Zo simpel ligt het niet in Afrika

25 januari 2008 , pag. 11

Zo simpel ligt het niet in Afrika

Bij gewelddadige con- flicten in Afrika speelt veel meer dan etnische verschillen, betoogt Ineke van Kessel. Bij - voorbeeld werkloosheid onder jonge mannen.

E

‘stammenstrijd’ kijken. Er zijn nog andere potentiële breuklijnen:

tussen arm en rijk, man en vrouw, jong en oud, stad en platteland en tussen aanhangers van verschil- lende religies. Dat was mijn be- toog (Forum, 7 januari). Thomas von der Dunk verklaart mij nu tot

‘slachtoffer van de VOC-mythe’ (Fo - rum, 18 januari).

Maar nergens in mijn stuk komt het kolonialisme ter sprake, niet in positieve en niet in negatieve zin.

Over slavenhandel heb ik al hele- maal niet gerept. Von der Dunk vecht tegen de windmolens in zijn eigen hoofd. Toch is het onder- werp belangwekkend genoeg: hoe moeten we iets begrijpen van ge- welddadige conflicten in Afrika?

Een paradox van het globalise- ringstijdperk is de fixatie op iden- titeit: etnische, religieuze, nationa- le en regionale identiteiten, au- tochtonen en allochtonen. De klas- senstrijd is uit de mode, maar dat betekent niet dat daarmee ook de sociaal-economische ongelijkheid uit de wereld is. In Afrika is de kloof tussen arm en rijk groter dan ooit tevoren. Veel landen vertonen ge - zonde macro-economische groei- cijfers, maar die relatieve voor- spoed is erg ongelijk verdeeld.

De groei is kapitaalintensief, niet arbeidsintensief. Vaste banen

worden vervangen door stukwerk en flexwerk. Schoolverlaters ko- men in een maatschappij die geen plaats voor hen heeft. Zonder uit- zicht op economische zelfstandig- heid is er ook geen uitzicht op de status van volwassen man of v r o u w. Dat is de tijdbom die tikt in grote delen van Afrika.

Dankzij de massamedia krijgen de armen in Afrikaanse krotten- wijken en plattelandsdorpen zicht op een wereld waarvan ze altijd buitengesloten zullen blijven. Dat is een andere paradox van het glo- baliseringstijdperk. Al met al kun je je voorstellen dat de frustraties soms hoog oplopen. In elk land zijn grote reservoirs werkloze

‘overbodige’ mannen beschikbaar voor leiders die hun ambities wil- len verwezenlijken door hun ach- terban langs etnische of religieuze lijnen te mobiliseren.

Religie is niet verantwoordelijk voor godsdienstoorlogen. Etnici-

teit is niet verantwoordelijk voor stammenstrijd. Mensen willen er- gens bij horen. Zeker in Afrika is het behoren tot een of meer sociale verbanden een voorwaarde om te overleven. De meeste Afrikanen maken deel uit van meerdere soci- ale netwerken: familie, etnische groep, kerkgenootschap, sport- club, vakbond of spaarvereniging.

Natuurlijk kunnen mechanismen van in- en uitsluiting conflicten veroorzaken. Maar de echte proble- men ontstaan pas als ambitieuze leiders hun aanhang mobiliseren op basis van etnische exclusiviteit.

Volgens Von der Dunk moeten kiezers in een democratie tussen verschillende ideeën kunnen kie- zen. Maar aan dat ideaaltype vol- doet geen enkele westerse demo- cratie. Behalve om ideeën gaat het ook om belangen en imago’s. Pro- grammatische verschillen tussen politieke partijen worden steeds kleiner. Helemaal in Afrika, waar

de hoofdlijnen van het sociaal-eco- nomische beleid vastliggen. Lan- den kunnen zich daar niet onttrek- ken aan de neoliberale mantra van de Wereldbank en het IMF: terug- snoeien van de overheid, privatise- ren, dereguleren, liberaliseren.

Dus gaat het in verkiezingen niet om verschillende programma’s, maar om een wedloop tussen per- sonen die beloven dat zij minder corrupt en competenter zijn dan hun rivalen. En natuurlijk beloven ze de belangen van hun eigen aan- hang te behartigen.

Kortom, de Afrikaanse werkelijk- heid is redelijk complex. Om er iets van te begrijpen (dat is iets ander dan aanprijzen), moeten we ons erin verdiepen. Het helpt niet om het refrein van professor Higgins uit My Fair Lady na te zingen: ‘O, was iedereen maar zoals wij!’

Ineke van Kessel is verbonden aan het Afrika-Studiecentrum in Leiden.