GESKIEDENIS VAN

GESKIEDENIS

AFRIKAANSE TAALDEWEGING

·

VER VRIND EN VYAND

UIT PUBLIEKE EN PRIVATE BRONNE,

'N LID VPN DIE GENOOTSKAP VAN REGIE AFRIKANERS.

· PAARI_J, n. F. m• 'rOJT &-·Co ..

·'

IN

ll 0

U

~

D

·

-Voorrede

r.-YoorwJm[JDI.'iG.

1.- 0u Klaas Waarse'er ...

BL.

1

2 2.-Klein Klaa.s \Va,arse'er- Vrystaat-·waterboer

kwessie

3.- Ware Afrikaner-De Afrikal1nse tal11 4.-Klein Klaas en Ware Afrikanm· ...

.'J.-Dr. Bril-Ons Landstaal

6.-Geskiedenis van Josef

II.-ANL~ID!NG.

7.-Afrikaanse By !vel vertaling

8.-0mlerhandeling met die Bybelgenootskap I l l . -GENOOT,.;KAI:' VAN REG'l'8 Al'RlKANERS. H.e'~ls en Bepalings van die Gcnootskap

Afr1kaanse Volkslied ... .. .

Groete an Landgenote (Manifest)

Die Afrikaanse Patriot

'n Afrikaanse Spraakkuns ... Die Geskiedenis van ons Land

'n Afrikaa.nse Woordebock ... Afrikaanse Almanak

Afrikaanse Gedigte Leerboekies ... Prysvrage Geldsake Takgen0otskapps · ...

lY.- ONS 'l'O.EKO}lS'l'IG!l: LANDl:i'rA.A:L,

Hoof H.egter De Villier:s syn Voorlesing

Artikel van die Zuicl AfrilGatm Da.nkb~u·e Afrikaner

Veertien Onwcderlcgde punte

5 14 .. ~3 28 41 '-"3 • 4il • 51 53 55 58 61 V7 tiS ... till 69 74 75 76 76 78 93 96 98~

Ons Vynndc Ons Sonde

L.

V.-TICUNSTA:; I'·

VT.-'l'OE}IEME}IDJ~ Eni<ENNJNG.

Die Afr-ikaanse Tnul-Zuid Afrihwn , , . , - Volksblacl

Vll.-I'OLITTF.KF: [NVI,OF.D.

RaseBde Afgodery

Ons toekornstige Volkslied ...

Anne:xat:.ie van die

z.

Tn andere opsigte ...

1'1.11.-D.U: HY!Hc[, JN AFHIKAANS.

Besluit V:'l,n die Genoot~kap

BP.sware daarteen... ·

Die uitvoering daarvan

Teunstand ·

Toestemming

Die uitvo~ring uaarvan

] ()l_ 10~~ 100 111 114 115 1LI ... 117 ] 24· 125 12i 130 13B 133 133

VAN DIE

AFRIKAANSE TAALBEWECINC,

VER VRIND EN VYAND,

UIT PUBLIEKE EN PRIVATE BRONNE

DEWEH.K DIDUlt

'n Lid van die G enootskap van R egte

Af'rikaners.

VooRREDE.

Herhaaldelik en van verskillende kante is ons gevraag om tog 'n kort verhaal te ge van die geskiedenis van die A{rikaanse •raalbeweging van die begin af, met al die stukke daarby. Die versoek is billik, want in die begin , was ons getal voorstanders mar min, 'n groot de-el word nou eers bekend met die saak, en die wil graag weet hoe. die hele beloop was. En selfs die wat van die begin af hulle andag daaran gewy het, wil tog oek graag alles weer in geregelde vplgorde lees, want dit gaat mar met koerante so, 'n mens lees dit en dan versljngcr dit weer.

Daarom het ons besluit om an die versoek te voldoen. Mar maklik is dit nie. V ereers al om al die oue koerante van so vnul jare nou weer deur te gaan, om alles daaruit te snuffel, is gen kleinigheid nie. Mar dan nog om die stof te bewe1·k, is nog moeiliker. Vereers kan jy nie mar alles opneem nie, dan kom dit. te uitvoerig; nou moet jy eers die nodigste uitsoek. Dan kan jy clit tog oek nie somar deur makaar ge nie, jy moet dit eers mooi regel. V erder, moet jy onpartyclig wees' en vrind en vyand lat reg weder-vaar. Eindelik, daar is dinge wr,t jy nie weet Qf jy hulle mar in die donker moet lat bly nie, dan of jy hulle ver goed in die geskiedeuis moet opneem om daarin bewaanl te bly. As imand dus iets verkeerd in ons werk meen te sien, dan moet hy mar denk hoe swaar ons taak was, veral onder andere drukke werksaamhede, en dan moet hy, in plaats van ous die enkele foute te verwyt, liewers hom self

verwyt waarom hy dit dan nie beter gedaan het en ons so

die kans beneem het om die foute te maak nie.

Wat ons geef is nie 'n geskiedenis van die Afrikaanse ta"al

nie; o'er die ontstaan en vmwing van onse taal het ons wat angestip, in " Die Eerste Beginsels van die Afrikaanse

/Taal"-mar ons geef hier die geskiedenis van die Afri·· ·

kaanse 'lhalbeweging, van die werksaamheid om onse taal

erkend en beoefencl te kry as landstaal. Mag dit dien om

vele teenstanders te o'ertuige, en alle voorstanders te

ver-sterk en te bemoedig! ·

I. VooRBEREIDING

Die eintlike geskiedenis van die Afrikaanse

Taalbewe-ging begin eers in 1875, met die oMigting van "die

Ge-nootskdp van regte Afnkaners." ar soos dit met die meeste sake gaat, waar waa~heid in is, die Heer sell berei

dit voor sonder dat die mens daarop merk, deur middels

wat die mens dit nie van verwag nie, en voor dat die mens self syn hand daaran kan IC. So was dit hier oek. ·

Ou KLAas

w

Die eerste wat die spreektaal hier as skryjtaal gebruik het is die skrywer van die Samesprake ~sen Klaa~­

segger en Jan T;wy~, wat eers in die k:Oraii't

gopubli-ceer · en later in 'n boekie afgedruk werd an Cradock in

1861. Vroeger het oek wel een en ander soms die taal

gebruik, mar dit was mar meer ver C.ie aardigheid, in 'n

gedig of so. Mar hier had die skrywer ('n Engelsman

van afkoms, na ons meen) 'n bepaalde bedoehng deur

die taal te gebrnik. Hy wou die :)eperasje-hewe.g:ing in die Oosteliko Provincia bevorder. Die settlaars-gees

werd namelik sterk in die Oostelike Provincie, en die Kaap en die W estelike Provincie was te Hollans of Afrikaans na hulle sin; en daarom wou hulle 'n ei'e regering he en

hoeltemal afgeskeie wees, Mar daar was 'n grote moeilik-heid, en dis onse Afrikaanse boerebevolking; die was nog deur, familiebetrekkings en andere bancle an die Weste verbonde, en nou werd die samesprake gedruk en by

dui-sende versprei om die ~s.a.. 'n boel ingebeel~l'iewe

v...a.a.t.-Qi~gees t~ l!ri~g, en sDaoende o'er te haal tot

Sepe--rasie. Duidelik verklaar die skrywer syu doel in die voorrede van die boekie (wat in Hollans geskrywe is). Eers vertel

hy