Die Samewerking Verbreek
Na die terugkeer van tls. A.J. Jacobs in 19)0 bet die Kommissie vir Hulpbe-hoewende gemeentes besluit oni jiie weer 'n predikant na Argentinie' te stuur nie(Acta, 14 0 k t . 1915).Ilierdie besluit liet geweldige kritiek ontlok (Van die liditeur, 1 Mei 1915). By herhaiing is daar sineekbriewe vanuil Argentinie gestuur om tog in hulle geestelike nood te voorsien (Kerkraad, 28 Feb. 1912, 20 Sept. 193 3, 26 Julie 1914), maar sonder enige reaksie. In Argentinie is geglo dat die houding van die „Moederkerk" te verklaar is uit die sogenaamde negatiewe verslag wat deur ds. Jacobs by sy terugkonis ingedien is (De Bruyn, 1974, p. 170, 177). Na vrugtelose versoeke deur die kerkraad om tog weer 'n bedienaar van die Woord na Cliubut te stuur, bet ouderling C.J.N. Visser by geleentheid „ver-klaar en aan die hand gegee, dat die Kerk in Suid-Ajiika haar afgesant moet glo, want dit is reg en billik, dus is dit verniet om ianger na Suid-Afrika te
kyk; die tyd moet die onwaarlieid of waarlieid van die rapport nou eens be-wys..." (Van der Walt, 10 April 1925).
Toe Tjaart van der Walt op 24 September 1924 na die Nederduits Gerefor-meerde kerk van die Kaapprovinsie geskryf liet om 'n predikant te stuur om kerklike aangeleenthede in Cliubut te ondersoek en liulle te help, h.et daar reeds twaalf jaar verloop sedert die uitspraak van Visser. 'n Nuwe geslag pre-dikante bet in die tyd op die toneel verskyn en toe die Kommissie van Orde, waarlieen die brief van Van der Walt verwys is, by die Sinode aanbeveel „<lat de- Synode dcze zauk aan die Annezorg-kommissie zui opchagen om onder-zoek in te stellen en maatregelen te nemen ler bearheiding van de leden der Kerk aldaar" (Acta 1924, p. 103), liet die rapport 'n simpatieke oor gevind
en is die aanbeveling niel algemene stemme deur die Sinode aanvaar (Ibid.). Na veertien jaar is daar nou reaksie.
1. DIE ALGEMENE ARMSORCKOMMISSIE NEEM OOR.
Seer scker sou die Algemene Armsorgkonunissie van die inlioud van die brief van Van der Walt (24 Sept. 1925), en die artikels waarna Van der Walt in die brief verwys, kennis geneem bel (De Kerkbode, 10 Junie 1925).
In die brief van Van der Walt word daar nie vee) genoem nie, behalwe dat dit baie geheimsinnig is en die belofte dal hy £100 sal belaal indien sy „berig oor loeslande aldaar ungegrond of leiuuiglig is", die dringendheid van sy versoek beklemtoojgV^djtf;Walt^24 Sep\.:A92A)^\:...-•;Tfc^i £-'V-C. In die artikels wat in De Kerkbude gepubliseer is, is die toestand van die Nederduits Gereformeerde kerk van Chubut insulke ddnker trekk'e geskilder en ds. SbiVneveldf en die Gereformeerde kerk in so vn swak lig gestel, dat sim-patie met die Nederduits Gereformeerde lidnuile aldaar jnaklik tot 'JI emosio-nele beskijt kon lej. In die tussenlyd liel die ModeraUiur nog 'n ander brief ontvang met dieversoek om so spoedig moonllik 'n predikant na Chubut te stuur (liylaag 3). Ook hjerdie brief is na die Algcinene Armsorgkommissie verwys;(Liickhdff; 1926, p.-39). ; :
Die brie'we van Van der Walt en die arlikels Ih Dd Kerkbode het inderdaad 'n beJangrike beweegrede gevonn vir die besluil van die Algenlene Armsorgkon'i-missie onv weef 'ir predikant na Chubut (e slmir (De Kerkbode, 10 Junie 1925),•■• ■■■■••■■ ' ■■< ■
Op 18 Maart 1925 kon ds. A.D. Luckhoff, skriba van die Algemene Armsorg-komriiissje,' 'n'kabel aaji M.G.G. Visser stuur: „ Church willing send minister cuble whether June will suit" (Luckhoff, 20 Maart 1925).
Tjaart van der Walt liet dadelik op die inlioud van die kabel gereageer en op 24 Maart 1925 skryf hy aan dr. Van der Merwe dat Augustus hulle beter sal p a s o m 'n predikant te ontvang. 'n Bankwissel van £ 1 0 0 vir reiskoste is ook in die brief ingesluit (Jbid.).
Op hierdie stadium was daar wel besluit dat 'n predikant sal gaa'n, niaar oor wie sal gaan, was nog nie 'n besluit geneeni nie. Dit was eers in'n brief geda-leer 28 Mei 1925 dal ds. Luckhoff liulle kon meedeel dat die AJgemcne Arm sorgkommissie se- finansiele kommissie horn gevra het om te gaan (Luckhoff, 28 Mei 1925).
Ilierdie besluit sou 'n radikale omwenteling in kerksake in Chubut meebring. As gesant van die Nederduits Gereformeerde kerk sou by dan na Argentinie gaaji ,,ten behoewe ran cms gelooj'sgenole aldaar, om kerklike sake te onder-soek en rapport te iloen " (Luckhoff 1926, p. 40).
Op 2 September 1925 het ds. Luckhoff toe na Chubut verlrek (Luckhoff, 23 Julie 1925). Dit was ,,'n dag van grote blydskap toe die blyc lydiiig gekoin
liet as anlwoord op die versoek ... dat hesluil is om 'n leruar na Cliubut te stuur" (Van liuyssteen, p. 35).
2. REAKSIE.
Pas na die besluit van die Algemene Armsorgkommissie om ds. LuckholT na Cliubut te stuur, skryf ds. D.P. van liuyssteen: ,,ilir is 'n voorwaartse slap, 'n stop bereken om die helpende hand te hied ami die minderbevoorregtes van dievolk"(Vw liuyssteen, 10 Junie 1925).
Die artikel het onder die aandag van dr. Henry Heels, skriba van diedepula-te vir die belange van die Gerefornieerde Kerke in Suid-Amerika*, gekom wal dadelik daarop gereageer het (Beets, 23 Sepl. 1925). Hy het dit jammer ge-vind dat die Algemene Armsorgkommissie, voordal hulle besluit liet om 'n leraar na Cliubut te stuur, nie eers met die deputale in Noord-Amerika en veral ook met ds. Sonneveldt in verbinding gelree en oorleg gepleeg het nie (Ibid.). Met graagte, skryf hy, sou hulle en ook die deputate in Nederland, wat met die belange van die geloofsgenole in Argentinie belas is, alle inlig-ting asook toekomsplanne aan hulle verstrek het (Ibid.). Hy het gevrees dat „die voorwaartse stap" in 'n verkeerde rigting kan lei. Na aanleiding van die versoek om 'n predikant na Cliubut te stuur, vra hy: ,,is liier inderdaad niet een ,kerkisme' in het spel dal niet mag warden gesteund?" (Ibid.). Hy maak verder aan die Algemene Armsorgkommissie bekend dat hulle vanuit Anieri-ka van plan is om nog twee prediAnieri-kante na Argentinie te stuur, een na Buenos Aires en een na Tres Arroyos (Ibid.). Dit laat horn vra of dit nou werklik nodig was om nou ook 'n predikant uit Suid-Afrika te stuur. ,,U Volk", het hy gese, „is ons vlees en blued, wuurom dan loch meer versnippering" (Ibid.). Dr. Beets het inderdaad 'u baie belangrike saak aangeroer. Onderhandeliiigs in die verband kon die kerke in Argentinie slegs tot voordee] strek en die werk van die Here daar beslendig. Die brief van ds. Beets het op sy beurl ook weer reaksie uitgelok. Verskonend is beweer dat die brief van dr. Beets onl-vang is, nadat ds. Luckhoff reeds vertrek het (De Kerkbode, 17 Feb. 1926). Die sending van ds. l.uckhoff is ook geregverdjg, onidal die Afrikaners in Chubut 'n Afrikaanssprekende predikant verlang het en ds. Sonneveldt 'n Hollander was (Ibid.).
Dr. Beets is verder daarop gewys dat die Sinode nie unverskillig kon staan teenoor die versoek van die broeders in Cliubut nie (Ibid.). Ook is verklaar
dat ,,er bestaat zover wij weten, vooreerst geen voomemen om een leeraar onzer Kerk permanent naar Argentina te zenden. De behoefte om 'n eigen gemeente daar te stichten zal zeer beslist moeten blijken, eer de synode tot zo iets zal besluilen. Er is dus zeker geen kerkistiese streven hier in het spel" (Ibid.).
Die doe] van die sending van ds. Luckhoff deur die Algemene Armsorgkom-missie korn dus baie duidelik in die antwoord op die skrywe van ds. Beets na vore. Ds. Luckhoff sou slegs gaan om ,,die hele situasie deeglik te ondersoek, die arme mense oral te besoek, dienste te liou en dan tenig te keer om met alle moontlike informusie die Koinmissie te dien, ten einde die weg te baan tot beter beurbeiding van die verafwonendc deel van ons volk" (Van Huys-steen, lOJunie 1925).
'n Vraag wat ontstaan, is of die Algemene Armsorgkommissie, noudat hulle bewus geraak het van die hulp en belangstelling van die Noord-Amerikaanse en Nederlandse kerke, nadal ds. Luckhoff raport uitgebring het oor sy bevin-dings in Chubut, we] met die deputate in Noord-Amerika en Nederland in ver-binding sou tree.
Deur onderlinge oorlegpleging kon baie misverstand en moontlike kwade ge-voelens uitgeskake] word. Dit kon slegs die saak van Jesus Christ us in Argen-tinie dien. Daar was alle rede om te verwag dat oorlegpleging met genoemde kerke sou plaasvind, want „er is ... geen kerkistiese streven hier in het spel". 3. 'N EIESOORTIGE TOESTAND IN CHUBUT.
Dat daar blydskap oor die koms van 'n predikant tilt Suid-Afrika na 15 jaar se isolasie op kerkljke gebied was, is te begrype. ilierdie blydskap moet net nie gei'dentifiseer word met 'n algemene gevoel van ontevredenheid soos Van Huyssteen beweer nie (Van Huyssteen, p. 35). Dit was daar nie. Ons het in Hoofstuk 3 daarop gewys.
Dat daar 'n algejnejie verlange was OJII die band met die Nederduits Gerefor-meerde Kerk in Suid-Afrika te herstel (Van Huyssteen, p . 35), moet ook ten sterkste ontken word. Ouderling Visser het in 1913 reeds verklaar dat hulle moet vergeet om langer na Suid-Afrika te kyk vir geestelike liulp (Van der Walt, 10 April 1925).
Die aksie het hoofsaaklik van Tjaart van der Walt uitgegaan wat in die proses 'n klompie aanhangers rondom horn verenig het (Hoofstuk 3).
-77-In 'n brief in De Kerkbode (18 Mei 1926, p . 19) word vermeld ,,datNIETde Nederduitsch Geref. Gemeente, doch AILEEN nw correspondent
(verwysen-de na br. T. v.d. Walt) met zijn 5 Secretarissen liulp gevraagd hehhen in Afrika..."
Later is na Van der Walt en die vyf „secretarissen" verwys as die „oproerma-kers" (Sonneveldt, p . 22).
Die feit dat ds. Sonneveldt in die jare 1913-1923 oor die 400 kinders gedoop het (Sonneveldt, 24 Jan. 1933), moet by die bepaling van die eiesoortige toe-stand in Chubut wel deeglik in berekening gebring word. Hierdje kinders het net een predikant geken en dit was ds. Sonneveldt. Die Nederduits Gerefor-meerde kerk was vir hulle reeds 'n vreemde kerk. Ook kinders wat in 1910 by
die vertrek van ds. Jacobs vyf jaar oud was en toe nog maar *n skrale kerk-besef het, bet in die jare eintlik ook maar net een predikant geken, naamlik ds. Sonneveldt, Die beeld wat hulle van ds. Jacobs gebad het, was ook nie juis 'n goeie beeld nie (De Bruyn, 1974, p . 182).
In die tussentyd het die Nederduits Gereformeerde kerk in Suid-Afrika hulle ook aan hulle lot oorgelaat en selfs nie hulle briewe om geestelike bearbeiding beantwoord nie (Inleiding Hoofstuk 4).
In die lig moet ons die samewerking as 'n oorgangsmaatreel sien, en we] as die begin van 'n pad wat sou lei tot een kerk onder die Afrikaners in Argentinie. Hoever 'n eiesoortige toestand reeds in Chubut ontwikkel het, blyk ook uit wat ds. Van Huyssteen skrywe as hy se: ,,Ons mense het geen onderskeid ge-maak nie; dit het daar nie op uangekom of die prediker Nederduits Gerefor-meerd of enkel Gerefonneerd was nie, hulle het soos een man hulle plig teen-oor die Wteen-oord van God getoon ... daar was geen struikelblokke, en geen kerk-iike vooroordeel, wat belernmerend kon werk nie" (Van Huyssteen, p. 5 1 , 52).
Wanneer die blydskap oor die koms van 'n predikant uit Suid-Afrika nou ver-tolk word as sou dit 'n blydskap wees oor die „lvloeder" wat weer die hand na die verlore kind uilgesteek het, omdat daar in die 15 jaar „niemaiul van liulle geiedere was, wat vir hulle siele kon sorg dra nie" (Van Huyssteen, p. 33), dan wil ons beweer dat bier 'n vermenging van nasionale en geestelike sentimente was.
nie (De I3rnyi), 1974, p. 14 18). Finansiee! het dit met liulie baie moeilik gegaan (Van JJuyssleen, p. 28). Die bestaande landswetle liet dit onmoont-lik gemaak om kaart en transport op fiskale gronde te kry (Rullmann, p. 82). UuJle het ook geen vergoeding meer ontvang vir verbetermgs wat hulle op die geokupeerde plase aangebring het nie (Ibid.; Van Huyssteen, p. 30). Dan het Chubut ook sy aparlheidsprobleem geken, al was daar nie swartes nie. Ds. Van lluyssleen konstateer met nadruk dat die Argentynse regering ,,nie al te duuig in sy skill met ans incuse is nie. In een aspek het hulle rede om met die Boere-kolouie hitler teleurgesteld te wees en wel hierin, dat die Afrikaner nie so gereed is om met sy nuwe lundgenote te vermengnie en us 'n gemeenskap gcheel en al saam te smelt ///e"(Van I luyssteen, p. 59, 60).
J J ill le het hulle as 'n afsonderlike gr'oep bly handhaaf en hulle indentiteit as Afrikaners nie prysgegee nie. Dit het meegebring dat hulle we] in Chubut ge-bly het, maar met hulle gedagtes in Suid-Afrika verloef het. Wanneer ds. Van Huyssteen hulle bejammerenswaardige omstandighede in oenskou neem, dan vra hy: ,,is dit 'n wonder dat die hoof steeds meer en meer iedere dag draai in die rigting van die ou land van wee en hartseer toe die onheilspellende gebeur-tenisse van die verlede hulle gedryfhet om een van die onverstandigste stappe van hid lewe te neem?" (Van Huyssteen, p. 24). As daar nou berig ontvang word dat 'n predikant nil Suid-Afrika op besoek kom, dan heers daar groot opgewondenheid. Dit is 'n amplelike kontak met die land wat hulle nog so lief het.
Die blydskap oor die koms van ds. Lucklioff was dus meer 'n blydskap, omdat daar weer „amptelik" met Suid-Afrika kontak geniaak is, as wat dit 'n blydskap was, omdal spesifiek die Nederduits Gereformeerde Kerk weer die hand na hulle uitgesteek het. Die inleiding van 'n kerklike en geestelike oplewing soos deur ds. Van Huyssteen beweer is (Van Huyssteen, p. 37), was dit egler ook nie. llierop word in Hoofstuk 6 teruggekom. Ds. Sonneveldt het daji ook opgemerk dat by 'n besoek van 'n predikant uit Suid-Afrika daar meer gespreek word oor „de persoon/i/kheid van den leeraar dan om de hoodschup die hi/ hreugt" (Sonneveldl, 21 Junie 1932; 22 Junie 1932). Al het Jiierdie mense nog 'n sterk nasionaJe bewussyn gehad, en al was hulle Iiarte vol lieimwee na Suid-Afrika, kan dit nie ontken word dat daar as gevolg van baie J'aktore reeds 'n bepaalde nienlaliteit by hulle aanwesig was nie, 'n eiesoorlgie toesland waarin die verskille tussen die Nederduits Gerefonneerde en die Gerefonneerde Kerk vjr hulle nie meer van soveel belang was nie.
Na bierdie mense was c)s. LuckbofT nou op pad. Die vraag is of by met die mentab'teil rekening sou bou? Son by binne 'n paar weke in slaal wees om „de wezelijke nodeii van de kolonie in de Argentijnse sfeer die Inui gehecl vreemd bleef, te pet/eu?" (Ruilmann, 1961, p. 32).
4. DS. SONNEVELDT SE VERWAGT[NGS.
Daar was egter nie net blydskap onder die Nederduits Gereformeerde lidmate toe daar verneem is dat 'n predikanl nil Suid-Afrika na Cbubul op pad is nie, maar ook by die Gereformeerdes.
Ds. Sonnevejdt verklaar dal ,,locn we hoorden, dat er een predikunt van tie Ned. Geref, Kerk uit Zuid-Afrika iiuar Clnibid zou komen om een onderzoek in te stellen naar de kerkelijke toes/wide, wax er oprechle hlvdsrlwp in ons hurte" (Sonneveldt, p. 1). Jly bet verwag dat ds. Luckboff ,,//ie/ liarl en ziel zou medewerken om de wuarlieid uan het liclit le brengen, om gerechligheid
en tucht te handliaven en om de liejlike verhoudingen tnsschen de Afrikaan-sche broeders en zuslers in dil ujgelegen oord le helpen bestendigen, ja zoo mogelijk, nog inniger le maken"(Ibid., p. 2).
Samewerking en goeje verhoudinge was vir ds. Sonneveldt van die uiterste belang, omdat by besef bet dal veral die beil van die jeug daarvan afhang. (Sonneveldt, 24 Jan. 1933).
AJJeen in die weg skryf hy ook „<>i>erdachten we met heilige oplhnisme de inogelijkheid, dat later ons volk liel middel in Gods hand mocht zijn, om het Koninkryk Gods hier uit te breiden door het bringen van het evangelie aan
het volk, in welks midden we woonden"(Ibid.).
Mel die oog bierop bet by met die uiterste versigtigbeid le werk gegaan om die reeds beslaandc eenlieid nie te skaad nie, maar te bestendig. Daarom was by bJy loe by verneem van dje koms van die predikant uit Suid-Afrika wat dan, so bet by geboop, sou nieehelp om die bestaaiide onenigbeid op te klaar en mee te belp aan die bestendiging van die tot op hede bestaande samewer king (Notule, 28 Maart 1925, art 5, 6).
Die „rondgang" vir Oktober/November 1925 is dan ook deur die ,,Kerkraad" opgeskort totdat ds. Luekhoff sou arriveer. Dan kon by en ds. Sonneveldt saam die gemeenle deurreis (Notule, 19 Sept. 1925, art. 2; Sonneveldt, p. 21). Toe ds. I.uckboff in liuenos Aires aankom, was ds. Sonneveldt reeds in Cbu bul vir sy jaarlikse besoek in Oktober/November, maar hy bet gereel dat 'n
ouderling van die gemeente van Buenos Aires ds. Luckhoff by sy aankoms in Buenos Aires sal ontmoet om hom daar van diens te wees (Luckhoff, 2 Des. 1925, p . ]609). Ook is daar'n uilnodiging aan ds. Luckhoff gerig om by sy terugkeer uit Chubut in die Ilollandse Gereformeerde Kerk in Buenos Aires met cjie bediening van Gods Woord op te tree (Sonneveldt, p. 6—8). Ook die „Kerkraad" in Chubut het horn voorgeneem om alles vir ds. Luck hoff so gerieflik moontlik te maak en hom in die uitvoering van sy taak by te staan (Luckhoff, 1926, p . 41).
Ds. Sonneveldt en die „Kerkraad" hel dus glad nie vermoed dat daar 'n predi-kant op pad was om die band met die „Moederkerk" te herste] nie. Vir hulle was daar al sover op die pad van kerklike eenhejd beweeg dat hulle gehoop het dat die koms van ds. Luckhoff slegs sal bydra om die tydelike onenighejd te besweer en die lieflike verbouding wal daar onderling bestaan het, te be-stendig en nog inniger te maak.
5. HOE DS. LUCKHOFF SY OPDRAG GESJEN HET.
Ds. Luckhoff se kennis van kerklike toestande in Argentinie het hy hoofsaak-lxk bekom uit die briewe van Tjaart van der Walt. Die brief van Van der Walt het op ds. Luckhoff, sowel as op die ander lede van die subkommissie van die AJgemene Aimsorgkommissie wat oor die sending van 'n predikant moes be-sluit, 'n diep indruk gemaak (Van Iiuyssteen, 10 Junie 1925). In die briewe, so het ons gesien, het Van der Walt, 'n baie eensydige en 'n misleidende beeld van kerklike toestande in Chubut voorgehou. Met liierdie beeld van omstan-dighede het ds. Luckhoff nou ,,as gesant van die Kerk na Argentinie" gegaan ,,ten behoewe pan ons geloofsgenote aldaar", en ,,om kerklike sake te onder-soek en rapport te doen" (Luckhoff, 1926, p . 40).
Gou het dit dan ook geblyk dal by honi by sy opdrag sou hou, naamlik om slegs ten behoewe van die Neclerduits Gereformeerde lidmate op te tree. Pas na sy aankoms in Comodoro Rivadavia bet hy ook verklaar dat sy „optree in belong van die Kerk, wat ek verteenwoordig, sou wees in die gesindheid van Christus, die Hoof van die Kerk, en met broederlike liefde" (]b]d., p. 42). Hy het dus gekom as 'n verteenwoordiger van sy kerk en dit was ook duidelik dat by gekom hel in belang van die Nederdults Gereformeerde Kerk en om, soos ons later sal verneem, die band met die „Moederkerk" te herste] (Sonne veldt, Mei 1930).
-81-Met die oog op ds. Sonnevehil se verwaglings en ideule, hel dil niks gocils
voorspe] nie.
In Buenos Aires het ouderling W. Cook liom reeds voorgestaan en liel hulk'
'n lung gesprek oor kerklike aangeleenlhede in Chuhul gehad O.uckholl, 2
Des. 1925, p. 1609).
Ouderling Cook was „een van die Kerklike konnni.isie, wat m'g naar tins
Sinode gewend het" (Ibid.). Deur die gesprek is die lieeld wat hy van die
.kerklike situasie in Chubul gehad liel, nog duideliker omlyn en liel hy
,.lang-samerhand almeer en meerop lioogte van sake" gekom (Ibid.).
Om 22h00, Saterdag die 3de Okloner 1925, liel hy voet aan wnl gcsil in
Comodoro Rivadavia (Ibid.).
Hy is reguit na die huis van Tjaarl van der Wall waar hulle 0111 eenuur die
nag nog oor kerklike aangeleenthede geseis hel'Obid.).
Na bierdie gesprekke was ds. Luckhoff, seker meer as ooit (evore
gedeler-mineerd om horn by sy opdrag le hou. Uit die gesprekke nioes dit vir hom
00k aJ duideliker word dat die band met die ,,Moederkerk" so gou as
inoorit-Jik herstel moet word (Sonneveldt, Mei 1930).
6. ONTVANGS VAN DS. LUCKHOFF.
Toe ds. Luckhoff op Saterdag 3 Oktober 1925 in Comodoro Kivadavia
aan-kom, was dit reeds te laat om vir bom 'n openbare ontvangs aan le bied.
Aan ds. Luckhoff is dit (oe oorgelaat om die reelings vir die volgende dag
te maak. Sy voorstel was dat ds. Sonneveldl die more en hy die middag en
die aand sou voorgaan met die bediening van die Woord (Sonneveldt, p. JO).
Mierdie eredieusle Jiel egler geskied onder (oesig van die „Kerkraad" van die
,,Gemeenle Chubnl".
Ds. Sonneveldt liel in sy predjkasie „de kerkeli/ke kweslie liel nmlen ... inuur
we I mochl ik in hut gehed den Ueere duitken die den leeraur nil hel geliefde
7,uhl-A}'riku reilig oner de wuleren had gebrurlit en voor Item de hulp en den
zegeii van Boven ofhiilden opdat zifn oplreden sou wees lot eere (lads en liel
geesJelijk wekijn vun alien" (]b\6,, p. 12). - —-
verwel-kom, ,,hem alle gewenschte hulp en medewerking toegezegd en ten slotte
hem den zegen des Heeren doen toezingen met psalm 134: 3" (Ibid., p. 13).
Die middag en die aand het ds. Luckhoff toe opgetree met die bediening van
die Woord (Luckhoff, 2 Des. 1925, p. 1609). Dit moes vir hierdie mense
seersekerlik 'n aangrypende oomblik gewees het. In sy nabetragting oor
hierdie gebeurtenis skryf ds. Van Huyssteen dan ook dat dit seker 'n
gewel-dige indruk op die gemoed van oud en jonk gemaak het om die prediking
vir die eerste keer in hulle lewe in Afrikaans aan te hoor. Wanneer hy egter
voortgaan en verklaar dat dit 'n gebeurtenis was ,,wat trane van opregte
dankbaarheid laat biggel het oor die wange van die oudstes van die volk en
wat 'n gevoel van verrukking gebring het oor die jeug en die jongelingskap
vir wie die Hooghollands 'n vreemde en gans onbekende gewees het" (Van
Huyssteen, p. 36), wil ons met Rullmann snr. saamstem as hy se ,,dat hier
minstens overdrywing in het spel moet zijn ... jammer blijf dat ds. Van
Huyssteen niet meedeelt dat deze ,Hoog Hollander' Afrikaans sprak en
schreef" (Rullmann, 1961, p. 32).
Die verwelkoming en die aanbod van hulp en medewerking het ds. Luckhoff
natuurlik in 'n baie moeilike situasie geplaas.
Hy het immers gekom in belang van die Nederduits Gereformeerde lidmate
en om die band met die „Moederkerk" te herstel (Sien hierbo). Daarom het
hy heelwaarskynlik besluit om die Sondag so min as moontlik te se. Selfs
op die ontvangs daardie oggend het hy nie gereageer nie (Sonneveldt, p. 14,
15, 16).
Ds. Sonneveldt en die aanwesiges het immers verwag dat hy iets sou se,
,,maar met geen erikel woord werd herinnerd aan de ontvangst hem des
mor-gens voor Gods aangezicht in oprechtheid was bereid; geen dank kwam over
zijn lippen. Ik bestond eenvoudig niet voor Ds. Luckhoff..." (Ibid.). Hy kon
natuurlik iets gese het, maar die moontlikheid dat hy die dag reeds onmin
kon veroorsaak of horn kon kompromiteer, kon horn daarvan laat afsien het.
Die feit dat hy die Sondag bo en behalwe die eredienste wat hy gelei het,
geen toespraak gemaak het nie, toon dat sy optrede uiters berekend was.
Hy verklaar dan ook dat hy van die staanspoor af gewaar het dat hy ,,met
'n baie belangrike, maar baie netelige en ingewikkelde saak" (Luckhoff,
2 Des. 1925, p. 1609) te doen sou kry.
-83-die „Kerkraad" op hoogte van sy planne moet bring, sodat hulle nie I anger
onder 'n valse indruk verkeer nie.
7. DS. LUCKHOFF ONTMOET DIE „KERKRAAD".
'n „Kerkraadsvergadering" was reeds bele vir Woensdag 7 Oktober 1925,
waarheen ds. Luckhoff ook uitgenooi was, ,,opdat alles in het werkelijke
belong der Kolonie zou zijn" (Sonneveldt, p. 19, 21). Dit is van belang om
daarop te wys dat dit 'n ,,Gekombineerde Kerkraadsvergadering" was, dus
'n vergadering soos wat dit normaalweg in die periode van samewerking
ge-hou is. Dit is 'n verdere aanduiding dat die gedagte om die samewerking te
beeindig, nie 'n algemeen geldende gedagte was nie. Beide die
Gereformeer-des en die grootste deel van die Nederduits Gereformeerde lidmate het besef
dat hulle heil in die „kolonie" in samewerking gelee is (Van Huyssteen, p. 40)
en het verwag dat ds. Luckhoff sal help om die samewerking te bestendig.
(Sonneveldt, p. 2).
Ten opsigte van die ontmoeting met die „Kerkraad" kon ds, Luckhoff dan
later ook skryf dat dit vir horn aangenaam is om te getuig ,,dat ek van die
kant met vriendelikheid en agting ontvang is, en met die versekering dat hulle
tot my diens was in my optree" (Luckhoff, 1926, p. 41). Pas na die ope
ning van die vergadering het ds. Sonneveldt 'n historiese oorsig gegee van die
samewerking en die oorsaak van die konflik in die kerklike lewe aldaar
vol-gens die algemene sienswyse aangetoon (Sonneveldt, Mei 1930, p. 5, 6).
In sy toespraak het hy ook die kwessie van sy verblyf in Nederland
aange-raak. Verder het hy verklaar dat die Afrikaners in Argentinie nie, soos in Die
Kerkblad van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika beweer is, deur die
Christelike Gereformeerde Kerk in Amerika en die Gereformeerde Kerk in
Nederland, bedien is nie.
Voorts het hy ook gese dat die twee gemeentes in Chubut ,,nie offisieel by
die Qassis van Buenos Aires aangesluit het nie" (Luckhoff, 1926, p. 41). Aan
ds. Luckhoff is daar 'n aanbod gemaak, dat die „Kerkraad" horn en ds.
Sonneveldt saam deur die „Kolonie" sal vervoer. Hy kon dan ruim
geleent-heid he om met die lidmate van die Nederduits Gereformeerde kerk te spreek
en deur ds. Sonneveldt kon dan ,,desgewenscht alle noodige inlichtingen
worden verstrekt" (Sonneveldt, p. 21, 22).
Hierna is ds. Luckhoff aan die woord gestel.
Sy toespraak het alle onsekerheid oor die doel van sy sending uit die weg
ge-ruim, want volgens ds. Sonneveldt het hy verklaar dat hy alleen vir die
Neder-dLilts Gereformeerdes gekoin liel, en nie vir die Gereformeerdes nie (Sonne-veldt, Mei 1930, p . 6, 7). Ten opsigle van die samewerking liel hy verklaar dal dil onnatuurlik en ongerymd is (Jbid.). Wat die toekoms betref, was daar vir horn slegs drie allernaliewe: of clkc gemeenle liet sy eie leraar, of ahnal moel Nederduils Gerefonneerd word, 6F aJmal moet Gerefonneerd word, Samewerking, liet by gese, is uilgesluil (Ibid.). Ilier liel by ook laal deurske-mer dal dit tydejis die samewerking nie alies eerlik daaraan toegegaan liel trie (Sonneveldt, Junie 1930).
Ds. Lucklioff hel ook die annbod van die „Kerkraad" oin JIOJJI en ds. Soane-veldt saam deur die gemeenle le vervoer, van die hand gewys en verklaar dal liy hom geheel en al laal in die hande van die kommissie wal hom uil Suid-Afrika hierheen laal kojn hel (SonneveJdl, p. 2 1 , 22).
Hy sou gese liet dal hy met die lidmale van die Nederduits Gereformeerde Kerk openJiartig wil spreek mel die doe] oni hulle ]os le maak van die same werking en die band mel die „Moederkerk" le lierstel (Sonneveldl, Mei 1930, p. 6, 7). Die „Moederkerk" sou dan ook bereid wees oni 'n predikant na Cliubut te sluurObid.).
Ten slolle hel ds. Luckhoff 'n woord van waardering aan die „Kerkraad" gerig vir die onlvangs wal op Sondag 4 Oktober 1925 vir hom geree] was. My liel ds. SonneveJdt ook berispe, omdal hy in sy hisloriese oorsig die oor-saak van die konflik in hulle midde aangeloon hel en dil volgens hom 'n aanval was op 'n persoon wal nie leenwoordig was nie. JJy liet die vergade-ring ook bedank vir die J i g " wat hy onlvang liet (Ibid., p. 7).
Die loesprauk was duideh'ke laaJ. Oor wal hy van die samewerking gedink liet en waarheen hy op pad was, hel hy die vergadering nie in die duister gelaat nie (l.uckhoff, p. 44).
Ds. Lucklioff hel wej geskryf dal by afgevaardig was oni „Kerklike sake le ondersoek", niaar dtiarvan hel weinig lereggekom. Uil liierdie eersle toespraak hel dil geblyk dal sy oordeel biykbaar reeds vas geslaan hel, nog voordal hy sy ondersoek begin liet (Sonneveldl, Junie 1930, p. 4). „Wemogeu loch ver-wac/ite/i," skryf ds. SonneveJdt, „dut ds. Lucklioff iiuar altes heeft gei'nfor-mcerd, ear ln> in liel publiek zijn oordeelgaf" (Sonneveldl, Nov. 1930, p. 4). Dal Jiy nog nie 'JI deegljke ondersoek kon doen nie, is logies, want Jiy was nog nel vier dae in C'Jiubut. Tog hel hy gespreek sooslemand wat presies ge-weel hel wal gaande was. Dit was duidelik, s6 ds. SonneveJdt, dal hy hom
deur die „oproerniakers" laat lei hel (Sonneveldt, p. 22). Dal sy oordeel vooraf vnsgestaan hel, sal ook baie duidelik blyk nil sy verdere oplrede in Chubut.
Vir ds. Sonneveldt was die toespraak inderdaad 'n openbaring, wanl liy het nie vermoed dat ds. Luckhoff gekom hel om die verbroke band mel die ,,Moederkerk" le herslel nie.
Hierdie toespraak, so is oniniddellik gevoel, ,,sloeg terslond de verwnrlitiiig aan een broederlijke oplossing der kwcstie dat bodcm in En dul was \<<n>r alien, die hel waarachtig welzijn vein ons Afrikaunsche volk in Clinhnl bedoe-len, een teleurstelling" (Sonneveldl, Junie 1930, p. 5). By die aaniioor van ds. Luckhoff se toespraak het ds. Sonneveldt ook gese ,,gevoelt men, dat hier een engliartige kerkisme ons tcgemoel treed" (Sonnevx-kll, Mei 1930, p. 6).
Die toespraak is verder as „liefdeloos" bestempel (Sonneveldt,Junie 1930, p. 4), want „met de beiungen van ons Afrikaunsche volk in een vreemd land, waar goede verlwudIngen zoo nodig zijn, werd doorden Afrikaanschen leeraar geen oogenbiik rekening gehouden" (Sonneveldl, Mei 1930, p. 5). Hel ds. Luckhoff tog maar op hierdie stadium besef watter ellende hierdie standpunt in die „Kolonie" onder die Afrikaners sou meebring, sou hy dit seker nooit gese het nie.
8. DS. LUCKHOFF RJEIS DIE „KOLONIE" DEUR.
Oor die weiering van ds. Luckhoff om saajn met ds. Sonneveldt die kolonie te deurreis, skryf ds. Sonneveldt, dal ds. Luckhoff natuurlik volkome vry is om te doen wat hy wil, „maar al deze feiten bewijzen de waarheid, dat ds. Luckhoff zijn werk liever deed onder leiding van oproermakers dan met wetligen Kerkeraad" (Sonneveldt, p. 22).
Op 9 Oklober 1925 (Luckhoff, 2 Des. 1925, p. ]609) het ds. Luckhoff be gin om die „Kolonie" le deurreis „en om kermis te mauk mel al die liuis-gesirme" (Luckhoff, 192o, p. 42).
Op hierdie reise is hy vergesel deur Ijaart van der Walt. Die „ou Vader", so skryf ds. Luckhol'f, hel ,,alles in sy vermae gadoen om die veivoer so voor-spoedig en aangenaam inoontlik te maak" (Ibid., p . 42).
Ons het reeds oor Van der Walt en sy persoon gehandel en wil dus nie weer daarop ingaan nie. Daar kan alleen maar vermoed word dat die gesprekke oor die kerklike situasie in Chubut baie eensydig sou gewees het. Dat dit 'n flater was van ds. Luckhoff dat hy horn deur Tjaart van der Walt laat begelei het, kan nie oorbeklemtoon word nie. Hy sou spoedig tot 'n ander opinie oor die „ou Vader" kom en in groot verleentheid verkeer,
Die reise van ds. Luckhoff deur die „Kolonie" het meestal per motor geskied. " Soms moes hy ook te perd sy weg vind (Ibid. p. 42). Hy skryf dat hy „met die besoek van ons mense ongeveer 1, 300 myle afgereis" het (Ibid., p . 43). Tydens die reise het hy op enkeles na met al die lidmate van die Nederduits v Gereformeerde kerk kermis gemaak (Ibid., p. 42). Hy het ook, so skryf hy, ,,die voorreg gehad om vele van die Gereformeerde vriende te ontmoet. In alle kringe is ek met die grootste liefde en hartelikheid ontvang ... dit was net asof ek weer in Suid-Afrika was: dieselfde gasvryheid en liefde, dieselfde moedertaal, dieselfde tradiesies, dieselfde gewoontes ... daar is veel wat 'n besoeker uit Suid-Afrika naar Chubut Argentinie, met dankbaarheid en selfs trots vervul. In die Afrikanerrsamelewing is daar soveel edels en voortrefliks te bespeur: die atmosfeer van die Afrikanerkring is gesond, opheffend en voorbeeldig" (Ibid,, p . 42, 48 en 49). Die vraag dring horn onwillekeurig na vore of ds. Luckhoff nie hierin ook die vrug van ds. Sonneveldt se tienjarige arbeid kon raaksien nie? (Vgl. Sonneveldt, Okt. 1930, p . 5).
Jammer dat daar in die rapport van ds. Luckhoff so weinig waardering vir die arbeid van ds. Sonneveldt was. Inteendeel, hy skryf dat „die bearbeiding van 'n gemeente, sonder bidure, sonder gereelde katkisasie vir die jongeliede, sonder behoorlike huisbesoek, sonder Sondagskole en sonder belangstellmg in die kinders, kan tog nie as bevredigend beskou word nie" (Luckhoff, 1926, p . 55).
Tydens sy verblyf van 36 dae in Chubut het hy by 20 geleenthede die evange-lie verkondig, 20 kinders gedoop en vyf vergaderings met lidmate van die Nederduits Gereformeerde kerk gehou (Luckhoff, 1926, p . 43).
Tot groot ontsteltenis van ds. Sonneveldt het ds. Luckhoff selfs ,,alles ge-doopt wat tot hem kwam..." (Sonneveldt, 20 Jan. 1932).
Daar is reeds aangetoon dat ds. Luckhoff met die volgende gedagtes sy reis deur die „Kolonie" aangepak het, naamlik dat:
b) die band met die ,,Moederkerk" herstel moet word, en
c) daar 'n algemene ontevredenheid oor die huidige kerklike situasie gclieers het.
Omdat daar geen notules van die vergaderings beskikbaar is nie, is dit niters moeilik om 'n geheelbeeld te vorm van alles wat bespreek is. Uit ander bronne kan die verloop we] duidelik afgelei word.
As gevolg van die feit dat ds. Luckhoff nie behoorlike ondersoek in verband met die kerklike situasie in Chubut ingestel het nie, het hy ook nie met die eiesoortige toestand in Chubut rekening gehou nie. Sodoende het hy die Afrikaners op kerklike gebied voor 'n situasie geplaas waarop hulle nie voor-bereid was nie en wat hulle op daardie oomblik ook nie self kon hanteer nie. Gevolglik kon ds. Luckhoff sy planne in verband met die kerklike lewe in Chubut in 'n rigting stuur wat by sy ideale gepas het. Daarom le hy die ver gaderings die volgende twee voorstelle nou in die mond, naamlik:
„(i) dat die band met die Moeder kerk sal herstel word en hy opdragkry om alle moontlike hulp vir die gemeente van die Moederkerk te verkry. (2) dat die samewerking met die Gereformeerde Kerk nie sal verbreek word nie, maar dat hy namens die lede van die N.G. Kerk met die Gereformeerde Kerk sal onderhandel en voorstelle van samewerking maak wat met die beginsels en bepalings van die N.G. Kerk nie sal in stryd wees nie en sodat die belange van die N.G. Gemeente behoorlik mag beskerm word" (Notule, Gemeente-vergadering, 7 November 1925, p . 56). Hy kon dan ook later rapporteer „dat daar 'n algemene eenstemmigheid onder die lede van die Kerk is. Almal is tevrede en almal vereenselwig hulle met die twee voorstelle" (Ibid.). Sy plarrne het dus nie die ideaal van kerklike eenheid wat deur ds. Sonne-veldt gekoester is, ingesluit nie. Hy was van mening dat ,,hoe wenslik same-smelting ook mag wees met die oog op geestelike bearbeiding, sowel as die eenheid van die klein klompie Afrikaners in die vreemde, die gedagte aan
'n oplossing van die kerklike vraagstuk deur samesmelting prakties onmoont-lik is"(Luckhoff, 1926, p . 55, (4)).
Uit die aard van die saak sou samewerking in Chubut in 'n Gereformeerde rigting ontwikkel. Daardeur sou, wat vir horn dierbaar was en onontbeerlik vir die opbou van 'n gesonde geloofslewe, soos die bidure, Sondagskole (Luckhoff, 1926, p. 55 (5)), en gesange (Van der Walt, 10 April, 1925) ver-lore gaan. Inderdaad, „Hei]jge beginsels" was vir horn op die spel (Van Huys-steen, p . 38) en daarom mag die Nederduits Gereformeerde kerk in Chubut
volgens horn ten alle koste jile ophou om te bestaan nie.
Aanvanklik het hy gese dat die samewerking ongewens is en dat dit verbreek moet word. Na sy reise beveel hy egter aan dat die samewerking nie verbreek nioet word nie. In sy verslag aan die Algemene Armsorgkommissie vermeld hy dat „wat ons Gereformeerde vriende betref, wax dit vir my duidelik dat onder die omslandighede en lev wille van die eenliekl van die Afrikaners in daardie vreeinde land, dit onwenslik sou wees oin die bestuunde samewerking tot 'n einde le bring. Ook inoes die posisie van Ps. Sonueveldt in aaivnerking geneem weird, en aan hoin reg en billiklieidgeskied" (Lucklioff, 1926, p . 44).
Die werklikheid was egter, volgens ds. Sonueveldt, dat ds. Lucklioff nie met die belange van die Gereformeerdes rekening gehou het nie (Sonneveldt, Junie 1930, p . 5). Dat hy met die belange van die Gereformeerdes nie reke ning gehou het nie, sal aangetoon word by die behandeling van die memoran dum wat hy aan die Gereformeerde kerkraad oor samewerking in die toekoms sou voorle.
Met sy aanbeveJing dat die samewerking nie verbreek word nie, was ds. Luck lioff, om die woorde van Van der Walt te gebruik, met ,,KerkpoJitiek" besig. Ds. Lucklioff het op sy reise bevind dat die meerderheid mense in die ,,Kolonie" van mening was dat samewerking die beste manier is om in hulle geestelike behoeftes te voorsien ("Van Huyssteen, p. 40). Sy gedagte om die samewerking te verbreek sou dus op teestand stuit. In die lig van sy bevin-ding beveel hy nou by die vergaderings aan dat die samewerking bestendig moet word, maar volgens nuwe voorwaardes. Dat hy egter nie van sy oor-spronklike gedagte afgesien het nie, blyk daaruit dat hy horn sou beywer om so gou as moontlik 'n Nederduits Gereformeerde predikant vir Chubut te vind. Na die ideaal van 'n eie predikant vir Chubut ,,moet nou met ade ems gestreef word" (Lucklioff, 1926, p. 44). Dat liy met die aanbeveJing tot saniewerking nie ernstig was nie en dat „Kerkpolitiek" hier aangemerk kan word, blyk ook onbelwisbaar nil die Jaaste paragraaf in sy memorandum wat liy op 6 November 1925 aan die Gereformeerde kerkraad voorgele het (Bylaug4).
In die paragraaf verneem ons: ,,...om alle misverstand te voorkom, wil die lede van die Ned. Geref. Kerk opmerksauin rnauk dat alleen een predikant van die N. G. Kcrk aan die hoof van 'n Ned. Geref. Gemeente kan stuan, en dat dit nie van 'n predikant van 'n under Kerk genuotskap verwag kan word dat by onse gemeente as sodanig kan opbou nie. Hy kan vir ons die Bvange-lie verkondig ons besoek en geestelik bearbei. maar nit die uard van die saak
kan hy onmoonllik vir ons as 'n gemeente van dieNed. Geref. Kerk op/ion". Rjer word dit onomwonde gesteJ dat samewerking in die loekoms gehecl en alonmoonliik is.
Die Nederdiiits Gereformeerde lidmate kan nie net „geestelike seeninge" nie, maar moet ook „kerklike seeninge" geniet, soos hy elders gese liet (Sonnc-veldt, Junie 1930, p. 5). Die „kerklike seeninge" kan hulle egfer nie deur 'n Gereformeerde predikant ontvang nie.
Mel. die aanbeveling oni die samewerking te bestendig liet liy die mense in Chubut dus inderdaad miski.
Volgens ds. Luckhoff was dit ook ,,die vaste besluit en innige verlange van elkeen sunder uitsondering, oin te bly in die Ned. Geref. Kerk. Die gedagte om naar 'n ander Kerk nor te gaan, kon nie gedoe word nie. By elke vergade-ring is daar eenparig besluil om die uitgestrekte hand van die Moederkerk in Suid-Afrika uan te gryp, en om die band met die Moederkerk te herstel"
(Luckhoff, 1926, p. 43).
Dit sou ook die verlange van die Nederduits Gereformeerde lidmate wees dat die „Moederkerk" weer 'n predikant moet stuur ,,om gedurende die somer-maande die gemeente te bcurbei en die werk te organiseer" (Luckhoff, 1926, p. 43).
Uil ds. Luckhoff se rapport aan die Algemene Armsorgkommissie lyk dit nou asof die Nederduits Gereformeerde lidmate in Argentinie gereed gesit het om hierdie voorsteiie te maak, terwyl dit in werklikheid glad nie die gevai was nie. Alles wat ds. Luckhoff in sy rapport voorhou asof dit van die Nederduits Gereformeerde lede kom, was mededelinge en voorsteiie van sy kant.
So liet 'n lidmaal van die Nederduits Gereformeerde kerk volgens ds. Sonne-veldt dan ook verklaar „dat ds. Luckhoff op de vergadering met zi/'n men-schen zoo op trad dat gezegd moest warden: liij heefl ons met siimheid by den neus gem I. en hy heefl gehande! in strijd met de weschen van de lidnmten zi/ner kerk"(Sonneveldt, Sept. 1930, p . 7).
9. DlESAMEWIiRKlNGVERBREEK.
Ds. Luckhoffhet wel die voorneme, naamlik om met die Gereformeerde lelers oor verdere samewerking te onderhandel, uitgevoer (Notule, 7 Nov. 1925).
Nadat hy hulle eers persoonlik besoek het, het hy die geleentheid gehad om hulle ,,op 'n vergadering in Comodoro Rivadavia te ontmoet, wat vir die doel bepaal was op 6 Nov. 1925" (Luckhoff, 1926, p . 45).
Op die vergadering was ds. Sonneveldt en sewe kerkraadslede teenwoordig (Bylaag 4).
Nadat ds. Sonneveldt die vergadering met gebed geopen het, het ds. Luckhoff dadelik aan die woord gekom. Hy het die vergadering meegedeel dat hy ge leentheid gehad het om al die lede van Nederduits Gereformeerde kerk te ontmoet en kerklike sake met hulle bespreek het. Hierna het hy toe die be-sluite wat op die vergaderings geneem is, aan die ,Jeiers van die Gereformeer de kerk" bekend gemaak, asook die memorandum waarin hulle voorstelle vir verdere samewerking vervat is (Bylaag 4).
Nadat ds. Luckhoff die memorandum voorgedra het, het ds. Sonneveldt aan die woord gekom, en die bewering dat al die Nederduits Gereformeerde lid-mate tevrede is met die besluite soos deur ds. Luckhoff vermeld, in twyfel getrek (Notule, 6 Nov. 1925). „As daar 'n verdere samewerking moet wees," (Ibid.) het hy gese, ,,dan wil hy die volgende voorwaardes op sy beurt aan ds. Luckhoff voorle:
1. Openlijke erkenning, dat in de omstandighede waarin na het vertrek van Ds. Jacobs het Afrikaansche volk achterbleef de eerlijke samewerking het beste was, dat gedaan kan word.
2. Erkenning als wettig kerkraadslid van de broeders, die tydens de samen werking, zijn verkozen door de gemeente. Gronden: de zelfstandigheid der gemeente, het voorbeeld der Schrift en hun trouw in het vervulling van hun ambt.
3. Openbare belydenis door den heer T.J. v.d. Walt wegens zijn onchriste-like optreden en aantasten van Gods Woord; benewens intrekking van alle valsche beschuldigingen. Erkenning, dat de lidmaten der N.G. Kerk, die ds. Sonneveldt bedankten, onwettige hebben gehandeld.
4. Waarborg, dat in de toekomst by eventuele samenwerking de positie van den predikant in Chubut niet worde verswakt door het eigenmachtig op treden van een anderen leeraar" (Notule, 6 Nov. 1925).
Wanneer ons hierdie voorwaardes een vir een ontleed, dan bemerk ons dat die eerste punt gebore is na aanleiding van die uitsprake van ds. Luckhoff dat die samewerking tussen die kerke onnatuurlik en ongerymd was (Sonne veldt, Mei 1930, p . 7). Ds. Sonneveldt en die „Kerkraad" het gevoel dat ds. Luckhoff geen historiese gegewens in berekening gebring het by die uitspreek
-91-van die stelling nie en dat dit reg en billik is om die Gereformeerde Kerk -91-van
.Chubut nie te verwyt nie, maarom die kerk te bedank dat daar deur die
same-werking in die geestelike nood, ook van die „N.G.-lede" voorsien is.
'n Waaideringswoord kan 'n gesonde basis vorm vir eventuele verdere
saine-werking.
Ten opsigte van punt twee moet afgelei word dat ds. Luckhoff vroee'r reeds
'n opmerking gemaak het, naamlik dat Nederduits Gereformeerde lidmate
wat as ampsdraers tydens die samewerking verkies is, nie as sodanig erken kan
word nie. Om'in die toekoms die samewerking te bestendig, was dit
noodsaak-lik dat hieroor tot 'n vergelyk gekom moet word.
In punt drie is gesuggereer dat die samewerking nie aangepak kan word met
'n „oproermaker" wat nie tot orde geroep word nie. Daarom word die
ver-soek hier gerig dat hierdie saak eers in orde gebring moet word.*
Punt vier het betrekking gehad op besoekende leraars. Dit het gebeur tydens
die rondgang van ds. Luckhoff dat hy, sonder om navraag te doen oor die
leer en lewe van persone, aan hulle kindertjies die sakrament van die doop
bedien het. Sodanige optrede sou die uitoefening van die tug in die toekoms
ondermyn. In die punt is die versoek dus dat besoekende predikante tydens
hulle verblyf en optrede in die gemeente die kerkraad nie moet verbygaan
nie.
Hierdie voorwaardes het met die basis van samewerking soos deur ds. Luck
hoff voorgeste], weinig te make gehad. In beginsel het die Gereformeerde
kerkraad dus nie iets teen die voorgestelde basis van samewerking gehad nie.
Ten opsigte van samewerking kon die gesindheid van die Gereformeerdes nie
beter weergegee word as in die woorde van ds. Sonneveldt self toe die periode
van samewerking in 1922 ten einde geloop het nie:
„Geen enkele verplichting," het hy gese, ,,is er thans om die saamwerking
onder leiding van een Geref. predikant voort te zitten. Ik zal het dus volstrekt
niet kwalijk nemen als thans wordt besloten een Ned. Gereformeerde uit
Zuid-Afrika te beroepen en dan zij?7, na deze gezegende saamwerking de
Gereformeerdes verplicht met u onder uwe leiding verder saam te werken.
En toen het ik, niet maar gevraagd, maar ik het de N. G. broeders gesoebat
om, als er die begeerle was, linn kans waar te nemen en hel my eerlijk er zander vrees le zeggen. Ik hel dus, de N.G. schier in den moral gegeven, seiner opgedrongen, om een N.G. predikant te laten kornen. En waarom? Omdal de lieer/i/kheid pan den arbeid en de waarborg van zegen, immers is ge/egen, niel in de groollieid der gemeente, niel in groot salaris, maar in die opreclite liejde eu't verlrouwen der lidmaten" (Sonneveidt, p. 87, 88). Die woorde openbaar inderdaad dat ds. Sonneveidt bereid was om sy eie posisie as predikant op le offer ten koste van sy ideaal van kerklike eenheid onder die Afrikaners in Argentinie.
Nadat die Cereformeerdes toe die geieentheid geiiad liet om die voorstelle van ds. Luckhoff „in oorwee le neem" (Luckhoff, 6 Nov. 1925), is ds. Luckhoff weer ingeroep en hel ds. Sonneveidt die memorandum in sake samewerking punt vir punt behande] (Notule, 6 Nov. J925, p . 53).
Uil die besware soos deur die C'ereformeerde kerkraad na vore gebring, be-merk ons ook dat huJle geen beginsel besware geiiad liet om weer saam te werk jiie, maar dat daar sekere praktiese besware was.
Ten opsigte van pun I C. 1 en 2 waarin die verantwoordelikhede met die oog op toekomstige samewerking aan 'n kommissie uit die twee Kerkrade opge-dra word, liet die Gereformeerde kerkraad beswaar gemaak dat sulke verant woordelikhede aan 'n klein kommissietjie toevertrou word. Ds. Luckhoff was onmiddellik bereid om sy voorstel so le wysig dat die twee afsonderlike kerkrade saam die kommissie sal uitmaak. Ten opsigte van punt C. 3 was daar geen beswaar van die kant van die Gereformeerde kerkraad nie.
By punt C. 4 Net ds. Sonneveidt sy slandpunt van die verlede herbevestig deur te verklaar ,,dal dit altyd die bedoeling was dat die N.G. Gemeente sy eie leraar kon beroep wanneer liy dit. verkies" (Ibid., p . 53). Onder die punl sou ds. Sonneveidt nog enige besware gehad liet teen die 12 maande-likse kennisgewings. Terwyl hy nog met die punt besig was, skryf ds. Luck hoff, verklaar liy loe meteens „dat die Kerkraad van die Gereformeerde Kerk beslnit liet om maar liewer die samewerking le eindig en dat die plan is dat Ds. Soimevaldl vaortaan in Buenos Aires sal woon en die gemeente van daar sal Imtrbei" (Ibid., p. 53).
Wat hel presies hier gebeur?
dit duidelik dat die Gereformeerde kerkraad bereid was om saani te werk op
die voorwaardes soos in die memorandum onder punt C. 1 tot 4 gestel. Oan
kom hy egter by punt D., die Jaaste paragraaf in die memorandum (Bylaag <1).
Wanneer ds. Sonneveldt nou by die punt kom dan verklaar by, volgens ds.
Luckhoff, „dat die Geref. Kerk besluit het om maar Hewer die samewerking
te eindig..." (Ibid., p. 53). Hoe moet liierdie onverwagte optrede van ds.
Sonneveldt verklaar word ?
Volgens art. 140 van die destydse Kerkwet van die Ncderduits Gereformeerde
kerk is ds, Sonneveldt nie deur die Actuaris Sinodi van die Nederduits Gere
formeerde kerk gelegitimeer nie. „Hy was dus geen predikant volgens uns
Ned. Gereformeerde Kerkwette en vereistes nie, en dus de facto kon hy nie
optree as sulks en die sakramente bedien nie --■ dus 'n juridiese beskouiug
en niemand ter wereld kan dit goed praat nie ~ met die N.G. Kerk wette in
ons besit en nog van krag" (Conradie, 31 Okt. 1935, p. 3, 4).
Hy kan dus volgens Nederduits Gereformeerde mening nie 'n dubbele amp
beklee nie, omdat:
,,1. Hy nie die vereiste status volgens Ned. Geref. Kerk wette had nie.
2. Hy as Geref. Predikant, al had hy die status as sulks volgens sy Kerk
wette en gebruike, kon hy onmoontlik 'n Ned. Geref. gemeente bedien
— hy kon die evangelie verkondig het — dit is al.
3. Hy had nie die bevoegdheid as predikant van 'n Gereformeerde Gemeen
te, om die Bondseels te bedien aan Ned. Geref. lede nie, m.a.w. hy kon
nie 'n kind „Nederduit" doop nie of 'n lidmaat „Nederduit" aanneem
of voorstel nie, of die Avondmaal bedien nie, of Kerkraadslede voorstel
nie, of 'n huwelik bevestig nie!! gevolglik: al had hy ook die basis van
samewerking getrou nagekom was die taak deur horn aanvaard
oimit-voerbaar en ultra vires die Ned. Geref Kerkwette" (Ibid.)
In punt D. van die memorandum is die posisie van 'n Gereformeerde predi
kant in 'n Nederduits Gereformeerde gemeente nou duidelik bepaal en
om-skryf en was dit vir ds Sonneveldt duidelik dat daar van samewerking in die
toekoms geen sprake kan wees nie.
Ds. Luckhoff wou seersekerlik nie die naam he dat hy die samewerking
ver-breek het nie. Boonop was die mense in Chubut daarmee tevrede (Hoofstuk
3, p. 11 e.v.). Daarom hou hy we] nuwe voorwaardes vir samewerking aan
die Gereformeerdes voor, maar in die laaste paragraaf van sy memorandum
maak hy weer die deur daarvoor toe.
Die feit dat die Gereformeerdes nou hieroor moes beslis, wek die skyn asof hulle nou die samewerking verbreek het. In sy rapport aan die Algemene Armsorgkpmmissie laat ds. Luckhoff nou punt D. in sy memorandum weg en wek dit inderdaad in Suid-Afrika die indruk asof die Gereformeerdes uiteindelik die samewerking verbreek het. Dat dit ook so geihterpreteer is, word bevestig as ds. Van Huyssteen skryf dat die Gereformeerde kerkraad nie bereid was om die nuwe basis van samewerking te aanvaar nie (Van Huyssteen, p . 40), met die gevolg dat die samewerking deur hulle verbreek is.
Wie net ds. Luckhoff se rapport aan die Algemene Armsorgkommissie lees, kom inderdaad onder die indruk dat die Gereformeerdes die spelbrekers was. Die werklikheid was egter heeltemal anders as wat dit in die rapport weerge-gee is. Dit was ,,een onjuiste voorstelling," skryf ds. Sonneveldt, „waardoor ons volk in Zuid-Afrika op een verkeerd spoort komt... niet wij, maar Ds. Luckhoff heeft de saamwerking verbroken en de Gereformeerden hebben slechts dit feit te aanvaard..." (Sonneveldt, 24 Jan. 1933; Acta Sinodi, Chris-telijke Geref. Kerk, Bylae X, 1926, p . 294).
Nadat ds. Luckhoff kommentaar gelewer het op die voorwaardes wat deur die Gereformeerde kerk vir samewerking gestel is, het die broeders uitmekaar gegaan, ,,maar nie voor wedersyds die versekering gegee is dat voortaan in Uefde die twee Kerke naas mekaar sal werk en bestaan. Nie teenoor mekaar nie, maar wel in vrede en Uefde naasmekaar" (Notule, 6 Nov. 1925, p . 55). Of die broeders voortaan in liefde en vrede naas mekaar sou werk, sal gesien moet word.
Nou dat die samewerking verbreek was, kon ds. Luckhoff se planne met die Nederduits Gereformeerde broeders en susters in Argentinie ten voile ont-plooi. Hy kon nou opereer met die besluit van die Gereformeerde kerkraad: „Die besluit van die Geref. Kerkraad," het hy gese,,,het nou 'n nuweposisie in die lewe geroep. Ons weet nou presies waar ons staan en ons moet nou besluit wat daar vir ons te doen staan" (Gemeentevergaderingnotule, 7 Nov. 1925, p . 56).
Ds. Luckhoff selfs was nie onseker oor wat hy moes doen en in watter rig-ting kerklike sake in Chubut moet beweeg nie (Luckhoff, 6 Nov. 1925, p . 5 5 ; Luckhoff, 1926, p . 44). Chubut moes op die kerkalmanak kom! (Luckhoff, 7 Nov. 1927).
-95-Dat ,,die N.G. lidmate 'n nuwe begin wil maak" en van voorneme is om 'n
kerkraad benoem te kry wat die belange van die gemeente moet behartig,
was volgens horn reeds 'n uitgemaakte saak.
10. ORGANISASIE.
Vanaf die verbreking van die samewerking op 6 November tot die 8ste
November wat bepaal was vir sy afskeidsdiens (Luckhoff, 1926, p. 48). sou
daar nog baie moes gebeur.
'n Gemeentevergadering is vir Saterdag 7 November 1925 in Comodoro
Rivadavia bele (Ibid.). By die geleentheid sou ds. Luckhoff verslag doen
van sy onderhandelings met die Gereformeerde leiers (Ibid.), en reelings
getref word met die oog op die toekoms. Op die vergadering was daar 27
broeders en 'n aantal susters teenwoordig (Notule, 7 Nov. 1925, p. 56).
Nadat ds. Luckhoff verslag van sy rondgang onder die lidmate van die Neder
duits Gereformeerde kerk gedoen het, asook van die vergaderings wat hy
ge-hou het, het hy verslag gegee van sy onderhandelinge met die kerkraad van
die Gereformeerde kerk „en van die mislukking van die poging tot verdere
samewerking" (Luckhoff, 1926, p. 48). Baie duidelik is dit aan die vergade
ring voorgehou dat die Gereformeerdes die nuwe voorwaardes van die hand
gewys het en dat hulle die samewerking verbreek het (Notule, 7 Nov. 1925).
Waar ds. Sonneveldt deur ds. Luckhoff beskuldig is dat hy die Nederduits
Gereformeerde mense ten opsigte van die samewerking „van begin af
heelte-mal mislei het" (Luckhoff, 1926), p. 36), kan dit nou hier van ds. Luckhoff
gese word ten opsigte van sy eie mense, met betrekking tot die werklike feite.
Hy het die vergadering verder meegedeel wat hulle kon verwag sodra die band
met die „Moederkerk" herstel is. Hy sou dan ook sy bes doen om die
,,Moe-derkerk" te beweeg om in 1926 weer 'n predikant daarheen te stuur (Notule,
7 Nov. 1925, p. 57).
Hy het die vergadering voorts gewys op besware om nou reeds 'n kerkraad te
benoem, want, het hy gese, „die Kerklike posisie is baie ingewikkeld. Die
Nederduits Gereformeerde gemeente het hier in die laastejare in naam alleen
bestaan, maar in die werklikheid was hier eienlik geen N. G. gemeente nie. Hy
meen dat ons nou te doen het met die oprigte opnuuw van 'n gemeente"
(Ibid., p . 57). Ons vind hier die tipiese kollegialistiese kerkbegrip* by ds. Luckhoff, waar die sinode eintlik die kerk is met sy „takke", soos ds. Wasser-fall dit noem (WasserWasser-fall, 1928, Belangrike punte), dwars oordie land versprei (Wasserfall, 7 Okt. 1926). Met die terugroeping van ds. Jacobs in 1910 en die feit dat die sinode nie weer 'n arbeider daarheen gestuur het nie, bestaan die kerk nou nie meer in Chubut nie. Volgens art. 4 van die destydse kerkwet be staan daar nou net „aanhangers" en „lede" van die kerk. Die kerk het sy ,,tak" met die terugroeping van ds. Jacobs daar gesluit. Daarom bestaan die Nederduits Gereformeerde gemeente in Chubut vir ds. Luckhoff alleen maar ,4n naam". In werklikheid was daar vir horn geen Nederduits Gereformeerde gemeente nie. In die lig bestaan daar ook vir hom nie 'n kerkraad nie. Die kerkraadslede wat onder die ampsbediening van ds. Sonneveldt verkies en deur hom in die amp bevestig is, kan nie as sodanig erken word nie. Hy kon nie Nederduits Gereformeerde kerkraadslede laat verkies nie, want hy is nie deur die Actuaris Sinodi gelegitimeer nie. So was hy dan van mening dat die beste en veiligste uitweg sou wees ,,om 'n sterke en vertegenwoordigende
Waaksaamheids Kommissie te benoem vir die te worde gestigte gemeente. Intussen sou hy dan met die Moeder Kerk onderhandel en die leiding van die Kerk vra" (Notule, 7 Nov. 1925). Alleen die sinode is by magte om weer
'n gemeente in Chubut te stig, of om die taal van ds. Wasserfall te gebruik, 'n „tak" van die „Moederkerk" daarte open. Die verkiesing en „voorstelling" van 'n kerkraad moet dus eers wag en sal dan eers kan plaasvind as 'n volgende predikant hulle D.V. in 1926 kom besoek (Ibid.) en die „Kerk" toestemming verleen het tot die stigting van 'n gemeente.
Die vergadering het hulle met hierdie sienswyse van ds. Luckhoff vereen-selwig en sy voorstel om 'n waaksaamheidskommissie te benoem, is eenparig aanvaar (Ibid., p . 57).
Hierdie waaksaamheidskommissie wat verteenwoordigend van die sewe wyke was, sou ,,'n wakende oog hou totdat die Moederkerk in Suid-Afrika weer 'n predikant stuur om die gemeente tydelik te bearbei" (L.uckhoff, 1926, p . 48). Nadat enkele afkondigings gedoen is, is die vergadering verdaag nadat dit met gebed afgesluit is (Ibid., p . 57).
Na die voorbereidingsdiens die aand het die Waaksaamheidskommissie onder
Vergelyk vir Kollegialistiese Kerkbegrip:
Biesterveld, P. en Kuyper, dr. H., Kerkelijk Handboekje, Kampen 1905, p. 9, 10, 11; DeWet, C.J.H., Die Kollegiale Kerkreg, Amsterdam 1921;
Van der Linde, G.P.L., Die Grondbeginsels van die Presbiteriale Kerkregehngstehel, Des. 1962, P.U. vir C.H.O.
-97-voorsitterskap van ds. Luckhoff vergader (Ibid., p. 58).
Broeder M.G.G. Visser is as sekretaris en kassier benoem. Daar is verder
be-sluit dat daar by elke vergadering 'n voorsitter gekies sal word, wat dan tot
die volgende vergadering sal waarneem (Notule, 7 Nov. 1925, p. 58). Die
naam van die nog te stigte gemeente is vasgestel as: „Die Ned. Gereformeerde
Kerk van Chubut". Die naam moes ook onxniddellik by die outoriteite
gere-gistreer word (Ibid.). Met diepe erns het ds. Luckhoff die kommissie
toege-spreek en die belangrikheid van hulle werk beklemtoon. Hulle werk sal nie
alleen wees „om oor die belange van die gemeente te waak nie, maar om alles
moontlik te doen om die lede van die Kerk bymekaar te hou, om die gemeen
te te organiseer om die kragte van klein en groot in te span, om fondse byeen
te bring en om die weg voor te berei vir die predikant wat waarskynlik
aart-staande jaar hierheen sal kom" (Ibid.). Hulle is verder aangespoor om reeds
behoorlike statistieke van die gemeente op te stel, ensovoorts. Hulle sou ook
as skakel dien in die onderhandelinge met die „Moederkerk" totdat die
kerkxaad gekies word. Hierna sal die waaksaamheidskommissie ophou om te
bestaan en alle sake sal dan aan die kerkraad oorhandig word (Ibid., p. 58,
59). Aan die sekretaris is verder opgedra om informasie in te win omtrent die
basaaropbrengs wat byeen gebring is deur die Christeljke Vroue Vereniging in
Maart 1925. Noudat die samewerking tussen die twee kerke beeindig is, moet
hy verneem of die Nederduits Gereformeerde kerk aanspraak op 'n deel van
die gelde kan maak (Ibid., p. 59).
Ds. Luckhoff het die vergadering ook nog gewys op hulle
verantwoordelik-heid,ten opsigte van die onderwysvraagstuk. Hy het dit aan hulle voorgehou
„as 'n saak eenvoudig van moet, ten welke koste opoffering en moeite ...
ookaj" (Notule, 7 Nov. 1925, p. 59). In Hoofstuk 8: „DieOnderwysvraagstuk
in die stryd" kom ons hierop terug.
'n Kommissie wat ondersoek moes instel na die verkryging van geskikte grond
,vir skooldoeleindes het ook 'n mandaat ontvang om ondersoek in te stel na
die verkryging van grond vir kerklike doeleindes (Ibid., p. 59).
Daar is ook opdrag aan F.D. Conradie gegee om afskiifte te maak van alle
notules van die kerkraadsvergaderinge tydens die samewerking (Ibid.). Watter
waarde dit vir die Waaksaamheidskommissie sou he, weet 'n mens nie,
aange-sien alle handelinge van die „Kerkraad" tydens die samewerking, volgens ds.
Luckhoff se standpunt, vir hulle van nul en gener waarde was.
Waaksaamheids-
-98-kommissie tot die volgende vergadering (Ibid., p. 59, 60). Op Sondag 8
November is daar toe van ds. Luckhoff afskeid geneem.
Die program vir die dag was soos volg gereel: ,,vroee bidstond, Sondag more;
Nagmaalsdiens, Sondag voonniddag; Kinderdiens, namiddag; dankseggings en
afskeids dlens, Sondagaand" (Notule, 7 Nov. 1925, p. 57; Luckhoff, 1926, p.
47).
,,By hierdie afskeidsdienste was daar," volgens ds. Luckhoff, ,,'n gees van
innige dankbaarheid aan die Here vir Sy liefde en leiding, voorts 'n gees van
geloof en vertroue, dat Hy ons seker sou bewaar en help, van blydskap en
moed om te doen, wat die hand vind om te doen vir die saak van die Here en
vir die opbou van die Ned. Geref. Kerk in Patagonie. "
„ Vrees niet! Ik ben de Eerste en de Laaste" (Luckhoff, 1926, p. 47).
11. DS. LUCKHOFF SE OPTREDE GEREGVERDIG.
Ds. Luckhoff het sy verblyf van 36 dae in Chubut, Argentinie, afgesluit,
te-vrede dat sy optrede die lede van die Nederduits Gereformeerde kerk uit die
haglike situasie gered het, waarin hulle verkeer het (Luckhoff, 1926, p. 55,
(6); Die Kerkbode, 22 Sept. 1926).
Daar was vir hom „heilige beginsels" op die spel, want ds. Sonneveldt, met 'n
meerderheid van Gereformeerdes in die kerkraad, was stadig maar seker besig
om die Nederduits Gereformeerde gemeente in te palm (Luckhoff, 1926, p.
36). In die verband verwys hy ook na die besluit om die gemeente by die
klassis Buenos Aires aan te sluit (Ibid., p. 36, 54).
>rNie alleen is die loop van
kerklike sake in die rigting van die Gereformeerde Kerk gestuur nie,"het hy
gese, ,,maar ook is die deur wat sou lei tot die besit van 'n eie predikant vir
die Ned. Geref. lede stadigaan toegestoot" (Ibid., p. 37). Hier verwys hy weer
na die besluit van die „Kerkraad" om ds. Sonneveldt te beroep as predikant,
,,zonder bepaling van tijd" (Ibid.).
As gevolg van die langdurige afwesigheid van ds. Sonneveldt, het hy beweer,
het die gemeente in verwaarlosing verval (Ibid., p. 39). Bowendien is die ge
meente nie behoorlik bearbei nie (Ibid., p. 44), geen bidure is gehou nie, daar
was nie gereelde katkisasie vir die jongliede nie, behoorlike huisbesoek is nie
gedoen nie, daar was geen Sondagskole nie en geen belangstelling in die
kinders nie (Ibid., p. 55), die onderwysprobleem is onaangeroer gelaat (Ibid.,
p. 51) en geen gesange is gesing nie (Ibid., p. 35). So 'n toestand, se ds.
Luck-hoff, kan tog nie as bevredigend beskou word nie. Dit het ontevredenheid veroorsaak, want die vaste besluit en innige verlange van elkeen was om by die Nederduits Gereformeerde kerk te bly (Ibid., p . 43). Daarom was dit die eenparige besluit van al die lede om die uitgestrekte hand van die „N4oeder-kerk" in Suid-Afrika aan te gryp en om die band met die „Moeder„N4oeder-kerk" te herstel (Ibid., p . 43).
Oor al hierdie argumente het ons reeds in Hoofstuk 2 gehandel. Op nog een argument ter regverdiging van sy optrede, wil ons die aandag vestig.
Ds. Luckhoff se: ,,was dit nie vir hierdie optrede nie, sou die Kerkgeskiedenis van die Afrikaners in Argentinie met 1926 'n nuwefase ingegaan het, naamlik die bearbeiding van die lede dew 'n Gereformeerde predikant in Buenos Aires woonagtig, meer as 'n duisend myle ver. Treurige vooniitsig, voorwaar!"
(Ibid., p . 55).
Ds. Luckhoff het elders opgemerk dat die planne van ds. Sonneveldt om voortaan in Buenos Aires te woon, gemaak is enige weke voor sy besoek in Oktober 1925 (Ibid., p . 48). Tydens die ontmoeting met ds. Luckhoff op 6 November 1925, het ds. Sonneveldt dit ook aan horn meegedeel dat dit sy plan is om nou voortaan in Buenos Aires te woon en om die gemeente van daar af te bearbei (Notule, 6 Nov. 1925, p . 53). Die werklike feite was egter anders. Tydens die bespreking van die memorandum van ds. Luckhoff deur die Gereformeerde kerkraad en dit vir hulle duidelik geword het dat „same-werking uitgesluit was", moes daar aan die toekoms gedink word. Finansieel sou die Gereformeerde kerk nie die mas alleen kon opkom nie (Van Norden, 16 Feb. 1926). In die tyd wat ds. Sonneveldt met verlbf in Nederland was, ontvang hy egter 'n brief waarin die Kerkraad van Buenos Aires die wens uitspreek om horn weer in Buenos Aires te he (Sonneveldt, 31 Maart 1924). Ds. Sonneveldt skryf dan aan hulle: ,,wat de begeerte van u lieden betreft om naar Buenos Aires te komen en daar te arbeiden, kan ik zeggen dat de wensch mijn ziel verkwikt heeft ... och, had ik twee lichamen, dan help ik beiden (bedoelende Buenos Aires en Chubut) ... ik mag en kan u geen hoop geven, dat zou oneerlijk zifn. Maar ik weet ook ndg niet beslist hoe de weg des Heeren zal zifn. Maar voor de Christen is en blyft het parool: biddend hopen en hopend bidden! Laat daarin de gemeente niet verslappen " (Ibid.).
In die tussentyd, ook nog tydens sy verblyf in Nederland, ontvang hy die brief van die klompie lede van die Nederduits Gereformeerde gemeente, waarin hulle hul ooreenkoms met hom as vervalle aandui (Kommissie, 28 Okt.
