Die verhouding tussen die GEREFORMEERDE KERK en NEDERDUITS GEREFORMEERDE KERK in Chubut tot ongeveer 7936

H00FSTUK7.

Die verhouding tussen die

GEREFORMEERDE KERK en

NEDERDUITS GEREFORMEERDE KERK

in Chubut tot ongeveer 7936

Vanuit Buenos Aires sou hy voortaan twee keer per jaar na Chubut gaan om die Gereformeerde kerk aldaar te bedien (Ibid.). Dat ds. Sonneveldt diep teleurgesteld was met die verloop van sake soos dit tydens en na die besoek van ds. Luckhoff uitgeva] het, kan goed begryp word.* Selfs verbittering klink deur as hy skryf:

,,Weinig kon ik, bij den aanvang dier lieflijke en rijk gezegende samewerking denken, dat er na een tiental jaren een leeraar der Nederduitsch Geref. Kerk uit Zuid-Afrika zou komen, niet om ons werk desnoods over te nemen en te verbeteren, maar om af te breken wat met moeite werd opgebouwd, om te verwoesten de lieflijke verhoudingen in deze Kolonie en op het volbrachte werk het stempel van oneerlifkheid en misleiding te setten" (Sonneveldt, Aug. 1930).

So ver het liierdie waardige pastor in die ontlading van sy emosies gegaan dat hy die „geestelijke en maatschapli/ke verwoesting" (Sonneveldt, Okt. 1930) wat in Chubut na die verbreking van die samewerking ontstaan het, geheel en al aan die optrede van ds. Luckhoff toegeskryf het (Ibid.).

By die verbreking van die samewerking was dit die wens van ds. Lucklioff dat die twee kerke voortaan in liefde naas mekaar moet werk en bestaan (Luckhoff, 6 Nov. 1925).

liierdie wens van ds. Luckhoff het egter nooit werklikheid geword nie. Feitlik onmiddellik het die verbreking van die samewerking „een toestand gevonnd, die byna omiithotidbaar is..., waar vroeger liefde was is nu haat en tweedrachl. Tot zelfs heeft het bloedfamilies, die altyd in vrede als

ders en zusters, zooals het christelijke menschen betaamd, geleef liebben, tegenover elkander gebraclit ... ik ken hier broers en zusters, die vredig knnnen een gesprek vocren latdal het op kerklike gebied bun, dan reran-derdt de vrede in boat en nyd" (Van Norden, ] 6 Feb. 1926).

Die gevolg was dat ,,menschen, die elkander vroeger opzochten en met btydschap ontmoetten..." mekaar nou verroy het en dit het inderdaail gc-skyn of die vroeere onderlinge Jiefde doodgegaan het (Sonneveldt, Okt. 1930). Kerkisme het sy jntrede in Chubut gemaak ,,waardoor er een alles-behalwe broederlijke en Christelifke verliouding antstand" (Ibid.).

1. 'N GEVEG OM LIDMATE.

Gedurende die samewerking het daar geen noodsaakfikheid of 'n behoefte bestaan om yan een kerklike jnstituut na 'n ander oor te gaan nie. Wanneer 'n broeder met 'n suster getrou het wat nie aan die kerklike instituut behoort het waarvan hy 'n lidmaat was nie, dan het die situasie net so gebly. Daar was immers net een predikant wat almal bedien het en een „kerkraad" wat oor almal toesig gehou en geregeer het.1 Na verbreking van die samewerking

en die herstigtjng van die Nederduits Gerefonneerde Kerk Chubut, het die lidmaatregisters in die hele kerklike opset groot betekenis gekry. Ds. Sonne­ veldt is dan ook van die Nederduits Gerefonneerde kant beskuldig dat hy al die name van jonge breeders en susters wat belydenis van die geloof ge­ durende die periode van samewerking afgele het, slegs in die h'dmaatregis-ter van die Gerefonneerde kerk opgeteken het (Tjaart van derWalt, 10 April 1925). Die beskuldiging het later geblyk nie korrek te wees nie.z Een van

die eerste opdragte aan die Waaksaamheidskommissie was dan ook om sta-tistiek van die Nederduits Gerefonneerde lidmate op te neem (Notule, 7 Nov. 1925, p. 58).

In die nuwe situasie wat na die verbreking van die samewerking ontstaan het en waarin elke gemeente sy huishouding moes reg kry, is daar oor en weer gemeenskap met die onderskeie kerke opgese.

'n Skrywer vermeld dat by „de laaste Kerkdienst hier in Comodoro Rivadavia gehouden, werd afgekondigd dat niet minder dan 15 personen van de N.G.K. over willen gaan naar de Gerefonneerde Kerk, en myn opinie is, dat vele dit voorbeeld nog zuilen volgen" (Van Norden, 16 Feb. 1926). Maar ook

Kyk hoofstuk 2.

-166-verskeie lidmate van die Gereformeerde kerk het aan die ander kant weer gemeenskap met die Gereformeerde Kerk Chubut opgese om hulle by die Nederduits Gereformeerde kerk te voeg (P.V.).

Hierdie oor en weer lopery na die verbreking van die samewerking was dik-wels die gevolg van ontevredenheid aan beide kante oor een of ander optre-de in eie geleoptre-dere of na aanleiding van opstokery (Bylaag 9).

Die prosedures wat by die opnames deur die onderskeie kerkrade gevolg is, het voortgevloei uit die kerkbegrip wat deur die kerkrade gehuldig is. Die prosedures het wedersydse proteste ontlok en baie onaangenaamheid veroorsaak.3

Die hantering van die geval van 'n sekere Z.R.S. Thomas is 'n tipiese voor-beeld hiervan. In 'n brief gedateer 24 April 1930 aan die kerkraad van die Gereformeerde kerk maak die kerkraad van die Nederduits Gereformeerde kerk beswaar en teken hulle protes aan „teen die handelswyse van dieEerw. leraar en die betrokke kerkraadslid van die Geref. kerk alhier, daar hulle op of omtrent die 2de deser die jonge Br. Z.R.S. Thomas 'n middel van Kerklike sensuur opgele het, terwyl hy nog wettig, lidmaat van die Ned. Geref. Kerk was!" (N.G. kerkraad, 24 April 1930).

„ My Kerkraad is verbaasd en teleurgesteld oor so 'n handelswyse," is geskryf, ,,en kan alleen die hoop koester dat so lets nie sal herhaal word nie, opdat daar nie uit hierdie hoofde ook nog nuwe wrywing tussen die twee Gemeen-tes ontstaan nie, en die Kerklike disipline daaronder kom te ly nie.

,,Graag sou my Kerkraad 'n behoorlike verduideliking van die voorval ont-vang" (Ibid.).

In 'n verklaring wat deur ds. Wasserfall op dieselfde dag as wat die protes-brief geskrywe is, uitgereik is, verneem ons meer in verband met die aange-leentheid.

Die heer Z.R,S. Thomas, van Sierra Quadrada sou op 4 April per brief aan die Kerkraad van die Nederduits Gereformeerde Gemeente Chubut kennis gegee het van die feit „dat hy nou oorgaan naar die Gereformeerde Kerk Chubut" (Wasserfall, 24 April 1930). Uit die lidmaatregister van die plaas-like Nederduits Gereformeerde Gemeente het dit geblyk „dat Zacharias

Roelof Stephanus Thomas op 19 Jan. 1929 met 'n sertifikaat van liclmaat-skap oorgekom het van die Ned. Herv. of Geref. Gemeente: Johannesburg" (Ibid.). In sy antwoord op die protes verwys die Gereformeerde kerkraad na die bogenoemde mededeling en konstateer dan dat dit nie anders kan beteken as „dat br. Tfiomas dat Sertifikaat heeft ingeleverd en daardoor dan daadwerkelijk lidmaat der Ned. Geref Kerk is geworden. Gezien mi het feit, dat by onzen Kerkeraad ook een Sertifikaat van Lidmaatschap der ge-noemde Gemeente te Johannesburg is ingeleverd, staan wij voor de vraag, of br. Thomas dan twee Sertifikaten had; of wij moeten aannemen dat de mededeeling van Uw Leeraar minder juist is. Waar in deze kwestie alles aankomt juis op de inlevering van het officieel bewys van lidmaatschap daar zou de Kerkeraad gaarne hierover nadere inlichtingen hebben. Mocht br. Thomas werkelijk met twee Sertifikaten hebben gewerkt, dan zullen we niet nalaten hem hierover te vermanen.

,jlfaar mocht de mededeeling van Uw Leeraar minder juist zijn, dan verwacht de Kerkeraad, dat u uw protest zal intrekken met die erkenning, dat de fout nietaan onzen kant is" (Gereformeerde Kerkraad, 10 Des. 1930).

Die kerkraad van die Gereformeerde kerk het die kerkraad van die Nederduits Gereformeerde kerk toe verder daarop gewys ,,om met een protest niet te haastig te zijn, maar eerst de zaak te onderzoeken" (Ibid.), 'n Verdere versoek in die brief was dat hulle graag 'n antwoord op die brief sou wou ontvang. Soos te verstane het die brief ds. Wasserfall in 'n moeilike situasie geplaas en was hy 'n duideHke verklaring aan die Nederduits Gereformeerde kerkraad verskuldig, wat hy dan ook gemaakhet in 'n brief gedateer 16 Januarie 1931. In die verklaring verneem ons: ,,dat hy in Desember, op sy eerste offisiele rondgang in teenwoordigheid van die wyksouderling vir Mnr. Thomas gevra na sy lidmaatskap, waarop hy verklaar het, dat hy tot die Ned. Geref. Kerk aUiier behodrt maar van die Ned. Herv. of Geref Gemeente: Johannesburg afkomstig was.

lrEk si horn toe dat hy sy Sertifikaat van lidmaatskap, of sy Attestaat be-hoort te laat kom van Johannesburg, om hier ingelewer te word, aangesien ons toe nog nie die Ned. Geref Lidmate Register van die tydperk van Same-werking van die Geref Leraar ontvang het nie, en dus nie wis of Mnr. Thomas se naam daarin aangeteken was of nie. Mnr. Tlxomas antwoord toe, dat hy sy Attestaat by horn het, en vertoon dit meteens ook aan my en my ouder-ling.

,,In die reel word by ons N.G. kerk so 'n sertifikaat in ontvangs geneem en die nodige besonderhede afgekondig en in die Lidmate Register ingeskrywe, waarna die Sertifikaat self vernietig word. Maar omdat sommige lidmate my toe reeds al gese het, line graag hulle hier in die vreemde land hul ou Sertifikate hou as aamlinking van hul oud-Leraar, of van hul oud-Gemeen-te in die Vaderland, waar hulle niejuis 'n gedinkboekie of-kaart by hul voor-steling ontvang het nie, het ek Mm: Thomas sy sertifikaat laat behou weens blote sentiment, nadat ek die Sertifikaat in hande had en die nodige

beson-derhede aangeteken het, wat dan ook kort daarna afgekondig en ingeskrywe

is. Egter het ek en die br. ouderling horn nadruklik gese dat hy dit voortaan alleen as 'n soort van aandinking van sy oud-Leraar en Gemeente kon hou maar geensins meer as offisiele bewysstuk kon gebruik vir sy Lidmaatskap ingeval hy weer die N.G. Gemeente: Chubut sou verfaizf" (Wasserfall, 16 Jan. 1931).

Op 3 April 1930 was ds. Wasserfall en die. ouderling weer op besoek by Thomas. Wat was hulle verwondering groot toe hy op hulle vermaning dat hy voor die kerkraad van die Nederduits Gereformeerde kerk moet verskyn „ten einde sig te verantwoord oor gepleegde ontug, antwoord, dat hy reeds die vorige week sy bestraffing daarvoor ontvang het van die Gereformeerde Leraar en die wyks kerkraadslid van die Gereformeerde Gemeente)" (Ibid.). Thomas het hulle verder meegedeel ,,dat hy besluit het om oor te gaan na die Gereformeerde Kerk, en dit aan die Gereformeerde Leraar meegedeel het, ja dat sy kindjie ook reeds deur die Gereformeerde Leraar gedoop is, en dat hyself, na sy ontvange bestraffing, as Vader geantwoord het volgens die eis van die Doopsformulier. Nog meer verbaasd vra ons: maar hoe kan u dan sonder Attestaat van ons Gemeente, waartoe u tans behoort, oorgegaan het na 'n ander Kerk, en meteens ook onder sy Tug kom? Daarop se Mnr. Thomas, dat hy sy ou Sertifikaat van die N.H. of Gereformeerde Gemeente: Johannesburg aan die Gereformeerde Leraar vertoon het, en dat genoemde Leraar dit as vokloende beskou het vir die oomblik, maar horn ook gese het, dat hy 'n brief moet rig aan die N.G. kerkraad Chubut, vragende sy Attestaat" (Ibid.).

Die volgende dag, so het ds. Wasserfall verder verklaar „meer as 'n week nadat hy bestraf was deur die Gereformeerde Leraar en kerkraadslid, het hy dan ook 'n brief aan die N. G. kerkraad van Chubut (Let op! nie van

Johannes-burg!) gerig, op genoemde advies van die Geref Leraar, wat dus klaarblyklik

geweet het, dat hy (Mnr. Thomas) tot die Ned. Gereformeerde Gemeente Chubut behoort, in welke brief hy wel geen Sertifikaat gevra het nie (wat toe natuurlik dan ook maar net mosterd na die maaltyd sou gewees het!) maar

tog kennis gegee het aan die N.G. Kerkraad, dat hy oorgaan na die Geref. Kerk. Hieromtrent het ek rapport getlocn aan my kerkraad, waamp die genoemde protes toe gemuuk is van ons kunt teen die Imndelswyse vim die Geref, Leraar en betrokke Kerkraad slid " (I b id.).

Dit was vir ds. WasserfaU 'n groot raaisel waarom ds. Sonneveldt so opgelree het. Die rede vir sy optrede hoef egter nie ver gesoek te word nie, soos hiler wel aangetoon sal word.

Die handelswyse van ds. Sonneveldt is dear ds. WasserfaU besterripel as: ,,'n absolute verkragting van die Tugreg van 'n Kerkraad oor sy eie Lidmaat, en dat derglike handelswyse die soseer gewenste toenadering en wedersydse agting ttissen die twee gemeentes in Clmbut geensins kan bevorder nie, niaar veeleer op pynlike wyse afbreek" (Ibid.).

Derhalwe is hy persoonlik van mening ,,dat dit 'n skromelike versvim, fa selfs 'n skandelike minagting van die Gereformeerde beginsels van 7^ug sou gewees het, as die Ned. Geref. Kerk so 'n handelswyse op sulke glaslieldere getuienis, sonderprotes kon iaat verbygaan" (Ibid.).

Op grond van die verklaring van ds. WasserfaU het die kerkraad van die Nederduits Gereformeerde Kerk Chubut besluit ,,om by ons tevore inge-diende protes te bly en dit veeleer nog te beklemtoon" (N.G. Kerkraad,

17 Jan. 1931).

Die brief is deur al die kerkraadslede onderteken met die vertroue „dat u Kerkraad... onsgevoelens in hierdie saak sal respekteer" (Ibid.).

Op hierdie verklaring en skrywe het die kerkraad van die Gereformeerde kerk gereageer, alhoewel 'n antwoord nie deur die Nederduits Gereformeer­ de kerkraad verlang is nie. Hulle het gereageer, „omdat ons zwygen in dezen wellicht kan warden opgevat als een bewys, dat die verklaring ons heeft overtuigd dat het ongelyk in deze zaak aan onzen kant ligt. En dit is vol-strekt niet het geval" (Gereformeerde Kerkraad, 24 Maart. 193 1).

Die kerkraad van die Gereformeerde kerk het verder aangetoon:

„... dat hier hy a en itw Leraar een groot en onbegiypelijk misverstand aan-wezig is. En het is juist dit misverstand, dat noodzaakelijk moet, warden opge-helderd. Het blykt da! u uitgaat van de gedachte, dat de heer Thomas eersl is vermaand, terwyl hy dus nog lidmaat van een andere kerk was, en dat hy

na die oefening van tucht als lidmaat onzer gemeente is aangenomen.

„ Van dit standpunt kunnen wif volkomen begrijpen, dat u meende te moeten protesteeren. De kerkraad der Geref. kerk kan egter niet denken dat u ambs-dragers der Geref. kerk tot sulk een onmogelifke en dwase handeling in stoat achten.

,,Alleen personen, die zich onder het opzicht van onzen kerkraad stellen, het geen de belofte inhoud, om zich mede te onderwerpen aan de Kerkelijke vermaningen, kunnen voorwerpen van tucht zijn. En dit Gereformeerde be-ginsel is ten voile gehandhaaft en in praktyk gebracht ten opzichte van den heer Thomas. Hy is eerst als lidmaat toegelaten en pas daarna wegens zijn bekende overtreding bestraft en vermaand..." (Ibid.).

Die Gereformeerde kerkraad het die Nederduits Gereformeerde kerkraad verder na aanleiding van die modus operandi wat deur ds. Wasserfall voor-gestel is, wat ds. Sonneveldt behoort te gevolg het, daarop gewys:

„dat al is alles gegaan, zooals Uw Leeraar in zijn verklaring meedeelt, dan doet dit niets te kort aan het recht van ieder Kerkeraad om een persoon zelfstandig, desnoods zonder eenig certificaat te onderzoeken en onder zijn opzicht te nemen. En eveneens heeft elk persoon het recht, om zich elk oogenblik aan de gemeenschap eener Kerk te onttrekken en aanzoek te doen by den Kerkeraad eener andere Kerk. We mogen dit betreuren, dat recht stoat vast, en zoo is het naar Gereformeerd beginsel. Duidelijk is thans, dat de heer Thomas den raad werd gegeven om van dit feit beleefd-heidshalwe aan u kennis te geven ... hierdoor toont onze Kerkeraad zijn achting voor een zusterskerk. Wij hadden de hoop, dat dit door u zou wor-den gewaardeerd, vooral omdat door u deze beleefdheid niet steeds in acht is genomen. Wij denken hier aan het geval van de echtgenoote van een Uwer Kerkeraadsleden, n.l. van den heer Jacobo Visser. Wei werd vemomen, dat zy was overgegaan maar officieel hoorden wij niets ... Hier gelyk nog in een ander geval, hadden wij kunnen protesteeren, maar liever berustten wij in deze dingen, om de verhoudingen niet verder te verslechten" (Ibid.).

Ten opsigte van sodanig voorkomende gevalle het die Gereformeerde kerk­ raad die vraag aan die Nederduits Gereformeerde kerkraad gestel „of het niet in de toekomst gewenscht zal zijn, eerst in dergelyke gevallen een per-soonlijk onderhoud met elkander te houden en met het inzenden van pro-testen niet te haastig te zijn. Dat zal ongetwyfeld medewerken, om verhou­ dingen in Chubut althans voor verslechtering te bewaren. WeUicht brengt

het verbetering. En dat moet ons streven zyn" (Ibid.).

Meer as 'n jaar en vier maande later het die Nederduits Gereformeerde kerk-raad op die brief gereageer. In die brief wat na die vertrek van ds. Wasserfall geskryf is, verneem ons 'n baie broederliker en simpatieker houding.

In verband met die opmerking van die Gereformeerde kerk dat die Neder­ duits Gereformeerde kerkraad versuim het om beleefdheidshalwe kennis te gee van 'n sekere lidmaat van die Gereformeerde kerk wat na die Neder­ duits Gereformeerde kerk oorgegaan het, skryf die Nederduits Gereformeer­ de kerkraad dat ,,met leedwese erken ons, dat daar soms ongereeldhede plaasgevind het in die begin van ons nuwe Kerklike bestand, toe alles nog ongewoon en in wording was — ongereeldhede wat, sover ons ons herinner, nie net tot ons Kerk beperk was nie. Maar mag ons u met alle beleefdheid daarvan herinner, dat 'n verdere beskuldiging geen argument of verdediging is nie, net so min as dat twee swart kolle op mekaar gedruk oflangs mekaar gestel 'n wit kol kan maak" (N.G. Kerkraad, 17 Julie 1932).

Baie interessant is die opmerking in die brief van die Nederduits Gerefor­ meerde kerkraad: ,,derhahve meen ons, dat dit nutteloos sal wees om die korrespondensie oor hierdie biesondere geval voort te sit, daar dit genoeg-saam btyk, dat die twee Kerkrade, in hierdie geval altans, nie op dieselfde Geref. grondslag staan nie" (Ibid.).

Inderdaad, die interpretasie van wat „gereformeerde grondslag" was, was by die twee kerkrade nie altyd dieselfde nie. Ds. Sonneveldt het telkens die beskuldiging gemaak dat die Nederduits Gereformeerde leraars ,,komt nooit met kerkrechtelij'ke beginselen, maar met gevoels argument en... Hoe gaarne zouden wij zien dat de leeraars der N.G. kerk naar zuivere beginse­ len handelen en hun eigen lidmaten in de gezonde praktijk onderwezen" (Sonneveldt, 24 Jan. 1933). Dat verskil ten opsigte van die kerkbegrip in die onderhawige geval tot spanninge tussen die twee kerklike institute gelei het, kan nie weggeredeneer word nie.

In 'n ander geval, die van 'n sekere suster Maria Henning (geb. Hammond) wat die gemeenskap met die Nederduits Gereformeerde kerk opgese het, is daar weer byvoorbeeld sterk gewetensdwang deur oud-ouderling Tjaart van der Walt van die Nederduits Gereformeerde kerk op haar uitgeoefen om dit nie te doen nie (Bylaag 9). Die uiteindelike gevolg van die optrede van Van der Walt was dat die Gereformeerde kerkraad 'n klag teen Van der Walt by die Nederduits Gereformeerde kerkraad aanhangig gemaak het

(Gcref. Kerkraad, 25 Okt. ]927).

In verband met die klag liet die Nederduits Gereformeerde kerkraad besluit om daarvan af te stap, aangesien die brief deur„d/e Br. v.d. Walt in sy private hoedanigheid en nie as Kerkraadslkl geskrywe is nie, en aangesien daar volgens die beskouing van die Vergadering geen belediging of lets onbehoorliks in die brief vervat is nie..." (Ibid.). Sulke optrede en handelswyse bet egter nie daartoe bygedra om die verhouding tussen die twee gemeentes te verbeter nie, inteendee] dit het spanninge laat toeneem.

Ds. Sonneveldt en die Gereformeerde kerkraad se standpunt in verband met die oorgaan van 'n lidmaat van een kerkh'ke instituut na 'n ander was steeds: „dat elk voor zijn eigen conscientie moet uitmaken, tot welke kerk hy wil behooren " (By laag 10).

2. DIE HANTERING VAN DIE SONNEVELDT/VAN DER WALT-KWESSIE. 'n Verdere faktor wat na die verbreking van die samewerking bygedra het tot die slegte verhouding tussen die Gereformeerde en Nederduits Gerefor­ meerde kerk, was die hantering van die Sonneve]dt/Van der Walt-kwessie deur die Nederduits Gereformeerde kerkraad. In Art. 3 van die kerkraads-notule van 28 Maart 1925 lees ons: „De Leeraar drukt zijn spyt uit dat er en de gemeente oneenigheid is en betreur het dat er dinge worden gezegt die onwaar is en zyn goeden naam aantasten" (Notule, 28 Maart 1925, art. 3).

In Art. 4 van dieseifde notule word meer lig op die saak gewerp as ons lees dat ,,in verband met de besschuldiging als zijn er geld uid Africka door den Leeraar zijn achter gehoiiden werden de Voorsitter en ouderling Swanepoel naar den Heer T. v.d. Walt afgevuardig om opheldering van hem te vragen" (Ibid.).

Daar is reeds in Hoofstuk 3 daarop gewys dat die aksie van Tjaart van der Walt om 'n leraar vir die Nederduits Gereformeerde kerk te bekom meer gerig was teen die persoon van ds. Sonneveldt en die Gereformeerde kerk as wat die aksie voortgespruit het uit die behoefte en begeerte van die Neder­ duits Gereformeerde Kerk Chubut om 'n eie leraar te he.

Met die oog op die bereiking van die doel het hy onder andere die gerug versprei ,,dat ds. Sonneveldt zich geld zou hebben toegeeigend, dat voor kerkelijkc doeleinden was gezonden" (Sonneveldt, 8 Nov. 1927). Ook het

hy in De Kerkbode verskeie artikels geskryf waarin hy beskuldigings gemnak het „die het karakter van Ds. Sonneveldt aantastten en in '/.uid-Afrika ecu

verkeerden indnik hebben gegeven betreffende zijn arbeiri under mis rnlk" (Sonneveldt, 8 Nov. ] 927).

Ook sou hy Nederduits Gereformeerde lidmate aangemoedig het om, wan-neer ds. Sonneveldt Sondae gepreek het, tuis te bly (Ibid.). Al die dingc het ds. Sonneveldt geweldig ontstel en hy het slegs een begeerte gehad, naam-lik dat die dinge in die reine gebring en reggestel moes word.

Blykbaar het die kommissie wat deur die ,,Kerkraad" na Tjaurt van der Walt afgevaardig was, niks uitgerig me, en het die „Kerkraad" sy hoop op ds. Luckhoff gestel (Notule, 25 Maart 1925, art. 6; Sonneveldt, Waarheid in Chubut, p. 2). In hulle verwagtings is hulle diep teleurgestel (Sonneveldt, M e i l 9 3 0 , p . 6 ) .

En so was een van die eerste dinge waarmee ds. Wasserfall na sy aankoms in November 1926 te make gekry het, die wanverhouding wat daar tussen ds. Sonneveldt en oud-ouderling Tjaart van der Walt bestaan het (Wasser­ fall, 26 Nov. 1926).

Ds. Sonneveldt het verwag dat die nuwe dominee sy onderneming om iets aan die saak te doen (Ibid.) sou gestand doen. Met die bantering van die saak deur ds. Wasserfall was hy egter ook diep teleurgestel. Hy moes tevrede wees met 'n brief waarin hy vermaan is om „de persoonlike, en de zuiver

KerkJike kwesties doorgaans duidelik van elkander te onderscheiden; laat

ons het alles 'n zaak van oprecht, kinderlik gelovig, volhardend gebed voor onze alvermogende Hemelse Vader maken; en laat ons steeds handelen in de geeste van Galaten 6: 1, Koloss 3: 13, en dergelike voorschriften van Gods Woord; en dan twijfel ik niet of het zul nog alles mettertyd recht komen, zij het dan ook willicht op 'n geheel andere wifze dan wij gemeend hebben... "(Wasserfall, 26 Nov. 1926).

Dit het ds. Sonneveldt nie bevredig nie. Daar was vir horn meer op die spel. In die tussentyd het die kerkraad van die Nederduits Gereformeerde Kerk Chubut by ds. Sonneveldt aangeklop vir die doop-, huweliks- en lidmaatregis-ters wat hy gehou het tydens die periode van samewerking. Hy het besef dat dit vir die administrasie van die Nederduits Gereformeerde gemeente noodsaaklik is en hy was ,,dan ook van harte bereid al die gegewens te ver-schaffen " (Sonneveldt, 23 April 1927), maarmet 'n voorwaarde.

-174-In sy brief verwys hy na die optrede van Tjaart van der Walt en dan gaan hy voort:

„Eisch van Gods Woord is, dat zulke dingen of worden bewezen of open-lifk en manlijk worden teruggetrokken. Wanneer ik zulk een verklaring in die Kerkbode zal lezen, dan zal daardoor het verleden vergeven en vergeten zijn. Dan zoiiden we inderdaad weer als broeders elkaar in de oogen kunnen zien en dan zal van onze zyde ook alles gaarne worden gedaan wat in het belong is ook van de Ned. Geref gemeente, welke gemeente ondanks het gebeurde, nogde liefde van mijn hartheeft.

„Mijn vriendelijk verzoek aan den Kerkraad is dus: ruim het groote strui-kelblok uit den weg en alles is in orde. Gaarne ben ik bereid met een com-missie uit uw midden te spreken en de gewenschte verklaring gezamenlijk op testellen..."(Ibid.).

As antwoord op die brief het die kerkraad van die Nederduits Gereformeerde kerk aan ds. Sonneveldt berig dat dit hulle genoee aangedoen het „dat U Eerw. erkent dat de Registers thans nog in uw bezit ... zyn ... echter zyn wij weer teleurgesteld met't beslag gelegd op gemelden boeken ingevolge van 'n per soonlike kwestie tussen U Eerw. en den heer T.J. v.d. Walt die haar oorsprong had tydens en onder U Eerws. bediening en dat de thans fungeerenden Kerkeraad inderdaad niet verantwoordelik is voor de optre-ding en handelwyzen van Kerkeraadsleden tydens de samewerking. Wif zijn wel bewust van den oorsprong van de zaak tusschen u eerw. en den heer T.J. van der Walt, doch van de brieven in ,JDe Kerkbode" weten wif niet" (N.G. Kerkraad, 23 April 1927). Hoe die kerkraad kon yerklaar dat hulle nie van die briewe van Van der Walt geweet het nie, is onbegryplik. De Kerkbode is algemeen gelees in Argentinie en die gewraakte artikels van Van der Walt in die uitgawe van 3 Desember 1924 en 24 Desember 1924, sou lank die onderwerp van bespreking in Chubut gewees het.

Die probleem is egter ontduflc met die opmerking „datde thans fungeerenden Kerkeraad inderdaad niet verantwoordelik is voor de optreding en handel­ wyzen van Kerkeraadsleden tydens de samewerking". Tog het hulle guns-tig gereageer op ds. Sonneveldt se „vriendelik verzoek om den struikelblok uit den weg te ruimen" (Ibid.). Aangesien hy egter op die punt gestaan het om na Buenos Aires te vertrek, het hulle besluit'om „de benoeming eener Coommissie zooals door U Eerw. aan de hand geven, uit te stellen tot den komst van ons Leraar van Zuid-Afrika en wanneer UEerw. weder hier zal zijn" (Ibid.).

Intussen het ds. Sonneveldt self 'n samespreking met Tjaart van der Walt gevoer wat tot geen resultaat gelei het nie. Wanneer hy die Nederduits Gere-formeerde kerkraad oor die ontmoeting inlig, merk hy op dat „er is gcc'ii kwaad in my hart, doch na zooveel jaren ben ik thans overtuigcl, dat ik gemakkelifk in mijn eer, karakter en goeden naam kan worden aangctast, doch dat ik niet mag rekenin op een behandeling naar den eisch van Gods Woord. Ik zal den Kerkeraad dan ook niet meer lastig vallen met deze zaak... Zoodra ik tyd daarvoor vind, zal ik u een afschrift bezorgen van de lidmaten, die tydens de samenwerking belydenis deden en van de kinderen derN.G. kerkdie doormij zi/h gedoopt" (Sonneveldt, 9 Nov. 1927).

Met die koms van ds. Hurter in Oktober 1927 het die versoek van ds. Sonne­ veldt insake 'n kommissie weer op die kerkraadstafel gedien, maar die kerk­ raad het besluit om nie aan die versoek te voldoen nie (N.G. Kerkraad, Maart 1928). Die kwessie tussen ds. Sonneveldt en ouderling Tjaart van der Walt is deur die Nederduits Gereformeerde kerkraad algemeen betreur en daar is aan ds. Sonneveldt geskryf dat „ofskoon die Kerkraad nie wou of naar sy mening handelend optree nie, is dit egter pynlik dat u Eerw. en die heer van der Walt deur persoonlike onderhoud ook nie tot 'n oplossing kon kom nie ... dis uiters jammer maar miskien is daar nou onder die bestaande omstandighede van 'n Chris te like punt beskoud, nie 'n vreedsamer weg uit die moeilikheid nie, dan die deur u eerw. ingeslaan en u Eerws. besluit is seker die enigste en beste om verder wrywing te voorkom. Dit word gewaardeer" (Ibid.). Dat die optrede van die Nederduits Gereformeerde kerkraad in die hantering van die saak 'n bitter smaak in die mond van ds. Sonneveldt moes nalaat, is vanselfsprekend, en dat dit nie stimulerend was vir beter verhoudinge tussen die twee gemeentes nie, kon elkeen vermoed. Hoe maklik kon alles nie uit die weg geruim gewees het nie.

Met die besluit van ds. Sonneveldt het sy en die Gereformeerde kerkraad se betrokkenheid met Tjaart van der Walt nie geeindig nie. Reeds op 25 Oktober 1927 het die Gereformeerde kerkraad by die Nederduits Gerefor­ meerde kerkraad 'n klag teen Tjaart van der Walt ingedien na aanleiding van 'n brief wat hy aan 'n sekere suster Hammond geskryf het, „welke inhoud in hooge mate beleedigend en krenkend is voor die zuster en ook voor de Geref. Kerk" (Geref. Kerkraad, 25 Okt. 1927). Die saak het vir die Gerefor­ meerde kerkraad baie swaar geweeg, want, so het hulle gevoel, deur die handelswyse van Van der Walt ,,word de tweedracht onder ons volk weer verscherpt" (Ibid.).

Ilulle sluit hul brief af in die vaste vertroue dat „uw vergadering den heer T.J. v.d. Walt zal vennanen, om voortaan alle onchristelijke actie na te laten..." (Ibid.).

Nad at 'n kopie van die gewraakte brief op versoek van die Nederduits Gere-formeerde kerkraad aan hulle gestuur is (N.G. Kerkraad, 5 Okt. 1927), bet hulle onder voorsitterskap van ds. Hurter op hul vergadering van 17 Desem-ber 1927 besluit dat „aangesien die brief deur die Br. v.d. Walt in sy private hoedanigheid, en nia as Kerkraadslid geskrywe is nie, en aangesien daar volgens die beskouwing van die Vergadering geen belediging of lets onbehoor-liks in die brief vervat is nie afstap van die saak" (N.G, Kerkraad, 26 Feb. 1928).

Ds. Sonneveldt en die Gereformeerde kerkraad was magteloos teenoor die optrede van die Nederduits Gereformeerde kerkraad. Van 'n verbetering van die verhouding tussen die twee kerke was daar geen sprake nie. Terself-dertyd moes hulle ook verneem dat die Nederduits Gereformeerde kerkraad hulle in die beplanning van onderwyssake verbygegaan het (N.G. Kerkraad, 26 Feb. 1928), nieteenstaande die feit dat die Nederduits Gereformeerde kerkraad hulle vroeer versoek het om 'n kommissie te benoem om hulle te ontmoet „ten einde Skool sake te bespreek sodra ons Leraar hier is..." (N.G. Kerkraad, 30 Sept. 1927).

Dit is opmerklik dat daar in die hantering van die saak vanaf die kant van die Nederduits Gereformeerde kerkraad telkens 'n welwillende houding blyk, maar wanneer daar 'n predikant op besoek uit Suid-Afrika kom, loop sake in die verkeerde rigting. In die betrokke gevalle was dit ds. Hurter. Wanneer ds. Sonneveldt kla oor die optrede van die Nederduits Gerefor­ meerde predikante en in die besonder ook oor die van ds. Hurter, dan skryf ds. Hurter aan ds. Wasserfall: „Ik voel echter dat wij maar zo min mogelik notitie van hem en zijn kliek nemen moeten. Hun geraas openbaart hun swakheid ... en als liy er behagen in schept zijn zwanezang te zingen, laat hem zingen!" (Hurter, 26 April 1929).

3. REGISTER.

Die reaksie van die Nederduits Gereformeerde kerkraad, eers ten opsigte van die wanverhouding wat daar bestaan het tussen ds. Sonneveldt en Tjaart van der Walt en daarmee saam die wyse waarop hulle die klag teen Van der Walt behandel het, het ds. Sonneveldt blykbaar laat besluit, dat die Neder­ duits Gereformeerde kerkraad dan maar kon sien en klaarkom, want van sy

belofte om afskrifte van die Iklmaut- en doopregister wat hy tydens die samewerking opgeste] het, vir hulle te maak, het niks tereg gekoni nie.

Hierdie optrede van ds. Sonneveklt hel natimrlik ook nie gelei lo) beler betrekkinge tussen die twee kerklike institute nie.

Die handelswyse van ds. Sonneveidl, is gese, ,,muuki ten rechte of ten on-rechte, die pynlike iiulmk op de gemoederen van velen Cliristenen in de Ned. Geref. Gemeente, alhier, dat him oud-Leraur, Ds. Sonnebeldt, bezig is ze mi op een onchristelike wyze te tergen, te vermuken, fa, ze tot onvergenoegd-heid teprikkelen en uan te porren " (N.G. Kerkraad, 16 Mei ]930).

Die versujm om te voldoen aan ImJIe herhaakle versoeke om afskrifte van die registers het die Nederdujts Gereformeerde kerkraad genoop om 'n dringende versoekskrif ,,aan de H. Eerw. Moderatuur van de NederduMse Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika,Kaap de Goede Hoop" te rig.

>rDoor de nood gedreven," skryf hulle, ,,en omdat wij niet dadelik op

onbroe-derlike wyse naar het Gerechtshof de toevluclit willen nemen, wenden wij ons eerst tot u Eerw. met het dringend verzoek, dat u door de nodige repre-sentasie, by de bevoegde Autlioriteiten der Gereformeerde Kerken in Holland en der Christelike Gereformeerde Kerk in de Verenigde Staten van Noord Amerika zoudt willen aandringen, om door Imn invloed Ds. A.C. Sonneveidl, Geref. Predikaat te Buenos Aires, te willen bewegen de Doop- en Lkhnaten Registers wettige eiegendommen van onze Ned. Geref. gemeente alhier, uan de Kerkraad van deze onze Gemeente onverwyid te overhandigen" (Ibid.). Die Moderatuur het toe 'n brief opgeste) waarin die versoek gerig is aan „de H.E. Moderatuur van de Gerejbnneerde (Kerk) in Amerika, en om hare aandag aan deze zuak te geven, en haren invloed te gebntiken om de Kerke-raad van de Ned. Geref. gemeente, Chubiit te lielpen hare registers in lianden te krijgen" (Moderatuur, 15 Aug. ]929).

Die Moderatuur van die Nederduits Gereformeerde kerk was blykbaar in die war waarheen die brief gestuur inoes word, en het dit weer na Argenti­ n e teruggestuur (Luckhoff, 28 Okt. 1929). Of die brief ooit later by die regte adres uitgekom het, is hoogs te betwyfel. Dit b]yk wel dat ds. Sonne-veldt van die versoek deur die Moderatuur kennis gedra het. Of die versoek­ skrif by horn uitgekom het, is ook nie met sekerheid vas te steJ nie.

Sonne-veldt uiteindelik ,,'n afskrif daarvan met Jan van Norden gestuur het: of dit nou die uitwerking van ons versoekskrif deur ons Moderatuur was, weet ek nie. Dis slordig genoem soos dit nou is; wel netjies afgeskrywe, maar onkronologies met leemtes ens; en nie eers onderteken nie" (Wasserfall, 26 Nov. 1930).

So is die knelpunt tussen die Nederduits Gereformeerde kerkraad en ds. Sonneveldt na vyf jaar uiteindelik uitgestryk.

4. DIE „AVONDMAALKWESTIE".

Vervolgens let ons op die ,,grenzlose verwarring op Kerkrechtelijk gebied, door het wonderlijk en onbegrijpelijk optreden" van die Nederduits Gere­ formeerde leraars in wat ds. Sonneveldt noem, die „AvondmaaIkwestie" (Sonneveldt, Okt. 1930).

Tydens die besoek van ds. Luckhoff, en daarna tydens die besoek van ds. Wasserfall in 1926/27, het die twee predikante onderskeidelik die „kolonie" deurreis en op verskillende plekke die Woord en sakramente bedien (Luck­ hoff, 1926, p. 43). Soos wat die gebruik gedurende die 12 jaar van same-werking was, het almal opgekom, ongeag aan watter kerk hulle behoort het, om die Woord te hoor. Tydens die besoek van ds. Van Huyssteen in 1931 was dit nog steeds die geval. Hy skryf onder andere: „Ons Afrikaner-hart het dit weldadig aangedoen om te sien dat ons Gereformeerde broeders en susters van alle kante saamgekom het om saam met ons die Meester te dien en te verheerlik ... daar was geen struikelblokke en geen kerklike vooroor-deel..." nie (Van Huyssteen, p. 52).

Tydens hierdie rondreise het die besoekende Nederduits Gereformeerde predikante „zonder machtiging, zonder eenige ruggespraak, aan de lidmaten der Gereformeerde Kerk het Avondmaal" bedien (Sonneveldt, Julie 1927), en volgens ds. Sonneveldt so ingedring in die diens van die wettige leraar. ,,Jk neem aan," skryf ds. Sonneveldt, „dat ze het in onkunde hebben gedaan" (Ibid.).

Tydens die besoek van ds. Hurter in 1927 het hy dieselfde weg ingeslaan „deur 'n vriendelike uitnodiging aan die broeders en susters van die Gere­ formeerde Kerk te rig om saam die dood van die Here te gedenk". Hy het geen fout daarin gesien nie en boonop, het hy gese", in Suid-Afrika is dit praktyk dat die lidmate van die Gereformeerde en Nederduits Gereformeer­ de Kerk oor en weer bymekaar nagmaal gebruik (Sonneveldt, Des. 1928).

In 'n latere skrywe hou hy vol ,,dat de Doppers in my Vrystaatse gemeente geregeld onze dienste hebben bygewoond, ook Nachtinaal" (Ilurter, 26

April 1929).

Die nuwe situasie wat ontstaan het na die verbreking van die samewerking het die Gereformeerde kerkraad gedwing tot besinning oor die weg wat vroeer deur hulle gevolg is. Die kerkraad het dan ook besluit dat die Heilige Nagmaal voortaan deur ds. Sonneveldt bedien sal word slegs aan lidinate van die Gereformeerde kerkr(N.G. Kerkraad, 7 Mei 1929).

Met ietwat van verontwaardiging wou die kerkraad van die Nederduits Gere­ formeerde Gemeente Chubut toe weet „of dit waar is volgens gerugte dat u eerw. kerkraad besluit het om die gebruik van die Heilige Nagmaal te weier aan lidmate van die N. G. Kerk ... dit is soos u kan begryp noodsaaklik vir ons om 'n offisiele antwoord te he in belang van ons gemeente" (Ibid.). Die Gereformeerde kerkraad het hulle geantwoord dat dit ,,thans niet meer noodig is uitvoerig op deze zaak in te gaan. We verwifzen u naar de artikelen in het Kerkblad voor Zuid-Amerika, terwyl ook uw leeraar u ongetwyfeld de noodige opheldering sal geven betreffende de zuiwere kerkrechtelijke beginselen en de daaruit voortvloeiende praktyk" (Geref. Kerkraad, 25 Okt, 1927).

Dit was voorwaar 'n ingrypende besluit en het 'n drastiese wysiging in die bestaande praktyk te weeg gebring. Baie tonge het los gekom en daarom het ds. Sonneveldt 'n reeks artikels oor die „Avondmaalsbediening in Chubut" die lag laat sien. In die artikels verneem ons dat alle menslike willekeur by die bediening en gebruik van die Nagmaal uitgesluit is. Alles, het hy geskryf, moet hier geskied ,,naar den wil des Heeren naar het recht, dat in de Kerk van Christus geldt" (Sonneveldt, Julie 1927).

Daaroor kan geen verskil bestaan nie, skryf hy, ,,dat iemand slechts in zijn eigen Kerk recht heeft, om dit sacrament te ontvangen... Wanneer ik bv. in een Gereformeerde gemeente op eigen houtfe zou optreden, dan maakte ik mif schuldig aan een grove zonde, die volgens art. 80 Dortsche Kerkenorde met schorsing en afzetting gestraft zou worden. Dat is de zonde van indnngen in den dienst van een ander" (Ibid.).

In die lig van Art. 80, Dordtse Kerkorde, het hy dan ook die optrede van ds. Luckhoff en Wasserfall beoordeel as „indringing in die diens van de wettige leraar". Hy wys daarop dat die Nederduits Gereformeerde broeders en susters

deur die verbreking van die samewerking eintlik gesebet: ,,wij wenschen met longer door den Gereformeerde predikant te worden bediend" (Ibid.). Dit is natuurlik Inille reg, het liy gese, „maar nu komt, het ongeloofelijke. Nu wil men, dat de Gereformeerde nominee het verkeerde voorbeeld van zijn Neder-duitsche collegas volgt; dat liy zander machtiging, zonder verzoek van den N.G. Kerkeraad, toeli aan de laden dier Kerk het Heilige Aeondmaalbedient; men wil, dat liy zich scliuldig maakt aan de grove zonde van indringen op een gebied, waar hy niets te zeggen heeft; men wil bediening der Sacramenten zonder tueht.

,,En nu zal ieder wel begrypen, dat hier geen sprake is van persoonlijke kwesties ... dat niemand zich beleedigd behoef te gevoelen. De lidmaten der N.G. Kerk hebben zich te wenden tot hun Kerkeraad. Die kerkeraad heeft te zorgen voor geestelijke bearbeiding der gemeente door Woord en Sacramenten.

,,De Kerkeraad draagt de zware verantwoordeli/kheid voor het zieleheil der lidmaten. Vraagt men, of ik dan geen medelijden het met die broeders en susters die verlangen naar het Avondmaal, dan is mijn antwoord, dat mijn hart nog even warm voor hen klopt als vroeger. En mijn gebed is, dat ze de verkwikkingen des Heeren spoedig mogen genieten. Maar de Heere schenkt zijn zegen alleen in den ordelijken weg. Een bediening van het H.A. bmten den ordelijken weg werpt geen zegen af" (Sonneveldt, Julie 1927).

Watter grenslose verwarring het die verbreking van die samewerking nie op kerkregtelike gebied onder die Afrikaners in Argentinie meegebring nie! Sou die mense begrip he vir die nuwe situasie?

Gereeld het ds. Sonneveldt die rondgange na die verbreking van die samewer­ king deur die „Kolonie" waargeneem en die Woord en Sakramente aan die lidmate van die Gereformeerde kerk bedien. By die geleenthede was daar natuurlik ook van die Nederduits Gereformeerde lidmate teenwoordig. By 'n sekere geleentheid het mevrou Venter, eggenote van J.N. Venter en lidmaat van die Nederduits Gereformeerde Kerk Chubut, saam met haar man aan die tafel van die Here toegetree (Wasserfall, 24 April 1930).

Dit was gedurende ds. Sonneveldt se rondgang in Oktober 1929. Op sy rond-gang in April 1930 het ds. Wasserfall daarvan te hore gekom. Die gevolg was dat hy by ds. Sonnevedlt beswaar aangeteken het teen sy ,,handelswyze in zake het bedienen van het Heilige Avondmaal aan een van de Lidmaten van myn Kerk ... Dat u nu, vlak in het aangezicht van alles wat u omtrent de zg.

Avondmaalskwestie in de Julie en Augustus nommers van uw Kerkbhd ge-schreven het in 1927, aan een Zuster so maar het Avondmaalgaat beilienen, terwyl zy nog steeds met uw medeweten lidmaat van de Ned. Geref Kcrk is, en daarbenewens geregeld de gelegenheid heeft om in haar eigen Kcrk het Heilige Avondmaal te gebruiken, is voor my onverklaarbaar... myn bezwaar is niet eigenlik tegen haar dat zij nu eens, misschien by wyze van uitzonde-ring, gaarne samen met haar echtgenoot en onder bediening van haar oud-. Leraar het Heilig Avondmaal had willen gebruiken; maar u, die zo strengge-skreven had over de Avondmaal kwestie, had gewisselik beter moeten weten dan op deze wyze, zonder de minste raadpleging van haar eigen Leraar of ouderling haar zo maar voetstoots te behandelen, alsofu alleen alle Kerke% like zeggenschap over haar als lidmaat had.

,Jk schryf dit alles openhartig vooreerst aan u persoonlik, daar ik u voor-beeld van dqdelik naar de openbare Pers te gaan in deze niet meen te moeten volgen. Misschien heeft u een aanemelik verklaring van uw handelswyse... ,Moet deze korrespondensie echter later, om gegronde redenen, naar de Pers, welaan, dan zal de tyd daarvoor weldra aangewezen word" (Ibid.). Die brief is redelik volledig aangehaal om aan te toon hoe gespanne die ver-houding tussen die twee kerke in die stadium was en watter gesindheid daar onderling geheers het.

Op 12 Mei 1930, dus nie lank na die protesskrywe van ds. Wasserfall nie, het ds. Sonneveldt horn breedvoerig geantwoord. Ook hierdie brief wil ons redelik volledig weergee, omdat dit ons 'n beter insig gee tot w'at werk-lik in Chubut plaasgevind het.

Ds. Sonneveldt skryf: „Aan het slot van uw brief neemt u de mogelijkheid aan, dat'er een aannemelijke verklaring door mi/ kan gegeven worden en u zegt zelfs, dat dit u zal verblijden. Terwyl ik uw schrijven over deze zaak ten voile begrijp en billijk vind, zou het misschien beter zijn geweest uw protest nog wot achterwege gehouden te hebben. Eerst als blijken rnocht dat er voor het genoemde geval geen aanemelijke verklaring te geven is, was mijns inziens de tyd voor protest aangebroken. Het is niet onmogelijk, dat ook in de toekomst misschien zoo nu en dan iets gebeurt, dat U of ons noopt om nadere inlichtingen te vragen. En dan acht ik het aanbevelings-waardig, om eerst die nadere inlichtingen te vragen, en niet terstond te komen met een protest, omdat zuUc een protest eers op zijn plaats is, indien na infor-matie werkelijk vast kom te staan, dat ereenfout is gemaakt. Natuurlijk zijn

er dingen waarvan de onregelmatigheid terstond duidelijk is aan alien en dan kan een protest dadelifk worden ingeleverd. Maar in een schrifven, waarin de mogelijkheid van een aanemelijke verklaring word toegegeven, is zulk een aanklacht, naar ik in bescheidenheid meen, minder gepast.

,,En voor de protesteerende parti} is het ook minder aangenaam om later te moeten verklaren, dat men met het protest te haastig is geweest... Komende tot de zaak zelve, meen ik in gemoede, dat u in Uw protest aan verkeerde adres zijn. Uw redeneering zou volkomen logisch en ter zake zijn, indien er van mi} of van mij'n kerkeraad eenige actie was uitgegaan, om lidmaten der N.G. Kerk aan het Avondniaal te noodigen. Van zulk een actie is echter geen sprake geweest. Noch in een persoonlijk gesprek, noch bij de bediening van het Avondmaal is ook maar de minste aanleiding gegeven, om lidmaten der andere gemeente te doen toetreden tot den Disch des Heeren. Gezien het feit, dat ik innertijd ons standpunt in deze zaak heb uiteen gezet; en gezien de omstandigheid, dat ik meer dan eens by de bediening van het Avondmaal uitsluitend de lidmaten der Gereformeerde Kerk uitnoodigde, mocht en mag ik aannemen, dat nu iedereen wel weet, wat in dezen naar onze beginselen geoorloofd en ongeloorloofd is. Kort gezegd, het aankomen van zuster Venter was voor mi} en voor veel anderen niets anders dan een verrassing, die we niet alleen niet hebben uitgelokt, maar ook niet hebben verwacht.

,,En na mi} bescheiden meening zou deze onregelmatigheid niet hebben plaats gevonden, indien ook door u het standpunt word ingerlomen dat lidmaten gerechtig en ook verplicht zijn in eigen kerk de Sacramenten (dus ook het Avondmaal) te gebruiken. Juist uw standpunt kan zoo gemakkelijk de menschen in de war brengen en in de meening doen verkeeren, dat het toetreden geoorloof is. Uit uw brief blijkt my dan ook weer, dat u er ten opzicht van de zuster geen kwaad inziet. U laat in deze gewichtigen zaak het ,,gevoelsargument" toe en my dunkt, dat dit niet kan en mag. Op uw stand­ punt heeft u feitelijk niets te zeggen over uw eigen lidmaten; hoogstens kunt u hen vriendelijk verzoeken om toch ook eens by u het Avondmaal te gebruiken. En het komt mi} voor dat u zelfhier moet gevoelen dat dit een onmogelijk standpunt is. Onregmatigheden zouden niet voorkomen indien wij beiden eerden: een lidmaat is gerechtigd en verplicht oni in normale omstandighede in eigen kerk ten Avondmaal te komen. En ik hoop van harte, dat U en uw Kerkeraad nog eens dit standpunt zullen innemen. Wan-neer nu iemand zich een recht aanmatigt (ter goeder trouw en door onwe-tenheid) dat hem of haar niet toekomt, dat is er naar mijn meening een taak voor beide kerkeraden, namelijk om de menschen te onderwijzen en

voortaan zulke dingen te voorkomen...

rrHier zou ik gevolglik kunnen eindigen. Maar nu ik tach aan U schrijft.

doe ik er gaarne nog een enkel woord bij. En wel dit. De rerhoudingen zijn niet zooals ze wezen moeten. Noodgedrongen schrijft ik thans mijn ver-dediging in mijn Kerkblad. Het spreekt van-zelf, dat ik dat nu doen met alle kracht, waarover ik beschik. En daardoor vrij sclierp de Ned. Geref. predikanten in nun handelingen en rapport en bestryd. Maar ik wensch te verklaren, dat ek dat doe zonder eenige persoonlijke bitterheid in mijn hart tegen de personen en ook, dat het mij zelve een oorzaak van leed en smart is, dat ik in het publiek alles moet behandelen. Ik zou den dag zegenen waarop ik die artikelen kon afbreken met de heugelijke mededeeling dat de goede verhouding is hersteld. Maar de vrees bekruip mij, dat deze vreugde voor ons niet is weggelegd. Zij dan een iegelijk onzer ten voile in zijn con-scientie verzekerd. Hopende dat dit schrijven een beter licht heeft verspreid over de aanhanige kwestie, ja met den wesch, dat u bevredigd zijt..." (Sonne-veldt, 12 Mei 1930).

Nie lank hierna nie, het die Nederduits Gereformeerde kerkraad op versoek van Tjaart van der Walt O'nr-) „verlof gegee om, indien u (die Gereformeerde Kerkraad) dit sou wil toelaat, in u Kerk met eerskomende geleentheid die Heilig Avondmaal te gebruik" (Wasserfall, 2 Des. 1930). Die versoek is gerig, omdat Van der Walt ,,weens onvermydelike omstandighede, geen Avondmaalsviering in eie Kerk kon bywoon nie"(Ibid.).

Die kerkraad van die Gereformeerde Kerk Chubut het die versoek sonder aarseling geweier, omdat die kerkraad van mening was ,,dat momenteel de lidmaten der Ned. Geref Kerk alhier voile gelegenheid hebben in eigen gemeente het Avondmaal te gebruiken..." (Geref. Kerkraad, 5 Des. 1930). Dit was egter nie die laaste keer wat ons van die kwessie op die kerkraads-tafel verneem nie.

In 1931 het ds. Van Huyssteen as besoekende predikant na Argentinie ge-kom. Pas na sy terugkeer moes ds. Sonneveldt weer kla: „Het is me weer zoo van Ds. v. Huyssteen tegengevallen, dat hy de Kerkkelijke grenzen niet telt, maar met grooten aandrang ook de gereformeerde lidmaten ten Avond­ maal noodt en daardoor den wettigen kerkeraad en het opzicht uitschakelt, de menschen in de war brengt en den indruk geeft, dat het vieren van dit heilig Sacrament een soort vriendshcappelijke daad is. Gelukkig zijn onze menschen beter onderlegd en voelen ze, dat dit nie ordelijk kan zijn. Als dat kan, namelijk zoo maar over en weer bij elkaar de sacramenten

gebrui-ken, terwijl iedere gemeente hoar eigen Kerkeraad en leeraar heeft, waarom zouden er dan twee gemeenten noodig zijn? Tegen dit indringen, zonder den wettigen kerkeraad te erkennen, het ik al die jaren al gestreden..." (Son-neveldt, 22 Junie 1932).

Ds. Sonneveldt het nie net agter ds. Van Huyssteen se rug oor die aange-leentheid gepraat nie, maar het ook persoonlik aan horn geskryf. En, het hy gese, ,,ik doe dat om eigen conscientie te ontlasten, omdat het een zaak betreft, die al ruim zes jaren aan de orde is ... als het mogelifk is, dat de lidmaten der beide kerken zoo maar naar eigen verkiezing overal het Nachtmaal kunnen gebruiken, dan vraag ik mij af, waarom er nog twee aparte kerken noodig zijn. Laten we dan de consekwentie trekken en voor-stellen een kerk te vormen. Maar zoolang er twee afzonderlijke kerken be-staan acht ik het mede een eisch van goede orde, dat die twee kerken wel broederlijk ,,naast elkaar " maar niet onordelijk ,,deur mekaar" leven" (Sonneveldt, 22 Junie 1932).

Sonneveldt was diep onder die indruk van die gedagte: rrEen bediening

van het Heilige Avondmaal buiten den ordelijken weg werpt geen zegen af" (Sonneveldt, Julie 1927). Vurig het hy begeer „dat de leeraars der N.G. kerk naar zuivere beginselen handelen en hun eigen lidmaten in de gezonde praktijk onderwezen" (Sonneveldt, 24 Jan. 1933). Dat dit in hierdie saak vir die Nederduits Gereformeerde leraars nie om „zuivere beginselen" ge-gaan het nie, blyk baie duidelik uit die antwoord van ds. Van Huyssteen op ds. Sonneveldt se brief.

Hy skryf: ,Jiet doet me innig leed, dat u bezwaar moet maken tegen de vriendelike uitnodiging die ik aan de broeders en susters van de Gerefor­ meerde Kerk alhier reikte om samen met ons de Dood Des Heeren te ge-denken. Had ik geweten dat u daartegen zou gevoelen zou ik dit nooit hebben gedaan ... wy kennen dat niet by ons in ons dierbaar land.

,,Wy vieren nooit het Heilige Avondmaal van onze Meester zonder ook een uitnodiging te geven aan alien die samen met ons de Dood des Heren willen gedenken en die daarom groot behoefte hebben. Om die rede en die alleen heb ik mede kinderen van de Meester uitgenodigd om samen met ons aan te zitten. Maar temeer kon u dit wel begrijpen in mijn persoonlike ge-val. Ik ben daarheen gegaan voor slechts een maal in myn leven om in aan-raking te komen met ... nie alleen die leden van onze kerk ... maar met die leden van het volk my dierbaar. Het was de soetste gedagte geweest om samen met die alle aan de Dis den Heren te kunne vergaderen voor een

keer en nooit weer hier op aarde. U kan toch dit verstaan mijn broeder dat geloof ik wel. Behahve het feit dat wif steeds de gewoonte hebbcn om alle kinderen van de Heer uit te nodigen tot zijn Dis het ik de vurige be-geerte gehad om met al zifne kinderen samen zijn Dood te gedenken. Maar

broeder, hebben onze mensen dan nooit samen met u aangezeten aan de Dis Des Heren voor de afstichting? Indien wel, waar komt het kwaad dan nu

in? heb ik gefouteerd, wil het genadiglik vergeven en vergeten, ik het daardoor geen kwaad hoegenaamd bedoeld, het was alleen die drang van het Afrikaner hart geweest om samen met elk lid van het volk gemeenscliap te kunnen hebben en de Heer verheerliken" (Van Huyssteen, 1 Sept. 1932). 'n Mooier bevestiging kan ons nie kry om die bewering van ds. Sonneveldt te staaf nie, naamlik dat daar steeds 'n vermenging van nasionale en geestelike sake by die Nederduits Gerefoimeerde predikante aanwesig was (Sonneveldt, 21 Junie 1932).

Maar wat van ds. Van Huyssteen se vraag: „hebben onze mensen dan nooit samen met u aangezeten aan de Dis Des Heren voor de afstichting? Indien wel, waar komt het kwaad dan nu in?"

Wat was die situasie voor die verbreking van die samewerking? In 1912 het ds. Sonneveldt 'n amptelike versoek van die Nederduits Gereformeerde kerk-raad in Chubut ontvang om ook aan hulle Woord en sakramerite te bedien (Notule, 28 Februarie 1912, art. 8).

Ds. Sonneveldt het egter nie hals oor kop 'n antwoord op die uitnodiging van die Nederduits Gereformeerde kerk gegee nie (Sonneveldt, Julie 1930). Hy het die versoek eefs deeglik met sy kollega op Tres Arroyos, ds. A. Rol-loos, bespreek. Saam het hulle tot die konklusie gekom, „namelijk, dat het, gezien de omstandigheid, dat de lidmaten der Nederduitsch Gereformeerde Kerk geen uitzicht hadden op hulp van de Moederkerk en eigen leeraar,

en in aanmerking nemend, dat beide kerken geheel dezelfde belijdenis heb­ ben, geoorloofd is om onder toezicht van den Kerkeraad en met handhaving der tucht overeenkomstig Gods Woord ook aan die broeders en zusters de Sacramenten te bedienen" (Ibid.).

Saam met die Gereformeerde broeders en susters het die Nederduits Gere­ formeerde broeders en susters toe ook die sakramente gebruik. „En dit kon, omdat beide kerken presies dezelfde 'belijdenis hebben en omdat de over-eenkomst was de tucht overover-eenkomstig Gods Woord te handhaven. Bij de bediening van Woord en Sacramenten was dus kerklijk toezicht. En juist

-186-dat kerkelijk toezicht -186-dat is hier de zaak, waar alles van afhangt. Zoodoende kon en mocht ik als gemachtigd door den wettigen kerkeraad ook de Sacra-inenten uitdeelen. En laten de broeders en zusters nu dit begrijpen: waar die machtiging, die opdracht en dat toezicht van den wettigen kerkeraad ontbreekt, daar heeft een Gereformeerd predikant geen recht om de Sacra-menten te bedienen" (Sonneveldt, Julie 1927).

Ds. Sonneveldt was dus nie met homself in stryd, met wat hy vantevore gedoen het nie, maar het slegs sy standpunt van vroeer ook nou na die ver-breking van die samewerking gehandhaaf.

5. DIE BYBELFEES-KWESSIE.

Die jaar 1933 was vir alle Afrikaners 'n jaar van besondere betekenis, omdat die eerste volledige Bybel in Afrikaans feestelik in gebruik geneem sou word. Seer seker sou hierdie saak ook weerklank vind oor die see tot in die verre Argentinie. Ds. P.J. van Vuuren wat Chubut vanaf Desember 1932 tot Maart 1933 besoek het, skryf dan ook na sy terugkeer aan M.G.G. Visser dat hy 'n bestelling van ,,200 Bybels by die B. en B. Bybelgenootskap in Londen geplaas het vir versending na Chubut: 150 was van die 2/6 klas, 40 van die 5/6 klas en 10 van die 9/- klas" (Van Vuuren, 9 Junie 1933).

Hy het Visser versoek om daar 'n kommissie te vorm wat vir die verspreiding verantwoordelik moet wees (Ibid.). Visser moet ,,die leier wees" en dit moet hy nie vergeet nie — elke huisgesin moet 'n Bybel lay: ,,Vir die Kerk moet u 'n Bybel gee een van die 5/6 klas; vir elke huisgesin een van die 2/6 klas" (Ibid.). Die origes moes hy verkoop en die geld stort in die )7Kerkkas". ,,Ek

is," so het hy verder geskrywe, ,,van gevoelens dat daar geen onderskeid sal gemaak word tussen Ned. Ger. en Geref. huisgesinne nie ... ek wil graag dat die saak sal beskou word as 'n hand van die Afrikaners hier aan die Afrika­ ners daar afgesien van die Kerk grense " (Van Vuuren, 9 Junie 1933). Dit was 'n mooi gedagte, maar die modus operandi wat vir Chubut met sy besondere omstandighede en geskiedenis sedert 1925 aanbeveel was, is nie goed deurdink nie.

In Suid-Afrika was die reelings vir die feestelike ingebruikneming van die Bybel in Afrikaans aan die verskillende kerkrade opgedra (Geref. Kerkraad, 19 Maart 1934).

Ds. Van Vuuren rig sy brief slegs aan Visser van die Nederduits Gerefor-meerde Kerk Chubut. Die Bybeis wat nie uitgedeel word nie, skryf hy, moet verkoop word en die geld moet in die „Kerkkas" gestort word.Watter kerkkas? Hy kan kwalik 'n ander kerkkas bedoel as die van die Nederduits Gereformeerde kerk (Ibid.).

Hy skryf ook verder: ,,Vir die Kerk moet u 'n Bybel gee van die 9/- klas" (Ibid.). Maar wat van die Gereformeerde kerk? Sy brief wek dus die indruk van eensydigheid.

Die eerste reaksie van Gereformeerde kant hierop was in 'n brief wat Martin Venter aan ds. Sonneveldt gerig het. Nadat hy die berig van die versending van die 200 bybeis en wat die doel daarmee is aan ds. Sonneveldt bekend gemaak het, skryf hy: ,JVou hoor ek dat Mertiens Visser en ou Conradie het voorgestel dat die 27ste van Augustus een feest moet gehou word voor die viering van die Afrikaanse Bybel, tussen ons mense en dan sal daar een kolecte gehou word en dit moet aan Ds. Luckhoff gestuur wordt, hulle wil he die Gereformeerdes moet saam gaan ... ons wil nie van die ander Kerk se mense persente he nie en dan om een kolecte te maak en dit aan Ds. Luckhoff stuur wat ons Gereformeerdes so sleg behandel het sien ek nie kans voor nie ... skryf vir my wat dink u van die feesviering wat die N.D. mense wil he dat die Gereformeerdes moet saam gaan" (Venter, 22 Julie 1933). Wat die saak nog meer gekompliseerd gemaak het, was dat die kerk­ raad van die Gereformeerde Kerk Chubut ook reeds ,,prysopgawes gevraagd (het) van Afr. Bybeis om onze menschen van een ex. te voorzien" (Van Norden, 31 Julie 1933). Elkeen kon nou raai wat hieruit gebore sou word.

Die Gereformeerde leiers in Chubut het dringend kajuitraad gehou en daar is gevoel „ we staan voor een eerste klas moeilijke zaak, want de vraag is: ,,Is dit een Afrikaansche of een Kerkelijke zaak?" (Van Norden, 31 Julie 1933). In een opsig het hulle egter konsensus bereik, naamlik ,,dat het niet op den weg ligt van hem (Martin Venter) of van my om onze menschen aan te sporen geen Afr. Bybel aan te nemen van een N.G. Kerk we lop en de kans om door beide kanten half vyanden te maken... "(Ibid.).

Hulle het verder gevoel dat ds. Sonneveldt ,,als president, namens de Kerkraad der Geref. Kerk in Chubut een schrijven moet richten aan de N.G. Kerkraad in Comodoro Rivadavia, welke schryven ook wij Martin Venter, Jan van Nor­ den, A. Pienaar en Joubert Venter en nog ander kerkraadslede mede zullen onderteekenen " (Ibid.).

Hulle het ook gevoel dat die voigende punte in so 'n brief genoem behoort te word, want ,,gaame zouden we hebben, dat dit een soort van een vriende-lijk verzoek zou zijn:

,,1. Dat we het aanbod ten zeerste waardeeren.

2. dat Gereformeerde beginselen echter geheel zijn tegen het houden van feesten van welken aard ook op Zondag.

3. dat reeds door onze eigen Kerkraad prysopgawe gevraagd is van Afri-kaanse bybels om onze menschen van een ex. te voorzien.

4. dat de Geref. Kerkraad immer gaame van dergelyke zaken officieel schriftelijk kennis heeft, om dan zulke aangelegenheden te bespreken. 5. goat de Geref. Kerk eventueel over tot het uitgeven van hare leden van

een Afr. Bybel zif (de G.KJ zich aanbevolen houd om, zoodaar ex. overig zijn by de N.G. kerk deze een gestipuleerden prys over te nemen. 6. Beleefd en vriendelijk verzoek den leden van de Gereformeerde Kerk

voorlopig geen Afr. Bybel aan te bieden om op dien weg wellicht on-aangename gevoelens van beide zyde te voorkomen" (Ibid.).

Min of meer in die gees, is gevoel, moet die brief geskryf word. ,JEn als het kan zoo vriendschappelijk mogelijk, want ik ben er zeker van dat dit gevalletjie nog wel een staartje zal hebben. Uw overtuiging dat het het beste zou sijn voor onze menschen in Chubut om een Kerk te hebben zal m.i. en ook Martin en Betty zijn het met my eens nooit tot verwezenlijking komen en gevalletfes als we nu weer hebben doet de verwydering nog grooter -worden" (Van Norden, 31 Julie 1933).

Een ding was vir die Gereformeerdes duidelik, en dit is dat dit 'n aksie was wat van die Nederduits Gereformeerde kerkraad uitgegaan het.

Dat die Gereformeerdes nog nie in die saak geken was nie, spreek uit die feit dat Jan van Norden wat later wel in die saak betrokke was, bereid was om die brief aan die Nederduits Gereformeerde kerkraad te onderteken. Van Norden, wat 'n swaer van M.G.G. Visser, skriba van die Nederduits Gereformeerde kerkraad, was, het seer seker met horn oor die gevoelens onder die Gereformeerdes gesels, want ons verneem later van 'n besliste wending in die aangeleentheid. Daar is van die ,,Bybelfees-aksie" toe 'n duidelike volksaak gemaak. Die kommissie is uitgebrei en J. van Norden en A. Pienaar, beide lidmate van die Gereformeerde Kerk Chubut, is in die Reelingskommissie betrek (Visser, 1933; Van Norden, 23 Maart 1934). Tussen al die gedwarstrekkery deuf het die beoogde datum vir die fees

nader-gekom, en reelings moes getref word om sake agter mekaar te kry.

Die verwarring is seker nie opgeklaar nie toe 'n kennisgewing deur die kolo-nie gestuur is wat gelui het: „dat ons voomemens is om op die 27ste ran die maand (Augustus) om 3 uur nm. die inweiding van die Afrikaanse Bybel te vier same met die kerke in Suid-Afrika; vir die doe! is daar 200 Bybels aan ons versend om uit te deel onder die Afrikaners hier gratis sonder aausien van enige Kerkgrense, dus bedoeld vir Ned. Geref. en Geref. Almal word vrindelik uitgenooit vir die dag en enige persoon, sal welkom wees om icts by te dra in die vorm van 'n voorlesing of 'n aanspraak. Hopende dat die vriende die opoffering sal doen om op te kom dit gebeur net eenmaal in die geskiedenis van 'n volk en baie selde in die leeftyd van 'n persoon.

Met heilbede die uwe, M.G.G. Visser, Namens die Kommissie. (Kennisgewing, 6 Aug. 1933). Die kennisgewing was onduidelik en op die verafgelee plase sou niemand weet wie die kommissie is nie. Die feit dat dit deur M.G.G. Visser onderteken was, sou by baie Gereformeerdes die gedagte wek dat dit 'n fees is wat deur die Nederduits Gereformeerde Kerk in Chubut gereel is.

Gou het dit geblyk dat die besending Bybels vanaf Engeland nie voor die 27ste Augustus 1933, die dag waarop die fees sou plaasvind, in Comodoro Rivadavia sou aanland nie.

Vanuit 'n ander oord het daar egter ses Bybels aangekom en so kon met die feesviering op die bepaalde datum voortgegaan word (Conradie, 17 Sept. 1933).

Maar: „twee dae voor die dag het dit gereen — die paaie was nat en die opkoms daardie Sondag swak — daar was slegs vier mense uit die distrik. Die Feesviering is toe uitgestel, met goedkeuring van die Gemeente teen-woordig tot 17Sept." (Ibid.).

„Met goedkeuring van die Gemeente" — watter gemeente?

Die verrigtinge sou plaasvind in die Nederduits Gereformeerde kerkgebou . (Van Norden, 31 Julie 1933). Was net die Nederduits Gereformeerde gemeen­

-190-Die voorgestelde brief deur Van Norden aan die Nederduits Gereformeerde kerkraad oor die beoogde Bybelfees is in die tussentyd toe geskryf in die gees soos deur hom voorgestel. In die brief verneem ons: „Ook wij verheu-gen ons zeer, dat Gods Woord in onze eiverheu-gen taal is overgezet en dat ons volk

van nu af den Bybel in die taal zullen bezitten. Daarover bestaat tusschen ons en u niet en minste verschil. Maar nu is toch wel duidelik, dat onze Kerkeraad het zich een aangename plicht en eervol voorrecht acht, om zelf onze lidmaten van een Dijbel in het Afrikaansch te voorzien.

,,Reeds is door ons naar Afrika geschreven ... Door het aanbod van andere zijde — hoe goed ook bedoeld — wordt feitelijk de eigen Kerkeraad ver-hinderd, om in dit opzicht zijn roeping, en plicht te vervullen en we zijn, overtuigd dat dit door u niet wordt bedoeld, Ja we zijn er zeker van, dat door u in het omgekeerde geval ook zoo zou worden opgetreden. Wij doen dan hierby het vriendelijk verzoek, om aan lidmaten der Geref. Kerk om bovengenoemde reden, geen Bybel aan te bieden...

.,Om te laten uitkomen, dat hier niet van eenige tegenwerking, maar uit-sluitend van zutvere actie sprake is, voegen we er nog een ander verzoek bijl Het is mogelijk, dat uw deposito van Afrikaansche Bijbels straks zoo, groot is, dat door u een aantal kan worden verkocht. Welnu, wij zullen zeer gaarne in dat geval van u een aantal Bybels willen overnemen tegen den verkoopsprijs; dan ontvangen onze lidmaten te eerder hun bybel en dan blijven er geen Bybels ongebruikt by u liggen. Gaarne zullen wij van u spoedig vernemen of u daartoe bereid zijt..." (Geref. Kerkraad, 15 Aug. 1933).

Ds. Sonneveldt het verder in die brief die Gereformeerde kerkraad se stand-punt oor Spesiale Sondae uiteengesit met betrekking tot die feesviering op

Sondag 27 Aug, 1933. En „in de tweede plaats," het hy voortgegaan, ,,dat

in alle gevallen, waarin het geheel Afrikaansche volk is betrokken, het steeds wenschelijk is, dat zulk een feest of herdenking ook van het geheele volk uitgaat. Nu heeft het den schyn, alsof alles uitgaat van een deel van ons volk en dat het andere deel slechts als gast word uitgenoodigd. Hoe kostelijk zou het geweest zijn, indien beide Kerkeraden oflcieel hadden saamgewerkt, om het blijde feit van de invoering van den Bijbel in die Afrikaansche taal, ge-meenschappelijk te gedenken. Om echter een bewys te geven, dat we niet alleen een afwijzend houding willen aannemen, zullen we onze lidmaten volkomen vrijheid geven, om de feestelijke herdenking by te wonen._Daa.ruit kan u zien, dat we, om elke misverstand te voorkomen, ditmaal nog over onze bezwaren willen heenstappen, vertrouwende dat in de toekomst in

dergelijke gevallen er een betere saamwerkbig zal gazocht warden" (Ibid.). Die brief vervat dus slegs een versoek: Ons ag dit ons-voorreg om aan ons lidmate Bybels ujt te deel. Laat die Nederduits Gerefonneerde kerkraad aan hulle lidmate Bybels uitdeel, maar gee ons kerkraad ook die voorreg. Daarom versoek ons u vriendelik „om aan Jidmaten der gerefonneerde Kerk om bovengenoemde reden, geen Bijbel aan te bieden..."

Van Norden was reg in sy brief aan ds. Sonneveldt ,,dat dit gevalletje nog wel een staartje zal hebben" (Brief, 31 Julie 1933). By ontvangs van die brief van die Gerefonneerde kerkraad het Visser dadelik soos volg daarop gereageer:

,,Met teleurstelling en verbasing het ek die tang brief van u Kerkraad ontvang. Ek weier beslis om op die oomblik 'n antwoord te gee want die brief is deur die Geref. Kerkraad aan die Ned. Geref Kerkraad gerig, en laasgenoemde moet dus die brief behandel, aangesien ek buite my bevoegdheid sou gaan om dit te do en.

lrEgter wens ek, persoonlik, u dadelik in kennis te stel dat die redes

aange-gee in die brief sonder grond is — daar is en kan aange-geen sprake wees nie, van gasheer en gaste nie; van Kerkraad en Kerkraad nie, omdat die Bybels aan my gestuur is met die uitdruklike opdrag om hulle uit te deel hier, en geen onderskeid te maak nie tussen Ned. Geref lidmate en Geref lidmate nie. Ek hou my by die opdrag. Van verkoop is ook geen sprake nie, nie van die besending onder bespreking nie, want soos ek ds. Van Vuuren se brief lees, kom die Bybels van die Vrystaatse Afrikaners aan die Afrikaners hier... ,,Ek is seker die Ned. Geref. Kerkraad (Chubut) sal wil selfweet om u brief te beantwoord, en ek hoop as ek dit nodig ag om ook later op die merite persoonlik in te gaan, maar in my private hoedanigheid" (Visser, 26 Aug.

1933).

Die toon in die skrywe is opgewonde en kan wel begryp word. In elk geval, die „staartje" het aangegroei. Op die byeenkoms wat vir 27 Augustus bepaal was, het M.G.G. Visser die brief van die Gerefonneerde kerkraad aan die Nederduits Gerefonneerde kerkraad aan die ,,klomp feestvierende menschen voorgelees" (Van Norden, 5 Sept. 1933).

,Jiiermede," skryf Jan van Norden, ,,was de zaadkorrel van de oneenigheid in onze gemeentegezaaid" (Van Norden, 23 Maart 1934).