Besluit houders van Dieren CE Vogels
Gedrag & huisvesting
Programma vandaag
Thema: de relatie tussen huisvesting en gedrag
• De vijf vrijheden
• Oorzaak van gedrag
• Verschillende prikkels
• Soorten gedrag/ gedragsafwijkingen
• De invloed van huisvesting op gedrag
• “Huisvesting” tijdens transport:
De regels (IATA)
Wat is gedrag?
Het gedrag verwijst naar de acties of de reacties van een
voorwerp of een organisme, gewoonlijk met betrekking tot de omgeving.
Afhankelijk van de definitie kan gedrag alleen uitwendig gedrag inhouden (wat wij zien), dan wel ook innerlijk gedrag zoals
denken en voelen (niet direct te zien).
De vijf vrijheden (Brambell, EU, 1965):
1. Vrijheid van angst en stress
2. Vrijheid van pijn, verwondingen en ziekten 3. Vrijheid van een gebrek aan comfort
4. Vrijheid van dorst, honger en ondervoeding 5. Vrijheid om normaal gedrag te vertonen
De vijf vrijheden & gedrag
• Vrij zijn van dorst, honger en ondervoeding
Door de beschikbaarheid van vers water en voer waarmee een optimale gezondheid en energiehuishouding wordt gegarandeerd.
• Dieren passen gedrag aan, aan de leefomgeving.
– Vinken in woestijnen
– Uilen en neushoornvogels halen alle vocht uit hun voeding – Trekvogels zoeken voedsel op
• Wat betekent deze vrijheid voor de huisvesting?
De vijf vrijheden & gedrag
Video: dubbele neushoornvogel voert zijn vrouw in het nest
• Vrij zijn van fysiek en fysiologisch ongerief
Door een geschikte huisvesting te bieden, inclusief een comfortabele rust- en schuilplaats.
• Wat betekent deze vrijheid voor de huisvesting?
De huisvesting moet zoveel mogelijk tegemoet komen aan het natuurlijke gedrag van de soort (soort eigen gedrag)
De vijf vrijheden & gedrag
Kijken naar hun natuurlijke leefomgeving?
Invloed van abiotische en biotische factoren op de vogels.
• Vogels hebben zich aangepast aan deze factoren
• De diversiteit aan vogelsoorten net zo groot als diversiteit leefgebieden
• Elke vogelsoort heeft zijn eigen niche.
Wanneer is huisvesting geschikt?
Invloed van abiotische factoren
• De invloed van de omgeving en het klimaat
• Divergente evolutie; kleine aanpassingen
• Wat vertelt dat over huisvesting?
Invloed van abiotische factoren
• Op verschillende continenten hebben verschillende soorten dezelfde rol binnen dezelfde niche.
• Convergente evolutie
• Wat vertelt dat over huisvesting?
• Concurrentie of samenleven?
Invloed van biotische factoren
Vogelsoorten lijken soms nauw verwant aan elkaar, maar hebben toch specifieke behoeften.
• De beschikbaarheid van voedsel speelt een rol.
• Maar heeft het ook invloed op huisvesting?
Een klein testje…
Welke groep vogels leeft in dit gebied?
Hint: alle continenten waar zaden of vruchten beschikbaar zijn
Een klein testje… (2)
Welke groep vogels leeft in dit gebied?
Hint: Droge gebieden met relatief veel zoutwatermeren
Een klein testje… (3)
Welke groep vogels leeft in dit gebied?
Hint: over het gehele zuidelijk halfrond verspreid
evenaar
Een klein testje… (4)
Welke groep vogels leeft in dit gebied?
Hint: alle continenten waar voldoende prooidieren leven
Een klein testje… (5)
Welke groep vogels leeft in dit gebied?
Hint: zuidelijk halfrond in zee en langs kusten
evenaar
• Vrij zijn van pijn, verwondingen en ziektes
Door deze te voorkomen en wanneer deze toch optreden, door ze snel te diagnosticeren en te behandelen.
• Wat betekent deze vrijheid voor de huisvesting en het gedrag?
De vijf vrijheden & gedrag
• Vrij zijn om het normale gedrag uit te kunnen voeren - door voldoende bewegingsvrijheid te geven, in een
geschikte stalruimte/ kooi/ volière,
en door sociale huisvesting met soortgenoten.
• Dus weer: Kijk eerst hoe het dier in het wild leeft.
• Wat betekent deze vrijheid voor de huisvesting en het gedrag?
De vijf vrijheden & gedrag
Zo waren we het jaren gewend
Tegenwoordig zien we dit steeds meer
Voldoet deze huisvesting?
… of kan het nog erger?
… Zo kan het ook (Jacksonville Zoo, USA)
Vrij zijn van angst en chronische stress
Door huisvesting en management die angst en stress voorkomen.
Gedrag is een waarschuwing voor het hebben van stress of een verstoring van het welzijn!
De vijf vrijheden & gedrag
Sympotomen van stress
Aphatische kip
Symptomen van stress in veren
Gevolg van stress
(of gevolg van voedingsdeficiëntie)
Gedrag is het reageren op een prikkel, dit kan bewust of onbewust
Uitwendige prikkel
Vogel ziet/ hoort/ ruikt/ proeft/ voelt iets
Er volgt een reactie
Inwendige prikkel
Vogel heeft honger of dorst
Er volgt een reactie
De oorzaak van gedrag
Bijzondere prikkels
Sleutelprikkel
Een prikkel met een vaste reactie van het dier.
Supernormale prikkel versterkte reactie van het dier
Sleutelprikkel: zilvermeeuwen
Video: supernormale prikkel bij zilvermeeuwen
Sleutelprikkel: Gould’s amadine
Video: supernormale prikkel bij Gould’s amadines
Meerdere prikkels tegelijk?
Dier wil 2 gedragingen tegelijkertijd.
Er ontstaat een inwendig conflict.
Dan kan het volgende ontstaan:
- ambivalent gedrag - overspronggedrag - omgericht gedrag
Ambivalent gedrag:
Het dier gaat iets doen wat een mengsel is van twee gedragingen Dreigen: een combinatie van vluchten en vechten
Overspronggedrag
De vogel gaat iets doen uit een ander gedragssysteem, meestal het verzorgingsgedrag: Poetsen van veren bij eenden, na de paring:
Video: overspronggedrag bij Madagascartalingen, veren poetsen na de paring
Omgericht gedrag
Conflictgedrag dat optreedt wanneer er een sterke motivatie bestaat om een bepaald gedrag uit te voeren, maar dit om de één of andere reden niet mogelijk is.
Voorbeeld: als je zelf boos bent tijdens een discussie,
sla je met je vuist op tafel (in plaats van op iemands hoofd)
Een vogel kan zich ineens richten op een 3e deelnemer, die niets met het conflict te maken heeft.
Voorbeeld: een mannelijke Hawaii-gans verdedigd zijn territorium tegen indringers (de verzorger), maar vanuit het conflict, richt hij zijn agressie op zijn eigen partner.
kaketoes hetzelfde voorbeeld?!
Soorten gedrag
• Aangeboren gedrag of instinctief gedrag
• Aangeleerd gedrag
• Geschoold of getraind gedrag
Aangeboren gedrag
Erfelijk en voor een deel direct na de geboorte duidelijk aanwezig.
Hoe primitiever het dier des te meer instinctief gedrag.
Video: baltsgedrag bij blauwkop blauwfazantjes
Aangeleerd gedrag
Dier doet ervaringen op, het leert.
Erfelijk bepaald hoeveel een dier leert.
Verschillende manieren van leren:
- Nabootsen
- Geconditioneerd leren - Inprenting
Instinctief of aangeleerd?
Video: instinctief gaat een shamalijster op zoek naar voedsel. Uit de hand eten is aangeleerd
Imprenting
Konrad Lorenz
Moederbeeld van de gans is 12 – 17 uur na uitkomen ei.
Hiervan maken we tegenwoordig gebruik voor herintroductie
Video: imprenting van ganzenkuikens
Wanneer is gedrag goed?
• Sociaal gedrag:
- Territoriumgedrag - Rangorde
• Eetgedrag
• Voorplantingsgedrag
• Vluchtgedrag
• Mimicry (look-a-like/ nadoen)
• Comfortgedrag
• Exploratiegedrag
Gedragsafwijking
Hoe ontstaat een gedragsafwijking?
• Vaak in vroeg stadium iets mis gegaan.
• Teveel of veel te weinig prikkels.
• Onmogelijkheid tot het uiten van het natuurlijk gedrag
• Gewenning/ verslaving moeilijk af te leren Bijvoorbeeld:
• Stereotiep gedrag (herhalend gedrag)
• Gestoord gedrag
• Apathie
Stereotiep gedrag
Herhaald afwijkend doelloos gedrag vertonen:
Video: stereotiep gedrag van een zangvogel in een (te) kleine sierkooi.
Gestoord gedrag
• Dier is verslaafd geraakt aan gedrag
• Bijvoorbeeld: kaalplukken bij papegaaiachtigen
• Waarom zien we dit gedrag minder of niet bij roofvogels/ uilen in vrijwel dezelfde huisvestingssituatie?
Observeren van vogels: ethogram
Bij het maken van een ethogram proberen we gedrag te:
• kwalificeren wat doet een dier
• kwantificeren hoe vaak doet een dier dat
Kwalificeren en kwantificeren doen (onbewust) we elke dag!
(ook zonder een ethogram te maken)
Observeren van vogels: ethogram
Gedrag objectief beschrijven (zonder persoonlijk waardeoordeel) Dus niet zeggen: die vogel is lief, maar…….
die vogel benadert mij, geeft kopjes,…
In dat laatste geval moet je ook omschrijven wat kopjes geven is:
“met zijn kop tegen mijn lichaam wrijven”
• Vermenselijking van gedrag (lief, dom, slim, schattig, lekker vinden etc.) noemen we antropomorfismen
Leer dus objectief te kijken…
Boven: flamingo’s foerageren in een moeras. De foto lijkt te zijn gemaakt in de vrije natuur, Maar het betreft geleewiekte vogels in een grote dierentuinvijver.
Zielig? Kijk objectief naar hun gedrag voordat je een oordeel velt.
Huisvesting tijdens transport
IATA Live Animal Regulations (LAR)
Huisvesting tijdens transport
Live Animals Regulations (LAR)
• Internationale regels omtrent luchttransport van ALLE dieren
• Ook van toepassing voor alle CITES transporten over de weg binnen de Europese Unie.
Live Animal Regulations
Foto: Raymond Tilburg, KLM dierenhotel
Foto: Raymond Tilburg, KLM dierenhotel
Foto: Raymond Tilburg, KLM dierenhotel
Foto: Rick van Groningen, ZooLogistics
Huisvesting tijdens transport
IATA Live Animal Regulations (LAR)
https://vimeo.com/240355799
