155
Registers fan de Personele Ymposysje út 1578
útjûn troch P.L.G. van der Meer Ynlieding
De boarne dy't hjir útjûn wurdt, befettet de registers fan de saneamde personele ymposysje (personele impositie). Dy ymposysje wie in heffing út 1578 op it dragen fan siden en flewielen lekken: in belesting op lúkse dus. Dat betsjut dat it register benammen ynformaasje jout oer de begoedige lju, oer de elite, en dat is nammerste nijsgjirriger, om't krekt yn dy jierren in kar dien wurde moast foar of tsjin it
kalvinisme, en foar of tsjin de kening fan Spanje.
Lykas bekend sleat Fryslân him úteinlik yn 1580 oan by de partij fan de Opstân. It sil dêrom grif sa wêze dat gâns minsken dy't by dy omkear in rol spilen, yn dizze boarne neamd wurde.
Oer de personele ymposysje yn Fryslân is eins noch net folle bekend. Allinnich Woltjer en Oldenhof hawwe der omtinken oan jûn, en in lyts part - it register fan Dokkum - is útjûn troch Obreen.1 Faber, dy't de ymposysjegegevens grif wol brûke kind hie, neamt de belesting
frjemdernôch net.2 It hat dêrom doel en jou yn dizze ynlieding wat mear klearrichheid oer de eftergrûn fan de ymposysje. Wat hâlde dy heffing no krekt yn en hoe siet it bygelyks mei de útfiering yn Fryslân en yn 'e oare gewesten?
Fansels sil ek neigien wurde hokker ynformaasje út dizze boarne helle wurde kin.
Generale middelen
Nei de offisjele breuk tusken de Steaten- Generaal en Don Juan, de kening syn lânfâd, yn desimber 1577, waard de driging fan in op 'e nij oplôgjen fan 'e striid grutter. Dêrtroch krigen de Steaten en de troch har oannommen nije lânfâd, aartshartoch Matthias fan Eastenryk, in driuwend ferlet fan jild om de militêre maatregels
finansierje te kinnen. Dy besochten dat op te lossen mei help fan unifoarme heffings dy't foar alle gewesten gelyk wiene, de saneamde
generale middelen. Hollân en Seelân hiene al earder - yn juny 1575 - by harren 'Nadere Unie' al sokke generale middelen ynsteld. Dat wie in oeral jildend gearstal fan belestings dy't tsjinne foar it bestriden fan 'e oarlochskosten. It bestie ûnder oaren út heffings op libbensmiddels, sâlt, turf, besiedde lân, koal, sjippe, siden en wollen lekken, út waachjild en út in tweintichste pinning op 'e ferkeap fan bisten. Neist dy generale middelen bleaune de provinsjale aksynsen bestean.3
De Steaten fan Fryslân akseptearren de generale middelen frij maklik. Op 'e Lândei fan maart 1578 giene se akkoart mei it ynfieren, nei't der oars al in tal wizigings yn oanbrocht wiene.
As foarskot op 'e opbringst leine se sels al fuortendaliks 5.000 gûne op it kleed.4 De
ûnderhannelings fan de Steaten-Generaal mei de
oare gewesten ferrûnen hiel wat stadiger. Dat kaam min út, want hja hiene begjin maaie 1578 tige driuwend ferlet fan jild. De troepen dy't yn Dútslân yn tsjinst nommen wiene, kamen der al oan en moasten sa gau mooglik betelle wurden, om oproer te foaren te kommen. Om dy reden seach it regear fan Matthias him twongen op 3 maaie de generale middelen ôf te kundigjen, hoewol't net alle gewesten harren tastimming jûn hienen.5
Op 7 maaie 1578 stjoerde Matthias in missive nei Fryslân om it jild foar de generale middelen yn te barren, 'ten eynde ghy goet ende bloet, lijf ende leven, wijf ende kinderen van de eeuwige verderf sullen mogen redden'.6 Fan 'e kant fan 'e Deputearren waarden doe beswieren utere, om't der yn Fryslân jild nedich wie foar it wer opmeitsjen fan 'e seediken.7
Dat de missive fan 7 maaie net in soad effekt hân hat, docht wol bliken út in nij skriuwen fan 'e Steaten-Generaal yn augustus fan dat jier. Dêryn waard mei klam frege de generale middelen no wier yn gong te setten, '... anders ende by gebreecke van dien, soe vercleeren ende protesteeren wy, onschuldich ende ongehouden te syn voor Godt ende een yegelyck, van alle inconvenienten, schaden ende bederffelyckheit, die daer uyt sal moegen commen'.8 Mooglik makke dat yndruk. Op 26 augustus skreaune de Deputearren oan 'e Steaten-Generaal dat se sa gau mooglik 18.500 gûne - dêr't al yn maaie en july om frege wie - stjoere soene.9
Op 20 septimber 1578 lit de steedhâlder fan Fryslân, Rennenberg, in ordonnânsje útgean om't der yn ferskate plakken noch gjin begjin makke is mei it ynbarren fan de genera le middelen. As oarsaken neamt hy '... slappicheyt van de officieren, ende anderdeels (...) moetwillicheyt van eenige ingesetenen'. Hy stiet der op oan, faasje te meitsjen mei de ynfier fan dy
maatregels, om't 'gemeen nut ende welvaert' fan it lân der fan ôfhingje.10 In wike letter stjoert lânfâd Matthias wer in missive nei de Steaten fan Fryslân. Diskear freget er 32.000 gûne om de soldaten betelje te kinnen. Ut Fryslân komt dan it antwurd dat der op 't stuit gjin jild beskikber is yn ferbân mei de needsaaklike ferheging fan de diken. Nettsjinsteande dat, wurdt letter dochs it frege bedrach stjoerd.11
In selsstannich fûns binne de generale middelen úteinlik nea wurden. De ûnderskate provinsjale Steaten losten it sinteraasjeprobleem fan de Steaten-Generaal op troch ynsidinteel fersiken om jild te honorearjen. Yn 'e ferskate ordonnânsjes en missives stie al oanjûn dat der ek oare mooglikheden om jild yn te barren brûkt wurde koene. Benammen doe't it ferlet fan jild
grutter waard, wiisden de Steaten-Generaal op alternativen. Sa wurdt al yn har skriuwen fan 7 maaie 1578 praat fan '... eenighe andere goede middel', en diele se 27 septimber fan dat jier mei dat ek '... andere bequame middelen, die men sal connen vinden', tapast wurde meie, as de sinten mar binnenkomme.12 Yn maart 1579 kochten de Fryske Steaten de generale middelen ôf, mei de tasizzing dat se de earste moanne 10.000 gûne en de folgjende moannen 7.000 gûne opbringe soene, lykwols sûnder dat dêr politike betingsten oan ferbûn wienen.13 Mei in belesting fan 3¼ stoer op 'e floreen soe yn Fryslân besocht wurde it jild dêrfoar byinoar te krijen. Letter, yn maaie fan dat jier, waard ek sein dat Fryslân de
generale middelen net hoegde te akseptearjen, as mar neffens evenredichheid bydroegen waard oan 'e kosten fan 'e oarloch.14
Utfiering fan 'e personele ymposysje yn Fryslân De personele ymposysje makke dus diel út fan 'e generale middelen. It ta stân kommen fan dy ymposysje hat swier kealle. Op 11 jannewaris 1578 waard it plakkaat oer dy belesting op lúkse troch de Steaten-Generaal yn Brus sel opsteld. Op 20 april gong in brief fan de aartshartoch
Matthias nei de steedhâlder fan Fryslân,
Rennenberg, om it ynbarren fan de belesting op siden lekkens en oare heffings yn gong te setten.15 Yn syn missive fan 7 maaie freget Matthias eksplisyt om it jild fan 'e personele ymposysje sa gau mooglik byinoar te bringen.16 Echt fluch gie dat net want earst op 3 augustus is it plakkaat op 'e personele ymposysje troch de Deputearren publisearre.17
Earst dêrnei wurdt de provinsjale oerheid warber by it útfieren fan 'e personele ymposysje.
Op 22 augustus stjoere de Deputearren in brief nei de stêden en gritenijen, mei dêryn in
ynstruksje op 'e generale middelen en in oantrún om it jild en de registers fan 'e personele
ymposysje yn te leverjen, '... vermits de tijt gheen lange uuytstel verdraegen en can ofte de landen sullen in schaede comen'.18 Dêrnei stjoert de steedhâlder twa kear in ordonnânsje mei itselde boadskip, op 20 septimber en 7 desimber.19
Ut alles docht wol bliken dat ek de Deputearren it dreech hân hawwe mei de útfiering fan 'e personele ymposysje yn Fryslân.
Yn it grutste part fan 'e gritenijen en stêden is de ymposysje earst yn 'e twadde helte fan 1578 en de earste helte fan 1579 útfierd. Yn Harns en Idaarderadiel hat de útfiering sels pas yn 'e twadde helte fan 1579 har beslach krigen.20 Ek yn Ljouwert ferrûn de útfiering net sa maklik. Yn 'e rin fan 1578 waarden oan de Ljouwerter oerheid in stikmannich ordonnânsjes stjoerd, dy't hieltiten skerper fan toan waarden.
Yn dy fan 7 desimber 1578 wurdt sels drige mei it stjoeren fan soldaten: '... dat men die soldaten, die op grote costen alhier lange tyt gelegen hebben ende noch liggen, aldaer sal seynden omme hun betalinge, tot uwe ende den
onwilligen groote beswaernisse, te becoemen'.21 In soad effekt hat dat net hân. Op 30 septimber 1580 moast op 'e nij in ordonnânsje nei Ljouwert stjoerd wurde, yn ferbân mei it ferswijen fan 'e opbringst fan 'e personele ymposysje.22
De ymposysje yn oare gewesten
Oer de gong fan saken yn 'e oare gewesten is net it measte bekend. Wol is dúdlik dat de personele ymposysje net oeral ynfierd is. Sa konstatearret 't Hart dat dy belesting yn Hollân net ta stân kommen is: 'Never introduced in Holland, but applied in Utrecht were taxes on wearing silk clothes and golden and silver lace, as well as wearing golden chains'.23
Op 30 augustus 1578 wiene de Steaten fan Utert ree en gean akkoart mei de ynfiering fan 'e generale middelen foar de doer fan trije
moannen. Der waard lykwols beswier makke tsjin in tal ûnderdielen, yn it bysûnder tsjin de personele ymposysje. De protesten kamen benammen fan 'e kant fan 'e eallju en de geastliken. De Steaten fan Utert hâlden dêre rekken mei; se woene de útfiering fan 'e personele ymposysje yn in oanpaste foarm ta stân bringe. Sa soe de heechste oanslach 25 gûne wêze en it earder betelle bedrach fan 6.000 gûne soe meirekkene wurden by de opbringst fan dy belesting. Boppedat dielden se mei dat it feitlike ynbarren earst dan plakfine koe, as soks ek yn oare gewesten, benammen yn Gelderlân, dien wurde soe.24
De Steaten fan Gelderlân keppelen, op 10 juny 1578, ek betingsten oan it ynfieren fan 'e generale middelen. Ien dêrfan wie dat it jild fan 'e personele ymposysje op in oare wize ynbard wurde soe, nammentlik troch it heffen fan in aksyns fan 5%.25 Op 27 septimber 1578 dielden se de Steaten-Generaal op 'e nij mei dat der beswieren tsjin guon ûnderdielen fan 'e generale middelen wiene. Under beskate betingsten soene se akkoart gean mei de belesting op it dragen fan siden lekken, mar '... aingainde idt dragen van golde ende silver parchementen verblieft die lantscap bij het inholden der lijsten'.26 It antwurd fan 'e Steaten-Generaal komt in moanne letter:
de Deputearren wurde oantrúnd om benammen de stêden fan Gelre te oertsjûgjen om de generale middelen út te fieren. Dat wie net allinnich om it jild, mar ek om't guon provinsjes wegeren te beteljen salang't Gelderlân noch neat betelle hie.
Ek wurdt dúdlik dat Nijmegen op 3 oktober wegere hie de personele ymposysje út te fieren.
De Steaten-Generaal stiene der doe by de Deputearren op oan om de personele ymposysje dêr ek útfiere te litten.27
Yn 'e Súdlike Nederlannen wie it net oar s. Yn Flaanderen waarden ek beswieren utere en waarden feroarings oan 'e wize fan taksaasje útsteld. Henegouwen gie wol akkoart mei de ynfiering fan de ymposysje, mar '... à condition que tous les aultres provinces unies, si commes Geldres, Frize, Overyssel, Utrect, Zélande et
157 aultres y soyent pareillement subiectez pour
conjoinctement enfaire la collecte; aultrement non'.28
Om koart te kriemen: oer it generaal jout de ynfiering fan 'e personele ymposysje oeral itselde byld. Der wurde fuortendaliks beswieren utere, benammen tsjin de ûngelikense tariven foar de ferskate beroppen en funksjes. De provinsjes stelle dêrop wizigings út, wylst de Steaten- Generaal besykje de belesting dochs sûnder feroaring útfiere te litten. Boppedat sjogge de provinsjes ek noch nei elkoar: as ien provinsje net meibetellet, dogge de oaren ek net mei. Faaks is yn guon gefallen it jild foar de personele ymposysje op in oare wize ynbard, mar oer it generaal liket it derop dat de útfiering fan 'e personele ymposysje mislearre is, krektlyk as dy fan de generale middelen as gehiel.
Opset en útfiering sa't de Steaten-Generaal dy yn 'e holle hiene
De measte ynformaasje oer de strekking fan dizze belesting is te finen yn it plakkaat op 'e personele ymposysje, ôfprinte yn it Groot Placaat- en Charterboek van Vriesland.29 (Hjir ôfprinte as Taheakke 1).
Lykas út it opskrift fan it plakkaat al bliken docht, giet it om in nije ferzje fan 'e personele ymposysje. In ferzje dy't yn it plak kaam fan in eardere belesting op siden lekken. De ymposysje hat nei alle gedachten oarspronklik in aksyns op lekken west, dy't yn 1574 ynsteld waard, mar al rillegau ôfskaft waard. It hie net folle opbrocht en wie boppedat ek skealik foar 'e hannel.30 Der wie lykwols in grut ferlet fan jild foar 'e '...
conservatie ende beschermenisse van onse oude catholycke roomsche religie ende de hoocheyt van Conincklycke Mayesteyt; (...) om dese Nederlanden te beschermen ende bewaren teghens alle oppressie, overlast en, gewelt ende invasie'.31 Om dy reden kamen de Steaten- Generaal mei it útstel de personele ymposysje, as ûnderdiel fan 'e generale middelen, yn te fieren.
Lykas sein, wie de personele ymposysje in belesting op it dragen fan siden lekken. De heffing wie bedoeld foar ien kear en soe op elkenien fan tapassing wêze: '... op alle den personen van wat qualiteyt die moghen sijn'.
Wa't de ymposysje betelle hie, mocht in jier lang siden lekken drage. Dyjinge wie boppedat ek frijsteld fan alle oare belestings of ymposten op lekken. De frijstelling gau dan lykwols net foar in ekstra belesting op it dragen fan gouden keatlings of knopen, en likemin foar ien op it dragen fan siden lekken mei gouden of sulveren boarbân (passemint).32
Yn it plakkaat wurdt ek wiidweidich beskreaun hoe't de útfiering fan 'e personele ymposysje plakfine moast. Binnen acht dagen nei de publikaasje fan it plakkaat moast de lokale oerheid twa persoanen oanstelle om in kohier gear te stallen fan alle persoanen yn in bepaalde strjitte of wyk. Yn dy faze soene de persoanen
taksearre wurde moatte. Dêrfoar stie yn it plakkaat in tal beroppen en funksjes neamd mei de byhearrende belestingtariven. Sa soe in biskop foar 100 cg oanslein wurde moatte en abten, proasten of priors as oersten fan kleasters foar 50 cg. In pastoar soe 12 cg betelje moatte, mar in doarpspastoar net mear as 6 cg. Eallju sûnder titel of hearlikheid waard 12 cg yn rekken brocht, grytmannen en dykgreven likefolle. Foar
persoanen út de beropsgroepen dy't net spesifyk neamd waarden, soene de taksateurs de hichte fan 'e oanslach fêststelle.
Boppedat soene de taksateurs de minsken ek freegje moatte oft hja ree wienen de belesting wier ek te beteljen. (As in persoan wegere de belesting te beteljen, dan soe it him of har ferbean wurde siden lekken te dragen.) Dêrnei moasten de taksateurs de opstelde kohiers ynleverje by de pleatslike oer heid, dy't dan twa oare persoanen oanwiisde om de belesting yn te barren en it jild dan binnen ien moanne ôf te dragen.
As in belestingplichtige fierder as ien dei reizgjen fan de ynbarder ôfwenne, wie de earstneamde ferplichte it te beteljen bedrach sels ôf te dragen. Die hy soks net, dan moast er in boete betelje dy't seis kear it taksearre bedrach wie. Allyksa wie yn 'e foarskriften opnommen dat de belesting kontant betelle wurde moast en dus net mei skulden of skuldferklearrings.
Oertrêders, dat wol sizze persoanen dy't wol foar de oanslach yn 'e beneaming kamen mar net betelle hienen, waarden straft mei in boete fan tsien kear it oarspronklik taksearre bedrach.
De kosten fan de taksaasje en it ynbarren fan 'e personele ymposysje waarden trochberekkene oan 'e belestingbeteller: hja berûnen ien
hûndertste pinning. Ientredde dêrfan wie foar de taksateur en twatredde foar de ynbarder.33
Utgeande fan de ynstruksjes fan 'e Steaten- Generaal by it plakkaat op de personele ymposysje kinne fjouwer stadia yn 'e hiele proseduere ûnderskieden wurde. De earste faze wie dy fan it opstellen fan in taksaasjerapport troch de doarpsskriuwers of de foar de taksaasje ferantwurdlike persoanen. Dat ferslach waard oan de grytman of boargemaste rs tastjoerd. De twadde faze bestie út it ferstjoeren fan de sammele taksaasjegegevens oan de provinsjale oerheid.
Yn de tredde faze fûn it feitlike ynbarren fan it jild plak. Dêrby waard gebrûk makke fan de earder opstelde listen. Soks docht ûnder mear bliken út it fersyk fan it stedsbestjoer fan Boalsert oan de Deputearren en rekkenmasters, om de listen werom te stjoeren, sadat úteinset wurde koe mei de fierdere útfiering fan de personele ymposysje.34 De ynbarders makken dêr in ferslach (dat wol sizze in list mei de nammen en ynbarde bedraggen) fan foar de lokale oerheid. As lêste droech de lokale oerheid de registers mei it jild oan it gewestlike bestjoer oer.
Aard en opset fan de registers
De 'Registers van de Personele Impositie' wurde bewarre yn it Ryksargyf fan Fryslân (RAF), Argyf Steaten foar 1580, ynv. nrs. 715-742. It materiaal is oardere neffens stêd of gritenij, en sit yn apart-nûmere katernen, dy't net foliearre binne.
It materiaal is spitigernôch net folslein. Der ûntbrekke sifers fan trije stêden: Frjentsjer, Hylpen en Ljouwert. Likemin binne de registers bewarre bleaun fan de gritenijen Achtkarspelen, Baarderadiel, Barradiel, Dantumadiel,
Eaststellingwerf, Einjewier, Frjentsjerteradiel, Haskerlân, Hinnaarderadiel, Kollumerlân, Lemsterlân, Skoatterlân en Wymbritseradiel. Fan Weststellingwerf binne der, nêst it totaalsifer, allinnich spesifisearre 'korreksje- of
neiheffingssifers' bewarre bleaun. Fan Opsterlân binne der wol spesifike sifers, mar dy binne net útsplist neffens doarp. Fierder hawwe wy fan Achtkarspelen, Barradiel, Dantumadiel,
Einjewier en Kollumerlân allinnich totaalsifers ta ús foldwaan.35
Meiinoar steane yn de boarne hast 7.000 nammen, mei dêrefter de bedraggen dy't foar de personele ymposysje betell e wurden moasten. Yn alle gritenijen binne de belestingbetellers oardere neffens doarp of buorskip; yn 'e stêden binne hja faak neffens stedswyk oardere. Yn guon gefallen wurdt ek it berop of de funksje fan de
belestingbeteller neamd, benammen yn de gruttere plakken, en dan giet it yn 'e measte gefallen om ambachtslju.
De aard fan 'e registers is net maklik fêst te stellen. Wat al rillegau dúdlik wurdt, is dat it bewarre materiaal net unifoarm is. Ut de ferskate fazes fan taksaasje en ynbarren binne stikken oerlevere fan ferskillend karakter, dat wol sizze net allinnich orizjinelen, mar ek ôfskriften en kladferzjes.
Yn fierhinne de measte gefallen is it register al neffens gritenij of stêd yn ien regelmjittige hân delskreaun en ûndertekene, troch de grytman, de boargemasters of de skriuwer. Foarbylden dêrfan binne de registers fan Menameradiel,
Wûnseradiel, Snits, Utingeradiel, Sleat en Opsterlân. It giet dêrby nei alle gedachten om de orizjinele registers, dy't troch de gritenij- en stedsbestjoeren oan de provinsjale oerheid oerdroegen binne.
Yn 'e measte gefallen binne de stikken skreaun troch de gritenijskriuwers. Fan ien gritenij, Utingeradiel, witte wy dat it register troch de grytman skreaun is, yn dit gefal troch Feicke Taetmans. Oan 'e ein fan it register fan Menameradiel docht bliken dat de grytman it eksimplaar oerdroegen hat, nei't de
gritenijskriuwer it earst kollasjonearre hie mei syn eigen register, it gritenij-eksemplaar.
It register fan It Bilt is allyksa yn ien hân skreaun, mar it is net ûndertekene en likemin datearre. Nei alle gedachten giet it hjir om in ôfskrift fan it orizjineel. By it register fan
Tytsjerksteradiel is dúdlik oan 'e hân en oan 'e kleur fan 'e inket te sjen dat de bedraggen letter ynfolle binne. Om't it stik net datearre en likemin ûndertekene is, kinne wy der fan útgean dat it it ferslach fan 'e ynbarders oan 'e grytman is. Ek it register fan Raarderhim heart ta dy kategory. It stik is yn ferskate hannen skreaun, nei alle gedachten fan de lokale taksateurs of ynbarders.
Nêst de skriuwershân kin ek de oanhef boppe de ferskate registers in oanwizing biede dêr't út ôflaat wurde kin mei hokfoar ferzjes men te krijen hat. Yn dy gefallen dêr't stiet 'tauxatie', 'beschrijvinge' of 'anbreng' giet it om stikken út de earste faze. Yn oare gefallen wurdt praat fan it 'register van collectatie' (Himmelumer Aldefurd en Noardwâlde) of it 'register van den ontfanck' (Eastdongeradiel). Yn dy gefallen giet it nei alle gedachten om de faze fan it ynbarren. Neffens it opskrift fan guon registers hat yn dy gritenijen in soarte fan neiheffing plakfûn. Soks hat it gefal west yn Doanjewerstal ('capitatie met
verhoging'), Weststellingwerf ('correctie ofte verhoginge') en Smellingerlân ('verhooging van de registers').
Dat men oan 'e oare kant dochs wol
foarsichtich wêze moat mei de ynterpretaasje fan sokke opskriften, docht bliken út it register fan Raarderhim. Dêr wurde ferskate termen
trochinoar hantearre; de iene kear 'register ende bescrijvinge', dan wer 'raminge ende tauxatien', mar op in oar plak wurdt ek it opskrift 'ontfangh' brûkt. Om't it register yn ferskate hannen skreaun is en net ûndertekene, kin konkludearre wurde dat it hjir om it ferslach fan de taksateurs of ynbarders oan 'e lokale oerheid gie. Nei alle gedachten hawwe hja de termen trochinoar brûkt.
In oare ferklearring soe wêze kinne dat materiaal út ferskillende fazes yn ien register gearfoege is.
Fan Ferwerderadiel en Gaasterl ân binne twa ferzjes fan 'e personele ymposysje bewarre bleaun. Yn it gefal fan Ferwerderadiel is de earste ferzje (bewarre ûnder ynventarisnûmer 727) de kladferzje fan de definitive tekst, dy't fêstlein is yn ynventarisnûmer 728. Ien en oar docht bliken út it grut tal trochhellings en korreksjes yn nûmer 727. Ek fine wy yn dy kladferzje mear as ien hân, nei alle gedachten fan de ûnderskate doarpsskriuwers. Boppedat binne de nammen en bedraggen dy't yn de definitive ferzje fan 728 foarkomme, yn grutte halen deselde as dy't earder yn ferzje 727 neamd wurde. Dêrom is yn dizze útjefte allinnich de definitive ferzje werjûn. Foar safier't der
wichtige, oanfoljende ynformaasje yn 727 stie, is dy yn noaten opnommen.
Yn it gefal fan Gaasterlân leit it wat oars. Dêr bestiet in grutter ûnderskied tusken beide ferzjes.
It register mei ynventarisnûmer 742 is nei alle gedachten de earste ferzje, lykas op folio 1r ek oanjûn is ('den eerste'). Boppedat is it stik net ûndertekene en net datearre. De twadde ferzje (ynventarisnûmer 741) is yn 1579 opmakke troch de grytman op advys fan de taksateurs fan elk
159 doarp. Dy ferzje befettet minder nammen, mar
dêrby stean wol hegere bedraggen as yn de earste ferzje. Dêrnêst komt yn dy lêste ferzje de
kwalifikaasje 'ceteri pauperes' nochal ris foar.
Nei alle gedachten is de lettere ferzje op 'e nij opmakke, nei't bliken dien hie dat de earmere lju har bedraggen net opbringe koene. Om't it totale kwotum by beide ferzjes gelyk is, soe
konkludearre wurde kinne dat it te beteljen bedrach foar Gaasterlân al tasein wie nei de taksaasje. It gefolch dêrfan wie dat de oare belestingbetellers, dy't net it predikaat 'earm' krigen, mear beteljen moasten.
Praktyske útfiering yn Fryslân
Ut de stikken is net altiten op te meitsjen troch wa't de taksaasje útfierd is. Neffens de
foarskriften wie it de bedoeling dat de
grytmannen en boargemasters foar elk doarp en elke stêd twa persoanen oanwiisden, dy't de taksaasje útfiere soenen. Soks soe binnen acht dagen nei de publikaasje dien wurde moatte.36 Yn it register fan 'e gritenij fan Menameradiel stiet dúdlik omskreaun hoe't de útfiering fan de taksaasje dêr ferrûn is: yn de moanne augustus fan 1578 gong de grytman nei alle doarpen fan syn gritenij ta. Dêr waard mei de pleatslike rjochter, de ûntfanger en ien of mear
pommeranten út it doarp de taksaasje útfierd. Ien en oar is dien tusken 21 en 27 augustus. De definitive ferzje fan it register is op 1 desimber 1578 datearre. Nei alle gedachten hie doe ek it ynbarren fan it jild yn de gritenij syn beslach krigen. Ut de stikken wurdt lykwols net dúdlik hoe't it ynbarren yn 'e praktyk krekt ferrûn is.
Neffens de foarskriften soenen twa oare
persoanen fan kwizekwânsje - dus net de eardere taksateurs - oanwiisd wurde moatte, dy't it jild ynbarre soenen.37 Dêrnei soe it jild ynlevere wurde moatte by de pleatslike oerheid, dy't it fierder trochstjoere moast nei de provinsjale rekkenmasters.
Yn ferliking mei oare gritenijen en stêden is de hiele proseduere yn Menameradiel frij flot ferrûn. Sjoen de datearring fan de registers fan Dantumadiel, Harns en Idaarderadiel hat ien en oar dêr folle mear tiid frege. Yn it gefal fan Harns kin men jin ôffreegje oft dêr de personele ymposysje wol útfierd is. By de oanhef fan it stik stiet nammentlik notearre: 'in plaetse van den schattinge opt dragen vant zijden ende vluweelen laekens'.38 Dat soe der op wize dat yn dy stêd, yn stee fan 'e personele ymposysje, in oare haadlike belesting útfierd is. (Lykas earder sein, hat soks op oare plakken ek it gefal west mei de generale middelen).
Yn Ferwerderadiel is de taksaasje fan 'e personele ymposysje útfierd troch de grytman, mei help fan saneamde folmachten foar elk doarp. Dy folmachten waarden sels ek oanslein.
Allinnich de doarpsrjochters hoegden net te beteljen; hja hawwe letter sels jild krigen foar harren stipe by it ynbarren fan de belesting.39 Yn
Smellingerlân hat de grytman ek mei help fan folmachten wurke. Dêrby gong it net om 'e taksaasje, mar om in korreksje en ferheging fan 'e personele ymposysje, de 'twadde fase' dus, en om it eigentlike ynbarren fan it jild.40 Yn
Gaasterlân is it register opsteld troch de grytman, nei advys fan 'e taksateurs fan al le doarpen. Dy taksateurs hawwe it register fan harren doarp ûndertekene en binne sels ek oanslein.41 Neffens it ûnderskrift fan it register fan Snits is de taksaasje dêre útfierd troch de leden fan it stedsbestjoer, dy't sels ek oanslein waarden.42 Yn Warkum hawwe de wethâlders en inkelde deputearren har poarters taksearre.43
Oer it generaal hawwe de grytmannen, boargemasters en oare lju dy't by de taksaasje en it ynbarren belutsen wiene, ek meibetelle. Soks wie it gefal yn 'e gritenijen fan Ljouwerteradiel, Smellingerlân, Idaarderadiel, Raarderhim, Himmelumer Aldefurd, Utingeradiel, Gaasterlân en Opsterlân. Itselde jildt foar de stêden Snits, Drylts, Starum en Sleat, wylst de boargemasters fan Dokkum foar in part meibete llen. De grytmannen fan Ferwerderadiel en
Eastdongeradiel hawwe net bydroegen, wylst de ûntfangers yn Menameradiel net hoegden te beteljen. Foar de oare gritenijen en stêden is it net dúdlik oft de grytmannen en boargemasters ek oanslein binne.
Ynbarde bedraggen
De hichte fan 'e ferskate oanslaggen rint nochal útinoar. De heechste bedraggen kamen foar rekken fan 'e kleasters: oer it generaal 50 cg, lykas ek yn 'e foarskriften fêstlein wie. Sa waarden de prelaten fan Foswert, fan Himmelum en fan it kleaster yn Dokkum allegear foar 50 cg oanslein.44 Yn oare gefallen waarden de kleasters lykwols op legere bedraggen set, lykas 20 cg foar de kleasters fan Eanjum, Burgum en Aldtsjerk.45 Allinne yn ien gefal, yn Wûnseradiel, waard der in ferklearring jûn foar in nei ferhâlding lege oanslach, fan 12½ cg: 'Wuegecloester wesende een arm convent ende tandere tyden gans verbrant'.46 Ut de boarne wurdt lykwols net dúdlik wêrom't de prelaat fan Klaarkamp en it kleaster fan Mariënacker net mear as 3 cg hoegden te beteljen.47
Oanslaggen fan 12 cg komme yn ferhâlding faak foar. Meiinoar binne 96 persoanen foar sa'n bedrach oanslein. Foar in lyts part giet it dan om grytmannen, mar it grutste part bestiet út eallju.
Yn guon gefallen wurdt soks ek eksplisyt oanjûn mei de term 'heerschap'.48
Sekuliere geastliken waarden yn 'e regel oanslein foar 6 cg, lykas yn 'e foarskriften ek oanjûn stie. Lykas earder sein, kamen yn ferbân mei de persoanlike earmoed fan guon
sielehoeders ek legere oanslaggen wol foar.
Oanslaggen fan 10 cg komme ek foar, mar it meast frekwint binne de legere oanslaggen, fariearjend fan 2 st oant 4 cg.
Neffens de ynstruksjes waarden fan in tal
beroppen en funksjes de tariven yn 't foar fêstlein. De hichte fan 'e oanslach foar de net neamde beroppen en funksjes soe troch de taksateurs bepaald wurde. Fan it grutste part fan 'e persoanen wurdt it berop net neamd, mar by de ambachtslju is soks al it gefal. De tariven foar de spesifike beroppen waarden lykwols net oeral like heech. Yn Snits bygelyks betellen de measte smidden 10 st, mar yn guon gefallen ek 1 cg of 5 st. De measte fiskers betellen 5 st, mar yn ien gefal waard ek 10 st betelle. De oanslaggen fan 'e kûpers rûnen fan 5 st oant 1 cg. En foar de ûnderskate bakkers en wevers wiene de tariven allikemin gelyk. In ferklearring dêrfoar kin wêze dat de taksateurs ek nei de ekonomyske posysje fan 'e oanbelangjende persoanen sjoen hawwe.
It heechste totaalbedrach dat yn ien gritenij ynbard waard, is 1725 cg 8½ st yn Wûnseradiel, wylst it leechste bedrach, fan 51 cg 18 st, ynbard waard yn 'e stêd Sleat. It seit himsels dat it ferskil yn hichte fan dy totaalbedraggen
ferklearre wurde kin út it ferskil yn ynwennertal.
It bedrach dat de ynwenners fan in gritenij of stêd trochinoar betelle hawwe oan dizze
belesting ferskilt nochal: it heechste trochsneed bedrach komt yn It Bilt foar (mear as 3 cg de persoan), wylst it leechste fan likernôch 10 st yn Warkum foarkomt. Dêr kin sûnder beswier út konkludearre wurde dat de ynwenners fan Warkum earmer wiene as dy fan It Bilt. Oer it generaal waard trochinoar likernôch 1,5 cg oan belesting betelle. Yn fiif gritenijen en stêden waard trochinoar minder as 1 cg betelle, yn tsien gritenijen en stêden tusken de 1 en 2 cg en yn acht gritenijen en stêden waard trochinoar tusken de 2 en 3 cg betelle.
Yn it RAF wurdt ek in stik bewarre dat in oersjoch jout fan al it jild dat de stêden en gritenijen foar de personele ymposysje ynbard hawwe.49 (Dat stik is hjir opnommen as
Taheakke 2). Dy totaalsifers strike foar it grutste part mei de totalen dy't yn de ferskate registers neamd wurde.
Nei alle gedachten is it stik ein april 1580 opsteld, om't Johannes Willems Terwischa doe as grytman fan Weststellingwerf yn funksje wie.50 It docht bliken dat in part fan 'e gritenijen en stêden op dat stuit it jild foar de personele ymposysje noch net ynlevere hie. Dat jildt yn alle gefallen foar de stêden Frjentsjer, Hylpen en Ljouwert, en de gritenijen Ferwerderadiel, Eastdongeradiel, Westdongeradiel,
Frjentsjerteradiel, Baarderadiel, Hinnaarderadiel, Wymbritseradiel, Lemsterlân, Haskerlân,
Skoatterlân, Eaststellingwerf, It Bilt en Kollumerlân. By beide earstneamde en
lêstneamde gritenijen binne bedraggen efter de gritenijnamme ynfolle. Fan Ferwerderadiel, Eastdongeradiel en It Bilt, binne ek de registers bewarre bleaun. Allinnich fan Kollumerlân is gjin spesifisearre oersjoch bewarre bleaun.
It soe hiel goed wêze kinne dat yn de
gritenijen en stêden, dêr't hielendal gjin materiaal - dat wol sizze totalen en spesifisearre sifers - fan bewarre bleaun is, de personele ymposysje ek nea plakfûn hat. It kin ommers net allinnich tafal wêze dat fan dy stêden en gritenijen dy't yn april 1580 noch net betelle hawwe, gjin registers bewarre bleaun binne. Mei oare wurden, de niisneamde registers binne der ienfâldichwei net, omdat de personele ymposysje yn dy stêden en gritenijen nea útfierd is. Dêr binne wol gjin konkrete oanwizings foar, mar de swierrichheden dy't mei it ynfieren fan 'e personele ymposysje anneks wiene, jouwe dochs in yndikaasje. De earder neamde drigeminten fan 'e kant fan 'e steedhâlder oan de stêd Ljouwert wize dêr op, lykas ek de opmerking fan de grytman fan Opsterlân dat er net earder betellet as wannear't oare gritenijen soks ek dogge: 'mydts datt anders haere naestanleggende gretenyen ende naebuyren van gelycken doen'.51
Nêst de niisneamde totaalsifers binne der noch oare konkrete oanwizings dat it jild foar de ymposysje yn de oare gritenijen en stêden al oan de provinsjale oerheid oerdroegen wie. Yn guon gefallen stiet yn 'e boarne eksplisyt oanjûn dat it jild ynbard en oerdroegen is. Oare krekte oanwizings binne te finen yn in tal bewarre kwitânsjes fan de generale ûntfanger Pauwel Jelles. Sa hat dy op 26 oktober 1580 fan 'e grytman fan Opsterlân 45 cg foar de personele ymposysje ynbard.52 It jild fan de gritenij
Ferwerderadiel hat Pauwel Jelles yn fjouwer kear krigen en kwitearre: yn oktober en novimber 1578 en yn april 1580. Alles meiinoar hat er fan Ferwerderadiel 655 cg 5 st ynbard, wylst de offisjele oanslach foar dy gritenij op 748 cg fêststeld wie. Oft de lêste 92 cg 3 st letter noch oerdroegen is, kinne wy net gewaar wurde.53
Oan 'e hân fan 'e totaalsifers kin de totale opbringst fan 'e personele ymposysje berekkene wurde: alles meiinoar soe dan 13.733 cg 6 st troch de gritenijen en stêden yn Fryslân opbrocht wêze moatte. (Dêrby is útgongen fan de offisjele, dat wol sizze net korrizjearre, totaalsifers, om't dat de bedraggen binne dy't ek oerdroegen binne.
De konstatearre flaters by de optellings binne bûten beskôging litten, om't dêr yndertiid ek gjin rekken mei holden is).
Yn ferliking mei oare belestings hat de personele ymposysje net folle jild oplevere. Fan Eastdongeradiel binne nêst de sifers fan 'e personele ymposysje ek de spesifisearre sifers fan 'e belesting fan de achtste pinning op de hier bewarre bleaun. De totaalopbringst fan 'e personele ymposysje yn dy gritenij wie 711 cg 5 st, wylst de achtste pinning 1893 cg 1 st opbrocht hat; dus mear as 2½ kear sa folle.54 Op himsels is dat ûnderskied net hielendal ûnferklearber, om't in belesting op lúkse oer it generaal minder opbringt. Boppedat ferskilden de tariven foar beide soarten belesting nochal.
161 Wearde fan de boarne
Behalve ynformaasje oer de útfiering fan de personele ymposysje en de troch ferskate persoanen betelle bedraggen, binne yn dizze boarne op guon plakken nijsgjirrige gegevens te finen oer de sosjale en ekonomyske sitewaasje yn guon gritenijen yn 'e twadde helte fan 'e 16de ieu.
Lykas hjirboppe dúdlik makke waar d, hawwe net alle ynwenners oan de belesting meibetelle.
Minder begoedige persoanen hoegden gjin personele ymposysje te beteljen en binne dêrom ek net opnommen yn 'e registers. Yn guon gefallen binne dy persoanen al yn 'e registers notearre, mar dan stiet efter de namme de opmerking 'pauper' of 'nichil potest'. Soks is bygelyks yn 'e stikken fan Tytsjerksteradiel it gefal. Nei alle gedachten binne dy persoanen yn 'e earste faze wol as belestingplichtigen
taksearre, mar hat letter bliken dien dat se dêrfoar dochs net yn 'e beneamin g kamen. Yn oare gefallen, lykas fan Gaasterlân, wurdt oanjûn dat de rêst fan de ynwenners gjin belesting betelje koe, mei de opmerking 'ceteri pauperes'.
Yn guon gritenijen wurdt soks justjes dramatysker dúdlik makke, bygelyks yn Himmelumer Aldefurd, dêr't sein wurdt: 'die andere inwoenders van den voors. dorpe sijnnen schaemele arbeijtsluijden'.55 Yn dy gritenij wie de sitewaasje benammen yn it doarp Molkwar tige slim; de taksateur dêre meldt dat '... in den dorpe Molquerum geen schott schietende huisen maer arme ingesetenen sijn, die huire broed mijt vijschen ende swaeren arbeijt moeten vijnnen'.56 Noch fierder giet de skriuwer fan Smellingerlân, as er it fiskaal ûnfermogen fan de ynwenners fan syn gritenij oantsjutte wol: 'De reste van
dingesetenen sijnt aerme meijers ende koters die naulick droeg broet tot hoer ende hoere cleine kijnderen kunnen crigen ende oock dicwil groete armuet liden dattet beter was dat men daer wat brochte dan wat haelde'.57
Sels de sitewaasje fan 'e pastoars yn Smellingerlân wie min. Yn De Pein wie de pastoar 'een arm oolt priester' en yn Nyegea wie de pastoar 'seer schaemel en oeck hebbende een cleijn lien met feel kijnderen'. De pastoar fan Noarderdrachten hie tolve bern en koe dêrom mar 2 cg betelje.58 Ek yn oare gritenijen, lykas Doanjewerstal, Utingeradiel en Wûnseradiel, wurdt praat fan earme prysters.59
Yn 'e hegere sosjale lagen waard oars
likegoed klage oer de finansjele sitewaasje. Soks wie it gefal yn Dokkum, dêr't de measte
boargemasters ambachtslju wiene, dy't '... meer schaede als genuet hebben van hun offi cie'. Om dy reden hiene de boargemasters net betelle neffens de offisjeel fêststelde tariven; se leine amper de helte fan 'e oanslach op it kleed.60 Yn Bitgum waard it hearskip Johan Onophrius van Schwartzenberg taksearre op 12 cg, mar hy koe soks net betelje neffens de opmerking '... non solvit, quia eget'.61
Yn twa gefallen hawwe minsken wegere it oansleine bedrach te beteljen. Yn Boksum wie Joachim Pietersz oanslein foar 6 cg, mar '... dan zijnde beclachte doende, nyet meer betaelt als 3 cg'.62 Likemin woe Wopke Douues út Tersoal syn taksearre bedrach betelje: '... Wopke Douues getaxeert op thien cg hefft niet meer willen betalen als drie cg. De welcke drie synt
gereeckend ende nyet meer'.63 (Yn hoefier't der ek sanksjes tapast binne op sokke wegerders wurdt út de boarne net dúdlik).
De reewilligens om mei te wurkjen by it ynbarren fan 'e personele ymposysje wie net altiten like grut. Sa hat de doarpsrjochter fan Bitgum wegere om by de taksaasje te
assistearjen.64 Dêrnêst hawwe der ek problemen west mei fraude en skelmerij. Yn novimber 1579 krige de steedhâlder in rekest fan 'e Deputearren dêr't tastimming yn frege waard om soldaten te brûken by it ynbarren, soks yn ferbân mei faak foarkommende skelmerijen.65
Der waarden ek inkelde persoanen oanslein dy't net yn it lân wiene. Soks wie it gefal yn Hallum, dêr't Sijbrant Walta en Aesge
schoemaker net fûn wurde koene; de opmerking 'abest' jout dat oan.66 Yn Dronryp waard Wijtze van Camminga oanslein foar 12 cg; dat bedrach is letter trochskrast mei de opmerking 'absens'.
Ut itselde doarp wurdt ek Hero van Ockinga oanslein foar 12 cg, mar yn dat gefal is it bedrach trochhelle mei de opmerking 'solvit in
Franeker'.67 Yn hoefier oft it by Camminga te krijen hat mei dy syn ballingskip is net hielendal dúdlik.
Gebrûksmooglikheden
Nêst de yntrinsike wearde - der wie ommers oant no ta noch net folle bekend oer de personele ymposysje en de útfiering dêrfan - biedt de foarlizzende boarne in soad mooglikheden foar neier ûndersyk. Sa'n grutte list mei hast 7.000 nammen is fansels tige brûkber foar genealogen, mar om't der ek haadrolspilers út 'e tiid fan 'e Opstân yn neamd wurde, kin de list ek foar histoarisy wichtich wêze.
De registers fan 'e personele ymposysje foarmje mooglik ek in gaadlik helpmiddel by prosopografysk ûndersyk. Mei help fan 'e dêryn opnommen gegevens kin bygelyks in oersjoch fan de fermogensferdieling yn de twadde helte fan 'e 16de ieu fan in grut tal stêden en gritenijen fan Fryslân jûn wurde. Dêre kinne fral histoarisy dy't har útlizze op 'e sosjaal-ekonomyske
skiednis fan Fryslân yn 'e 16de ieu, har foardiel mei dwaan. Sa liket it mooglik om dêr it ûnderskied tusken stêd en plattelân skerper mei oan te jaan. Mar ek foar de bestudearring fan 'e lokale skiednis kin de boarne brûkber wêze. Fan in stikmannich belestingbetellers yn 'e stêden is bygelyks it berop oanjûn - benammen fan ambachtslju -, wat it mooglik makket mear oer de beropsstratifikaasje yn 'e stêden te witten te kommen.
Tekstútjefte
Fanwege it karakter fan 'e boarne is ôfsjoen fan fierder histoarysk kommentaar. By de útjefte fan de ymposysje-registers is dernei stribbe om de oarspronklike stavering sa trou mooglik wer te jaan, konfoarm de Richtlijnen voor het uitgeven van historische bescheiden yn de saneamde 'krityske' fariant.68 Wat de werjefte fan de y en ij oanbelanget, is keazen foar it foarmkritearium.
Fierder is besletten ta it alhiel útskriuwen fan de ôfkoartings, útsein by cg. (carolus gulden), st.
(stuver), voors. (voorscreven of voorseyd), z.
(zoon), dr. (dochter), wed. (weduwe), juff.
(juffrou), en erfn. (erfgenamen of erven).
Boppedat is yn dy gefallen dêr't 'Heer pastoor', 'Her pas-
toor' of 'Hr. pastoor' stie keazen foar
normalisaasje: yn alle gefallen is 'heer' skreaun.
De ferskate skriuwwizen foar pastoar (lykas 'pastor', 'pastoer' en 'pastoir') binne al hanthavene. De Romeinske sifers dy't yn 'e ferbinende tekst brûkt waarden, binne yn dy foarm ek hanthavene, mar by optellings en jildbedraggen efter de nammen binne de Romeinske sifers ferfongen troch Arabyske.
Yn 'e ferbinende tekst binne út en troch haadletters en punten en komma's oanbrocht foar in better begryp fan 'e tekst. De folio's - útsein dy fan it register fan Snits - wiene net nûmere. Ut reden fan praktyske brûkberens wurdt yn dizze útjefte wol in folionûmering oanholden.
163 Taheakke 1
(G.F. thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, Groot placaat- en charterboek van Vriesland, diel III, Ljouwert 1778, 1176-1179)
Placaat nopens een nieuwe Personele Impositie, ingesteld door de Generale Staaten, te Brussel vergadert zijnde. Den 11 January 1578.
Aengesien dattet van nooden werdt te becommen eenighe grote sommen van gelde, ende dat ten opsiene van dien, het verleden jaer opghestelt was seeckere grote impositie op die siede lakenen, comende deselve ter slete, ende seer weynich uutbrachte, boven dien den gemeenen coopman seer lastich ende moeytelick vallende, principalicken int collecteren van dien; ende dat daer duere gheen andere imposicien en mochten opgestelt wesen, sonder gantschelick te
dieverteren ende alieneren den handel ende negociatie van dese Nederlanden; te meer, dattet een saecke is van cleynder importancien,
dwelcke soude moghen by andere middelen vervoert ende getransporteert worden. Soe ist van nooden, dvoorschreven impositien (mitsgaders alle andere die men op die sieden laekenen soude mogen setten) te niete te doen ende wederroepen, om by dien middel de traficque te onderhouden in haer alde liberteyt:
Maer considererende, dat de uutwendicheyt in dese Nederlanden, door die Spaenguaerden geplant, soe excessyf, exorbitant ende soe verwortelt is in den herten van den gemeenten in dese Nederlanden, principalicken int boorden ende draghen van kostelicke klederen, soe van sieden laeckenen als anders; voorts dat men nu voortaen qualicken kan verscheyden de maerte tusschen de vrouwen, den joncheer ende joncfrou tusschen den borger ende gemeene coopman, excederende in alle hoverdie den eene den anderen met groter overvloedicheyt. Om alle tselve te remedieren, soo werdet van nooden, eenen tamelicken taucx te stellen op alle den personen, van wat qualiteyt die moghen syn, dragende zyden lakenen; ende denselven taucx ofte impositie betaelt hebbende, souden mogen dragen siede lakenen voor den tyt van eenen jaer, ende daer deur exempt zyn van alle andere impositien op te zyde laeckenen, hier voren gestelt. Men soude oick mogen geven een tamelicke dach van paiment, maer denselven dach verschenen zynde, ende bevyndende yemant, van wat qualiteyt ofte conditie die sy, die den voorschreven taux niet betaelt en soude hebben naer zyn qualiteyt, dat men denselven souden condemneren in tien dobbelen taucx ende penen van sulcx, als hy te vooren gehouden was te betalen: tSelve doende, sullen alle tsamen betalen heurlien overdaet, ende tselve sal causeren dat de manifacturen van deese Nederlanden lancxom meer sal florieren: Men
derf oock gheen achterdincken hebben, dat de traffique daer deur enichsins gekranckt sal worden, want tselve te seer verwortelt is in den herten van den menschen, ende en sullen om een soe cleinen saecke haerlieden handen en cleeren niet veranderen, noch dselve daeromme laeten te draeghen.
De Generale Staten, ansiende den
tegenwoordigen noot, daer si hen ende alle dese Nederlanden in vynden, midtsgaders de
conservatie ende beschermenisse van onse oude catholycke roomsche religie ende de hoocheyt van Conincklycke Mayesteyt; boven dien oock, om dese Nederlanden te beschermen ende bewaren teghens alle oppressie, overlasten, gewelt ende invasie, hebben dese personele impositie geaccordeert soe hier naer volcht, voor dese reyse alleenlicken, ende sonder die saecken te trecken in consequentie; midtsgaders oick sonder prejuditie van eenige privilegien, vryheden ende immuniteiten ter contrarie van eenige personen, van wat qualiteyt die selve souden moghen wesen.
Eerst de Geestelicheyt.
Die eertzbisschoppen, bisschoppen, heurlien generale vicarisen, wesende van den advise eenige sieden lakenen te dragen, als fluwelen, sertyne, damaste, caffa ofte taffa, sullen betalen voor heure persoons, ende heurlieder
domisticquen onderhouden, wesende binnen heurluyder huyse, C. pont.
Alle abten ende abdissen, voor heur personen, heure religieusen ende dienaers, vyftich pont.
Alle dekens, personatten, tresoriers ende proosten van collegiale kercken, voor heur personen ende heure domesticque dienaers, XXV. pont.
Alle scholasters, canters in dignitete, canonicken van collegiale kercken ende canonissen, voor huer persoen ende heure domisticque dienaers, XX. pont.
Voor alle edelmannen ende jonckers van die personen, hier voren verclaert, X. pont.
Alle gebeneficieerde cappellanen van de cathedrale ende collegiale kercken, sullen betalen XIJ. pont.
Alle pastoren, wesende proprietarisen in de steden grote bourgaden ende vryheden, sullen betalen XIJ. pondt.
Alle andere pastoren, soe in steden als in dorpen, prebendarisen, vicarisen, VI. pont.
Alle proosten, prieurs, prostdekens ende commendeurs priorissen, XX. pont.
Alle rentmeesters generaels van de
heerlicheden van den voors. eertzbisschoppen, bisschoppen, abdien, collegien, eccelesiasticque ende capittelen, sullen betalen voor heur ofte heurluyden huysfrouwen oft weduwen, ende voor haer kynderen, XXIIIJ. pont.
Wereltlycke.
Alle hertogen, hertoginnen, princen ende princessen, innegeboren van dese Nederlanden, graven ende seneschallen, marquisen,
baenderheeren, ende alle heeren van diergelycke afkomsten, die geen dusdanige tytel en voeren, voor heure, heure huysfrouwen ende kynderen, ofte haer weduwen, huer pagen ende dienaers, die sy onderholden van cleederen tot huerlien costen, sullen betalen hondert pont.
Alle Heeren van steden, grote vryheden, casselerien ende burgraven, voor huer,
heurluyden huysfrou ende kynders, ofte huerlien weduwen, pagen ofte dienaers, die sy
onderholden van cleederen t huerlien kosten, sullen betalen XXXIJ. pont.
Alle heeren van dorpen, hebbende kercken, voor huer, huerlien huysfrouwen ende kynderen, ofte haere weduwen, soo tvoorscreven is, sullen betalen XVI. pont.
Alle ridderen ende andere voorgenoemde, hebbende eenige naem van heerlicheeden, voor haer huysfrou ende kynderen, oft haerlieden weduwen, sullen betalen als vooren, XVI. pont.
Alle edelmans, sonder tytle ofte heerlicheyt, voor haerluyden huysfrou ende kynderen, ende alle andere, contrefaictende den edelman, wesende haerlien kinderen thaerlien laste, ende haerlien domisticque, ongegeheylickte, oft haer weduwen, sullen betalen XIJ. pont.
Alle prisidenten, canceliers, tresoriers ende rentmeysters generaels van de Conincklycke Mayesteyt, raetsluyden van den Rade van Staten, Secreten ende Financien, den president van den Hoghen Rade, de fiscalen, audienciers ende greffen van denselven Raden, mitsgaders alle de rentmeysters generale van beyden de Provincien, die tsaemen vereenicht ende geünieerdt zyn, voor haer wyf ende kynderen, oft haere weduwen, wesende dvoors. kynderen domesticque, sullen betalen XX. pont.
Alle raetsheren ende fiscalen, so wel van den Hoogen Raet, als andere Provinciale Raden, reeckenmeysters, griffiers van denselven Raden, sullen betalen voor haere, haerlien huysfrou ende kynderen, ofte weduwen, XIJ. pont.
Alle auditeurs van de reeckencamer van de Conincklycke Mayesteyt, ende alle
deurwaerders, heure huysfrouw ende kynders, oft heurlieden weduwen, sullen betalen XI. pont.
Alle secretarisen ende griffiers van de principale ende capitale steeden, landen ende
casseleryen, balluage ende provoostien van alle den Provincien van herwertsovere, voor haer, haere huysfrou ende kynderen, oft haere weduwen, sullen betalen XIJ. pont.
Alle griffiers ende secretarisen van gemeyne steden, voor haer huysfrou ende kinderen, oft haerluyden weduwen, sullen betalen VI. pont.
Ende alle secretarisen ende griffiers van de jurisdictien, dorpen ende dyckgraven, ofte haerluyden weduwen, sullen betalen IIJ. pont.
Alle raetsheren ende pensionarisen van de steeden, ofte haer weduwe, sullen betalen als voors. is XIJ. pont.
Alle advocaten, postulerende voor den hogen ende alle andere Provinciale Raden, ofte
haerluyden weduwen, sullen betalen als voren VIIJ. pont.
Alle procureurs, notarisen, medicyns,
chirurgyns, ofte haer weduwen, sullen betalen als voren VI. pont.
Alle grietsluyden ende dyckgraven, XIJ.
pondt.
Alle bailliuwen, borgemeysteren, schouteten, amptmannen, maeyers, provoesten van sConincx wegen, ende principale officiers van zyne Mayesteyt van de steden ende casselerien, ofte haer weduwen, sullen betalen als voren XX.
pont.
Alle borgemeysteren van gemeene steden, niet wesende perpetuele offitien, dan staende tot jaerlicxe vernieuwinge, VI. pont.
Alle rentinieren, levende op haerlien
eygendom, noch bedienende eenige offitie, ofte doende eenige handel van coopmanschap, ofte haer weduwen, sullen betalen als voren X. pont.
Alle coopluyden, handelende int grosse, ofte haerluyden weduwen, sullen betaelen XX. pont.
Alle coopluyden, vercopende by der elle ende anders, ende haerluyden weduwen, sullen betalen XIJ. pont.
Ende alle principale coopluyden, houdende winckels van zieden laekenen, tapicerien, linnen lakenen, specerien, meocerien, apoteeckerie, Grossiers ende andere van diergelycken traffique, oft haerlien weduwen, sullen betalen XVI. pont.
Alle generale meysters, proosten ende wardeinis van der munte, voor haerlien, haer huysfrou ende kynderen, ofte haerlien weduwen, sullen betalen XIJ. pont.
Alle muntslagers ende werckgesellen van denselven munte, ofte haerlien weduwen, sullen betalen VI. pont.
Alle klercken, dienaers, haer weduwen ofte maerten sullen betalen als vooren IIJ. pont.
Alle landtsluyden, ofte haerluyden weduwen, sullen betalen als voren XX. stuyvers.
Alle pachters die eenige pacht holden, oft die principaelste van den dorpen, ofte haerlien weduwen, sullen betalen IIJ. pont.
Alle andere personen, hier voren niet ghestelt, soe officieren als andere, sullen getauxeert worden by den magistraten ende officieren van
165 de plaetse, nae gelegentheyt ende advenant van
de andere, hier boven gespecificeert.
Ende angaende den golden ende silveren parsemente, cantillen, trenten ende knopen, ende alle andere soorten van parsementen, gouden ende silveren laken, mits oick allerleye soorten van silver, enckel ofte vergult, die dselve sullen willen draegen, sullen getaucxeert worden op ten voorgaenden voet van de zydene lakenen, boven dien sy sullen betaelt hebben voor de zyden lakenen.
Insgelycx sullen oock gehouden zyn te betalen allen den ghenen die willen gouden ketenen dragen, gouden knoopen, medallien van goude, gesteente, peerlen, carcaniten, ende alle andere soorten van goude, steente ende peerlen, niet tegenstaende sulcx als sy betaelt sullen hebben voor de sieden lakenen ende gouwen persementen.
Welverstaende, dat hier inne niet begrepen en zyn alle zyden passementen, ofte parsementen, die men hiet parsement velours, van wat fatsoene deselve souden mogen wesen.
Alle geestlicke ende wereltlicke, hebbende tweederhande ofte driederhande qualiteyten, sullen betalen naer de eerlickste qualiteyt van offitie.
Ende om de collectie van denselven impositie te faciliteren, de magistraten ende wetholders van de steden, vryheden ende dorpen, sullen daertoe committeren twee personen, meer ofte min, in elcken wech ofte strate, nae haerlien discretie ende die exigentie van der saken, om acht dagen naer de publicatie van deesen alle tselve te visiteren, een recueil ofte quoier te maken van alle den personen van den voorschreuen wech ofte strate, ende van denseluen te weten, oft sy haerlien tax betalen willen; deselve niet en betalende, het draegen van siede lakenen, gouden ende silveren parsementen, gouden ketten, knoppen, tcarequanten, medallen van goude ende gesteenten als voren, geheel te verbieden;
haerlien adverterende met eenen, dat sy haerlien penningen gereet houden, om als men hem verclaren sal haerlien taux, die sy sullen moeten betaelen als voren, op te brengen; in welcken gevalle sullen schuldich wesen acht dagen naer dinsinuatie van dien, de voorschreven quoieren te leveren in handen van de voorschreven magistraten, omme deselve te geven in handen van twee andere personagien, meer ofte min, naer heurlien goede discretie, om dselve
penningen te collecteren, ende by een te brengen naer het verschynen van denselven toecomenden maent.
Welcke commisen, so voor heurlien rapporten ende voor de quoieren, als voor den ontfang ende collectie van deselve penningen, men toelaten ende toeleggen sal den hondersten penninck van denselven ontfange; te weten een derde voor de salaris van de quoyeren, ende dander twee derden voor den collecteur, dwelcke gehouden
sal zyn, een yegelicken quitancie te geven diese versoecken sullen, ofte alsulcx teecken, als die Staten daer toe ordineren.
Welverstaende, dat denselven collecteur ofte rentmeyster niet gehouden en sal zyn te gaene van den getaxeerden persoon, daer inne geconsenteert hebbende meer dan een reyse, maer sullen gehouden zyn tselve te brenghen ofte seynden binnen huyse, voor tommecomen ofte verschynen van den voorschreven acht dagen, naer behoirlicke insinuatie, op verbeurte van gelast te zyne met sesse dobbelen taux, van sulcx als sy te vooren getauxeert waren.
Bovendien en sal niemandt geoorloft oft toegelaten zyn, van wat auctoriteyt ofte qualiteyt denselven sal wesen, eenige schulden in
betaelinge over te stellen, tzy schulden van zynder Mayesteyt, van de Generale Staten, ofte eenige andere particuliere Provincie, van wat natuere dselve schulden souden mogen wesen, maer een yegelick wert gehouden zyne taux ende quota te betalen in gerede penningen, gemerckt dat anders die welvaert van den gemeenen Vaderlant teenemael daer by gefrustreert soude wesen, dan sulcx, als men van een sulcken bede souden zyn verwachtende, die eenen yegelicken soe ter herten behoirt te nemen; ende om soo groten deucht ende beneficie als die gemeyne welvaert, men behoorde alle particuliere saken aen een zyde te stellen, ende hem te offereren, voor dese reyse seer gewillichlick ende promptelick eenen yegelicken zyn uuterste debvoir te doene: Ende dese voorschreven penningen sullen geprivilegeert wesen als alle andere Conincklycke Mayesteyts penningen, procederende van zyne demeynen, ende voor sulcx metter daet gheëxcuteert.
Ende in allen ghevalle, dat ter oorsaken als voren eenich debat ofte swaricheyt quamen te vallen, den Magistraten van den naestgesetenen hooftsteden sullen daer af nemen ende hebben den kennisse, soe haerlien toecoment in diergelycke beden, ende sullen het selve op ten staenden voet doen purgeren met voorgaende namptissement, voor alsoo verre als de somme in questie bedragen mach.
Gedaen binnen der stadt van Bruyssel desen XI.
January 1578. Ter presentie ende bywesen.
(onderteeckent) Jan de Pennartsz.
(onder stondt geschreven)
De provincien ende steden sullen moghen adviseren eenighe andere middelen, die
bequamer souden moghen zyn int collecteren van denselven penninghen, in soo verre sy tselve
geraeden vynden, waer af sy den Generalen Staten sullen moghen adverteren met alder vlyticheyt.
(noch stondt ondergeschreven)
Ter ordonnantie van den Generaelen Staten (ende geteeckent)
Cornelius Wellemans
(lager stonde)
Gepubliceert van den Raedthuyse der steede Sneeck den 23 Aprilis, Anno 1578.
In kennisse van my (was geteeckent) Douuo Broersma
Naar een origineel ge drukt placa at uit de Sec retarie der Stad Sneek.
Taheakke 2
(Ryksargyf yn Fryslân, argyf Steaten foar 1580, ynv. nr. 743)
Lijst van Grietenijen en steden, die hun aandeel in de Capitale Impositie reeds hebben betaald of nog moeten betalen.69
Den Erbaren Ersamen Achtbaren ende zeer discreten onsen Lieven besunderen Jelle Sybez deputeerde der steden in Vrieslandt ende Burgemeester der stede Leuwarden vriendelicken gescreven.70
Sibren Camminga Lewarderdeel fuit 1177 cg 15 st
Mr. Goslick Heerma Wonserdeel fuit 1723 cg 10½ st
Feycke Taetmans Uttingerdeel fuit 301 cg
Johannes Petri Stellinckwerf westeind fuit 370 cg 10 st
Otto Heerma Rauwerderhem fuit 353 cg 18 st
Reyn Idtsz Geesterlant fuit 380 cg 1 st
Offenhuysen Barradeel 842 cg 10 st
is Hermannus opten 18en aprilis gesonden 71
Wybe Groustins Menaldummadeel fuit 1010 cg 5 st
Syuck Emminga Dantummadeel fuit X 358 cg 12 st
Erasmus Douma Doenijewerstal fuit X 326 cg 9 st
Syurdt Tjebbes Anwert -- X 29 cg 18½ st
Douue Sijtsma Idaerderdeel fuit X 278 cg 6 st
Melle Joechems Smallingerlandt fuit X 94 cg 10 st
Loesaen Tietzercksterdeel fuit 442 cg 10 st 72
Pypenpoy Hemlummer Olfert fuit 402 cg
Lyuue Jelgersma Achtkerspelen fuit 437 cg
Optsterlant -- 248 cg solvit
Deser naescreven stonden noch in tbrengen
Aeleff Aelua Ferwerderdeel 748 cg
op morge met thof tspreecken 73
Syrxma Dongerdeel Oesterzijde fuit 704 cg 5 st
167 Eernst Aelua Dongerdeel Westerzijde fuit
Oeffenhuysen Fraenyckeradeel --
Seerp Galema Baerderadeel fuit
Poppe Burmania Hennaerderadeel fuit
Sydts Botnia Wymbritzeradeel fuit
Pier Anskis 74 Lemstervyffghae fuit
Sybe Piers Haskervyffghae fuit
Jacob Tziebbes Schoeterlant fuit
Johannes Willems
ter Wischa Stellinghwerf oesteijnde fuit den lesten februarij 75
Allert Syrcxma tBilt 514 cg
Sicke Clant Colmerlant fuit 574 cg 76 Fraenycker rest register vande capitale impositie
Collummerlant doegh niet
ende hebben tDorp van Oldtwoldt vergeten --- Stellingh Oestende doegh niet
Steden capitale impositie
Doccum 243 cg 15 st
Woercum 252 cg 15 st
Staeveren 263 cg 9 st
Ilst 81 cg
Harlinge 305 cg 10 st
Boelswert 642 cg 10 st
Sneeck 575 cg 8 st
Sloeten 51 cg 19 st
Leuwerden st
Fraenycker ----
Hindeloepen ---- 77
Vóór februari 1580 (zie Hemelumer Oldeferd, Smallingerland, Dantumadeel), ná 3 maart 1579 (zie Gaasterland) 78
Noaten
1. J.J. Woltjer, Friesland in hervorm ingstijd, Leien 19 62, 275 ; H. Olde nhof, 'Fry slân en de religyfred e' yn: W.
Bergsm a e.a., Frysk, From en Frij. In oantal aspekten fan leauwe en polityk yn Fryslân (Ljouwert 1988) 55-93 , benam men 7 1-72; H .T. Obre en, Dokkum. Inventaris der archieven, Dokkum 1959, 166-168.
2. J.A. Fabe r, Drie eeuwen Friesland. Economische en sociale ontwikkelingen van 1500 tot 1800, 2 dln.
(Ljouwert 1973).
3. Sickeng a, F.N., Bijdrage tot de geschiedenis der belastingen in Nederland (Leien 1864) 102.
4. Woltjer, Friesland, 275.
5. Japikse, N . en H.H .P. Rijperm an (eds.), Resolutiën der Staten Generaal, 1576-1609, II (De Haach 1917) 317.
6. P. Winse mius, Chronique ofte historische geschiedenisse van Vrieslant (Frjentsjer 1622) 617.
7. Ryksargyf yn Fryslân (RAF), Argyf Steaten foar 1580, ynv. nrs. 225 en 226.
8. Schw artzenbe rg en H ohenlan sberg, G .F. thoe, Groot placaat- en charterboek van Vriesland (Ljouwert 1768-1793) 5 dln., (tenei te sitearjen as Charterboek) III (1778), 1207.
9. Woltjer, Friesland, 276. (Sjo ch foar d e gefolge n fan dy tasizzing W oltjer s. 277- 280.) 10. Charterboek III, 1211-1212.
11. Winsem ius, Chronique, 620.
12. Ibidem, 617 en 620.
13. Woltjer, Friesland, 304.
14. Charterboek IV, 12-13 en 26.
15. RAF, Steaten foar 1580, ynv.nr. 479.
16. Winsem ius, Chronique, 617.
17. RAF, Steaten foar 1580, ynv.nr. 231.
18. Ibidem, ynv.nr. 232.
19. Charterboek III, 1211 en 1226-1227.
20. It register fan Harns is datearre op 16 oktober 1579 en dat fan Idaarderadiel op 12 d esimber fan dat jier.
21. Charterboek III, 1226-1227.
22. Charterboek IV, 210.
23. M. 't Hart, In quest for funds. Warfare and stateformation in the Netherlands, 1620-1650 (Leien 1989) 91.
24. Japikse, Resolutiën, 368-370.
25. Ibidem, 334.
26. Ibidem, 379.
27. Ibidem, 385.
28. Ibidem, 298-299 (H enegouwen) en 306-307 (Flaanderen).
29. Charterboek III, 1176-1179.
30. Charterboek III, 1176 . Sjoch ek : Sickeng a, Bijdrage, 86-87 e n J.H.F.K . van Sw inderen , Den oorsprong en de geschiedenis van de belasting op de floreenen in Friesland (Ljouwert 1861) 52.
31. Charterboek III, 1177.
32. Ibidem, 1176-1178.
33. Ibidem, 1177-1178.
34. RAF, Steaten foar 1580, ynv.nr. 329.
35. Dy totaalsifers steane yn RAF, Steaten foar 1580, ynv.nr. 743 en wurde letter neier besprutsen.
36. Charterboek III, 1178.
37. Ibidem, 1178.
38. RAF, Steaten foar 1580, ynv.nr. 740 , fol. 1r.
39. I b id e m , y n v .n r . 7 2 8 , f o l. 1 3v e n p a ss im . 40. Ibidem, ynv.nr. 724, fol. 1r.
41. I b id e m , y n v .n r . 7 4 1 , f o l. 2 r e n pa s si m . 42. Ibidem, ynv.nr. 733, fol. 6v.
43. Ibidem, ynv.nr. 729, fol. 13r.
44. Ibidem, ynv.nrs. 720, fol. 1r; 728, fol. 1r en 734, fol. 3v.
45. Ibidem, ynv.nrs. 722, fol. 7v; 725, fol. 2r en 726, fol. 1v.
46. Ibidem, ynv.nr. 721, fol. 18r.
47. Ibidem, ynv.nrs. 738, fol. 8r en 729, fol. 4v.
48. Ibidem, ynv.nrs. 722, fol. 4r; 735, fol. 7v en 721, fol. 5v, 8v, 9v.
49. Ibidem, ynv.nr. 743.
50. A.J. And reae, Nalezing op de nieu we naam lijst van grietm annen va n Jhr. Mr. H . Baerdt va n Sminia (Ljouwert 1893) 124.
51. RAF, Steaten foar 1580, ynv.nr. 716 , fol. 5r.
52. Ibidem, ynv.nr. 744.
53. Ibidem, ynv.nr. 728, los stik.
54. RAF, Steaten foar 1580, ynv.nr. 735 , fol. 12r.
55. Ibidem, ynv.nr. 720, fol. 2r en 4r.
56. Ibidem, ynv.nr. 720, fol. 6v.
57. Ibidem, ynv.nr. 724, fol. 3v.
58. Ibidem, ynv.nr. 724, fol. 1v, 2r en 3r.
169
59. Ibidem, ynv.nrs. 717, fol. 1r, 1v; 718, fol. 1v en 721, fol. 17v.
60. Ibidem, ynv.nr. 734, fol. 4r.
61. Ibidem, ynv.nr. 722, fol. 5v.
62. Ibidem, ynv.nr. 722, fol. 1r.
63. Ibidem, ynv.nr. 723, fol. 3r.
64. Ibidem, ynv.nr. 722, fol. 5v.
65. Ibidem, ynv.nr. 417.
66. Ibidem, ynv.nr. 727, fol. 17v en 20v.
67. Ibidem, ynv.nr. 722, fol. 3r.
68. Richtlijnen voor het uitgeven van historische bescheiden, alhiel ferbettere 6de pr. (Utert/De Haach 198 8).
69. Titel fan it stik neffens de yn ventaris. It stik bestiet út ien folio dat yn trijen teard is.
70. Op 'e efterk ant.
71. Stiet boppe 'Barradeel' skreaun.
72. Ek yn 'e lofterma rzje: 442 c g 10 st.
73. Boppe 'Ferwerderdeel' skreaun.
74. Trochhelle: Sy brand Ben ckis.
75. Boppe 'Stellinghwerf oesteijnde' skreaun.
76. Boppesteande stiet op 'e foarkant fan it stik, oan 'e lofter kant. De namm en fan 'e gritenijen binne yn in oare hân delskreaun as de rest. Nei alle gedachten binne de nammen fan 'e grietmannen en de bedraggen letter tafoege.
77. Boppesteande stiet oan 'e foarkant, yn 'e midden.
78. Op 'e foarkant rjochts; lettere hân, mei poatlead.
Ljouwerteradiel Ynv. nr. 738
(fol. 1r)
Register vanden hooftpenningen ofte Personale impositie van Leuwarderadeell Dorpe Wirdum
1. de pastoor 6 cg
2. heer Jettze 4 cg
3. Walle Pieters 1½ cg
4. Haeye Jansen 1½ cg
5. Lyuwe Freercks 2 cg
6. heer Dirck 3 cg
7. Eeue Euwes 10 st
8. Ryuerdt Eepes 10 st
9. Jarich Pieters 10 st
Alsemsterabueren
10. Harmen Sassen 10 st
11. Byueck Foppedr. 3 cg
12. Hendrick Hendrickx 20 st
13. Botte Andriesz 20 st
14. Baucke Pouls 20 st
15. Doeyttze Hettes 20 st
16. Thrijn Pieters wed. 2 cg De Noordemsterbueren
17. Sicke Tzalinghs 6 cg
18. Ryoedts Saeckes 4 cg
19. Wybrandt Douwes 3 cg
42 cg (fol. 1v)
20. Johannes Heeres 20 st
21. Rienck Poopes 20 st
22. Taedde Seerpz 20 st
23. Jorrydt Harmens 20 st
24. Jancke Pietters 20 st
25. Sybrandt Pieters 20 st Tzaerderabueren
26. Lolcke Hettes 6 cg
27. Poppeke Aettes 3 cg
28. Aeytte Claesz 20 st
29. Tziets Gaettzes 10 st
30. Wattze Jarich 10 st
31. Haeyttze Aedes 10 st
32. Olffert Tzebbes 10 st
Wytgaerderbueren
33. Sybout Aesue 6 cg
34. Thiete Andries 1½ cg
35. Sicke Hanckes 1½ cg
36. Marten Falkinga 3 cg
37. Buecke Aettes 6 cg
38. Jan Folckerts 2 cg
38 cg (fol. 2r)
39. Ruerdt schonnmacker 20 st 40. Gerbren Hoeyttzes wed. 6 cg
41. Laes Doeckes 3 cg
42. Syuerdt Harmens 3 cg
43. Merck Hanckes 3 cg
44. Aebbe Theyes 3 cg
45. Thrijn Claes 1½ cg
Marwirderabueren
46. Rema Gaellema 12 cg
47. Frouck Cammingha 12 cg
48. Homma Feyttsmae 12 cg
49. Heero Heeris 3 cg
50. Syouck Pietters 2 cg
51. Imcke Theyes 3 cg
52. Hans Wybrants 3 cg
53. Lysbet Folckerts 1½ cg
54. Hans Marttens 1½ cg
55. Syttze Lyuwes 1½ cg
56. Gerrydt Lyuwes 1½ cg
57. Wobbe Ottes 2 cg
58. Bauck Wybrants erfn. 3 cg 78 cg 10 st (fol. 2v)
59. Gherridt Pybes 6 cg
60. Oercke Onnes 10 st
61. Dirck Willems 10 st
Hemsterabueren
62. Tziets Fettzes 1½ cg
63. Outger Gerbrans 1½ cg
64. Jan Broers 1½ cg
65. Wybe Janckes 2 cg
66. Eete Taeckes 1½ cg
67. Jassper Rimerts 1 20 st
68. Jan Jansen 20 st
69. Douwo Taeckes 1½ cg
70. Anna Pietters 1½ cg
71. Onna Aedes 3 cg
72. Pietter Douwes 2 cg
73. Aebbe Taeckes 2 cg
74. Sicke Syuerdtz 1½ cg
Barahuisterabueren
75. Jancke Claes 3 cg
76. Martten Martten 3 cg
77. Paulus Symen 3 cg
37 cg 10 st (fol. 3r)
78. Doede Symens 3 cg
79. Jan Pieters 3 cg
80. Jacob Foppes 3 cg
81. Pietter Dirckx 3 cg
82. Hette Wybbes 6 cg
