Leren fietsen doe je ook niet in een uurtje
De kunst van het implementeren
elke ergotherapeut weet het, het beroep ergotherapie is een stuk complexer dan het bedenken van oplossingen. Het belangrijkste en tegelijk vaak het moeilijkste is de wens dat de omgeving van de cliënt je adviezen opvolgt en je oplossingen ook daadwerkelijk gaat toepassen. Alleen zo kunnen ergotherapeuten zorgen voor kwaliteitsverbetering en deze ook borgen. Het leveren van duurzame kwaliteitsverbeteringen binnen een organisatie is een grote meerwaarde van het beroep. maar hoe doe je dat wanneer je het grootste gedeelte van die omgeving heel vaak niet eens te zien krijgt, bijvoorbeeld in een verpleeghuis?
Daar stond ik tien jaar geleden, als ergotherapeut met mijn handen in het haar. Ik had met veel enthousiasme de week daarvoor een DLO (dynamische ligorthese) ingezet bij een van mijn bewoners. In de verwachting dat deze helemaal goed in gebruik was genomen stapte ik de (toen nog vierper- soons-) slaapkamer binnen. De kussens van de ligorthese lagen verspreid over de vier bedden en de steunen stonden keurig op een rij in de vensterbank. Mijn cliënt? Die lag nog steeds met dezelfde contracturen ´in de knoop´ in bed. Mijn beknopte uitleg over het gebruik van het systeem in de ver- schillende lighoudingen en een schematische tekening ble- ken niet genoeg om het team mijn adviezen op te laten vol- gen. Van deze ervaring heb ik geleerd dat het implementeren van een verandering, zoals het in gebruik nemen van de DLO, niet ophoudt bij een eenmalige introductie op de zorgafde- ling. Immers, heb jij vroeger leren fietsen in een uurtje?
Het te implementeren middel
Mensen die wonen in een instelling hebben te maken met toenemende passiviteit in het dagelijkse leven. Door het progressieve ziekteproces in combinatie met de aanwe- zigheid van zorg die taken overneemt ontstaat er bij velen bewegingsarmoede. Het gebrek aan beweging heeft grote, negatieve gevolgen voor ons lichaam. De zwaartekracht verandert van metgezel naar vijand. Vergelijk het maar met
het ongemak dat je voelt wan- neer je lang hebt moeten zitten, bijvoorbeeld een vliegreis. Dit komt door de samenstelling en functie van ons lichaam. Het heeft het skelet als basis dat bijeen wordt gehouden door spieren, pezen en ligamenten, met daaromheen de huid. Bij gebrek aan beweging moeten de spieren het skelet lange tijd in eenzelfde houding hand- haven. Hier is ons lichaam slecht tegen bestand. Wanneer dit te lang aanhoudt kan dit leiden tot schade. Bijvoorbeeld in de vorm van stijfheid, houdingsafwijkingen, spasticiteit, contracturen en afname van spierweefsel. Je kunt je vast voorstellen dat deze schade zorgt voor veel pijn en ongemak bij de bewoner en zwaardere belasting van het personeel.
Voor de bewonersgroep die dementerend is, heb je naast deze algemene principes ook te maken met dementiespe- cifieke problematiek die bovenstaand proces kunnen ver- snellen. Een van de zaken die veranderd bij mensen met dementie is de prikkelverwerking. Het aantal prikkels dat een bewoner kan verwerken wordt steeds minder. Het over- vragen van een bewoner door te veel of verwarrende prikkels aan te bieden leidt tot angst en onrust. Dit doet de spier- spanning van de bewoner toenemen. Naast dat het belang- rijk is bij deze mensen gedoseerd prikkels aan te bieden kan een groter steunvlak en stabiliteit van materialen zorgen voor geborgenheid en duidelijkheid.
Om bovengenoemde problematiek het hoofd te kunnen bie- den is naast afwisseling van houding, het geven van stabi- liteit dus erg belangrijk. Dit geldt voor zowel overdag als ’s
Implementatie
Tekst: Linda van der Valk, Sjoukje Groot
implementeren
nachts. Logischerwijs kan het lichaam langer ontspannen wanneer met stabiele, stevige materialen het skelet wordt gedragen. De spieren hoeven dan immers minder hard te werken om de houding te handhaven. Ook zorgt symme- trie in een houding voor het voorkomen van bovenstaande problemen. Deze basisprincipes zijn verwerkt in het gebruik van een DLO.
implementatie
Zoals bij alles wat we als ergotherapeut willen implemente- ren op een afdeling, implementeer je ook bij de DLO: niet alleen materiaal, maar ook een heel stuk kennis en een andere manier van werken. Nieuwe vaardigheden
en inzichten zijn nodig om het systeem succes- vol te kunnen gebruiken. En net zoals jij als kind bij de hand bent genomen om te leren fietsen geldt dit principe voor volwassenen nog steeds. Je kunt een kind wel een keer laten zien hoe jij op je fiets wegfietst en vervolgens je kind een nieuwe fiets zonder zijwielen geven, dat bete- kent zeker niet dat hij daar ook op weg zal fiet- sen. Je zal het kind eerst letterlijk bij de hand moeten nemen en vervolgens stap voor stap helpen naar zelfstandigheid.
Na veel ervaring op te hebben gedaan, weten wij dat de kans van slagen van het implemen- teren van een verandering wordt vergroot wan- neer je je aan onderstaande punten houdt:
1. Sluit aan bij het team;
2. Stel een gezamenlijk haalbaar doel;
3. Leg de verantwoordelijkheid in de lijn;
4. Ga over tot actie;
5. Verandering is een proces van vallen en opstaan.
Aan de hand van het voorbeeld in de inleiding leggen we bovenstaande vijf punten uit.
1. Sluit aan bij het team, bij waar de focus op dat moment is en bouw van daaruit verder;
Om te willen en kunnen veranderen helpt het erg wanneer het team een probleem ervaart en jij daar een oplossing voor hebt. In het voorbeeld ging het om een bewoner die steeds stijver werd en langzaam scheef groeide. De ergo- therapeut wilde het ontstaan van contracturen voorkomen
en bracht dit als reden om te starten met het hulpmiddel.
Echter het zorgteam vond vooral het wassen en kleden in de ochtend zwaar bij deze persoon. Wanneer de ergothera- peut vanuit die hoek het middel als oplossing had aangedra- gen, namelijk dat door ontspanning in de
Zolang het doel van een hulpmiddel niet duidelijk
is voor de zorg, is de gebruiksmotivatie lager.
nacht de verzorging makkelijker is, was de kans van slagen al vele malen groter geweest.
Sluit ook aan bij waar het zorgteam op dat moment mee bezig is, is er ruimte voor grote veranderingen? In het voor- beeld bleek achteraf dat het team net veel scholing had gehad over andere zaken. Ze zaten op dat moment niet te wachten op nog meer nieuwe dingen. De ergotherapeut had beter klein kunnen starten. Dus bijvoorbeeld eerst de zorg leren het systeem toe te passen in rugligging en daarna, wanneer het team er klaar voor was, uitbouwen naar zijlig- ging. Sluit aan bij de situatie en wees reëel over wat haalbaar is op dat moment.
2. Stel een gezamenlijk, haalbaar doel en zorg dat elke betrokken medewerker daarvan op de hoogte is;
Als je de juiste aansluiting hebt weten te vinden bij het team is het van belang dat iedereen op de hoogte wordt gebracht van de aan- komende verandering. Alle betrokke- nen zouden aan hetzelfde doel moeten gaan werken. Daarbij moet je ook denken aan je (para)medische col- lega’s. Immers, een verandering op een zorgafdeling is makkelijker voor elkaar te krijgen wanneer de arts, fysio- therapeut en bijvoorbeeld ook een wondverpleegkundige hier achter staan. Door gebruik te maken van bestaande overlegvor- men, maar ook in gesprek- ken bij de koffie kun je deze saamhorigheid bij je col-
lega’s teweeg brengen. Natuurlijk is het ook goed het management mee te krijgen in je plan, zij kunnen dan bijvoorbeeld meedenken in hoe je aan kunt sluiten op dat moment bij het zorgteam.
In het voorbeeld ging de ergotherapeut er vanuit dat de zorg het nut van het systeem in zou zien zonder hen te betrek- ken in de aanloop naar het gebruik van het middel. Zolang het doel van een hulpmiddel niet duidelijk is voor de zorg is de motivatie deze goed te gebruiken minder groot. Om het hele team met de neus dezelfde kant op te krijgen had de ergotherapeut via de manager een scholing van een uur kunnen organiseren. Naast theorie en het ervaren van het systeem, is het aandragen van motieven om het middel te gaan gebruiken een belangrijk onderdeel. De een is gevoelig voor gemak in werken, de ander juist voor comfort van de bewoner. Door gezamenlijk met de DLO bezig te zijn wordt ervaren hoe het kan bijdragen aan het behalen van het doel.
Als alle neuzen dezelfde kant op staan ga je over tot daad- werkelijk in de praktijk implementeren van het systeem. Nu is het belangrijk te zorgen dat voor iedereen duidelijk is wat zijn of haar verantwoordelijkheid hierin is.
De ervaringen van Heidi (verzorgende)
“Ik werk als verzorgende op de woning van de heer G. Op een andere huiskamer lag een bewoner met een DLO systeem. Ik zag er toen het nut nog niet van in en deed maar wat aan de hand van de voorbeeldfoto’s die er waren. Tot het moment dat er op mijn huiskamer een bewoner was, die na een periode van ziekte zijn bed niet meer uitkwam. Zijn sta functie was verslechterd, hij kon alleen nog met de tillift uit bed gehaald worden, zat dan niet fijn in zijn rolstoel. Hing scheef en kon zijn benen niet ontspannen. Zo ook in bed. Hij lag daar eigenlijk in de foetushouding, knieën helemaal opgetrokken, stijf tegen elkaar. Kon ook moeilijk ontspannen. Tij- dens de zorg gaf meneer ook veel pijn aan in de benen, leek ang- stig. Uiteindelijk fysiotherapie ingeschakeld, omdat we bang waren voor contracturen in de benen. Deze gaf aan dat er nog geen grote contracturen waren, maar wel een verhoogde spierspanning in de benen. De ergotherapeut werd erbij gehaald. Samen hebben we hem op een DLO matras gelegd. Ondertussen kreeg ik veel uitleg van de ergotherapeut. Meneer wordt in zij of rugligging gelegd. De kussens en steunen, behorend bij het matras, geven hem een ingebakerd gevoel. Hij voelt zich veilig en gedragen in bed. Hierdoor gaat hij zich meer ontspannen en is veel minder stijf. Ik merk dat meneer het als prettig ervaart. Hij geeft aan, na vragen, lekker te liggen.
Lijkt minder angstig, ook tijdens de zorg. Meneer houdt zijn benen wel opgetrokken in bed, kan ze de ene keer beter/meer ontspannen dan de andere keer. Ondertussen lukt uit bed gaan ook weer. In de rolstoel merk ik zeker dat meneer zijn benen minder stijf en opge- trokken heeft. Ik vond het prettig dat ik op deze manier de instructie over het DLO matras heb gehad, het geeft mij meer inzicht in het hoe en waarom je dit toepast en dat motiveert mij een stuk beter.”
3. Leg de verantwoordelijkheid in de lijn, dus op elk niveau iedereen een bepaalde verantwoordelijkheid, houd daarbij de hoofdverantwoordelijkheid bij jezelf;
De ergotherapeut in het voorbeeld hield geen vinger aan de pols. Veranderingen op een zorgafdeling teweeg brengen is een belangrijk onderdeel van ons werk. Daarbij had de the- rapeut zich op moeten werpen als hoofdverantwoordelijke en als aanspreekpunt voor het personeel en familie.
Naast de verantwoordelijkheden die je (para)medische collega´s in dit proces hebben zou de zorg de grootste ver- antwoordelijkheid moeten krijgen in dit proces. Zij werken er dagelijks mee, het uiteindelijk succes hangt van hen af.
We merken dat de zorg het ook erg prettig vindt werken om deze verantwoordelijkheid te krijgen. De ergotherapeut had twee personen van de zorg aandachtsvelder kunnen maken. Er zijn altijd mensen op de afdeling die het leuk vinden meer te leren over een bepaald onderwerp en daar de verantwoordelijkheid voor te krijgen. Deze twee zouden
dan haar aanspreekpunt zijn geweest. Problemen of vragen, maar ook positieve resultaten worden dan via hen terugge- koppeld naar de therapeut. Zo houd je makkelijk de vinger aan de pols zonder iedereen van de zorg te hoeven spreken.
4. Schrijf niet te veel, maar ga over tot actie. Laten zien, doen, ervaren beklijft vele malen beter;
In een situatie zoals in de inleiding beschreven, ging de ergotherapeut er vanuit dat een schriftelijke instructie bij het geleverde DLO genoeg zou zijn voor een succesvolle imple- mentatie. Schriftelijke instructie kan alleen maar als onder- steuning dienen, niet als uitgangspunt. Pas wanneer de zorg ervaart, ziet en oefent zal het gebruik beklijven. Door veel herhaling zal het uiteindelijk routine worden en mag je pas van iemand verwachten dat het steeds vaker foutloos lukt.
Dus de therapeut had variatie in haar instructie kunnen aan- brengen om zo de nieuwe manier te laten beklijven. Naast schriftelijke instructie, ook bijvoorbeeld foto´s, video en natuurlijk het aan bed gezamenlijk toepassen. Dit had ze
A LARMEREN • B EDIENEN • C OMMUNICEREN
BEDIENEN
QuoVadis Nederland (QVN) zorgt voor implementaties van hulpmiddelen voor het compenseren van lichamelijke, cognitieve en spraak handicaps, waarbij
de MENS centraal staat.
COMPUTERAANPASSING BEDIENAANPASSINGEN DEUR / INTERCOM
OMGEVINGSBESTURING ROLSTOELINTEGRATIE DOMOTICA
WWW.QVN.NL
+31 (0)35 54 88 701
•
•
• kunnen verspreiden over een langere periode in plaats van
een week. Elke keer dat je advies wordt toegepast is winst.
Door de tijd heen zal je merken dat dit vaker gebeurt.
5. Accepteer dat verandering een proces van vallen en opstaan is en blijft.
Ook al kon je als kind op een gegeven moment fietsen, alleen al een hobbel in de weg kon er alsnog voor zorgen dat je viel. Het was belangrijk dat iemand je weer even rechtop hielp en je het vertrouwen gaf om weer verder te fietsen. Zo is het ook met het implementeren van iets nieuws binnen de volwassen wereld. Het is nooit een statisch proces wat af is. Wel is het zo, hoe beter je in het begin je adviezen borgt, hoe minder tijd en energie het in de loop van de tijd kost om de kwaliteit hoog te houden.
Vinger aan de pols houden en soms ook enkele van boven- staande punten opnieuw toepassen horen hierbij. Je zou kunnen denken aan het opnieuw scholen van de zorg omdat er nieuw personeel bij is gekomen of omdat het te lang geleden is dat men geschoold is. Ook bij het wisselen van bijvoorbeeld een teamleider is het belangrijk daarmee in gesprek te gaan om het belang van juist gebruik van het sys- teem onder de aandacht te houden. Als laatste is het goed om bewust een keuze te maken op welke afdeling je begint, start altijd met één afdeling. Dit houdt het behapbaar, als daar het wiel is uitgevonden kun je de overstap maken naar andere afdelingen.
Conclusie
De ergotherapeut is een belangrijke schakel tussen beleids- makers en de uitvoerende zorglaag. Daarbij staat natuurlijk de cliënt centraal. Het juiste hulpmiddel kan aan de kwaliteit van leven van die cliënt en dat van de zorg een positieve bij- drage leveren. Een dynamische ligorthese is een goed hulp- middel voor mensen die te maken hebben met de negatieve gevolgen van passiviteit in het dagelijks leven. Echter het vinden van een succesvol hulpmiddel betekent niet dat deze ook automatisch succesvol geaccepteerd en dus geïmple- menteerd zal worden op de zorgafdeling. Zoals bij elke ver- andering die je als ergotherapeut teweeg wilt brengen bij de zorg zal je aan moeten sluiten bij het team en met hen een gezamenlijk haalbaar doel moeten stellen. Door de verant- woordelijkheid te delen met de zorg en hen herhaaldelijk op verschillende manieren instructies te geven maak je de kans van slagen vele malen groter en het implementeren een stuk
leuker. Borgen in het begin van het implementatieproces maakt dat je op de langere termijn alleen nog maar hoeft te onderhouden.
Contact
Heeft u vragen of opmerkingen of wilt u een een zetje in de rug? Dan kunt u mailen naar Sjoukje Groot (sgroot2@
omring.nl) of Linda van der Valk (linda@innocare.nl).
Advertentie
