l1.
,,1:n al. d.IU IIHl'1I arall ill 'L'I'al'l'ld kind gl:!olllt, helll I,
~'ehollr/"allll,,. al I', li,''I ollderworpell, haal lieve11 b111 itij I IJ,'11 dnor"l'hr.\\ hl "lel l1oc.:i '11lil kIlolIelI, lIlet ,"lllll'" '11 \ 1i 111tl'" \.11 111 I, j,l 1 lil '~eu\lled., ..
,11, Il' lll'1llllllhjk \II h"IiJ " !1 tll't, "rklloeid, heel
br.l,I i, '~lbh 111 d. I Ilo) 1111'11 de ' dl11 bI a, f!
d111 11'" ft 11 tlb ,bi du" ol .' "e IUIIIIIIll h,lll ï \l 011 hllll! ;'\'ublUJI'I Vllfll lllll\' cl br.llllJ.'cl, dllul 'n aall
,ll'll1l1' Inl. jlllihl IIr Cl II' 7.U1i1l1l IIk.1 [.f tlIil.luit nu IH • 'dm,''hill(' UI1I liJU I'CI \\l,i ti ., ,I. hl ;Ian dll1
~·.111" I. IJ lIld'11. 't I \\\:1 de IllleÏl' w.I<lld,"
~,'.lIJl \\,j ..hl hhlll 1I'Ikll "ifrl \'0111111u, \.Ij p;l "dil lo ,
WI) hewl'1 11 lil' 11' IIlIl'kil 11,"hll1a\'lll .• " lede". \ .. !ke 111 .I'llIhnUIll'l1d 11 ::.Irijd ziju met de hoofdwl'( ti'I' 'alullr,
\\'lij lil'''n'1\ dil' • allllll' Ic 11\0el'\1tc~ n~aanill ha r tt" 'n.
\Vlj will'll zc d\\'il1~'f'n Inl stil tal1d, \\aar ze be\\'','illK eislht.
Tot all cU/ijn wanr 1<: haakt uaar verbillding, Tol - h iding, waar IC. aandriu!:,1 op vCI"l'ui~iu!', \Vij dlil1~l:n on' op al ph hl, dil' llullr t \'erkrachteu.
L.:e \'uklalhtlng (f de \'oLlItduren It. v 11 ht loaze pooing daad l: noemen we deugd,
Onze> h l ' pV0editln dumei Il"'; i- 'n m' rI(hdir~l l1psfand
1c!~\'1l 'I "IWel ',"
(Iecn WOlll[(' I Ihl lOl)'rlen ah:. s)achloftcr., valleu 'all den
18
Eilieve, wat ligt er dan wèl op dien we ~ at, in 's hemelsnaam, gaat dau der regeeriug wel aan?
f gaat haar ni etaan, ligt er ni e t op haar weg, dan 't kibbelen over 'n plaatsje v or dezen f genen staat man? Waarlijk, de heele Regeering lijkt op 'n spoorwegmaalschappij die vergeten zou de treinen te doen loopen, om zich alleen bezig te houden met het benoemen van conducteurs."
En Multatuli stelt zichz If kandidaat voor de Kamer, hij zal optreden voor den mi handeld n arme, als v>rteg nwoordiger van d n arme. Want d r geering draa t g n kennÎ. van d b hoeften de v Ik n al de lijd dàar i , zal hij de rege rlng bericht doen van d ei eh n des volks. De arme, die nu stOIl1 i , zal voortaan preken. De hongerlijdende be olking van eder·
land zal niet lang r lwijgend hongerlijdelI.
Zijn eerste, zeer onparlementaire redevoering zal zijn: wij willen eten, waarlijk leven, g nieten. wiJ willen ~
lukkig zijn. . .
De troonrede, die de mini ter den Koning (de KonInglIl) laten uitspreken, i c n jaarlijks tt'rugkeerenr:le Ieu~en. n het antwoord d l' kam r daarop in gelijk. Nooit laat men den kouiug zeggen: tieeren, 't volk lijdt honger en gebrek. ooit antwoordt men: ire, 't volk he ft honger. En ZI')O toch m cl
'I' gesproken worden, ,I r naar waarheid wordt ge tree fd.
Want er is ecn :odd lijk rechl. Dat i 't re ht dc \'011< 0111
brood te i '(hen voor arbcil:. Het re ht om niet te sterven van honger, of in le\'en t blijven met moeite in e n lanJ, dat ruim choots t noodigl' ophrengt, maar welk. voedende kracht . eloor wanb stuur ten dce!e wordt weggeleid naar 't buiten·
lan , ten de Ic misbruikt 0111 eenige weinÎ!en te o\'erladen met gun.1."
Volgens h m ziju "de der verkeerdheden vaarondu 'I volk gebukt gaat, toc te cIJrij\'cn aan on' taat be tuur. it vree' voor tirannie heeft men alle zoo in ericht, dat het lijdende volk zich op niemand kan beroepen. n ~rondwetkoning is zo genaamd owchendbaar, Ju : niet aan prakelijk. Zoo'n Koning, wil hij zijn beroep goed waarnemen, moet niet zijn •.~lij i .g~
doemd tot niet doen. De mini lerieele \'erantwoordeIlJkheld1 een leuO'en. Zij heeten zedelijk verantwoordelijk te zijn, maar trekken zich daar niet van aan, in de daad zijn ze ook on·
schendbaar. Noch de afkeuring der geschiedenis, no h de vlo k van den tijdgen ot i. hun de I, want wat bekommert t11 n zich om de namen der onbedui Icndhcdcn, die elkaar opval ,den aan
19
de gil) 11 tafel. ~edert 12 of I,~ Jaar hcbbell WIJ bijl la h nderd van die hl'cren versktl'll, zoodat het in cderland eell onder- seh iding is gewor,kn. RCl'n mi:lister te zijn ~ewee t.
De heele inrichting van on bestuur berust op leu17cn. Het is treurig ani "na I eeuwen goddienerij, na 4 à 5 eeuwen ridder chap en adel, nu ten laat te te vallen in de handen van de bankiers ... , onz vooruitgang i van zonderlingen aard,"
En dat t meer omdat "er Jacqu riën voor de deur staan, die v I bloed n tranen zullen kosten en het te vreez n i dat dl. weg naar ni uw n het re beschaving, door 'n poel van jamm r n lal leiden. De ontwaakte v Ikeren zuil n wo demI lijn, en wraak nemen 0\er t gepleegde bedrog".
St eed zoud~n zijn redevoerin~en eindigen met hetzelfde refrein: "buitendien blijf ik erbij, dat de ellende de Volk moeten W Iden uitgeroeid" en telkens en telkens zou hij d2
I-g'l'erinl; en dl' kam rieden toeroepen: ik wiJ d l' dat hel vCl1k bi ()0d h ad •. , bIIJ0d, v Ie c eh' n I' ven~lu t.
ledele n l'rkl'lIlle dal 'r errotting' heersehte in de polili k van d 'n laat Thnr',eck - noemde hel, na Mllltatuli, 0 n I<tg'i11111 of! wel h\.' mdtinf,::", maar zooelallig wa: men verlcu-
g'l'IHI, dat lIlen het 1'01ILIbor.liJ:; erkclldc en inlusschcn Iliet:;
(leed om IJ t kwaad te stuitcn.
,,1ick'/ijn IS niet schandelijk.
/iekte laar.tcll n, \)Lvord reil, lIJ !J'.cher·
ming 11 'm n, per pcluceren (docll v rl(1l1r n), i w('1 chal1llelijk.
\:n zich Ic her0 111 Cn op die schaud', j, 't erg t van aL"
Zon :,chrecf luj in ecu lIlanill' t Aan het Volk vall I ederlaml hij zijn kandidaat tel el.
iet uat hij het volk vleide of in de hoogt' lak, 0 neen hij wa heelernaal geen demagoog, maar al wij geer, al denker trachtte hij een verkl, ring te g ven van den lagen toe tand, waarin hd volk zich b vond n zoo t zoeken naar d mil!
lh-Ien (l'n einde het op te h ffell lIit zijn ellende op toffel ijk Ionvpl al op getelijk J:;ehied. ïijn werken lijn een he I
al naai, waaruit hel volk in den Irijd t gen lijn verdrukk IS
ammunitie kan vinden, bruikbaar tot aanvat zoowel al ter verdediging.
20 21
Een etter was hij op ondcrw jsgeb,crl.
o
voortreffelijkheid van de op nbare neutral' hooi \ a hel dogma, waarbij Ik r htgeaard liberaal zwocr al het top·punt van alle wij heid. '\ cc dengenen, die dit heilige huisJc durfde aanta ten! Hij werd poeuig uitgemaakt voor een dOl11(1 r.
En daar durft me die ;\lultatuli d;)t troetelkind der liberale wijsheid te lijf te gaan en aan te toonen dat an al di mooii'"
heid 0(1 onderwijsgebied al heel weinig deugt.
\Vat weet die man van ond rwij zaken af! H cft hij ooit voor de kla ge taan? 700 ti p 111 nhm toe uit h t kamp cl ronderwijzer., l1Iel alleu trouwe liberalen. op hl'!
(1lalleland z 1fs de voornaamsle propagandamakcl, met d' moderne dominee" van de alleenzaligmakende liberale dogma'"
Hoe kan nu iemanI, die nooit in de praktijk is gcwee t, over Z11lke dingen oordeden ? \Vij en wij ane n hebb n hel 1I10no polie op hel gebied van ond rwijszakcn en dat gclicfhebber in lak n, waarvan 111en gTn v rstand heeft, brengt altijd schade te weeg,
Iweer, !I1ultatuli Inaakt· lich 'cel vIjanden ond 'r d' onder·
wijzer .
."'\aar 11Ij hck()111111~Idl' li h daar leer weinig 0111 cn • prak h t opcnlijk uil: "ik verwadll niet ander dan dat de 111 est' ondelwijlcf- van beroep mij ongelijk gevt:n."
1'0 h waren d' vragen die hij stelde rationcel.
\Vonlt h I do I I reikl, d.\t we mei onderwij b (l0f n?
Zoneen, \\f lkc fouten tflall 011 daarto· in dr.1l \V ~-;., Mo t hel allel rwij lijn inletlJicf, e. I'n iel, of ge- mengd?
Waar i. in 't t-:l'val de ~rens?
I 'huort hel Ond 'fwijs tol de lJenlOel l1i. \'.11 den Staal:
Zietdaar altemaal vcr lalldige vragell,
I: dc Mecklcnburger lIlethoIc gevolgd wordt, die daarin be.laal, dat "de jong'n onderdanig moet n zijn, meneer de clIOnIm e.ler, lel'r l ' dat", dali lal toch heel ander, g h:lOd I moeten worden, dan ale; 11l'n de s hooI dien tbaar wil maken aan dc ontwikkeling van het denkvermogen,
Dat i toch zeer duidelijk.
Onze huidige onderwij methode kan samengevat worden in deze enk Ic woorden: "we zeg gen veredeling, be 'chaving enz, te bedoelen et1 v rw ach te11 afgerichtheid tot l ker b roep, Het "ka tverdienen" staat op den voorgrond,"
Hij liep ook hier weer tegen dlèll "lloum iJl, want hiJ dntlde
If'og{'n tt'genovf'r alle scho Ispt: ialitf'iten rn lih ral l a l ' Ider 11 I bI I1 I (lnd"I\ Ij: nid dcu'l!, d~tl dl' ÎlIl\I 11gin' all d n .tdal ge n 'HI h~r ge 0114 kan I, Lben dan de v rlichting binnen zcer enge grcnz n Ie beperken, niel ander kan werken dan
Ilt rcnd op de ontwikkelilJCY, gekn lel al zij altijd is in de IIniform der eu\\'. "Ollze prok' ort jes, onze mee tertjes zijn pr duktln lIit dezelf Ie fabriek \'aarin zij zelf gero [en worden
I t het voortbrelJgen all nieuwt produkten, Zoo gielen zij alle in é'n vorm ·en deze vorm is .. ,officieel slecht. Hetb waren onzer oor pr nkelijkheid het uilz t toch dat aan ie der wordt I1lcegrgeven bij z'n enlree in ï Icven, wordt hoe langer ho leldlam 'r 'n wil' zi h daar"an <;c1l11ldig .lJaakt daar h Olt lI10ed toe! jo; 't llIih.PUllt vall al d' klt'illt: mallIl !jes dil' 'IJ Illldll'wiJs klJipll'.1 naai 't lIIilrosl'opi'ch IlIoddlclje vall hUil
!t'cst", Fn t'idl'1 ': "nn: OIllil'1 l ij, is jllisl voltlot:l1lk tol h ,t
\l'rnidigl'n cl r lIatulIrl-,:rvcn \'all dl'n wilde '11 hl:'ll'l kVl'IIS dl' (Intwikkelill:4 dil' k l nval'hlen \1'.11'1' lIil <ll'n bOl'Zl'1II de v lks Idr, indien 1lll'1l dil' ga""JI l1iL'! had vcrJdachl. \Vij hebhcJI het l'l'ln3:1kt lot 'n 1I101l'lpul;{' dl'l' halfheid, dat li'h \l'''l'l legen dl' \l'ordilli-: V:\II l'lk l~l'hel'1, I ut 'n alle ,tdlalldel In 't /.{l'bl'l'k ki:'{' dil' Ik 1I111.;l'1ijkh 'id van v \rllakil1g' nit .Iuit."
I:n :dk \ Iijl' 1 'g-ripp'11, dil' IIU 7'\fs dOOI olldl'lwij' 'rs iJl nll''Idl'l" of lIIillde (' l1Iak \\ rdlll tOl'gl'IU':>t, \ aar liJ luik,;
klll1l11'n dOl'll, Iijll kiklijk klug !l' VOl'rell op \ultaluli.
Ilij la Ilt't lil' hlj on,lt rw ijs al: Ininil11LJIII oplegue, dat hl't hl'! d 'lltl'll nid tq~'11\\l'rktl', ,,\Vat en hoevcclillen op de chuol letl t, I Hl er milllkr tpedocn, illdic:n wij lecht' h tleeren niet afleerdcn" flij liet in k ,,5\hol'lI inrichlingen die per " n
gO'd ondel wij in den l 'e' sla:UI. 0 lil''Ie abchaffing2 u mis , hi'11 IJ"er \'ru 'ht dragen dan pOl'ingen tot \'el" n ll'rillg." en
r;ngt men ht.'1lI lIliddelen Ier vcrbelèring', hij antwo rdt dat nok hij t" 'el cn kvells Ie weinig heelt ~'\ecru 0111 nch k (,ntdoen ',\,\ al kn {lil 'l', fecrbaren balla I di 7ijn verk- t:rmo·
l!:l'n h'1\,aarl l'll lwt aao Vijf'0 \all dl' h' taanu' fouten, ofvall '11 deel daarvan, ko tl hem reeds ill:pallnil!g genoeg.
Ml'l1 kan ouk nil'! zeggeIl dal wij 111,t al on, eeuw'lIlallg gcs hoolll1eestel' I'l:den hcbbl'll t'vrt' len te 7ijn I11cf d' r sul- tattn, want dl' mal kt t!l's g'l'csk' \ orelt hij de IIlcerderheid al lVt.'11 schaarsch VOOlzÎl'1I :rls dil' dn sloffdijl, 'IJ·hoeflt'u. ,,(jtl1il' l'U h'cfsiuk zijll Vt'll S ha31 " Il',I Mullatuli Of> Z'J1 eigen- aardigl' cu punli~fl' Wijll',
['n I1U 10U dil l1l'trl'kkelijh.el wijze lilg ui Is zijII, I wij lilt dt'ukt'n 111:131 IIlrf ~lfl"l'I"lI jui"t iu 11 d'll)1 dl' dJ( I. 110e·
12
veel waarheid chllilt r lIipt in dat ééne .gezt'g-de: " en he- studeerd gra~cheutje i men wa:lld dan 'n heel zo djt' on\' t,
t erde volksverllllilill~11 'n LJllii:1I \an Utl,-cht" (mlll I<; hip, wordt de a:lnsch 11\ ing::'Olethoue :lanbe 'ol n, \ :l rtoem IJmeer en meer komt en de inpompingsm thod :lIs chadelijk aan kant gezet. Als het \\ aar i , dat d men I.:h end enk die rI ,
dan hebben wij hl'! I ' ht van de opleider tier jeugd tc VOl'
deren dat zij het denken oefenen en <:lthans die oefening, die zich even naluurlijk hij het kind openbaart al het ademhalen, niet tegenwerkt.
Evenmin als wij volgen Multatuli h t gdoof aan een per- soonlijken God mogen nalaten aall ollze kinderen - "twee maal twee is vier en 'n per oonlijke God i 'n ongerijmdheid"
want zij hebben recht op waarhdd, de "Iegit:elllt' portie van elk jonger geslacht", evenmin al wij onze overtuiging mogen vervreemden aan Kerken, Kloost rs en Litve Heeren . . . die
"verderfelijke dood hanli vOIn mClIschenwaatde, ontwikkding', vooruitgang, geluk en deugd"; evenmin mogell wij onzc kin·
lieren "ter verstanusverkr:lchting' oVl'rgevell aan lIlagnl'!iseuls, theologen, biddns, g(>dvntl'htigl'~lho()11Il 'sier", heks 'nbel\vt'('r·
d.-rs, wi hl'laars, dOlnilll't'S, spo Ikvt'ldrijvt'IS, dllivt'lh:llllln.', pi ie. ters".
Men b 'glÎjpt d. t :11 dt'}'t'lIt't1 die ill dele tel111'n \'allt,t1 of die gevoelelI :lall dal soort '.111 dillgen v IwanI t, zijn, fich met alle kracht vl'r/dlell t('~en dl'lI onverlaat, tli{' zoo stout turft schrijvén, tu t eh ge 'lwlen \ ij 1 Ivell hoe 'aal' het is, dat "zoolallg we lIitt genefeIl zijn vall den kanker van 't ge- loof, v rbetering vau onderwij ; - u i. het geschikt ma!..eu tot de tud ie der \ ct I e11 van h ,t I ij n, 'n olllllogdijkheitl blO, Maar d staat heeft hl'! und 'rwij. gemaakt tot 'n regeermid- deltje en als nleu hem het onderscheid \Taagt lusc:;chen het chri telijk tn het . taal.onul'rwij, dan antwo rdl hij alw' r puntig en gel' tig' "hd ehri telijk onderwijs \ ordl bedorven uil cl n Hemel, hel 'taat onderwij uit D'n Haag".
Hel onderwijs is e n oort van biologce.-en der kinderen en
"wie de geschiedeui bestudeert, zal weldra begrijpen dat Wl>
geell biologische sc.: alle e. behoeven bij Ie wonen, 110 h prol"
ven te nemell meI oude vrouwje. op de marktelI, 0111fe wetf'll hoe zekere lieden het aanleggen011\denkv rmogen, te bedervt'll en wilskracht Ie verlammelI. 111 dit g kkenhui " bedo Jd is de lI1eu chcnma ts happij "voor l'en vergadering van ver·
standigen aall te zi 11 moel men 011 der wij J 1I0t n lH'bh'11,
dat i : men 111 el zelf rehiolog prd zijn".
23
Hij was het d~ inzag tlat g-oed ollClt-nvijs ook ll1 at eI'i e I
'11 011111 g Iijl.lieid blijll l t I,,"g ééll persot 11 b b::.t \ Idt Ol t hel onderwijzen VJIJ n glo t a:\I1tal kInderen " ien of twaalf leerlingen hebLJen Ie lnewijuin' 1I00dig an al den tijd en àl de gaven \'an 'n beh aam n welwillend ond rwijzer. Mei den beslen \\il reik IJ de kra hten van één p rsoon niet loe,
111 te voldocn aan 't geestelijk opzuiging vermogen van dertig, veerlig kinderen. De geplaagde meester i wel genoodzaakt 'n onkritisch water oepje van dorre feiten voor te zetten aan zoo- veel hongerige magen en ik mag 'I den man niet kwalijk nemen dal hij zi h 700 bru k \'all de zaak afmaakt. All waar is voor z'n geld, "Absolvo".
Voor mij slaat als ik ecn keuze 1lI0e I doen ik beken dat die keuze he I bczwaarlijk is - den derden bund I Ideën bo ellaan. Uie prachtige, ollo\'crtroffen voordrachl over Vrije Studie, door hem kort CII loch volledig bepaald als "het on- btlellllllerd streven naar waarheid", bevat alleen zulk eell chal vall \ aarhedcn l'n vaarncmingen, dal men er jarenlang genoeg' aall heefll'lI dalillell !l'lkclI bij '11Ilcrnieuwdc kzing steed- we r
"L!rofft'lI wordl door i ts anders, iets ni'IIW5, 001< ti ze ver, lÎienl :lfLOnderlijl< k \ rdell uitg'g'ven, al is het v !.lÏell van dc lIondige nokll of opmt'1 killgen, opdat ti' inhoud ervall
d'Hlldrill~e ill den \Vijd~len kring vall 111 n 'cheII,
" 'tudie tier a t u u r, al hulpmiddel lot vI'ijIJe iti V:1n stIldie? Ja. liet zijn liegl niet. '\ ie de wetten van het zij11 lIagaat - ik w'bruik hier 't word: \ el teil hij·benaderillg: el jo, g 'cn: 0 pcla t, alles is: 0111tiaI!
zeilt den ~troolll del \'ooroordeelen dood,
tkt 'oorldurend op poren \':ln tic 0 rzaak d r dingen hL! ltlUIll cognoscere causas'), waarin de hltijn. dIt di -hIer 11 t g'luk z cht - maakt on vall lil' "riede to 'J{ankclijk \'oor préconcepliëu~)der wo ui d·
h c gelet'rde fakultcit'11. en geeft ons \ elura zekere heb·
Iwlijkheid om te onderscheid 11 wat intlertlaaJ is, gc- wee t IS, l' n b Iij v c n z aI, CII wat in u termen valt
\'all gelegenheid waarheid, volk vo 1'0 rdeel, m degeloof
Lr! biologie, '
Wij willell niet zeggen, dat deze denkbeelden van Mullatuli 700:1ls mcn zegt, "een l1l'kje zijn voor ieders bàje", ncen mell moel t'l lilh illwerken, mcn moet er in groeien, maar heeft Inell hel een111aal 100\''I' g blachl, dan lal hel lIiel l. 0 ge
I) I1 I !-I'nnt'1I v:ln
u,'
oOl/.al en dt'r dillgen,) Vonropl'evaltc ot "l,.,lcld,', apliOIisti~che nweningen.
2'
let kllgen wordl d 'taal g'I(g 'crd cn ,,7110 waarlijk ik
\c'c'l gedla:'n )II'h lullatnli), 7eggt' ik 11, d:!:l1 i" V'lil Itin'~
in dil laat, 11 d.' lIuam \;1I1 dit' vl:nl,tllIIg Is I e uu nt"
Het Iiut 'm ni t zooz er In U \ eUen, het teL'el, maar in de toepa sing ervan, die lOO\Lel Ie wenschen overlaat. en maakt van all kWl'stiën, polilieke kwe'Wn in d r1and en dan pe" ifflecil hij dit op ko<;lclijk \ ilze door hel v rhaal van d n heiligen Dion in. :1 ontst nd nallldijk in lál'r lalld een geduchte agitatic, waardoor v d r' haatten en hnn zoon onl- rfden, waardoor vrouwt:n ha r e htg nooten verli len, \\aar- door winkeliers hun toonbank en gddlft ... v rlielt'n, ne n I 0 erg wa hel nog Iliet.
De 'Yloote lrijdvraag hep hil:rU\'I'r: ~)f tic: hI:i I i g I' I iony-
~iti • na l 'n dool IJI:wal\(1 t'\ d hecfI 111 •t z' n hnofd onder den rechll'l-allll f (nd 'I' dcn linkl'larln, toldat 'I' eindelijk eUl cl'llvondig man opstond ill 'I \alld, di pel' oonlijk niet gcachl was 'n dt'/l' Il'i t I het volk, dat Dioll)siu"
11:1 ;'n dood heclcl1laal Ilil'! ."1' valllilid had, dus /n honfclnil'l genol\len ollder d'n ann, noch 1I11l1t:1 d!'1\ linkt'l- noch 011.11'1' den rechl r-:\Iïl1. M:I:u \ll't vl11k }il)oidl:' diell mali11ll't vuil, alkll dtd 11 daal all lIled', tot Illis Ik winkcliers, dil' ditll1:1: 1~~('\d\;t
'11 toonbank \ l'rli 'kIl. Maar t. l'1I hij 1'1:11 stnel 1I:l111en hl't \ (\11< Id, dat I iun 'silIs helll in dell droolll \':I;\'t'r chell'11 1'11 allen "twllt' ('n lt'lf h 111 gllegd had, clat h:j kr \'oOikoming vaulla-ij 't'r 111'.
eh n l'lI b~id arm '11, na /11 olllh fthllg /11 licha,ll1 l~ellfl 111,'11 had lu h n d tamlt'lI ell IÓci is \'o,)rlg 'walldeld, I< 'n w 'rd hij toegejllicht '11 b 'klall"t til t:ik CII was t'VI'dl'lI, I't,- halv' 'Olllmigell, di~ ill gcwi h til aan/iell l'1I per, oonlrjk'g'l'-
achlhcid ietwat vcrloren hadd '11.
Indtdaad daar lijn h 'el al I' 'chl 'r-linkelkwl'stil''' in dl' W(-
I 'ld, di' loogenaallld opgel t \'IHU'11 doOI i ,t: \ at hijna Il0l-{
ongerijmuer, in 1:< I{e 'al ev n tivaas i.,
Maar , ederlal\d heeft h ,ho ft' a'lll gehe 'I and 're lak'n clan plllili'k' k vé;tii.:n ell ecn oorlog met Atjdl. En i het al\\',,'I ni 'I treffend dat hen nil:l1laml 0I11er nog het b sta,11 k mie van Ijdl. l\1ultatuli de l11:1n was die h,t volk w,ar. 'llIl\\d' lbt Nederland belil-{ wa orlog te stoken leg 'n dat rijk nder voorwcllds I dat het zich chuldig maakte aall zeem f? Alsof on. he Ie Indi che bezit lIil i Is allll'rs he. tOlld dali in roof!
Van hem is dat KevlclIgcld, W lord: Vall Atjeh begillt dl' lIeuerlaag! en al' Illl:n weel hoe dal dappel 'klein volk 1111:11
111 tI' dan een d riig-jarigell oorlo~ vuert tegell ederland , dali /Ou 11l~n tot dl' 111' 'ning IJv'rhellen dat dez' prof ti allt' kalls 21
Een ketter vas hij op koloniaal gebied,
ja, op dit gebied bovel1al. Al Il1di~d, ambt n ar kwam hij het eerst in zijn jonge jaren in aanraking met de lndi che maatschappij. En wat hij daar zag en ondervond van de zijde der Nederlander tegcnover e 11 zacht/innige bevolkil1g, dal vervulde hem met afkeer en walging \'001' hem i en blijft de hoofdzaak dat men den ja\'aan niet bt:slele, nit'l lIilLUi~e. lIiet vell11oorde. De heek kw stil: uvel \'rij"u aJ1I'id of j'ulllllli- leis I, waarover gehe'1l' bocI deelcn vtll gelcerdheid zijn g-e·
schreven, was voor ht:1l1 gcen kw 'stil'.
Alweer hegillt hij l11et dl' zoo 1lI1'nschkundigl' OIIlIH'lkill~"
dat "de geschiedcnis Uil" kert d:.lt uvaal W:l.II l"l)t)!l' hl'we- gingen voor de deur slondl'n, de kiders del algellll'I'Ilt' hdaug'tu lich bl'ijvenlell I ij7Ukl'Il \ oor op te schuiven, 0111 dl aandachl dl'r Natiëll af I> tn'kkl'l1 vall dl' hooid/uah Dit 1I1'l'nll'l1 kl"iul' h'sluur maIlIIen: KUlIsl \:111 rl'get'1 '11."
oor hcm is dl' \rlll' vlaIl.' ':111 .11'11 .Ia':
\; ortlt dl' JavJall llIishanddd?
Zal hij dil \'uolldurt:11l1 vlIdragel1?
\; at 111oei er g da, u \ "' dl'n om '11 dlld te mak~'11 :tan die mishandeliug?
En daarm de hl:blJcl1 ,lIerl i t 'lsd,; en pi inl'ipes lIi b t, maken,
Mnltatuli heeft in Indië gruwelen ge/ien ollder (JOu 'ernClIï (Jcneraal van aikril i kIeuI, l-:Tlmclen waarmede hel Kultuur- sleI el niets had uil I' slaall.
Oe behouJer heeft den liÏJcraal te dicn opzil hlt' al 1'\'elll11in iels te v rwijlen als lh: lih 'r, al d n hehoUlIsm:\II. In)l)ll:rs het i<; in ééll woord die f jl' e11 diefjes l1la a t.
Itijd wordt er geklaagd over de )uiht'itl der J:.l\'alll:'n.
Terecht zegt Mullatuli: de europeaan heginllt: met hl'lnniet tc hestdcn, ni::>1 lIil te zuigtl1, niet te vennoorden en d:lIl zal na cenigen tijd blijken of ti' j:wa:lI vrijwillig wil arb 'itlcn.
Eigenlijk is nuk de loogl'naamd vrije .lI'bdd een it'ugcn, OllZin of wie zal durven I l'wercn dat in furopa vrijL' arbl'id h 'staat VOOI UC duilend 'n produkli'VI' ar1ll'idC'r, , dil' allc'- voortbrt'l1gen wat r voortl:('lll'u 'hl \'Ioldt ....
makkelijk \ el.en Ol~~ lerll~ te vallèn 111 d ~ Ion 'l'lij en alkrkl
VO roon.l ten op w Ik ~ehil'd (c k. II-t Itlfdc'II1,'11 i" dan ~'.l'
\ ~kl en dat z I de ~ch on~lt' l"'\llllning lIJn \'001 zIJn werken.
