B. Fries*
Op het
. Verder hebben eenkomst
slachtoffers van te beschermen. Bovendien wordt zo getracht om voor de landen uniform recht te sctteo,oe:n.
Om het doel van de sla~chtonertJ,es<;herming
betJerkin.g voor de verzeke-raar om zich te kunnen verweren benadeelde die aan-maakt op schadevergoeding4• De Conventie kent een soortgelijke beperkinff. In het nationale Nederlandse recht is de bepaling neergelegd in artikel 11 van de Wet
verzekering Motorrijtuigen In het onderstaande zou ik willen ingaan op de van deze ...,....,~J<UJ..U1';·
het artikel 11 zelf worden behandeld. Daarna be~10r1~ek
B. Pries studeert aan de Rijksuniversiteit te Leiden.
1. De Europese Conventie inzake de verplichte aartspJraklelijlrneidS'V'er.~ekeriJlg motorrijtuigen van 20 april 1959, United Nations
10345.
no. 2. Europese richtlijnen betreffende de verplichte aansprakelijkheidwenekering
inza-ke motorrijtuigen van 24 april 1974, Pb. 1972, L 103 en 30 december 1983, Pb. 1984, L 8/17.
3. De Benelux-overeenkomst betreffende de verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen van 24 mei 1966, Trb. 1966, 178.
4. Artikel 11 van de Gemeenschappelijke Bepalingen behorende bij de Benelux-over-eenkomst.
dit onderwerp gewezen jurisprudentie. Tot slot probeer ik tot een conclusie te komen.
Artikelll WAM
De eerst zin van artikel11 WAM luidt:
"Geen uit de wettelijke bepalingen omtrent de verzekeringsover-eenkomst of uit deze oververzekeringsover-eenkomst zelf voortvloeiende nietig-heid, verweer of verval kan door een verzekeraar aan een bena-deelde worden tegengeworpen."
De WAM maakt met deze bepaling een inbreuk op het gemene ver-zekeringsrecht. De verzekeraar kan zich met name niet beroepen op artikel 251 K. De verkeerde opgave of verzwijging door de verze-keringnemer leidt weliswaar tot nietigheid (lees: vernietigbaarheid) van de verzekeringsovereenkomst, maar de verzekeraar is niettemin verplicht aan de benadeelde uit te keren. Uitkering blijft wel ach-terwege als er in het geheel geen verzekeringsovereenkomst geslo-ten is.
De verzekeringsovereenkomst
Voor de werking van artikel 11 WAM is het nodig dat er een ver-zekeraar is die via artikel 6 WAM door de benadeelde kan worden aangesproken. Er moet een verzekeringsovereenkomst tot stand zijn gekomen ten aanzien van het voertuig dat de schade heeft veroor-zaakt. Zo niet, dan is er geen aansprakelijkheid van de verzeke-raar6.
Hieronder volgt de behandeling van een serie uitspraken over een casus waarin de verzekeraar aanvoerde dat er geen overeen-komst tot stand was gekomen.
Feiten
Op 1 juni 1977 heeft de verzekeringsmaatschappij W een verzeke-ringsbewijs afgegeven aan H. Het verzekeverzeke-ringsbewijs dekt tot 1 maart 1978 de wettelijke aansprakelijkheid voortvloeiend uit het
gebruik van een bepaalde bromfiets (een Kreklier Florett) in het
verkeer.
Vervolgens verkoopt H de bromfiets aan S. De verzekering dekt nu de wettelijke aansprakelijkheid van de koper S. Deze veroo
r-zaakt op 5 juli 1977 met de bromfiets een aanrijding met een per
-sonenauto. Het blijkt, dat de Kreidler op dat moment niet als "bromfiets" in de zin van de WVW aangemerkt kan worden. De Kreidler is namelijk opgevoerd, de cilinderinhoud bedraagt meer dan de toegestane 50 cm3. Bovendien ontbreken de wettelijk voorge
-schreven trappers. Onduidelijk is, of de veranderingen aan de brom
-fiets voor of na het sluiten van de verzekeringsovereenkomst tot stand zijn gekomen.
De schade die als gevolg van het ongeval aan de zijde van de personenauto ontstaat, wordt door de verzekeringsmaatschappij G vergoed. In verband hiermee treedt G in de rechten van de bena
-deelde, de bestuurder van de personenauto.
Geschil
G spreekt W als verzekeraar van de Kreidler direct aan. Dit is mogelijk op grond van artikel 6 WAM, dat de benadeelde een eigen recht geeft tegenover de verzekeraar van de tegenpartij. In geschil is, of W al dan niet gehouden is, de schade aan de personenauto te vergoeden.
Verzekeraar W wijst iedere aansprakelijkheid van de hand nu de verzekering een bromfiets betrof en de schade niet door een brom-fiets is veroorzaakt. Het voertuig moet volgens W als een "motor-fiets" in de zin van WVW beschouwd worden. Een verzekerings
-overeenkomst is - in het geval de Kreidler al voor het aangaan van de overeenkomst was opgevoerd -nooit tot stand gekomen, dan wel opgehouden te bestaan op het moment dat de bromfiets veran
-derde in een motorfiets.
Nadere beschouwing van het geschil
-rijding veroorzaakt door een opgevoerde bromfiets, ditmaal een Y amaha, die was verzekerd bij dezelfde verzekeraar W. Zowel de rechtbank als het hof maakten in dit geval een onderscheid tussen de volgende twee situaties:
1. de bromfiets was al ten tijde van het sluiten van de WA-verze-kering opgevoerd;
2. de veranderingen hebben eerst plaatsgevonden na de totstandko-ming van de overeenkomst.
Om met de tweede situatie te beginnen: op het moment van het aangaan van de verzekering voldoet de bromfiets aan alle wettelijke vereisten en loopt de verzekeringsmaatschappij het gewone bijbeho-rende risico. Er is een overeenkomst tot stand gekomen. Daarna komen eventuele veranderingen aan de bromfiets en de daarmee gepaard gaande risicoverzwaring volgens de heersende leer voor risico van de verzekeraar7. Eventuele vernietiging van de
overeen-komst op grond van artikel 251 K kan gezien artikel 11 WAM niet aan de benadeelde worden tegengeworpen.
Ook in de eerste situatie zal de verzekeraar naar het oordeel van de rechtbank en het hof tot uitkering moeten overgaan. De verzekeraar verweert zich door te stellen, dat de schade is veroor-zaakt door een onverzekerd voertuig. Immers, het voertuig voldoet niet aan de wettelijke vereisten die aan een bromfiets gesteld wor-den en is derhalve als motorfiets aan te merken. Daarvoor is geen verzekering afgesloten.
Dit verweer strandt volgens rechtbank en hof op artikel 11 WAM. Het voertuig is in het verzekeringsbewijs met een bepaald frame-nummer en verzekeringsplaatnummer aangeduid. Deze num-mers komen overeen met de numnum-mers van het voertuig dat de aan-rijding heeft veroorzaakt. Ten aanzien van dat voertuig is er een overeenkomst tot stand gekomen, of er nu wijzigingen aan zijn aangebracht of niet.
Dit laatste valt niet direct in te zien. De verzekeringsmaat-schappij voert aan dat er bij gebrek aan wilsovereenstemming geen overeenkomst tot stand is gekomen. Dit verweer is logisch gespro-7. Zie bijvoorbeeld P.L. Wery, Hoofdzaken van het verzekeringsrecht, zesde druk,
ken niet te verwerpen door een beroep te doen op artikel 11 WAM, dat pas werking heeft als er een overeenkomst is. Het hof heeft een overeenkomst zondermeer aangenomen. Blijkbaar is het voor het bestaan van de overeenkomst voldoende, dat het verzekerde en het
schadeveroorzakende voertuig één en hetzelfde voorwerp zijn.
Aan de ene kant zie ik in dat het aantrekkelijk is om in de twee situaties niet tot een verschillende uitkomst te komen, al was het maar om bewijsproblemen te voorkomen. Aan de andere kant kan ik mij goed voorstellen dat de verzekeraar W aan de procedure voor de Haagse rechtbank en het hof een ontevreden gevoel heeft
overgehouden. We zullen nu zien of hij in de procedure over de Kreidler meer succes heeft gehad.
Rechtbank Amsterdam beslist andersB
De rechtbank is van oordeel, dat nu ten tijde van de aanrijding de Kreidler niet meer voldeed aan de omschrijving van het verzekerde object in het verzekeringsbewijs, daarmee de aansprakelijkheid van W is komen te vervallen. Dit geldt te meer omdat de verzekerings
-maatschappij door de wijzigingen aan de bromfiets een groter risico loopt. De vraag wanneer precies de wijzigingen zijn aangebracht - voor of na de totstandkoming van de verzekeringsovereenkomst
-noch het feit dat de wijzigingen eenvoudig weer ongedaan gemaakt konden worden doen ter zake.
Hof Amsterdam volgt rechtbank9
Het hof sluit aan bij de overwegingen van de rechtbank: er bestaat geen wilsovereenstemming over het verzekerde object en het daarbij behorende risico. Derhalve is de Kreidler op het moment van de aanrijding niet verzekerd geweest.
Het is opvallend dat de rechtbank en het hof het in het geval van de Yamaha gemaakte onderscheid weten te omzeilen. Dit is te verklaren uit het feit dat het al dan niet bestaan van een verzeke
-ringsovereenkomst wordt beoordeeld naar het moment van de aan
-rijding en niet naar het moment van het sluiten van de
komst10. Er wordt geconstateerd dat op het moment van de aanrij-ding het voertuig in ieder geval als onverzekerd moet worden be-schouwd.
Door het verleggen van het toetsingsmoment is het van geen belang meer of de bromfiets nu voor of na het sluiten van de ver-zekeringsovereenkomst is opgevoerd. Ook artikel 11 WAM komt niet aan de orde, er is immers geen overeenkomst.
Het cassatieberoep11
Het cassatiemiddel volgt de lijn van de Rechtbank Amsterdam en het Hof Amsterdam in de zaak met de opgevoerde Y amaha. De Hoge Raad moet nu uitmaken of het door de verzekeraar gevoerde ver-weer nu wel of niet onder de werking van artikel 11 WAM valt, met andere woorden of de weg van de Yamaha of van de Kreidler gevolgd moet worden. Dit is een vraag naar de uitleg van het arti-kel.
Artikel 11 WAM is de Nederlandse uitwerking van artikel 11 Gemeenschappelijke Bepalingen behorende bij de Benelux-overeen-komst betreffende de verplichte aansprakelijkheids-verzekering inzake motorrijtuigen van 24 mei 196612• De uitleg van deze Ge-meenschappelijke Bepalingen is opgedragen aan het Benelux-Ge-rechtshof (BenGH)13. Het middel is daarom voor de Hoge Raad reden om aan het BenGH een prejudiciële beslissing te vragen. De vraag aan het BenGH
Het BenGH krijgt de volgende vraag voorgelegd:
"Kan de verzekeraar die een overeenkomst sluit ter dekking van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid waartoe een bepaalde - met merk, bouwjaar en framenummer aangeduide - bromfiets in het verkeer aanleiding kan geven, aan de benadeelde tegenwer-pen dat dit op het tijdstip van het sluiten van de verzekering
10. Zie overweging 4.10 van het hof.
11. Hoge Raad 23 mei 1986, NJ 1986, 656; VR 1987, 81 12. Zie noot 3.
geen bromfiets was of dat dit voertuig deze hoedanigheid op een later tijdstip voor de aanrijding heeft verloren?"
Ook van Belgische zijde is aan het BenGH een vraag voorgelegd. Het betrof hetzelfde probleem en de procedure leidde tot dezelfde
uitkomst. De uitspraak in de beide wordt dadelijk
be-handeld. Eerst zou ik de conclusie van de Belgische A-G willen bespreken14.
Krings maakt een onderscheid tussen verweren die betre~j{irtg
hebben op het bestaan van de verzekeringsovereenkomst en verwe-ren die verband houden met de verplichtingen van partijen die uit een bestaande verzekeringsovereenkomst voortvloeien. Zijns inziens moet het Benelux-Gerechthof als algemene regel formuleren, dat de eerstgenoemde verweren wel aan de benadeelde kunnen worden tegengeworpen, maar de als tweede genoemde niet. Of een in casu
gevoerd verweer tot de eerste of tweede behoord, is een
vraag voor de nationale feitenrechter.
Het betoog van Krings komt mij juridisch het meest juist voor, hoewel de kwalificatie van een verweer in de praktijk nog wel problemen kan opleveren. Dat er ook andere overwegingen een rol kunnen spelen blijkt uit de beslissing van het BenGH.
De prejudiciële
beslissingt5
Het BenGH begint met te overwegen, dat uit de ver·drcigsJgeschi.e-denis blijkt, dat bij het opstellen van het een zo effectief mogelijke bescherming van de verkeersslachtoffers zwaarder heeft gewogen dan het belang van de verzekeraars om de risico's welke zij overnemen te kunnen begrenzen. Om de slachtotteri:J,es<~he.rmmg
zo goed mogelijk te realiseren wordt door het verdrag inbreuk gemaakt op de nationale rechtsorde van de betrokken landen. de uitleg van de bepaling dient met deze intentie van het
rekening te worden gehouden.
Vervolgens erkent het BenGH, dat aan de arulSpral<:elijjkheid de verzekeraar een verzekeringsovereenkomst ten
14. BenGH 19 februari 1988, NJ 1988, 608.
liggen ten aanzien van het motorrijtuig dat de schade heeft veroor-zaakt Aansluitend overweegt het BenGH:
"dat evenwel, gelet op het voorgaande, aan het aannemen ten opzichte van de benadeelde van het bestaan van een verzekering als bedoeld in art 6 par. 1 (Gemeenschappelijke Bepalingen) niet in de weg staat de omstandigheid dat in de verhouding tussen de verzekeraar en de verzekerde de verzekeringsovereenkomst naar de regels van het gemene recht niet geldig is, en evenmin de omstandigheid dat deze verzekeringsovereenkomst onvoldoende dekking geeft( ... );"
De overeenkomst wordt hoewel die in de verhouding verzeke-raar - verzekerde niet geldt, toch geacht te bestaan in de verhou-ding verzekeraar - benadeelde, om zo de benadeelde de bescherming te kunnen geven die artikel11 biedt.
Uit deze overwegingen volgt, dat de vraag van de Hoge Raad ontkennend moet worden beantwoord. Aan de benadeelde kan niet worden tegengeworpen, dat een in het verzekeringsbewijs duidelijk geïdentificeerd voertuig niet of niet meer aan de wettelijke kwalifi-catie "bromfiets" voldoet.
Wel is een beroep mogelijk op een geldige beëindiging van de overeenkomst als bedoeld in artikel 12 van de Gemeenschappelijke Bepalingen. Dit artikel stelt de eis, dat de verzekeraar aan een bepaalde instantie de beëindiging van de overeenkomst meldt. Dit dat de verzekeraar moet weten, dat de bromfiets opge-voerd is. Voor ons geval is het artikel 12 derhalve van weinig betekenis.
Tot slot de Hoge Raad16
De Hoge Raad doet de zaak verder zelf af. Het arrest van het Hof Amsterdam en het vonnis van de Rechtbank Amsterdam worden vernietigd; de verzekeraar W wordt veroordeeld tot betaling van de schade, rente en kosten.
Is de zaak hiermee atg;eäaaiJL?
Door het creëren VaiiL een fictieve overeenkomst lost het BenGH een
aantal op. Het raakt niet verstrikt in de inconsistentie
van de die het Hof wel
tot het gewenste de deur
voor de verzekeraars nog op een kier. De vraag die het
heeft beantwoord is nauw verbonden met het
feiten-en:mdlenmg van dat IelltencoJrnplex
motonn1t111g, in de verzekernigs<JVeJreeJtlkomst dan wel er
aanzien van het verzekerde het schadeveroorzakende werp.
voor-Een casus is al eens
l:!evvee;st voordat het BenGH de um;pn:laK
Onirlf'.l"Ull''.t"fl VaiiL een ... ,,roP.riH1rP> te weten Hof
Am-11 VR 69. De feiten als De
schade wordt veroorzaakt door met een ander
kenteken dan op het is vermeld. Dit verschil
het van het foutief invullen VaiiL het De
ver·zelcenmg:nerner heeft nimmer de bedloeJmg te verzekeren dan
is veroorzaakt.
de auto waarmee de arurrlld.llltg Het hof r.uf•ru;•PP4rt
komst het nodig is, dat het te verzekeren mo1tor'fijtuig
is Het kenteken is hiervoor
Nu de kentekens op de auto en het vet·zeJkerm$l~SbleWll1S niet over-constateert het hof dat er geen overeenkomst tot ge.L<:omlen. Het in artikel 11 WAM doet hier niet
deze aaiJtspi·akc~ll]Jmeid te scnemJen bestaat noch ook heeft beE;tacm"
om de beslissing inzake de Opel-Kadett in stand te laten. De vraag die het BenGH heeft beantwoord is er op gebaseerd, dat het voor-werp van de verzekering voldoende is geïndividualiseerd. Ook het BenGH gaat er van uit, dat er met betrekking tot het schadeveroorzakende voertuig een verzekering moet bestaan. Is de verzekering afgesloten ten aanzien van een ander voertuig, dan zou het BenGH wel eens anders kunnen oordelen.
Dit betekent niet dat de benadeelde met lege handen blijft staan. Hij kan de bestuurder die de schade veroorzaakte aanspreken of een beroep doen op het Waarborgfonds, dat onder andere in het leven is geroepen om schade veroorzaakt door onverzekerde voer-tuigen te vergoeden.
Zou de rechter het verschil in feiten inderdaad anders beoordelen, dan zou dit mijns inziens geen goede ontwikkeling zijn. Wordt de slachtofferbescherming eenmaal op de voorgrond geplaatst, dan mag het voor de benadeelde geen verschil uitmaken of de te-genpartij nu met een verkeerd kenteken of met een opgevoerde motor rondrijdt.
Het is evenwel ook goed mogelijk, dat het BenGH dit geval wel begrijpt onder de gevallen dat er in de verhouding tussen verzeke-raar en benadeelde een verzekeringsovereenkomst moet worden aangenomen. Nadere jurisprudentie zal dit moeten uitwijzen.
Conclusie
