JAARGANG 16-NR. 6-NOV. 1983
Partijsecretariaat: Bezuidenhoutseweg 195, 2594 AJ Den Haag,
telefoon: 070-858303 verschijnt 8 x.n~M
MENTATtECEN ...
oOCU OSE ·pQUT\EKL-
NEDER~~RT\JEN
"REGERINGSPARTIJEN: DE ÉÉN DOOF, DE ANDER HORIG''
door Jacob Kohnstamm, partijvoorzitter Het politieke seizoen '83-'84 is in
meerdere opzichten stormachtig van start gegaan.
Allereerst betreft dit de Miljoenennota en de daarop volgende politieke en financiële beschouwingen. Het Kabinet houdt krampachtig vast aan een bijna ideologisch onderbouwde bezuinigings- drift, waarbij terugdringen van het financieringstekort vooral ten koste gaat van een willekeurig gekozen groep: de uitkeringsgerechtigden, trendvolgers en ambtenaren. Velen binnen en buiten de partij ervaren dat op zich al als onrecht- vaardig. Toch zou daarmee misschien nog te leven zijn, maar nu het kabinets- beleid daarenboven volstrekt perspectief- loos is, worden de onrechtvaardige voorstellen onaanvaardbaar.
Geen serieuze discussie
Het Kabinet bleef, ondanks de storm van kritiek en de aangedragen alternatieven, doof. Doof voor het op onderdelen uiterst moedig plan van de FNV. Doof ook voor het uitstekende D'66-alternatief voor 1984, waaraan in twee Democraten-Extra uit- voerig aandacht is besteed. Op deze plek wil ik daarover nog zeggen: laat niemand het meer in haar of zijn hoofd halen om D'66 een gebrek aan sociaal-economische visie te verwijten!
Doof tenslotte voor het plan van de PvdA (beter laat dan nooit), waarvan tenminste moet worden vastgesteld dat het minder irreëel is dan hetgeen de socialisten in de afgelopen jaren op dit gebied hebben bepleit.
De fracties van het CDA en de VVD bleven - evenals het Kabinet - in grote eensge- zindheid weigeren om zelfs maar een se- rieuze discussie aan te gaan over de uit- gangspunten en gevolgen van de aangedra- gen alternatieven, de VVD als dove, het CDA als horige.
Bovendien lijken Kabinet en coalitiepartijen op die weigering ook nog prat te gaan. Te- recht betitelde Maarten Engwirda dat ge- drag dan ook als "arrogantie van de macht".
Dieptepunt
Heel anders ligt het met het tweede grote maatschappelijke en politieke spannings- veld: het vraagstuk van de kernwapens, met in het bijzonder de middellange afstands- wapens. De parlementaire reis naar Bussel, Bonn en Washington is een dieptepunt in de Nederlandse politieke geschiedenis, waar- voor de heren Nijpels en de Vries zich in het bijzonder diep hebben te schamen. Geen schijn van eensgezindheid, geen poging ook om tezamen op dat punt beleid te maken, en dat terwijl velen in West-Europa en in Neder- land - en binnen D'66(!) - op dat punt op resultaten hopen en tenminste van politici de maximale inzet verwachten om tot vermin- dering van de dreiging van kernwapens te komen.
Als het over de vrede en veiligheid gaat, dat moeilijke gebied tussen nationale en inter- nationale souvereiniteit enerzijds en indivi-
IJEMOCRA\T JAAR(,AN(; lh 'R ó NO\ L~llll \( l'IKJ
dueel leven en veiligheidsbeleven ander- zijds, geven de heren No-Nonsence niet thuis!
Na Almere
Een derde storm is teweeggebracht door de uitslag van de verkiezingen in Almere (waar D'66 overigens slechts in geringe mate in kiezersaanhang achteruit ging: van 5,7% in september '82 tot 4, 7% in september '83 en daarmee een raadszetel verwierf).
Ik heb er behoefte aan het commentaar van het Hoofdbestuur toe te voegen aan de vele commentaren die naar aanleiding van die verkiezingen zijn gegeven.
Natuurlijk is er niet zo iets als "hèt lands- belang", want in onze democratie is de in- kleuring daarvan verschillend, afhankelijk van de gekozen politieke invalshoek.
Nu 9% van de kiezers in Almere gestemd hebben op een politieke partij, die expliciet of impliciet racistische ideeën propageert, heb- ben de overige politieke partijen de plicht zich allereerst te bezinnen op de vraag in hoeverre zij sámen tegen die racistische Vervolg op pagina 4
IN DIT
NUMMER
Nog naderder 3-6
Maarten van 't Hof 7
Malaisehond met aanbevelingen 11 Van Nijkerk tot Winterswijk 13
CONGRI<~SMATERIAAL
Den Haag Biddinghuizen Schrijvers Zeteltje?
Aap en wetenschap
16 17
22 23 24
I r!~
u~YQORJAJ.\RS~J\L V'l3~en 14 APRIL l984 'l?e ~~nda voor de 38ste AVV op vrijdag l3 en zaterdag 14 april , '1984is vastgestelden,wordt.hierpijgepubliceerd.
'. ;' '~~ belàrigrijkste ·onderWerpen, die op dit congres worden behandeld,
,J ~1jn:. ·.• . · · .· ·
·' '~:procedure herziening Beleidsprogramma .,-'nofaArhi:id
,_.,. E'Urostrategieresolutie.
~at~rd~gmiddág start D'66 de campagne voor de Europese verkie-
~îilgen.
· · ln4è volgendeDemocraten informeren wij u nader.
''!i'/:; .·· .··· .. ; ; .
·,,;,,MiekFvanWagenbtig,' ..
' ;. vicè-\fl)orl:itt!'r org~isatie,
"~ .
CONCEPTAGENDA
38ste ALY, "De Flint'', Amersfoort vrijdag 13"àpril1984
20.00 1. Opening.
2. Benoeming notulen- en stemcommissie.
. 3, Toelichting op de stemprocedure.
4. Jaarrekening 1983 + bijgestelde begroting.
1984. . . . .
5. Toespraak partijvoorzitter;
6. Proced1,1revoorstel herzieni~g ,Beleidspró- gramma,
7. Nota Arbeid.
8. Schorsing.
· .zaterdagJ4april1984
l.Q;OO 9. Her<lgening, toelicpting og stempro~dure.
'.·w;w 10. Presentatie kandidaten besturen en commissiès.
. Opening stembussen- ..
ll. Euróstrategie-resolutie ..
12,, .Toesgtaak ·voorzitter l'weede-Kamerfractie.
13, Vragenuurtje Tweede-Kamerfractie.
14. Actuele Politieke Moties.
15. Lunch.
16> CAMPAGNES.TART.. EUROPESE VER· ·
. KIEZINGEN.
"D'66 nader aangeduid" door Henk Verhaar werd samengevat en besloten door fractievoorzitter Op verzoek van vele aanwezigen bij Maarten Engwi~da.
het symposium "0'66 nader aange-
Huishoudelijk Reglement
Het partijsecretariaat is geïnteres- seerd in modellen van Hu;shoudelijk Reglement, zoals die ongetwijfeld ge- hanteerd worden in afdelingen of re·
gio's. Wie van het door zijn/haar afdeling of (sub)regio gehanteerde huishoudelijk reglement vindt dat het zo slecht nog niet is, wordt vrien- delijk verzocht daarvan een exem- plaar te sturen aan het Landelijk Secretariaat Democraten '66, Bezui·
denhoutseweg 195, 2594 AJ Den Haag, t.a.v. (een u vriendelijk groe- tende)
Marin Engelhard.
RADIO__,
&Tv.---....
D'66~televisieuitzending op 9 no\Zember: 19.12-J9.22 uur, Nedèrland 2.
0'66-radiouitzending op 11 november: 18.20-18.30 uur, Hilversum 2.
Radiouitzending elke vrij- dag om de veeltien dagen.
duid" op zaterdag 22 oktober 1983\ Intekenen op toezending van de tek-l
in Hilversum, zal het hoofdbestuur de! sten "D'66 nader aangeduig" schrifte-
teksten van de inleidingen en eeni lijk, voor2lrno'Verriber1983 bij Roei · - - - - samenvatting van de discussie onderi Heskamp, · partijsecretariaat,
leiding van Wim Dik tegen kostprijs Bezuidenhoutseweg 195, 2594 AJ·
ter beschikking stellen van belangstel\ DEN HAAG.
lenden.
Voor wie niet aanwezig waren herha- len wij hier dat het ging om een in- leiding van dr M. D. Bogaarts, hoofd- medewerker van het Instituut voor Parlementaire Geschiedenis te Nij- megen. Hij schetste een helder beeld van de historische context binnen welke de laatste anderhalve eeuw liberale en sociale denkbeelden zijn ontstaan. Met een accent op de Ne- derlandse situatie, maar zonder de rest van Europa te vergeten.
Jan Glastra van Loon en Hans van Mierlo trokken ieder op eigen wijze de parallellen met het verleden van de partij en gaven hun visie op van- daag en morgen.
De middagsessie begon met korte in- leidingen van Jan Veldhuizen, Marga .Qoudriaan en Hans van Oerle rond het thema van een mogelijke nadere aanduiding van de partij. Daarna kwam de discussie met de zaal, die
DE GROENE LUN:
070-850788
Uitslag van de interne verkiezingen voor de kandidaten voor het Europese Parlement,
vastgesteld door de Landelijke Verkiezingscommissie op dinsdag 18 oktober 1983.
I. Eisma, D. (Doeke) 2. Tets, P.C. A. van (Pauline) 3. Boogerd-Quaak, J. L. A. (Jogie) 4. Wegter, N. G. M. (Nico) 5. Schaag, S. (Sybe)
6. Klompenhouwer, K. J. R. (Kees) 7. Man ten, A. A. (Arie)
8. Jong, W. de (Wiebe) 9. Graaf, Th. C. de (Thom) 10. Uerz, W. P. (Werner) 11. Wijk, A. H. van (Bert) 12. Drenten, J. (Jan)
13. Boxtel, R. H.L. M. van (Roger) 14. Man, A. F. de (Anton) 15: Colin, W. Q. H. (Wim) 16. Hendriks, J.C. H. G. (Jan) 17. Bongers, F. (Frans) 18. Bruring, C. J. (Caret)
5173 stemmen 3110 stemmen 3025 stemmen 2756 stemmen 2721 stemmen 1866 stemmen 1657 stemmen 1402 stemmen 1279 stemmen 1025 stemmen 935 stemmen 845 stemmen 836 stemmen 675 stemmen 312 stemmen 291 stemmen 282stemmen 220stemmen
llEMOt'RAAT JAARCiAN<i lh-NR. h-NOVLMBFR i'!H.1
COLOFON
De uitgave van de Democraat ge- schiedt onder verantwoordelijk·
heid van een door het Hoofdbe- stuur benoemde redactieraad die als volgt is samengesteld:
Jan Goeijenbier. Maric-Louise Tiesinga. Ed Veenstra, Stijn Yer- beeck. Mieke van Wagenberg.
Kitty Warburg, Roei Heskamp.
Kees van den Brink.
Als secretaris is aan de redactie- raad toegevoegd: Corry Hupkes.
Correspondentie. copy e.d. rich- ten aan het redactiesecretariaat van:
De Democraat, Bezuidenhoutseweg 195, 2594 AJ Den Haag.
Verantwoordelijkheid
De redactieraad U raagt de eindverant- woordelijkheid voor inhoud en opna- me van publikatics in de Democraat.
Hel moet duiddijk zijn dal deze ver- antwoordelijkheid zich niet uilstrekt lol hijdrage-n van hel lloofdhestuur.
fn.~ctics in vcrtegenwoordigende licha- men. het SWB-hesluur. hel PSVI-hc·
stuur. de Adviesraad en andere offi- cîclc partijorganen. Al deze hijdragen zijn al~ zodanig herkenhaar aan hèt ruhriekshoofd.
Ook de inhoud van ingezonden brieven. die steeds de naa~1 van de schrijver vermelden. valt huiten de vcrantwoorddijkhdd van de redac- tieraad. ·
Voorzover er enig misvcr~tand om- trent de redactionek verantwoorde- lijkheid mochl dreigen. worden de ti- tels van hijdragen die huiten die ver- antwoordelijkheid vallen. VOl)rzicn van een* .
De Democraat
De Democraat wordt gratis toe- gezonden aan alle !~den van D'ó6. Niet-leden kunnen zich abonneren voor f .15.- per jaar.
Losse nummers zijn verkrijgbaar bij het secretariaat voor f 4.- pcr stuk.
Wanneer verschijnt de Democraat?
De Democraat vcrschijnt X maal per Jaar.
Democraat nr. 7 vcrschijnt 14 de- cember 19X3. · De sluitingsdatum voor ALLE kopij voor dit nummer is:
maandag 21 november 19X3.
16.00 uur.
Advertentietarieven per 1-2-1982 lil pagina: f 1300.-
1/2 pagina: f X00.- 1/3 pagina: f ó00.- 1/4 pagina: f 500.- 1/ó pagina: f 400.-
Steunklcuren zijn mogelijk:
meerprijs op aanvraag verkrijg- haar.
Contractprijzen op aanvraag ver- krijgbaar.
Plaatsing van advertenties is me- de onderworpen aan de goedkeu- ring van de redactie.
Oplage: 10.500 ex.
Druk en Lav-out:
Brouwer Offset BV /Utrecht Partijsecretariaat Bureau SWB D'ó6 Bureau PSVI D'6ó Bezuidenhoutscwcg 195 2594 AJ Den Haag Telefoon: 070-X5X.10.1 giro 1477777
Partijvoorlichter: 070-X3246X
WAT BEZIELT ONS
NU TOCH?
door de PS-fractie van D'66 in Noord-Brabant
Wie de discussies over het Democratisch Manifest volgde, het stuk van Jan Veld- huizen over de naamgeving las en de laatste Democraat opslaat, de partij een warm hart toedraagt, zal deze "gelovige"
verzuchting slaken.
Anti-propaganda, intellectueel filo- sofische prietpraat, navelstaren. Deze en andere kwalificaties zijn te geven aan de niet terzake doende discussie over ons etiket.
Een discussie, die grote groepen in de partij niet meer aanspreekt, laat staan zij die erbuiten staan.
Het feest der herkenning, tot twee maal toe de partij in politiek gewicht groot gemaakt, ontaardt door een verkiezingsnederlaag op- nieuw in een zelfvernietigende storm. Moet er opnieuw een Jan Terlouw komen, die de partij weer op de rails zet met behulp van hen die bereid zijn nuchter en vooral politiek te blijven denken?
"Een democratische partij roept om een charismatisch leider", een aardige kranten- kop voor een haarscherp, kritisch analyse- rend artikel. Het lijkt wel of we niet zonder kunnen. Waarom? Omdat we ons eigen uit- gangspunt of grondbeginsel uit het oog ver- liezen, door in dat kleine putje in de buik te staren. Door blind te worden voor onze fundamentele taak, het bedrijven van crea- tieve politiek, gericht op een open democra- tische samenleving. Het wordt hoog tijd, dat dat we weer eens uit het raam kijken en zien wat er in onze samenleving gaande is.
Hoe willen we daar als een groep gelijkge- zinden (Ja, toch!) mee bezig zijn. Hoe willen we die samenleving inrichten, nu en in de toekomst. Dat vraagt niet om uitgewogen, wetenschappelijk, historisch en filosofisch onderbouwde discussies en niet te begrijpen standpunten. Dat vraagt _om gezond ver- stand, een dosis humor als vertaling van een noodzakelijk relativiteitsbesef en bovenal om een open democratische discussie over de problemen in die samenleving met "an- dersdenkenden".
Andersdenkenden zullen er altijd zijn, dat is eigen aan ons mensbeeld. Mondige, verant- woordelijke burgers, die vanuit creativiteit en solidariteit tot visies komen op hoe onze samenleving moet zijn ingericht. Visies op hoe we onze welvaart in stand houden en verdelen, op hoe we ons milieu ook voor onze kinderen veilig kunnen stellen, op hoe we onze veiligheid willen waarborgen en bovenal de vrede in deze wereld een stapje dichterbij kunnen brengen, op hoever de overheid zich met ons moet bemoeien. Praat voor aan de bar of voor een feestje thuis.
Jawel, maar juist daarom een uiting van wat
er onder ons leeft. Moet het niet onze eerste zorg als politieke partij zijn, dat we in die discussies meedoen, genoemd worden. Dat lukt ons alleen als we daarbij letten op hoe we onze visies willen verwezenlijken. Want daar wordt thuis, aan de bar, op het werk en in verenigingsverband nog meer over ge- sproken. Kortom hoe willen we omgaan met macht, met de mogelijkheden om ... ? Opportunisme, neen! Laten zien wat je wilt en hoe je dat in de gegeven omstandigheden wilt bereiken, daar gaat het om.
Reeds jaren wordt er gevraagd om één A-4-tje, waarin dat kort, helder en duidelijk staat.
Hoeveel van die A-4-tjes zijn er eigenlijk al niet, zonder dat we het zelf in de gaten hebben. Zie onze verkiezingspamfletten, zie onze inleidingen op beleids- en verkiezings- programma's (hoewel die tegenwoordig steeds meer woorden nodig lijken te hebben).
Ik stel u voor die stukken eens op een rijtje te laten leggen door een goede tekstschrij- ver, die niet belast is met alle interne partij- discussies. Deze moet dan de opdracht krij- gen een begrijpelijk en bondig stukje proza te schrijven. Als zo'n figuur zijn/haar werk goed doet, komt er een stuk, waaruit blijkt dat
- democratie voor ons doel en middel tege- lijk is;
- onze wortels in de toekomst en niet in het verleden liggen;
- wij een redelijk alternatief te bieden heb- ben voor (vult u maar in);
- het ons gaat om een samenleving waarin het creatieve individu in solidariteit met anderen en in het bijzonder met de zwak- keren in de samenleving, de ruimte vindt.
U mag het lijstje aanvullen met andere ver- kiezingsleuzen, die zijn gebruikt in voor ons succesvolle campagnes.
Het zal snel leren, dat de aanduiding "De- mocraten" ons zeer wel past en dat we dat begrip zeer goed weten om te zetten in een praktisch positief handelen, dat meetelt.
Laat het etiketten plakken dan maar aan de
"andersdenkenden" over. We blijven toch niet behept met trauma's over bijwagens
en zo? •
DEMOCRAAT JAARGANG 16- NR. 6- NOVEMBER I<JK:1
Van, "de redoétie
"D'66 wil niet links-liberaal zijn", schreef Trouw op de voorpagina en sloeg daarmee de plank terdege mis. In het corresponderen- de verhaal op pagina 3 trok de krant het weer recht: "De top van D'66 voelt er weinig voor de partij naast de naam te voorzien van een etiket, een ondertitel zoals "links- liberaal"."
Eigenlijk is in die paar regels de discussie vervat die op 22 oktober in Hilversum door 200 Democraten werd gevoerd op het sym- posium "D'66 nader aangeduid". Als iemand - hetzij binnen of buiten de partiJ- er behoefte aan heeft om welke reden dan ook de partij of het gedrag van de partij
"links-liberaal" te noemen, dan kan nie- mand daar bezwaar tegen hebben.
Toch blijven er twee groepen. De mensen die wéten wat de partij voor hen betekent: het referentiekader, het gezelschap waar Je bij wilt horen, omdat Je Je daar thuis voelt.
Die groep heeft genoeg aan de naam D'66.
En een tweede groep, die zich nét zo thuis- voelt in de partij, maar die het betreurt dat er mensen weglopen, en dat zo weinig buiten- staanders zich tot de partij bekennen.
Nu is het bijna logisch dat in D'66 (en dus ook op een symposium of een congres) de leden van de eerste groep in de meerder- heid zijn. Die betrokkenen die tot in hun ziel voelen wat D'66 voor hen berekent en die zich niet kunnen of niet willen voorstellen dat er mensen zijn die daar niets van begrijpen.
Je zou op zo'n symposium eigenlijk ook die mensen van buiten aan het woord moeten laten, hen de vraag stellen: "Hoe kijken jullie daar nou tegen aan? Zou het beter zichtbaar worden als we er nog wat titels bij zetten?"
Dat is natuurlijk óók de vraag die wij ons zelf moeten stellen: Verheldert of verduistert een toevoeging? Wie in Hilversum was weet dat we het daar wel nooit over eens zullen worden. Daarom is het voorstel om iedereen binnen de partij zijn eigen toevoegingen te laten gebruiken zo gek nog niet. En laat het hoofdbestuur maar véél voorbeelden geven van tekst en uitleg, verduidelijking en ver- klaring.
Er is bovendien nooit sprake van één uitleg.
Hans van Mierlo wees daar terecht op toen hij de vraag stelde: .. Weet Je altijd tegen welke oren je spreekt?" Het maakt een groot verschil aan wie Je D'66-gedrag moet uitleg- gen, aan gretige of qfwijzende oren, aan conservatief-confessionele of links-liberale oren! Dat maakt in elk geval een verschil in accenten.
Hoe we de partij ook verkopen, laten we er samen voor zorgen dat we iets te verkopen hebben. Er samen voor zorgen dat onze hervormende ideeën over plaatselijke, re- gionale én internationale politiek niet alleen zo goed zijn als ze altijd al waren, maar dat we die ook luid en duidelijk uitdragen. Met het gevolg dat pers en publiek elkaar aansto- ten, naar ons wijzen en zeggen:,, Ziet hoe zij politiek bedrijven!"
GEEN ONDERTITEL
UIT DE VORIGE EEUW
politiek wil dat niet past in een bestaande stroming? Als dat zo is, moeten we elkaar anders vragen stellen dan past in de ouder- wetse trant.
Sinds ik, nog in de 60er jaren, lid werd van D'66 heeft het mij verwonderd hoe weinig binnen die partij van democratie in de prak- tijk aanwezig was, vergeleken met de pre- tenties die de partij naar buiten had over democratie in de maatschappij. Ons bereik ging nooit verder dan maatregelen in de poli- tieke arena over wat anderen moeten doen om de democratie - radicaal - tot was- dom te brengen. Onder elkaar maakten we heuse rellen, met verdachtmakingen en geschillencommissies, met een partijleider die bezig was zonder overleg (volgens frac- tieleden) zij het met visie (volgens bestuurs- leden). Na de beginjaren is dat wat tammer geworden waardoor de schijn werd gewekt dat afwezigheid van verwarring overeen- komt met begrip voor elkaars denkwijze.
door H. P.M. Strijers
Het betoog van Jan Veldhuizen (JV) in ons blad (juli 1983) onder de titel
"Democraten '66, een liberale partij" is een spiegel. Anderhalf decennium in een notedop.
We begonnen om een verziekt bestel op te ruimen, met ware democratie. Een grote plof zou doordringen tot de kern van de zaak. Onze idealen waren van die tijd, en pragmatisch zouden we dus ons doel kunnen bereiken. Gaandeweg verloren we ons, en onze zaak, in rede- twisten over politiek van alledag- over progressiefvoor het volk, over pro- gressiefmet de socialisten. Steeds als iets niet lukte schoven we wat op. Nu zijn we zover dat we twisten over progressiefbij de liberalen, links van de liberalen.
Waarom gaat dat al jaren zo? Zijn we dan toch pragmatisch in de zin van opportunistisch? Of is er een andere verklaring denkbaar: hebben we alsmaar gezocht naar de kern van onze zaak?
Het bestel was wellicht ziek, het is zeker ook taai en wat doe je dááraan met democratie ...
Ruim anderhalf decennium hebben we langs elkaar over het doel en de middelen heen gepraat. Dat lijkt onvoorstelbaar. Toch heette dit op een congres over communica- tie het probleem van onze ingewikkelde maatschappij. De gevoelsmatig meest bela- den woorden worden gebruikt zonder dat men weet wat er semantisch mee bedoeld wordt. Wie kan werkelijk zeggen wat het betekent - als gesproken wordt over god, Vervolg van pagina I
tendensen in woord en beleid een front kunnen vormen.
Partijpolitiek gekissebis en over-accentu- ering van de verschillen van inzicht op dit punt komen alleen de Centrumpartij ten goede. Gelukkig is het overleg tussen de politieke partijen - mede op initiatief van D'66 -inmiddels tot stand gekomen.
Een goed congres!
Op 25 en 26 november a.s. zal tijdens het D'66-najaarscongres over deze en andere politieke en maatschappelijke stormen wor- den gesproken. Naar aanleiding van de inge- diende moties en amendementen is duidelijk dat we pittige discussies kunnen verwachten.
Met ons unieke één mens - één stem sys- teem heeft elk lid de mogelijkheid aan die discussies en de daarna volgende besluit- vorming deel te nemen.
Als ik de partij een beetje ken, zal het een druk congres worden. Laten we er samen ook een goed congres van maken! •
liefde of marxisme, over vrijheid, gelijkheid of broederschap? Wie weet precies wat democratie is, in een tijd van welvaart en in een tijd van malaise?
JV's betoog lijkt dit probleem te onderstre- pen. Wat zou hij bedoelen met al die woor- den, woorden en nog eens woorden, zoals Schaap het uitdrukt. Voor sommige mensen hebben ze zin. Dat blijkt uit de steun van Boogerd/Jorritsma/Scheele (BJS). Voor mij zijn ze raadselachtig. Wil hij met vertoon van bijna verwaande zelfverzekerdheid over- blufTen? Of ziet hij echt vanuit ons verleden een lijn waaraan een woord kan wapperen, voor het oog van heel het volk?
Schijnwereld
De goede bedoeling veronderstellend steun ik van harte elke poging om de publieke opinie over D'66 op het rechte spoor te zetten. Een goede stap is dan zeker elkaar naar de juiste koers te vragen. JV's vragen voeren ons helaas op een dwaalspoor. Ons vertrekpunt was immers dat D'66 een soort
In die schijnwereld zijn wij opgetild door de hoop bij sommige kiezers op een fatsoen- lijker beheer van 's lands huishouding en door de ergernis bij andere kiezers over de gelukwekerij van gevestigde politici. We waren tevreden als een verkiezing gunstig verliep, en als een uitslag tegen zat, meenden we dat men ons niet begreep. Nooit is er een congres belegd over de vraag: "Demo- cratie - hoe dóe je dat?" Terwijl allengs toch aan het licht kwam dat inspraak niet zaligmakend was, dat democratie tot bu- reaucratie kan leiden, dat onze manier van besluit-vormen voor menig bedrijf funest zou zijn geweest, dat openheid zelfs in de eigen partij, louter door een technisch tekort aan informatie, tot een flop kan worden.
Voor D'66 is van belang dat het systeem aan de orde is. D'66 kwam in de kiezers- markt met een optie inzake democratie, moderne democratie, ofwel een volwassen wijze van staatsbestuur, resp. beheer van het gemeenschappelijk huishouden. D'66 zou alle betrokkenen hun deel gunnen in het proces van beleid-bepalen en zou daartoe dat proces geschikt maken.
De vraag naar de positie van D'66 met "de burger bij het bestuur" op de lijn tussen links en rechts, tussen liberaal en sociaal, is dus een oneigenlijke vraag. Ons unieke I
THEMADAG VREDE 8r VEILIGHEID
Naar aanleiding van de recente HB-notitie met resolutie belegt een groep D'66-ers een themadag, te houden op zaterdag 12 november 1983, tussen 10.00 en 16.00 uur in Cultureel Centrum "De Flint" te Amersfoort.
PROGRAMMA:
9.30 ontvangst van de deelnemers- koffie.
10.00 opening door Pieter Fokkink.
In korte inleidingen zal het woord gevoerd worden door
o dr. Herman de Lange, polemoloog Rijksuniversiteit Groningen, o M. H. von Meyenfeldt, generaal b.d.
o prof. dr. E.v. d. Velde, hoog!. wijsbegeerte Techn. Hogeschool Twente, waarbij gelegenheid is tot het stellen van vragen.
13.00 lunchpauze.
13.45 voortzetting van de discussies.
15.30 afsluiting van de themadag, mede met het oog op de komende AL V.
16.00 sluiting.
Ter bestrijding van de kosten wordtf 7,50 toegang gevraagd.
Inlichtingen: Els Meijer-Kors, Tielerwaardlaan 7, 4006 EV Tiel.
I
DEMO(' RAAT JAARGANG 16- NR. fl-NOVEMBLR 1'!~3
AANDUIDING D'66
doorJan Veldhuizen
Als gevolg van een op 7 mei - AL V Zutphen- aangenomen motie kon een discussiestuk in de Democraat van juli '83 het licht zien.
Het logisch vervolg h-ierop is de hier vermelde resolutie om te komen tot een aanduiding - een bekentenis tot een politieke soort:- waarmee 0'66 intern - voor zichzelf- en extern - naar de burgers toe- zich mogelijkerwijs helderder kan verklaren dan tot heden gebeurde.
Wellicht ten overvloede:
het gaat er niet om D'66 met een andere naam uit te rusten, ook niet om eindeloos te blijven discussiëren.
Deze discussie vindt plaats omdat toezeggin- gen om dit onderwerp in het Democratisch Manifest mee te nemen niet gerealiseerd zijn.
Ook heeft het niet de pretentie alleenzalig- makend te zijn m.b.t. het weer aantrekken van kiezers.
De discussie gaat om de vraag of het nu niet eens tijd geworden is om het D'66-handelen bij haar naam te noemen.
De nationale politiek kent drie hoofdstro- men/gedachtengangen: de liberale, de socia- listische en de confessionele, elk met eigen nuanceringen en richtingen.
"Deze indeling is bruikbaar gebleken" (WRR Beleidsgerichte toekomstverkenningen, deel I), "omdat het vergelijkbare karakteristieke visies betreft welke vorm (dienen te, J. V.) geven aan toekomstbeelden. Het "pragmatis- me" in de zin dat van geval tot geval naar een oplossing voor zich voordoende proble- men gezocht wordt, zonder daarin belem-
lll-verkiezingsargument past niet in de ideolo- gieën uit de vorige eeuw - beweerden we destijds al.
Nu, sadder and wiser, komt D'66 zichzelf tegen: we weten waar we niet staan - we weten niet waar we staan. Ruim-liberaal en post-socialistisch liberaal helpt ons evenmin als rechts-sociaal-democratisch.
Links-liberaal? Rechts-sociaal?
Toch is ons standpunt duidelijk genoeg.
Modern-democratisch duidt onze partij vol- doende. Als we het maar dóen!
Let wel - het is een lastig karwei dat we zon- der illusie moeten aanpakken. Toen de wel- vaart heerste wilde de burger nog wel bij het bestuur. Sinds de welvaart daalt wil hij lie- ver bij een bedrijf.
Dé vraag is: wiens belang dienen we met onze versie van democratie?
Er is, volgens het drietal BJS, een stroming nodig die de fundamentele kritiek van het socialisme op de maatschappij deelt. Die stroming mag geen oplossingen zoeken in meer macht van de staat. De oplossing moet liggen in meer vrijheid van mensen, en bete- re verdeling van die vrijheid. De staat is (slechts) het instrument voor die oplossing.
merd te worden door ideologische overwegin- gen, komt in dit rapport niet aan de orde om- dat het geen leidraad biedt bij het vorm ge- ven van welk toekomstbeeld dan ook."
In deze zin heeft D'66 het negatief beladen woord pragmatisme ook nooit opgevat. Het Beleidsprogramma geeft duidelijk aan welke ideologie D'66 voorstaat.
D'66 heeft tot heden geweigerd zich tot een van de drie hoofdstromen te bekennen, we zouden zelfs de vierde zijn.
Wij hebben ons sinds 1966 - terecht - ver- zet tegen partijen die geen uitkomst brachten voor de problemen, waarvoor zij geroepen/
gekozen waren ze op te lossen.
Wij lieten de vraag open of de onderliggende filosofieën óf het functioneren van politici en partijen hiervan de oorzaken waren. Als poli- tici niet doen wat ze moeten doen, dan ligt dáár de oorzaak van het probleem. (Zonder nu hun ideologieën als mijn antwoord op de problemen van de samenleving te willen zien.)
In het programma van D'66 zien we - en in de praktijk ervaren we -dat individuele ont- plooiing, vrijheid en verantwoordelijkheid, de gelijkwaardigheid van mensen en de solidari- teit met mensen de belangrijkste uitgangs- punten van handelen vormen.
In de liberale hoofdstroom - in haar oor- spronkelijke opvatting - zien we de kenmer- ken die wij- als D'66 -uitdragen. . Of deze nu stamt uit de Franse Revolutie, uit de Amerikaanse Onafhankelijkheidsstrijd, of uit welke gebeurtenis of van welke filosoof dan ook, is niet van het allergrootste belang.
Wél dat het de inzet is van progressief libera- le partijen - in West-Europa- die vrijheid en solidariteit als tweeling hanteren, die de voorwaarden tot vrijheid - zie Beleidspro- gramma - tot stand brengen in tegenstelling
Deze woorden roepen twee vragen op. Als we vóór alles democratisch willen zijn, dus ernst willen maken met ons streven naar de burger bij het bestuur - is het niet aan de partij om welke kritiek dan ook te delen.
D'66 wilde een systeem waarin de burger zelf wel zal bepalen waarheen hij/zij de maatschappij wil sturen. Past in dat systeem dat de burger zelf zorgt, of zal een ander voor de burger zorgen?
Deze vraag leidt tot de gedachte van BJS over een maatschappij volgens het socialis- me zonder machtige staat. Die gedachte vin- den we terug in argument C dat Bob van den Bos weergeeft: D'66 kiest voor een combina- tie van het beste van het liberalisme met het beste van het socialisme.
Tja - als dat zou kunnen ... dan hadden VVD en PvdA het al gedaan. Dan kon D'66 trouwens evengoed links-liberaal als rechts-sociaal heten.
Bedenken wat we willen, zonder abstracties, zal erg lastig zijn. Voorheen kwam het gezag van God en de staat bevond zich op hoger plan dan de onderdanen. Als de staat, of de overheid (met veel of weinig macht) van de burgers komt is de verhouding vager. De staat of de overheid zijn dan gewoon een groep mensen - net als een buurtvereniging,
llEMOCRAAT .IAAR<óAN(ó lh NR. h NOVI'MBièR I'IX3
tot de tot "eng" liberaal verworden partijen, die het "laissez faire, laissez aller" als ge- dragslijn onderschrijven.
Progressieve liberale stromingen onderschei-
den zich door: ·
"De traditionele liberale nadruk op indivi- duele rechten, gekoppeld aan het geloof dat er sociale voorwaarden zijn voor het effectief beleven van deze rechten, m.a.w. dat sociale hervormingen vereist zijn eer de rechten van het individu reëel zijn. En voorts het uit- gangspunt, dat liberalisme niet dient tot ver- dediging van de status quo maar tot verken- ning van nieuwe mogelijkheden voor de men- sen. In die zin is het een progressieve bewe- ging."
(RalfDahrendorf- HP, 6-11-'82)
D'66 heeft intern problemen haar filosofie te verwoorden, en daaruit kan niet anders vol- gen dan dat men het extern ook moeilijk heeft. Om over de kiezer nu even te zwijgen.
D'66 is - gezien wat ze doet en opgeschre- ven heeft - een hervormingsgezinde liberale partij!
De indieners van de resolutie vragen aan de partij - aan u - met de benen op de grond te gaan staan Onze arrogantie - "we horen niet bij een politieke stroming" - of onze naïviteit - "we staan haaks op de partijen"
- opzij te zetten en doen wat logisch en ver- antwoord is.
Verantwoord, omdat politiek pas bedreven kan worden na het verwerven van het man- daat van de kiezer - dat heet: macht! Dit kan niet verworven worden als we geen dui- delijkheid bieden, als we door blijven gaan met de kiezer een zoekplaatje voor te leggen.
Deze resolutie kan een begin zijn van grote- re duidelijkheid, een klein bouwsteentje dat meehelpt op de weg terug.
Zie resolutie op pagina 18
een supermarkt en een multinational.
De vraag voor D'66 luidt wat de ene groep' beter maakt dan andere. Waarom mag de ene groep die "staat" heet meer macht heb- ben dan alle andere? Wie zal zeggen dat de vrijheid van deze burger gaat naar gene burger? En welke macht is voor D'66 aan- vaardbaar om vrijheid te verdelen?
Woorden, woorden ...
De juiste koers voor D'66 is, als steeds, het gulden midden - niet met een gedroomde combinatie in de stijl van krenten uit de pap - maar tussen een afwijzing van het recht van de sterkste en de waarschuwing dat een collectieve sector van enige omvang alleen te handhaven valt met controle en dwang van gelijke omvang.
Ik kan mij geen D'66 voorstellen dat van twee wallen wil eten. Wel een D'66 dat pro- beert aan de beschaving iets toe te voegen - met democratie die duidelijk is zonder
ondertitel. •
5~
L!..ll
0'66 AL VEERTIG JAAR. EEN SOCIAAL· LIBERALE PARTIJ
door Bonno van Dijk
Het discussiestuk vanJan Veldhuizen over de "ondertiteling" van D'66 - zie Democraat nr. 4, juli 1983 - heeft reeds menige pen c.q. schrijf- machine in beweging gezet. Ik wil in het onderstaande proberen Veldhuizens pleidooi voor een links/sociaaVradicaal- liberaal "etiket" historisch te onder- bouwen.
"Nederland bezit thans het twijfelachtig voorrecht het enige land ter wereld te zijn waar de socialistische partij principieel wei- gert regeringsverantwoordelijkheid op zich te nemen". Het citaat is afkomstig uit de brochure "De toekomst der democratie en de oorlog" (Purmerend, 191 7) van de toen- malige voorzitter der Vrijzinnig-Democra- tische Bond . . . Ph. Kohnstamm. De hui- dige voorzitter van D'66 is zich zijn poli- tieke afstamming zeer wel bewust. "Als mijn grootvader nu leefde zou hij proberen voorzitter van D'66 te worden" (interview in Haagse Post, 6 november 1982). Impli- ciet geeft de voorzitter van onze partij hier- mee te kennen, dat D'66 de geestelijke op- volger van de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) is_ Dat is niet niks. Zeker als men beseft, dat de VDB in wezen niets meer en niets minder was dan een links- liberale partij. Maar laten we beginnen bij het begin.
Bij het ontstaan van het liberalisme in Ne- derland zullen weinigen verzuimen de naam Thorbecke te noemen. Hij is het immers, die in alle boekjes geïdentificeerd wordt met onze (liberale) grondwet van 1848 en der- halve met "het" liberalisme. Minder bekend is, dat genoemde Thorbecke in het revolu- tionaire jaar 1848 en daarvóór door velen, die zich zelve liberaal noemden, verdacht werd van uiterst radicale denkbeelden. Thor- beckes ideeën bijvoorbeeld over geheime, directe verkiezing van de Tweede Kamer (dus zonder de tussentrap van Provinciale Staten) en sterke verlaging van de census - zelfs had Thorbecke al vóór 1848 eens gezegd, dat op de lange duur algemeen kies- recht onontkoombaar was - werden bepaald niet door alle "liberalen" gedeeld. Sterker, de Leidse professor werd door menigeen van ... republikanisme verdacht (een flinke opsteker voor Loebas Oasterbeek en de
"Commissie De Vos", dunkt me). Het is dan ook historisch-politiek veel juister Thor- becke een radicaal-liberaal te noemen. Een vrijzinnig-democraat, zoals men later zou zeggen.
De tijd van Thorbecke kende natuurlijk nog geen partijen. De eerstè partij in de moderne zin des woords zou de AR zijn, die in 1879 door Abraham Kuyper gesticht en in 1980 opgeheven werd. Pas in 1885 volgden de liberalen, toen verschillende districts- kiesverenigingen zich bundelden tot de Libe- rale Unie. Een uiterst los verband, dat des- alniettemin menig scheuring kende. De eerste, die zich afsplitste was- uiteraard?-
een Amsterdamse kiesvereniging. Onder lei- ding van Melchior Treub riep de kiesver- eniging zich tot Radicale Partij uit. Korte tijd later was het wéér mis. Naar aanleiding van het voorstel van minister Tak van Poortvliet, dat het kiesrecht in de praktijk wilde verlenen aan alle mannen, die lezen en schrijven konden, traden de Anti-Takki- anen uit de Unie en stichtten de (conserva- tieve) Bond van Vrij-Liberalen. Nog was de ruzie in de liberale familie niet over. In 1901 vond een aantal leden van de Unie de maat vol. Nog steeds namelijk had de Unie zich niet uitgesproken voor opneming vart alge-
meen kiesrecht voor mannen in het partij- programma. Samen met de Radicalen van Treub richtten nu de links-liberalen in de Liberale Unie de Vrijzinnig Democratische Bond op. "Democratisch" omdat dat begrip in het begin van deze eeuw voor "progres- sief' stond en "vrijzinnig", omdat men op een model mikte, dat "elke experimentatie verwerpt, gericht op het vervormen van de maatschappij naar een vooraf opgesteld sys- teem". "Het systeemloze model", zoals de latere fractieleider Marcbant het noemde.
Komt dit niet frappant overeen met het
"pragmatisme" van D'66 uit de begintijd?
Ook het volgende citaat uit de beginselver- klaring van de VDB is onthullend in zijn overeenkomst met de visie van D'66: "De VDB spreekt als beginsel uit, dat door een krachtige sociale wetgeving moet worden aangestuurd op het wegnemen van de maat- schappelijke oorzaken, welke tussen de leden van het volk ongelijkheid scheppen of ver- sterken ten aanzien van hun ontwikkelings- voorwaarden. Hij is van oordeel, dat, ter verkrijging van maatschappelijke vooruit- gang, tempering, niet versterking van de klassestrijd noodzakelijk is. Enerzijds keurt hij af het streven naar afschaffing van het persoonlijk eigendomsrecht op de productie-
middelen; anderzijds verwerpt hij de me- ning, dat de Staat in het economisch leven zijner burgers slechts noodgedwongen, schoorvoetend behoort in te grijpen". Na- tuurlijk, de klassestrijd is allang door de socialisten afgeschaft en voor nationalise- ring van "de" produktiemiddelen is nie- mand meer te porren. Maar de synthese van sociaal en liberaal zoals deze in het VDB-program van 1901 heeft vorm gekre- gen, doet een D'66er in 1983 aktueel, zo niet behaaglijk aan.
Er zijn meer overeenkomsten tussen VDB en D'66. In november 1918, nadat Troelstra zijn "revolutie" gepoogd had, kwam een bui- tengewone partijraad van de VDB met een
"Program van hervormingen" waarin onder andere de afschaffing VJI.n de Eerste Kamer genoemd stond. Herinneren we ons nog hoe D'66 hier in zijn staatsrechtelijke plannen van de jaren zestig op aandrong? En wat te denken van het pleidooi van de vrijzinnig- democraat Oud voor de aanwending van de belasting als middel voor een rechtvaardiger verdeling van het maatschappelijk inkomen?
Tijdens het Tweede Kamerdebat over de uitbreiding van de 8-urige tot de 81/ 2-urige werkdag - dit in verband met de economi- sche teruggang begin jaren twintig - poneert dezelfde Oud, dat de terugkeer van een gezonde financiële toestand prioriteit heeft. "Dien te verkrijgen zonder schade te doen aan datgene wat op sociaal terrein ver- . overd werd, is de grote opdracht van deze
tijd". Als men niet wist uit welk jaar het citaat was, zou men werkelijk denken een pleidooi voor behoud van de netto-netto- koppeling te lezen.
De gelijkenis tussen VDB in de jaren twintig en D'66 in de jaren tachtig is nog niet uit- geput. In 1924 wordt door de algemene ver- gadering van de VDB een nieuwe militaire paragraaf aangenomen. Kern ervan: natio- nale ontwapening onder voorwaarde, dat Nederland zijn verplichtingen jegens de Volkenbond zal nakomen. Reden voor de.
nieuwe paragraaf: de ontwikkeling van de oorlogstechniek, met name de chemische oorlogvoering. Dus geen principieel paci- fisme. Indien men voor nationale ontwa- pening "geen kruisraketten", voor Volken- bond "Verenigde Naties" en voor chemische oorlogvoering "kernoorlog" leest, dan waant men zich toch ook weer in 1983.
Kort en goed, er zijn veel overeenkomsten aan te wijzen tussen de VDB van voor de Tweede Wereldoorlog en het D'66 van nu.
Jacob Kohnstamm ziet die overeenkomst. Ik zie die overeenkomst. Velen, vooral oude- ren, zien die overeenkomst. Ik meen aange- toond te hebben, dat de VDB in essentie een links-liberale partij was, die zich slechts dáárom niet "liberaal" noemde, omdat er al twee andere liberale partijen waren, die zulks wel deden. De VDB had ruim veertig jaar lang een eigen plaats in de Nederlandse politiek. Die plaats was links van het een~
trum. In statistieken en overzichten werd de VDB tot de "liberale partijen" gerekend.
Wat houdt ons er van af om de gelijkenis met onze voorganger compleet te maken?
De kiezer anno 1983 zal met zijn politieke intuïtie de boodschap begrijpen, net als de kiezer tussen 190 l en 1940. •
BINNENHOF 7-27
ENGWIRDA:
,,KABINET MEDEVERAN1WOORDELIJK VOOR SOMBERE VOORUITZICHTEN''
"De vooruitzichten voor 1984 zijn zeker niet optimistisch. Zoals het er nu naar uitziet, zou 1984 hetjaar kunnen worden van:
- toenemende onveiligheid en inter- nationale spanningen in Europa in verband met de voorgenomen plaatsing van nieuwe middellange afstandsraketten in West Europa en eventuele tegenmaatregelen van de Sowjetunie;
- toenemende frustratie en onzekerheid bij ambtenaren, trendvolgers en uit- keringsgerechtigden door nieuwe, willekeurige kortingen, die op hun inkomens zullen worden toegepast;
- de mede daardoor toenemende onver- draagzaamheid in eigen land vooral jegens de in Nederland verblijvende buitenlanders;
- een gestaag verder stijgende werkloos- heid met alle ellende en onzekerheid die dat voor betrokkenen en vooral voor de jongeren onder hen met zich meebrengt;
- de verdere afbraak van het natuurlijk milieu in Europa onder andere als
· gevolg van de zure regen.
Voor die sombere vooruitzichten is het
kabine~sbeleid mede verantwoordelijk. Ik denk dan met name aan de door dit kabinet voorgestelde ongelijke lasten- verdeling tussen de verschillende bevolkingsgroepen en ook aan het ont- breken van een adequaat werkgelegen- heidsbeleid".
Zo begon fractieleider Maarten Engwirda
"zijn" Algemene Beschouwingen. De eerste van het kabinet-Lubbers, vorig jaar immers beperkte het debat zich in feite tot de rege- ringsverklaring van het CDA/VVD-kabinet.
Maarten Engwirda had voor de eerste ter- mijn van het debat 30 minuten toegewezen gekregen, waarin hij de D'66-opvattingen over Miljoenennota aan het kabinet kon voorleggen.
Onverdraagzaamheid
Engwirda.vond het een overschatting van de rol van de overheid én van de rol van Neder- land om het kabinet voor het sombere toe- komstbeeld geheel verantwoordelijk te stel- len. De D'66-fractieleider stelde, dat afge- zien van de rol van andere Janden er ook sprake is van de eigen verantwoordelijk-
heid van de Nederlandse samenleving. Eng- wirda doelde in dat verband speciaal op de toenemende onverdraagzaamheid, die ken- nelijk de kop op steekt.
"Nederland was in de geschiedenis altijd een toevluchtsoord voor groepen, die in het buitenland vervolgd werden. Tegen die ach- tergrond vind ik het volstrekt onaanvaard- baar dat buitenlanders, zoals bijvoorbeeld gastarbeiders die wij indertijd naar Neder- land toe hebben gehaald om het werk te doen waar we zèlf geen zin in hadden, nu zouden worden afgeschilderd als dé zonde- bokken voor de huidige economische crisis.
Dat is een grove en onterechte versimpe- ling van de werkelijke oorzaken van die crisis", aldus Engwirda.
Begrip voor onbegrip
De D'66-fractie is vanaf het begin overtuigd geweest van de noodzaak de oorzaken van de groei van de Centrumpartij te bestrijden en niet die partij zelf.
Ook de Adviesraad (die van I oktober) bleek die mening toegedaan, daarin gesterkt door de nogal onfrisse discussie, die partijvoor- zitters Kamminga (VVD) en Van den Berg (PvdA) daarover publiekelijk voerden. De sfeer, die er na die discussie is blijven han- gen was voor Maarten Engwirda reden nog wat toe te voegen aan wat hij al over onver- draagzaamheid zei: "Niet meer, maar ook niet minder. Zij hebben dezelfde rechten, dus ook voor wat betreft het aangaan van een
huwelijk met een buitenlandse partner. D'66 staat er voor om die traditie van verdraag- zaamheid in Nederland hoog te houden".
De onlangs uitgekomen Minderhedennota was voor de D'66-fractie aanleiding tot de volgende opmerking: "In die nota wordt erop gewezen, dat het heel gewoon is dat mensen van een andere cultuur in eerste instantie met een gekleurde bril worden bekeken. Maar het behoort evenzeer gewoon te zijn, dat men openstaat voor nieuwe, aan- vullende en corrigerende informatie, op grond waarvan het oordeel gewijzigd kan worden. Begrip voor hen, die het gedrag van hun Marokkaanse of Turkse buurman niet begrijpen. Mijn fractie ziet hier uit oog- punt van voorlichting een belangrijke taak voor de overheid. Maar geen begrip voor hen, die dit potentiële onbegrip aanwakke- ren tot vreendelingenhaat en openlijke dis- criminatie. Wie dat doet, verdient geen tole- rantie meer, maar openlijke bestrijding".
Weinig aandacht voor milieu
Genoegzaamheid, zeker over jezelf is geen goede zaak. Toch is het zo, dat de D'66- fractie als enige in de Tweede Kamer rede- lijk aandacht aan het milieubeleid schonk.
Nadat Doeke Eisma in het Europarlement al het initiatief tot Oost- West onderhandelin- gen over zure regen had genomen, stelde ook Maarten Engwirda dat de achteruit- gang van bossen door zure regen de laatste tijd zo snel gaat, dat maatregelen om de bomen van de ondergang te redden weinig meer uithalen. Verder stelde hij, dat door de voorgenomen toestemming voor gaswinning in de Waddenzee, het beperken van de kracht van de milieu-effect-rapportage èn van het wetsontwerp milieugevaarlijke stof- fen er een onmiskenbare afbraak van het milieubeleid aan de gang is. Daarnaast is het ook nog ~o. dat op milieugebied het beroeps- recht van de Inspecteur voor de milieu- hygiëne beperkt wordt en er minder geld beschikbaar wordt gesteld voor de bodem- sanering en de aankoop voor natuurter- reinen.
Kernwapens werkelijk terugdringen Engwirda besteedde in het debat veel tijd aan het vrede- en veiligheidsbeleid. De D'66- fractieleider riep premier Lubbers in herinne- ring, dat zijn kabinet een actief beleid ter- zake zou voeren.
Maarten Engwirda: "Kan de minister-presi- dent opsommen welke initiatieven het kabi- net heeft genomen om de rol van de kern- ....
