Het heylich herte

(1)

Adriaen Poirters

bron

Adriaen Poirters, Het heylich herte. Met illustraties van Philip Fruytiers en Peter Clouwet. Cornelis Woons, Antwerpen 1669 (derde druk)

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/poir001heyl03_01/colofon.php

© 2015 dbnl

(2)

T'ANTWERPEN,

Bij CORNELIS WOONS in de Sterre. A.^o16[69]

[Fruijtiers. delin: Met Gracie ende Priuilegie. P. Clouwet. sculpsit.]

Aen den saelighen Stanislavs Koska vande societeyt Iesv.

Adriaen Poirters, Het heylich herte

(3)

O Saelighen Stanislae.

By aldien dat het seker waer, 'tghene de Heydenen eertijts gelooft hebben, dat de gene die in dese werelt gheleeft hebben in deuchden, naer dit leven veranderden in schoone sterren die aen den Hemel bloncken! ô wat een schoon Licht sout ghy daer boven wesen, ghy die in uwe groenen jeucht vergadert hebt de verdiensten waer over veel andere

(4)

ghearbeydt, ende ghesweet hebben tot hunne grijse hayren.

Och hoe glinstert ghy voor de ooghen vande Societeyt IESV? wat klaer-blinckende straelen schiet ghy over het Rijck van Polen? hoe verlicht ghy Roomen met uwe deuchden! ô wat een vier worden wy gewaer uyt die koude Noortsche Lande[n]?

Oversulckx soude my mijn eyghen Herte van onbeleeftheydt over-tuyghen, soo ick dit Heylich Herte aen yemant anders quame op-te-draghen, als aen U, die het Herte door de goddelijcke Liefde soo had' ontsteken, datmen dickwils genoot-saeckt wierde natte doecken u in den boesem te steken, om alsoo den brant te blussen, ende u te verkoelen.

O gheluckich Herte, dat af-ge

(5)

sondert van de Werelt door dat edel vier altijdt met kracht opwaerts wierd ghedreven!

Hoe dickwils en was dit niet uwe taele (die den Hemel beter verstont, als de aerde.) als gy vlamde door heyligh Siel-suchten.

Mvnde fallax & immunde, Immunditiei funde,

Sine Deo, sine lege, Sine fide, sine Rege, Nihil mihi post-hac tecum, Nihil tibi post-hac meum.

Dat is te segghen:

Wereldt vol bedrigheryen, Wereldt vol van vuylicheyt, Die noch Godt, noch recht kont lye[n]

En de trouw hebt af-gheseyt:

Wereldt blijft, blijft die ghy sijt, Ick scheld' u, en scheldt my quijt.

U brandende Herte was als den Paradijs-vogel, die hier beneden ghestrickt en ghevanghen met

(6)

droefheyt is versuchtende, altijt trachtende naer die suyvere hemelwijck, daer hem sijnen naem, ende de edele verheven natuere toe is drijvende. Terwijl ick spreke, siet soo komt de Christelijcke Sangh-Goddinne Thalia, en wenscht het gheluck te hebben van uwen lof op hare chiter eens te mogen stellen, my dunckt dat ickse hoor

beghinnen:

O KOSKA Edel Iongelingh,

O bloem en roem van't Rijck van Polen?

O Licht dat nimmer onder gingh!

Aen wie noyt glans en is ont-stolen Die schoon ghy by ons onder-gaet, Een Doot hebt als den dageraet.

Den Tiber, die droef van gemoet Sucht over al die groote lijcken,

En dan met eenen tranen-vloet Swalpt over die begraefde dijcken,

Soo datter niet een golve vlucht Die in't voor-by gaen niet en sucht;

(7)

Als desen door den Reghen-boogh V scheyden eerst-mael had vernomen,

Rees hy strax uyt het diep om hoogh.

En deé sijn kleyne Tritons komen, Die deed' hy spelen t'uwer eer De baeren dansten op en neer.

V Lichaem wiert met Roos-marijn, Met Roosen, Lelien, Granatjens,

Het wiert besprooyt met Margelijn, Soo geurich met sijn lieve blaetjens,

De Son scheen helder dien dagh, En loegh veel soeter als sy plagh.

Een ieder roemden uwe deucht, En kusten u albaste voeten,

Sy weenden maer uyt enckel vreught, Hun oogh quam u met perlen groeten:

+Cardin.

Societat.

Iesu.

+Hoe sagh Toleti groote Siel Als u Godt-saeligh bloemken viel!

Gheheel Crakouw verheught en bly Door Famas silvere trompetten,

Brenght strax u weerde schildery In't Hof, en Conincksche saletten,

Daer meenich vroomen Ridder honck Die uwen glans verr' over-blonck.

(8)

Siet hoe Eleonora doet

De sil'vre lampen voor u branden, Heel Roma valt aen u te voet, V eeren al die Poolsche Landen, Soo verr' de Wixel baeren roert Soo verr' wordt uwen naem gevoert.

De Sangh-Goddinnen al ghelijck Die spelen op haer sil'vre snaeren,

Hoe dat u Siel het Hemels-rijck Met groote vreucht is in-ghevaeren,

Hoe dat die Maeght en Moeder soet Quam haeren dienaer te ghemoet.

Ick laet een anders kloeck verstandt Den Stam van KOSKA gaen verhaelen,

En toonen in 't Mazouwse Landt Die oud' en adelijcke saelen,

Hoe Kettery daer nimmer schoot Venijn op eenigh Huys-ghenoot.

Dat d'ander singhen uwe vlucht O kleenen Abram uyt uw' vrinden, Als ghy uyt enckel uyver-sucht Gonckt over d'Alpes Roma vinden,

Als ghy voor Borjas voeten vielt, Die door de vreught schier was ontsiel.

(9)

Noch selt ick aen Parnassus vry Dat hy maelt af u Enghels wesen,

En schenckt aen ons een schidery Waer dat de deucth in is te lesen,

En hoe het blosend' incarnaet Op't sneeu-wit van uw wanghen staet.

Maer ick, ick nem' al ander stof Om die op mijne luyt te quelen,

Och jae, my lust al hoogher lof, Ick moet op d'aerd' iet hemels spelen,

En t'is u Hert, u Hert dat brant, Dat ist, dat mijne snaeren spant O Saligh vier, ô soete vlam, O ginsters vande Seraphinen!

Wat vreught wast dat u Herte nam Alst scheen een Hert van Cherubinen?

V siet eens hoe die vlamme groeyt, Hoe seer u Hert van liefde gloeyt!

Ghelijck een frische tulipant Laet haere flaeuwe blaeykens daelen,

Als haer den heeten middagh brandt, En wort ghesteken vande straelen,

En blijft soo quelen tot sy voelt Den reghen die het lochtjen koelt

(10)

Soo is u Hert, ô Edel Bloet,

Door't Hemels vier heel over-wonnen;

Soo dat het oock beswijcken moet By al dees Goddelijcke Sonnen,

O machtich vier ô grooten brandt, Hoe vlamt u Hert op allen kant!

Hier daelen d'Engels inden noodt, Die u met Barbara begroeten,

En spijsen u met Hemels Broodt Om uwe droefheyt te versoeten;

O machtich vier, ô grooten brandt, Hoe vlamt u Hert op allen kant!

Daer komt die alder schoonste Maegth Met IESVS in haer Moeders ermen,

Die sy tot aen u Herte draeght, Om dat noch meer te doen verwermen:

O machtich vier, ô grooten brandt, Hoe vlamt u Hert op allen kant!

My dunckt dat d'Engels altemael, Die dese groeteniss' aenschouwen,

Aen u benijden dit ont-hael, Als die den Hemel moest behouwen,

Als die verr' boven weirden gaet Van't slijck, en stof, en s'menschen staet.

(11)

Maer ghy, die eenen Enghel sijt, Al woontje by de aertsche menschen,

Nempt waer, bid ick, den soeten tijt, Waer naer de Enghels selver wenschen;

V streelt, en vleyt dit Hemels Kindt Die u, die ghy soo seer bemint!

Ghy eyscht dat hy wilt gherne doen, (Soo verr' ist van hem te vergrammen)

Den Peys, en Goddelijcken soen, Want hy ist vier van uwe vlammen,

En siet soo ras hy u ghenaeckt, Hy doet al branden wat hy raeckt,

(12)

Nu hebt ghy KOSKA wat-ge-wilt, Hoe bly is u ghemoet van binnen?

My dunckt voor waer u Herte smilt, Ghy wort een lijxken door het minnen:

De Liefde nemt hier heerschappy, Soo wel van sijn, als uwe sy.

Siet hoe dit vier op alle kant Met heele vlocken wordt ghedreven,

De minste plaetse vat den brandt, Ghy leeft een Salamanders leven;

En hoe dat ghy u Herte sluyt Den brandt die wil die moeter uyt.

Ach ghy beswijckt door't Hemels vier Den brant gaet sterck en stercker groeyen:

Brenght doecken, brenght fonteynen hier, En wilt de straffe vlam besproeyen:

Wie sagh sijn leven soeter vreugth Als die u Herte nu verheught!

Maer waer toe doecken nat gemaeckt, Waer toe kout waeter uyt de putten?

Ghy sult de vlam, hoe datse blaeckt, Gaen met u eyghen traenen stutten;

Hoe seer dat dan u Herte brant, Ghy hebt het waeter by der handt.

(13)

Doch soo alst waeter vanden Smit, Als hy de kolen get besproeyen,

De vlam en t'vier veel meer verhit, En t'ijser doet veel helder gloeyen,

Soo sie ick dat het met u gaet Als uyt het waeter vier ont-staet.

O wonder vier dat traenen maeckt, En u altijt gheeft natte ooghen!

O tranen daer het vier van blaeckt, En die het vier belet te droogen!

O lieve pijn, ô soete smert!

O wonder vier, ô wonder Hert!

O Hert ontfanght mijn Hert in danck Dat u wort uyter Hert gheschoncken,

Al was het kout sijn leven lanck, Ghy cont het met het u doen voncken

Ghedooght dan sonder veel ghetiers Dat ick u stel' een kooltjen viers.

Ah raeckten ick ook eens in brandt Quam op mijn Hert een vlamme dalen!

Een vlam van dat schoon Vaderlandt Van waer de Son schiet haere straelen!

Soo ick dat vier niet hebben magh, T'is winter al ist somer-dagh,

(14)

Hier hebt ghy ô Siel een corte beschrijvinghe van het Godtvruchtich ende H. Herte vanden Saelighen Stanislaus. Daer het Herte goet is, daer is alles goet. Ende die aen Godt sulck een Herte kan op-draghen, al en hadde hy anders niet, hy doet eene rijcke offerhande. En dat was u ghevoelen ô H. Anselme als ghy seyde: Auser Domine à me, si velis sustinentiam, manus, pedes, oculos s[e]lum relinque cor quo te diligam, hoc enim solo tibi placebo. Soo't u blieft, ô Heere! nemt van my al wat ick besitte, mijn handen, mijn voeten, mijn ooghen, laet my maer alleen behouden mijn Herte om u daer mede te beminnen, want dat is alleen ghenoech om u te behaghen.

Maer wat een Herte had oock dat edel Dochterken van veerthien jaren dat op den Kers-nacht vierichlijck biddende en smeeckende het gheluck kreegh van het Kindeken IESVSin haere ermen te ontfanghen, wiens Herte op den selfsten nacht door al te grooten hemelschen troost is gheborsten: waer in met goude letteren stont gheschreven: Diligo te plus quam me, quia tu creasti, redemisti, dotasti me. Ick wensche ô Siel datter in u Herte oock gheen andere liefde, noch gheschrift en wierdt ghevonden, en dat ghy

(15)

Kleyn Kindt en grooten Godt!

waer toe doch vraegh' op vraghen?

Mijn sprakeloose tongh

en kan gheen woorden draeghen, Ont-sluyt, bid ick mijn Hert daer d'antwoord' binnen staet, Leest daer, ô IESV soet!

hoe verr' mijn liefde gaet.

Ick min u meer als my, mijn ooghen, mijnen sinnen, Meer als mijn eyghen Hert;

ach kost ick stijver minnen!

O IESV die my gheeft door u doodt d'eeuwich goet, Gheeft my soo meenich Hert, als ick heb druppels bloet!

O Siel hadden wy sulck een H. Herte! het waer een aen-ghenaem ghiftjen om aen het nieu-gheboren Coninxken op-te-offeren, en dan souden wy beneffens een ander met eeren in het Stalleken moghen verschijnen. Ghy weet immers wel dat het eertijdts voor eenen on-beleeftheyt ende voor eene dorp-sonde wierdt aen-ghenomen alsmen voor Koninghen quam sonder die met eenighe schenckagien te ver-eeren.

(16)

In-leydinghe.

De Godvruchtighe Siele gaet vlijtich met de Herderkens naer Bethleem, om het Kindeken Iesvs den nieu-gheboren Coninck te begroeten.

Laet ons opstaen ô Godtvruchtighe Siele, laet ons in dese blijden middernacht de vlijtighe Herderkens naer het stalleken van Bethleem gaen vergheselschappen; wy hebben de hemelsche boodtschap der Enghelen gehoort, laet ons den nieuw-gheboren Coninck gaen soecken en groeten, Transeamus usque Bethleem, & videamus hoc verbum, quod factum est nobis. Laet ons met blijdschap ende vrolijckheydt deurgaen tot dat wy het belooft Woordt hebben ghevonden.

Maer ô wondere wercken, en verholen raedt van Godt Almachtich! wy sullen hem vinden in hooy, en strooy, wy sullen hem vinden in arme doecxkens. Waerom en sal ick dan niet met verwonderinghe segghen? O Bethleem cleyn groote stadt, cleyn van begrijp maer groot van weirde! O Kribbeken van enckel hout, cleyn van ghemack maer groot van weirde! O doecxken grof van draet, van wermte cleyn maer groot van weirde: want in u rust Godts Sone, de blijschap der Engelen, den

(17)

troost der menschen, de verlanginge der Oude-vaederen.

Hy wort gheboren in een stalleken ô Siel.

+Luc.2.

Quia non erat ei locus in diversorio. Want voor hem⁺en wasser gheen plaetse in de herberghe. En waer sou hy doch sijn logies, en rust-plaetse ghekosen hebben?

Inden gulden Leeuw by de grammoedighe? y neen! want hy moste ons de lesse van sachtmoedicheyt leeren, op dat wy kinderen souden sijn van onsen hemelschen Vader, die sijne Son dagelijckx doet op gaen om de quaede beneffens de goede te beschijnen.

Sou hy inde Paeuw hebben gaen vernachten by de hooveerdighe? och hoe verre sou dat gheweest sijn van sijnen: Discite à me sjuia mitis sum, & humilis corde, Leert van my want ick goedertieren ben, en ootmoedich van herte. Inden Hondt by de nijdighe en af-gunstighen en kost hy oock niet wesen, die de mildtheyt, die de soetheyt, die de goetheyt, die de vrindelijckheyt is van hemel, en van aerde.

Hy is dan ghenootsaeckt gheweest in een stalleken gheboren te worden, in een kribbeken te rusten, daer gaen wy hem besoecken, Kloeck aen ô Siel, kloeck aen, een weenichsken gaens salder veel toe doen om Bethleem te winnen. Maer of wy het gheluck hadden dat wy daer in-gonghen met sulcke eene ootmoedicheyt ende

+P. Dam.

godtvruchticheyt als ghy dede ô Doorluchtighe Keyserinne Agatha! Venisti Regina⁺ Saba ad Regem nostrum Salomonem, sed vidisse te, & qua circa te mirandum plane spectaculum!

(18)

venisti humilis ad humilem? pauper ad pauperem; venisti adorare puerum in praesepio vagientem: muta vearas enim corenam velo; purpurem sacco, & manus quae gestare consueverat sceptrum, nunc gaudebas portare psalterium. Ghy sijt ghecomen ô Coninginne Saba om onsen Coninck Salomon te besoecken, maer wat een wonder schouw-spel wast u te sien in sulcke eene gedaente! ghy sijt ootmoedigh ghecomen tot den ootmoedighen; erm tot den ermen. Ghy sijt ghecomen om te aenbidden het Kint dat in de kribbe is weenende. Want ghy hadt u kroon verandert in een wiele, u purperen kleedt in eenen sack, en droeght een psauzerken in de handt, daer ghy den gouden Coninck-stock mede placht te voeren.

Maer siet ô Siel ter wijlen ick dit segghe, sijn wy aen het stalleken, de Herderkens

+Luc.2.

gaen⁺binnen. Et invenerunt MARIAM & IOSEPH & Infantem positum in praesepio.

En sy hebben gevonden MARIA en IOSEPH en het Kindt geleyt in een kribbe. O laet ons knielen voor sulck een Majesteyt, laet, laet ons aenbidden sulck eenen grooten Godt. O wiens siel en sal hier niet smilten door soeticheyt? wiens hert en sal hier niet branden door liefde? wiens ghemoet en sal niet beroert worden door sijne teericheyt? als de Princesse van Pharo in een biese wieghsken sach het Kindeken Moyses, s'is beweeght gheweest. Sy weenden als sy hem sagh weenen, en haere traenen vloeyden uyt sijn[e] traentjens. Want soo het wieghsken voor haer ghebrocht,

+Exod.2.

ende ghe-opent wierde:⁺Cernensque in ea vagientem infant[e]m, miserta

(19)

ejus. Soo is sy door het aenschouwen van het schoon engheltjen beweeght gheworden.

O Siel waer onse ooghen haer keeren en wenden over al vinden wy overvloedighe redenen om ontsteken, om beweeght, om door liefde, om door verwonderinghe bevanghen te worden.

Maer ô soeten IESV! ô goedertieren Kindeken, seght ons eens:

Wie brenght u in 't lant van suchten, In het droevich traenen dal, Vyt u Rijck vol van ghenuchten

Hier in eenen vuylen stal!

Hier comt droefheyt u besoecken, En de armoed' inden nacht, Qualijck hebdy coude doecken,

Is dit uwen Koninckx pracht!

Ick sie van nu af u beven Midden inden fellen wint, En u ooghskens traenen gheven,

Wat en lijt hy niet die mint!

Comt ghy dan hier voor ons lijden, Die de doodt soo schuldich sijn!

En door uwe doot bevrijden, En verlossen uyt de pijn!

Comt dan Sielen, comt hier haelen Vanden Seraphinschen brant,

(20)

Laet dit Kint u hert bestraelen, En doen vlammen t'alle cant.

Tusschen dese noortsche winden, Midden inden couden stal, Daer is nu het vier te vinden, Dat ons vier ontsteken sal.

Siet ô Siel hoe dat heden een stalleken wort een Palleys, een Kribbeken eenen throon, de aerde eenen Hemel; soo dat ick wel mach singhen:

Heden mach den Hemel wenschen, Al is hy soo rijck van schijn, Om te dalen by de menschen,

En daer eenen stal te sijn:

Want het Hof is hier beneden, En Godts hoochste Majesteyt Waer voor d'Enghels singhen vrede,

Is hier op het hooy gheleyt.

Laet ons hier over eens hooren uwe woorden ô H. Cypriane: O grooten Godt, seght hy, hoe wonderlijck is uwen naem op heel de aerde! voorwaer ghy sijt eenen Godt van wonderheden! Ick en ben nu niet meer verwondert vande ghesteltenisse des wereldts, noch vande vasticheyt der aerde: die ghy omringelt hebt met eenen on-beroerlijcken hemel, ick en verwonder my niet, van't onverbrekelijck vervolgh der daeghen, noch vande veranderinghe der

(21)

tijden, op de welcke sommighe vruchten en planten verdrooghen, sommighe groen en jeudich worden; sommighe gaen leven, sommighe gaen sterven. Maer ick verwondere my dat ick Godt besloten sie in het lichaem van een Maeghet: ick verwondere my dat ick den Almachtighen sie ligghen in eenen wiege. Ick verwondere my dat die onder de verbrande aerde ghestelt heeft die kostelijcke mijnen, en goude aederen; die tusschen twee slechte schelpen voorts-brenght die silvere perlen die den azuren hemel heeft op-ghehanghen, die het firmament gheborduert heeft met die gou-blinckende sterren, dat dien grooten Godt (die de Hemelen der Hemelen niet en connen besluyten) dat die in een cleen kribbeken wort ghevonden. Waerom ick met verwonderinghe sal roepen.

O Godt de wercken van u hant Gaen verre boven mijn verstant:

Hoe dat den hemel eeuwich draeyt, Hoe die met sterren is besaeyt, Hoe dat de Son in corten ijl

Door-reyst soo menich duysent mijl;

Hoe dat de zee soo gaet en keert, Of sy't op voeten waer gheleert, Hoe dat ghy rijpt door Sonne-schijn Den geelen terw, den rooden wijn;

Hoe dat den Somer brant en blaeckt, Hoe dat den Winter vlocken maeckt:

(22)

Hoe dat hy ijs schiet op een stroom, En dwinght den vloet met desen toom.

Maer wonder boven wonderheyt Is Godt die in een kribbe leyt En Koninck deses grooten-Al Dat die rust in soo kleenen stal.

In desen stal segg ick, O Bethleem hoe hoogh wort door dese Goddelijcke gheboorte uwen roem ende weerdicheyt opghesteken! Nequaquam minima es. Neen neen, ghy en sult voortaen niet meer de minste wesen, Dat Ierusalem stouffe op den heerlijcken Temple, Babylon op haer stercke vesten, Athenen op sijn wetenschap; Memphis op de hooghe bouwen en pyraminden; Tyrus en Sydon op haere coop-manschap, Roma op haere triomphen: Damascus op haere werck-konsten; Ninive op haer grootheyt;

maer ghy Bethleem overtreftse altemael, om dat in u den Soone vanden levenden

+Prudent.

Godt, den Saelichmaecker des wereldts is gheboren, O Sola magnarum verbium⁺ Bethleem!

+Serm.I.

[in] Vigil.

Nat[i]vit.

Och hoe wel bevalt my hier op uwe stemme⁺ô H. Bernarde: O Bethleem parva sed jam magnificata à Domino; qui factus est in teparvusex magno. Quae civitas tibi non in vidaet pretiosissimum illud stabulum, & praesepij goriam? in universa siquidem terra jam celebre est nomen tuum, ubique gloriosa dicuntur de te. O kleyn Bethleem! Maer nu rijck ghemaeckt door glorie van[de]n Heer die groot

(23)

was en in u is kleyn gheworden, wat stadt isser die u niet en sal benijden dat alderkostelijckste stalleken? de grootsheyt ende edelheyt van dat Kribbeken? uwen naem is bekent tot de uyterste paelen des werelts; over al ô Stadt weetmen van uwe weirdicheyt, en van uwe glorie te spreken.

Nu ghelooft ghy ô Siele datter gheen koopsteden, gheen Palleysen, met dit stalleken en connen vergheleken worden, dat dit strooy en hooy verre gaen boven jaspis en saphyren. Soo't u ghelieft ick can hier op eenen aerdighe gheschiedenisse dienen.

Quiessiera eenen Coninck der Persianen wou een kostelijck Palleys bouwen op een Dorp dat rijck was van koele water-becxkens, van vermakelijcke bosschen, van groene geklaverde velden, maer om dit uy te-voeren soo was hy ghenootsaeckt veel huysen vande inwoonders aldaer te koopen. Onder ander wasser een stalleken van een oude vrouwe die om gheen gheldt vande wereldt haer strooyen huysken wilde versetten, altijt segghende (ook als haer boven de weirde van thien-mael meer op-gheoffert weirde) dat het was gheweest haer wieghsken en dat het oock moste haere doodt-kiste wesen. Den Coninck hoorende haere stijfsinnicheyt, heeft het Palleys doen bouwen, niet teghen-staende dat het stalleken quam in't midden van het werck, en gaf uyt-druckelijck bevel datmer niet het minste strooyken af en soude weiren noch roeren, en soo is dit kostelijck Palleys volmaeckt en op ghetrocken; en

(24)

men hieldt daer voor, datter noch in Persien, noch in eenighe nae-burighe Rijcken iet dierghelijckx wiert ghevonden.

+Historia Persia.

+T'ghebeurde op sekeren tijt datter twee Ghesanten van andere Coninghen in dit Hof waeren die belust wierden om den wijt-beroemde bouw te aenschouwen.

Quiessiera die ter selver tijt derwaerts naer de jacht reede, heeftse d'een voor en d'ander naer getoont, die verwondert waeren van de schoon kolomnen, aensienelijcke galeryen, heerlijcke saletten. Ten lesten is hy in het binnenste ghecomen daer het vuyl stalleken was gheleghen: Hier over verwonderden sich ten hoochsten eenen vande twee Ghesanten, eenen man van een spits-vinnich en kloeck verstant, den welcken uyt eene vry-moedicheyt seyde: dat het te beklaghen was dat sulck een Conincklijck stuck werckx voor een groot deel door dit strooyen huysken was bedorven.

Doen nam den Coninck het woordt op, en toonde met ghewisse en bondighe redenen datter in den heelen bouw niet treffelijcker en was als het stalleken, en dat den marmer, den jaspis, den porphier verre aen die leemen wantem mosten wijcken, want daer uyt kostmen maer alleen sien sijn rijckdommen, en groote schatten, gaven vande fortuyn, waer mede de boose oock konnen overvloeden, maer uyt dat stalleken, dat by sijn ghedoogh was blijven staen, daer kostmen aen afmeten sijne

rechtveerdigheyt, sijn maetigheyt des ghemoets,

(25)

ende sijne goedertieren seden, treffelijcke ende Conincklijcke deuchden, die vry wat edelder sijn als het gout, ghesteente, ende juweelen.

O Siel sien wy den schoonen hemel, de gulde Son, de silvere Maen, de flickerende planeten, sien wy die schoon wolcken, die groene landouwen, die silvere wateren en rivieren, de lieffelijcke voghelen, de lachende bloemen, de bestandigheyt en de

+Psalm. 18.

vruchtbaerheyt der aerde⁺ongetwijfelt: Caeli enarrant gloriam Dei, & opera manuum ejus annuntiat firmamentum. De Hemelen vercondigen sijn glorie, en het firmament boodtschapt sijne wercken. Des on-aenghesien daer is een groot verschil tusschen de wereldt scheppen, en tusschen de wereldt herscheppen, dat kostede een vvoordt, dit Goddelijck Bloet, uyt de sterren is vvel vvat van sijne macht te lesen, maer uyt dit slecht stalleken dat hy midden in des wereldts bouw ghestelt heeft, dear uyt is sijne ongrondeerlijcke liefde tot het menschelijch gheslacht te bevroeden.

Och! hoe soet vielen u ô Augustine op de Kers-nachten des ghepeysen in als ghy

+Lib.9.

Confess.

cap.6.

seyde: Nec satiabar illis diebus dulcedine mirabili considerare⁺altitudinem consily tui, super salutem generis humani. Quantum flevi in hymnis & cantitis, suave sonantis Ecclesia tuae vocibus commotus acriter. Vocesillae influebant auribus meis, & eliquabatur veritas tua in cer meum, & exaestuabat inde affectus pietatis,

& currebant lacrymae, & bene mihi erat cum eis. O Siel wat al soete ende invloeyende woorden!

(26)

Hoe bly was mijn ghemoet, en in de vreught verslonden, Als ick u Majesteyts

gheborte gonck door-gronden?

O Kint, ô grooten reus!

Wat spronghen dat ghy doet Tot eenen leeghen stal uyt dat hoogh hemels goet!

Mijn vier wiert enckel nat, mijn traenen gonghen branden, Als ick sach uwe Kribb', uw' luyerkens en banden,

Ick sey: vaert hemel wel, vaert wel ô firmament, Dit is een liefdens werck, Dat Liefde maer en kent.

Den hemel die quam self, en liet den hemel varen, Die noyt iet sulckx en sach.

in soo veel duysent jaren:

Godts Soon een arm naeckt Kint!

een Moeder faemen Maeght, Die sonder wee-dom baert, en sonder moeyte draeght!

(27)

Ach als ick dit by nacht, in 't leysen hoorde singhen, Doen voelden ick mijn hert met blijde suchten springhen!

Doen viel my t'schreyen soet, Want aen den minsten traen Honck overvloedich troost, en een stuck hemels aen.

Ick sach op hooy en strooy den Heylant, en Behoeder, En knielen voor sijn Kribb' een reyn, een zeebaer Moeder,

Op wiens wit ghesicht quam een rooy-schaemte by Saeght ghy ô Gabriel wel schoonder schildery?

Ick danck u duysent mael, ô Kint voor ons gheboren, Want sonder u eylaes!

Soo wear den mensch verloren:

Ach dat ick dese jonst wel overdencken mach, Besonder op den nacht, nacht schoonder als den dach.

Op, op ô Luye Siel, verlaet u sachte pluymen, Ten minsten desen nacht doet vaeck en traecheyt ruymen.

(28)

Valt uwen Heer te voet, Dat hy (siet hoe hy mint) Die was den grootsten Godt Wort voor u t'kleenste Kindt!

En dit sijn de selsame saecken ô Siel de welcke gaen boven alle wonderheden, wear

+Cant.8.

van wy met de H. Kercke wel moghen singhen:⁺Domine consideravi opera tue, &

expavi: in medio duorum animalium, Heere ick hebbe uwe wondere Wercken overpeyst, en ick hebber af verbaest gestaen, siende u ligghen tusschen twee beesten, op dat ghy den mensch, die als een beeste leefde, door uwe H. Gheboorte wederom tot een redelijck, jae Goddelijck leven soude herstellen. Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, ut inveniam te!

Sijt willekom ô soetste Kindt, Hoe saligh is hy die u vindt!

Noch saeligher die u bewaert, Tot hy met u ten Hemel vaert.

De Siele doet aen het nieu-gheboren Kindeken een offerhande, en schenckt aen hem haer Herte.

Maer weet ghy wel ô Siel dat ons de beleeftheydt en veel meer de danckbaerheyt bemaent, dat wy hier met gheene y

(29)

dele handen en moghen verschijnen? Den saghen Henricus Suso offerden hem soete Kers-liedekens, die hy selver dichtede, en ver-eerden daer mede het Kindeken IESVS;

+B[a]rrij.

I.Ian.

waer in oock⁺den Hemel hadde sulcken behaghen dat hy sijnen naem verandert heeft in Amandus, dat is, Minnaer, om de brandende liefe die hy droegh tot IESVS, ende MARIA.

Overleght dan wel met rijpicheydt ô Siel, en met voor-bedachten sin wat dat van daegh in het stalleken uwe gifte sal wesen; siet hoe een yeghelijck besich is om naer sijne ghelegentheydt het nieu-gheboren Kindeken al yet op-te-draghen.

Want de Enghels die daer dalen Vyt hun rijck-vergulde salen,

Schenken IESVS soeten sanck, Hoort eens onder trooyen daecken Wat musiexken dat sy maecken

Met hun stem en snaren-clanck!

Niet alleen dees edel Geesten, Maer oock self de plompe beesten,

Os en Esel die hier sijn, Gaen aen IESVS aesem gheven, Die sy sien van koude beven,

Tot versoetingh' van de pijn.

Siet de Princen die hem troosten, Siet de Wijsen uyt den Oosten

(30)

Ligghen voor hem neer-ghespreyt;

Die hem gout en myrrhe brenghen, En met wieroock ondermenghen,

Als de hoochste Majesteyt.

Iae te nacht eer het gonck daghen Sach ick Herders giften draghen

Desen melck, en die een lam;

En de dochters van de velden, Sach ick dat haer eyers telden,

Die een jeder met haer nam.

Doen sey ick tot mijn ghepeysen:

Soo wy oock daer henen reysen Waer dat al de werelt gaet, En dan gaen met ydel handen, Waren dat niet groote schanden

En dat al te leelijck staet!

Warent nu dan Herftse daghen, Had ick't puyck van boom-ghewas, Ick gonck meenich vruchtjen rucken, Ick gonck heele corfjes plucken,

T'schoonste dat Pomona las.

Christe tibi pleno

Meditabor fondere cornu, Veris opes volucres.

deliciasque breves:

(31)

Iamque ardens ibam

totum tibi spargere Maium Purpureum, parasinum,

coccineum, croceum.

+P. Banhusius.

+Hanc mihi sed subitò

vertisti in pectore mentem, Et visus tacita es

sic mihi voce loqui:

Mitte rosas manibus

vates mens; altera dona Poscimus; haec olim

Panque Palesque tulit!

Altera dona Deo

vero; sunt altera serta, Non faciunt capitit

talia serta meo.

Cor peto; Io dabitur,

dabitur Cor dulcis IESV!

Mille darem, IESV, si mihi mille forent.

Corculum, jo gaude, jam felicissima fies Victima, Tergemino

tota litanda Deo.

Et vos Adamidae,

vos ô! mecum pia Christo Corda date: ô! qui dat

quam sine Corde sapit!

(32)

Noch wenschten ick den stal te cieren met veel bloemen O IESV soet van geur, waer op sou Flora roemen

Noch wenschten ick den Mey Soo bloemich als hy stont, Te spreyen op het strooy, te strooyen op den gront.

Ick wenschten om de roos, ick wenschten om granaetjens, En om een tulipant

met haer ghevlamde blaetjens, En om een leli-bloem de bloeme vande Maeght, Die Moeder u ô Kint aen haren boesem draeght.

Maer ghy spraeckt tot mijn Siel laet wensch en bloemen varen, Te meer om dat den vorst staet in sijn grijse hayren,

En schoon den Lenten-tijt nu alle bloemen droegh, En dat nu ellick bedd' stont jeudich of het loegh, Dat my het meest behaeght, dat is in u te vinden,

Dat groyt oock onder sneeuw, en onder Noortsche winden,

(33)

Dat bloet soo schoon op't ijs dat noyt sijn jeucht verliest, Schoon dat het voeten dick op coude nachten vriest.

En t'is ô Siel u Hert, dat sijn de beste schencken, Noyt soud' ick witte perl noch root gout soo ghedencken;

Dees gift gaet boven gift, en dat ick achten sal, Gheeft die in Bethleem, En daer in geef jet al.

Daer in is alle goet, en allen schat besloten, En meer als heel Peru oyt sondt met rijcke vloten,

In't Hert is't altemael, maer diet oock achter-hout, T'is niet, al schonck hy oock een werelt vol van gout.

Het Hert gaet boven al dat reuck, of oogh can vleyden, Wilt dit dan eens ô Siel wilt dit voor my bereyden;

Wascht dat met traenen af, schudt uyt den ouden mensch, Dat is de beste bloem, en Lenten die ick wensch.

(34)

O IESV, ô lief Kindt!

ô minnaer van ons leven, Ah cost ick voor een gift u duysent Herten gheven!

Wie soo het sijn verliest, Die wint profijt en baet, Maer die het sijn bewaert, verlieset vroegh of laet.

Dies com ick u mijn Hert uyt gront mijns herten geven, Laet daer geen Werelt meer, noch eersucht binnen leven:

Ick weet dat mijne gift is vry wat suer en straf, Maer ghy ô soeten Heer, nemt het sijn suerheyt af.

Hier hebben wy dan ô Siel ons Herte den nieuw-gheboren Heere IESVSop ghedragen.

Godt gheve dat onse ghifte in alle bekooringhe, aen-stooten, en bevechtinghe soo schadeloos mach blijven, dat het (midts wy niet rijcker, noch edelder en hebben) in danck magh aen-ghenomen, en ghehouden worden.

En op dat ick in mijne hope niet en worde bedroghen, eer ick met veel andere, mijn Herte voor de Kribbe van het Kindeken IESVSneder-legghe, soo wil icker dit naer-volghende Iaer-schrift met allen oodt-moedighe eerbiedinghe op stellen: en segghen.

(35)

Mijn Hert, en Liefde, jae voorwaer, Heeft IESVS voor een nieuwen jaer:

Die beter heeft dat hy het gheeft, Ick geef het best dat in my leeft.

AENIESVSMYN HERT EN ALLELIEFDE

Ama IESV te cor amat, Te suspirat, ad te clamat Totis mentis vocibus.

Tu quod lubet, da mandatum Dum feruescit, et paratum Tuis adstat iussibus.

O Siel hoe arm dat ghy sijt, doet ghy dese offerande, t'is geen ghifte waer teghen gout en ghesteente beschaemt staen om op-ghewogen te worden. Hert, en Liefde sijn die twee mytjens van dat Vrouwken, die alle de andere in den Tempel over-treften.

Ick segh dan:

(36)

Had ick ghesteenten Heer, die hel als sterren bloncken, Iae't gout van heel Peru, het waer u al gheschoncken

K'heb liefde en een Hert, nemt die, bid ick, in danck, Ick schenckse u voor eens, en voor mijn leven lanck.

TEcor IESV, te cor amat, Te suspirat, ad te clamat, Totis mentis vocibus;

Tu quod lubet, da mandatum, Dum fervescit & paratum

Tuis adstat jessibus.

Dat is te segghen:

Och dat Hert en can van binnen Anders niet als IESVM minnen!

IESVS is alleen sijn vreught, Hoe sal't inden strijt verlanghen, Op dat IESVS hem sou vanghen,

En dan cieren met de deught!

Siel ons Hert is wegh gegheven, Laet ons sonder Herte leven,

Sonder Hert in IESVS Hert!

Die sijn Hert soo kan verliesen, Weet de beste winst te kiesen,

Die van mensch ghevonden wert.

(37)

Hert Adieu, Adieu, wy scheyden, Hert Godts gracy wil u leyden,

Hert nemt waer u groot gheluck.

Hert nu IESVS hier komt lijden, Hert nu moetjê leeren strijden,

Hert u welvaert is in druck, Hert ghy moet victori vechten, En dan sullen d'Engels vlechten,

Lauwer-kranssen 'tuwer eer, Dan sal eenen gulden waeghen, Iae de Faem noch hoogher draeghen,

En u roemen even seer.

My dunckt de vyanden sijn al op de been, laet ons sien aen wie de victorie gunstich sal vallen.

I. Vertooninge.

Strijd van het Herte, waer in het wordt bevochten vande VVereldt, Duyvel, Ydelhedt, maer wordt op't eynde bevrijdt, ende beschermt van Iesvs.

Al ist saken ô Siel dat wy gheen trommels en hooren roeren, noch gheen trompetten en hooren steken, noch dat het brieschen der peerden, niet en snydt door onse

(38)

ooren, even-wel ons Herte is al in een legherveldt, en in't midden van sijne vyanden.

Eenen wonderen oorloogh! en strijdt waer in sommighe oock vande liefste vrinden Godts, en groote Heylighen niet verschoont en worden, als waeren David, Tobias, Susanna, Paulus, Catharina Senensis, Antonius, Franciscus en dierghelijcke meer anderen, welckeren strijdt voorwaer ter eeren is uytghevallen, en waer in sy hun den Palm-tack oock niet en hebben laten ontfutselen.

Groote Heylighen, segg' ick, want de duyvels doen ghelijck de Roovers en zee-schuymers, die gheen jacht en maecken op arme vischbooten, maer de rijcke koop vaerdij-schepen aen-boort clampen.

En om dat een yeder in desen strijdt, hoe Heylich hy oock sy aen-ghetast wordt en bevochten, soo ist dat dien on-verwinnelijcken diament, den H. Iob daer af duydelijck heeft gheschreven, en als de reveilje heeft geslagen: Militia est vita hominis super terram. Het leven vanden mensch is eenen oorloogh op der aerden. Och hoe dickwils moeten oock die Heylighste mannen roepen: Hannibal ad portas, Hannibal ad portas. Den vyant is voor de poorte, En al is het sake dat onse vyanden ghelijcker handt op ons Herte stormen, en met een al ghemeen ghewelt het selfste aen-vallen, soo wil nochtans een yghelijck van die door eene besondere victorie de eere van den strijdt, ende besittighe van het Herte hebben.

(39)

+Homil.3.

in Missus

Waert ghy niet van het selfste ghevoelen ô⁺H. Bernarde als ghy riept om hulpe, ende seyde: Veni Domine IESV, aufer scandala de regno tuo. Venit enim Avaritia &

vindicat in me sibi sedem; Iactantia cupit dominari mihi: Superbia vult mihi esse rex. Luxuria dicit: Ego regnabo: Ambicio, detractio, Invidea certant in me-ipso de me-ipso, cujus ego potisssmum esse vidaer. Ego autem, quantum valeo, resisto, retinor, quantum juvor, Dominum meum IESVM reclamo, ipsi me defendo, quia ipsuis me juris agnosco, ipsum mihi Deum, ipsum mihi Dominum teneo, & dico: Non habeo Regem nisi Dominum IESVM. Veni ergo Domine, disperge illos in virtute tua;

& regnabis in me, quia tu es ipse Rex meus & Deus meus, qui mandas salutes Iacob.

Komt Heer IESV weirt van u rijck alle ver-ar-gheringhe ende onrechtveirdighe besittinghe, Want de Giericheyt komt en wil my besitten. De Beroeminghe wil Heerschappije over my hebben. De Hovaerdicheyt wil over my Koninck wesen. De Onkuyscheyt seght: Ick salder regeren. De Eersucht, den Achter-klap, den Nijdt strijden teghen my, om my, om te sien wie ick ten deel sal vallen. maer ick stelder my teghen met allen krachten en ick blijver herdt-neckich by dat ick't alleen voor mijnen Heere IESVS wil houden. Want ick weet dat die recht op my heeft, en voor hem sal ick de plaetse beschermen, en ick segghe rondt uyt: dat ick gheenen anderen Koninck en kenne als den Heere IESVS. Komt dan Heer tot hulp, en verdrijftse door uwe kracht, en ghy sult in my regeeren, want ghy zijt mijnen Koninck, en Godt die de verlossinghe, en de behoudenisse komt ghebieden in Iacob.

(40)

Dunckt u niet ô Siel dat soo sprack den H. Antonius, dien Priesterlijcken Hercules als hy bespronghen wierdt en victorie vochte teghen alle duyvelsche monsters?

dierghelijcke vrome Kampioenen met eene coragie, meerdere als van Leewen, breken door die stercke netten, en schutten de spiessen op hunne tanden; daer wy, ô

kleen-hertighe als wy sijn! min och meer als machteloose mugghen in de spinne webben van kleene bekooringhen blijven hanghen, en worden ghevanghen. Over-loopt eens ô Siel verscheyde gelegentheden en aenvechtinghen t'sy by andere, t'sy by u eyghen selven daer ghy u in vondt bespronghen, en siet eens hoe meenich-mael dat ghy te swack sijt gheweest ende te gronde ghedreven. Hier sijt ghy van den smaeck, daer van het gehoor, ginder van 'tghevoelen, elders van het ghesichte leelijck over-wonnen, en soo bevinden wy, dat wy, die smorghens in de meditatie een propoost en sterck voor-nemen maeckten van dien dagh oock sterck-steenen te ver-porren, dat wy over een strooyken den hals komen te breken.

Maer hoe duydelijck ô Siel spreeckt hier boven den H. Bernardus? elck woordt gheeft sijn ghewicht en sijn waerheyt, daer qualijck iet by-ghevoeght can worden.

Ick salder evenwel dese woorden noch aen-knoopen, die ghy onder het printjen sult vinden:

(41)

Fallux Mundus ornat vultus, Dolus latet sed occultus:

Ne crede blanditijs.

Hoc vitare si vis rete;

Citò Christi sinus pete Procul ab insidijs.

Waer van den sin als volght:

Siet de Werelt comt haer toonen, En met leughenen verschoonen,

Maer sy lock u tot de doot;

Wilt ghy vluchten dese netten, Loopt tot IESVM, laet u setten,

In het vry van sijnen schoot.

De woorden sijn aerdich ô Siel maer sy en begrijpen niet allen den list ende

perijckelen, noch allen de vyanden die te veelde komen, daer sender noch meer die ons Herte soecken op-te-loopen. Het naer-volghende dicht sal u eene klaerdere beschrijvinghe daer van ontvouwen.

Al'arm, Al'arm het oorlooghs-velt, Wordt rondtsom heel mijn Hert gestelt,

Siet Duyvel, Eer, en Werelt strijden, Gheen Troia met thien-jaerich bloet, Stont uyt, dat lijt mijn bangh ghemoet,

Ah! wat ghevaer moet ick al lijden.

(42)

Dry teghen een baert anghst en pijn, Twee connen Hercles meester sijn,

Een, en is geen, om kloeck te vechten, Het vyandts heyr is sterck en loos, En s'menschen Hert is kranck en broos,

Wat stant voor soo veel oorlogs knechten?

O waer mijn hert een sterck Kasteel, En uyt den gront van rooy kareel,

Of wit arduyn, jae diamanten!

En met dry waters om-ghevrocht, En brugghen die men lichten mocht,

Waer ick versterckt op alle kanten?

Dan mocht ick doen, al watmen can, Ick hiel het tot den laetsten man,

En soo men my quam over-dringhen, Ick liet voorwaer met cloecken moet, Door edel en manhaftich bloet,

Ick liet mijn Hert met poyer springen.

Maer neen, den crijgh gaet anders hier, Men vechter met geen cruyt en vier,

Sy weten ons door ons te winnen;

Wat schil-wacht datmen stelt, oft niet, Het is verraet al watmen siet,

Sy koopen-om mijn eyghen sinnen.

Doch laet my doen een cort verhael.

Van cracht, van list, van altemael, En hoe sy gaen mijn hert bespringen:

(43)

Eylaes het is met my ghedaen, Ten sy haer IESVS op comt slaen,

Hy ist alleen die hun can dwinghen!

Fallax mundus ornat vultus.

Dolus latet sed occultus:

Ne crede blanditijs.

Hoc vitare si vis rete:

Cito Christi sinus pete Procul ab insidijs.

Hier comt den duyvel vreedt en fel, En vecht op my met heel de hel,

En valter aen met ijs're crouwels, Ick lijd' een pers in mijn ghemoet, Een vrees[e] snijdt door heel mijn bloet,

Ick ben van binnen heel vol grouwels.

(44)

En dan comt noch van d'ander sy Den herdsten aen-val die ick ly,

Van daer doet storm, op storm de Werelt, Den schrick waer minder die ick nam, Soo sy in't ijs'ren hernas quam,

Ick vrees haer nu sy comt beperelt.

Hoe wordt mijn Hert door haer benouwt, Met croonen en met edel gout?

't Gout daer Peru met is doer-aedert?

Sy vleydt met Staet, die niet en staet, Haer goet, dat maeckt het Herte quaet,

Siet eens wat stricken sy vergaedert?

Dan stormt oock d'ydel Ydelheyt, Maer vol van allen dobbelheyt,

Die wil mijn Hert gaen onder-mijnen;

De pijlen die sy op my schiet, Sijn tocke-dor, en anders niet,

Ghebloemt fluweel en schoon satijnen.

Sy gheeft voor reuck haer amber-gries, 't Blancketsel voor het opper-vlies,

En poyer-doosen voor de locken, Wat heeft sy meenich jonck ghemoet Met al dat listich poppe-goet,

En met haer kraem om veer' ghetrocken!

Siet daer-en-boven een valsch Kint, Dat snijdt met vleughels door den wint,

En is met boogh en pijl behanghen,

(45)

En al en maecket gheen ghetier, Het gheeft nochtans so dapper vier,

Dat wilt goet-ront mijn Herte vangen, Soo light mijn Hert rondsom beset Met meenich listich vyants net,

Sy roepen: t'moet hem over-gheven, Het is verwonnen met ghewelt, Sijn hop' van winnen is ghevelt,

Het moet naer onse Wetten leven, Ah! duerden desen fellen strijt Maer voor een maent, of corten tijt?

Ach wierd' ick eens daer van ontslagen!

Die hop' vercloeckt in angst en smert, En sterckt een half verwonnen Hert,

Om tot het eynd' sich cloeck te dragen, Het bootjen dat gheslingert wort

Met Noortsche buyen over-stort, Dat magh een soeter koeltjen hopen, Maer my slaet staegh een thiensten vloet, Ick sinck schier eer ick sincken moet,

Mijn hop en ancker schijnt versopen, O quam het Duyfken uyt de locht, Die my het vreden taxken brocht,

Dat suyver booyken van genaeden!

O wirt gheschildert eens om hoogh, Den blaeuwen-groenen-purpren boogh,

Die met gheen pijlen is ghelaeden!

(46)

Terwijl ick wensck in mijnen druck, Siet eens, y siet eens wat gheluck,

Siet IESVS die comt neder-daelen!

Och jae! t'is IESVS mijnen Heer, Die valt recht op mijn Herte neer,

Ick ken, ick ken hem aen sijn straelen.

Sijt willecom ô Kampioen!

Ghy sijt in desen strijt van doen, Want sonder u ick was verloren, Siet hoe't belegh van alle cant Heel dicht is onder t'Hert gheplant,

Slaets' op ô Koninck uyt-vercoren.

Mijn Hert dat vlamt, hoe lancx hoe meer, Op dat het hem aen u ô Heer,

Aen sijne Prins magh overgheven, En onder u alleen voortaen

Sweir ick sal oock mijn Herte slaen, En ghy alleen sult daer in leven.

Laet ons ô Hert dan sijn verheught, Laet ons ontsteken vienre-vreught,

En richten op gepecte tonnen, Want IESVS hoe wel onverwacht, Sloegh s'vyants heyr en al zijn macht,

Den slagh en t'Hert die sijn gewonnen.

Hier hebt ghy ten naesten by ô Siel den aen-vanck en den uyt-ganck van dese strijdende partijen. Ten is gheen oorloogh daermen met blaeuw erweeten vecht. Den strijdt is

(47)

Langhdurigh, en ghevaerlijck, de vyanden sijn met eenen onversoenelijcken haet in-ghenomen, en hoe kranck en swack dat het Herte is dat konnen ghetuyghen die daghelijckx in dit ghevecht hun ter naeuwer noodt konnen beschermen, en weder-stant bieden.

Hoort hier over sich beklaghen den strijtbaeren Iob: Que est enim fortitudo mea

+Iob 6.

ut sustineam?⁺nec fortitudo lapidum fortitudo mea, nec caro mea anea est. Want heb ick toch voor krachten om wederstant te bieden? mijne sterckte en is niet de sterckte van steenen, mijn vleesch en is van gheen metael ghegoten. Eylaes! Siel t'is verre van daer dat ons Herte soude wesen soo sterck als steenen, soo hert als metael of yser, het sou veel eerder ghelijck sijn aen eenen broosen, en kort-ghebacken kraeckelingh, daer een eyghelijck aen treckt, wie daer van het grootste deel, jae wie dat het gheheel sal behouden.

+Ovid.

Metam.

Hoe dickwils peys ick ô Siel, op die fabel⁺en versieringhe van de oude tijden, want het is eene hedendaeghse waerheydt in ons strijden, hoe dickwils, segg' ick, vallen mijne ghepeysen op die dry goude appelen, daert de schooone ende

snel-vluchtende Athalante mede in de loop baen heeft verloren en is verwonnnen.

Hadde haer die geel sucht niet om t'herte gheslaghen sy hadde self de Meta, ende de weddinghe ghewonnen. Die Athalanta, dat is, die schoon Siel, dat is ons Herte, snel boven alle snelle winden, want op eenen ooghenblick, is het met sijn ghepeysen nu in Indien,

(48)

nu in America, nu in Europa, jae boven Son, en Maen, en boven allen de sterren.

Dry appelen worden haer in den loop des levens voor-geworpen, Den eenen inde jonckeyt en lockse tot wulpscheyt, en dertelheydt; den tweeden in't best van haer leven, die vleydt-se met eer en ydelheyt, op't eynd en inden ouderdom soeckt-mense te bedrieghen, en te belemmeren met rijck-dommen ende begheerlijckheyt daerom segh ick tot waerschouwinghe.

O Siel die inde loop-baen sijt, Weest doch voorsichtich inden strijdt,

Als ghy siet gulde appels vlieghen:

Want wie daer nae maer een en tast, Die wort in sijnen loop ver-rast,

T'is eenen vont van schoon bedriegen.

Hy is te schalck die met u loopt, Hy weet wat hy voor d'appels koopt,

Hy wint een hert door weenich vruchten:

Kloeck aen, kloeck aen dan schoone Siel, Let op gheen gout dat voor u viel.

Den prijs bestaet in snel te vluchten.

Ick bid u wat ick bidden magh Wacht u voor eenen droeven slagh:

En schouwt bedrieghelijcke schencken Daer is bedrogh, daer is venijn

S'en toonen niet wat datse sijn

En min hoe veel sy konnen krencken.

(49)

En siet een t'eynde vande baen, Y! siet wat kroonen dat daer staen,

En wat al glori-rijck' Laurieren!

Daer van sult ghy, ô grooten loon!

Ontfanghen een dry-dobbel kroon, Om u victorie te vercieren.

Doet ons hier nu eens de eere, ô Godtvruchtighe en Edele Maeghet Sancia Carillo.

en wilt ons met weenich woorden te kennen gheven hoe vromelijck en gheluckelijck uwen strijdt is af-gheloopen als u de twee eerste lock-appelen sijn voor-gheworpen.

Peyst ô Siel dat ghy haer hoort spreken.

Ick Sancia Carillo was van seer edel gheslachte gheboren, ick leefden edel van bloet, en ydel van moet. Mijn sinnen honghen teenemael naer de Werelt, soo schoon

+In vita.

wiste my die alles te verbloemen. Mijnen Broeder Don⁺Pedro Godtvruchtich Priester siende dat ick soo diep inde Werelt stack, en de Werelt noch dieper in my, heeft naer veel biddens en smeekens soo veel van my verkreghen dat ick eens by Magister Avila soude gaen bichten. Ick bender gegaen vergeselschapt met veel knechten, gekleet als tot een Bruyloft, of een Balette, rijckelijck verciert met kostelijcke juweelen, schoone faveuren, met de hoofse Mode, ende een aen-sienlijck pateersel.

Met desen pracht van buyten, en met meerderen van binnen quam ick in de Kercke van Onse L. Vrouwe. Ick

(50)

bleef door eene ydele verwaentheydt wat voor sijnen bicht-stoel knielen, op dat hy mijn kostelijck kleedt, en cieraet wel mochte aenschouwen.

Hier op ben ick inden bicht-stoel ghetreden, en dede eene belijdenisse van alle mijne sonden, tusschen bey (ô ydelheyt van jonghe Wereltsche Herten) roerden ick mijne armen op dat de kostelijcke stoffen ende armosijnen souden kraecken en gheluyt gheven, en van hem ghehoort worden. Avila liet my alles uyt-segghen, en naer hy my nu eenighe boetveirdighe ghebedekens hadde te lesen gegheven, soo beghint hy eenen anderen register te trecken, en heeft my met soeticheydt, met krachtighe woorden, met bondighe reden het Herte soo beghinnen te roeren, dat ick sat en smolt in overvloedighe traenen.

Soo alles gheseyt was, stont ick op schier sonder aesem, soo groot was de droefheyt die ick in mijne siel ghevoelden, ick keerde weder naer huys bedeckende mijn aensicht met het lampers, besproeyende de straeten met mijne traenen. Ick sloot my op, in mijn kamer, trock den sleutel van de deur om eenen anderen op mijn Herte te steken en dat aen Godts gratie te openen. Ick en quam smiddachs niet aen taefel. Droefheydt was mijn eten, traenen mijnen dranck, suchten mijne saemen-spraecken. O goeden Godt wat en hebt ick doen niet gheweent, wat traenen niet ghestort, wat suchten niet ghestiert naer den hemel! wat Werelt,

(51)

wat cieraet, wat pracht, wat ydelheydt niet verfoeyt, ende versaeckt, ende verstooten!

Ick voelden wel over-vloedighe traenen die my ghestaedich over mijne bedroefde wangen quaemen af-storten, maer ick seyde evenwel tusschen bey om met mijne tonghe mijne droefheydt oockt te ghetuyghen:

Myn ooghen sijn te kleyn om nats ghenoegh te geven, Mijn ooghen sijn te droogh Voor sulck een ydel leven:

Ah had ick een rivier die stroom op stroomen gaf!

Ick spoelde my, mijn hert, mijn blinde wulpsheyt af.

Wie sieter hedens-daeghs, oock van die sijn gevangen, Dat sy in s'VVerelts net, en loose stricken hanghen?

De VVerelt die ons streelt, en die het Hert verleyt, Hoe lacht sy in't beghin die soo op't eynde schreyt!

Maer ghy, ô grooten Godt, Sal ick met David singhen, Ghy braeckt mijn banden los, ghy deedt de boeyen springhen!

(52)

Ghy toont my waer ick was, en waer ick wesen moet, En dat in s'Werelts vreucht en is maer schijn van goet, Adieu dan pracht en eer, adieu ghy valsche lusten, Adieu blij-treurich Hof, noyt Hert en kan hier rusten:

Ah wie met een goe oogh een stucxken hemels siet, En acht op staende voet de gantsche werelt niet!

Soo sprack ick en ick smeet my voor een Crucifix, ick nam hemel en aerde tot ghetuyghen dat ick van dien ooghenblick af dienaresse vanden ghecruysten IESVS

wilde blijven, dat ick hem mijn Herte soo langhen tijdt soo ydel, en Wereldts hem inder eeuwicheyt wilde op-draghen. Ick ontblootede my van mijne sijde kleederen, rijcke ghesteenten, costelijcke perle snoeren. Ende af-ruckende alle mijn pareersel, heb ick op-staende voet mijn haeyr af ghesneden, mijn hooft ghedeckt met een slecht hulsel, en den ouden mensch met de nieuwe cleederen uyt-geschudt, en een swert, en see-baere stoffe aen ghetrocken.

Dese liefelijcke bloem is ghegroeyt in Spaenien, maer die ick hier by-voeghe is eene Lelie van Brabandt, die den seer Eerw. Cantipra-