De Staat van het Voortgezet Onderwijs 2019
Samenvatting
Veranderingen in het schoollandschap Behalve in de grote steden krijgen vrijwel alle scholen te maken met krimp. Het percentage deelnemers aan de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo neemt al jaren sterk af. Het aandeel havo en vwo neemt geleidelijk toe. De ontwikkeling naar minder brede scholengemeenschappen is onlangs gestagneerd. Een breed palet aan profielscholen maakt inmiddels onlosmakelijk deel uit van het scholenveld. Ook neemt het aantal maatwerkdi- ploma’s toe.
Wisselend beeld leerlingprestaties In 2018 is er voor het eerst meer opstroom dan afstroom in de onderbouw.
De ongelijkheid waar de inspectie twee jaar geleden over rapporteerde is niet verder opgelopen. ‘Stapelen’ van diploma’s neemt licht toe. Minder positief is dat de prestaties van leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond, leerlingen met lager opgeleide ouders en vaak ook jongens achterblijven. Zittenblijven blijft hardnekkig vaak voorkomen op scholen. Ook constateren we verschillen in prestaties tussen schoolsoorten. Vooral de prestaties van havoleerlingen vallen in negatieve zin op.
Positieve oordelen over afdelingen In 2017/2018 nam het aandeel afdelingen van voldoende kwaliteit opnieuw toe: 95,6 procent van de afdelingen kreeg in 2018 het oordeel vol- doende. In 2017/2018 kregen 49 afdelingen de waardering goed. In 2018 kwamen er 12 nieuwe excellente afdelingen bij.
Er zijn nu 110 excellente afdelingen in het voortgezet onder- wijs. Het gaat goed met de praktijkscholen. Maar liefst 13 praktijkscholen zijn excellent. De schoolsoort havo krijgt het vaakst het oordeel onvoldoende of zeer zwak.
Onderwijsproces meestal voldoende Het onderwijsproces is in het algemeen op orde. Op de belangrijkste onderdelen voldoet ruim 90 procent van de onderzochte afdelingen ten minste aan basiskwaliteit. Verder blijkt uit recent onderzoek van de inspectie dat leerlingen in Nederland maar matig gemotiveerd zijn om te leren op school. Ze voelen zich niet vaak uitgedaagd door de leraar of de lesstof.
Burgerschapsonderwijs doet er toe Op veel scholen voor havo en vwo is de burgerschapskennis en burgerschapshou- ding van leerlingen in het derde leerjaar hoger dan in de eerste
klas. Dat geldt niet voor leerlingen op vmbo-scholen. Wel nemen op relatief veel vmbo-scholen de burgerschapsvaar- digheden van leerlingen toe. Leerlingen met lager opgeleide ouders en op lagere schoolsoorten hebben de minste burgerschapscompetenties. Op scholen die veel burger- schapsonderwijs geven, is deze achterstand beduidend minder.
Kwaliteitszorg niet overal op orde Ongeveer een op de vijf besturen die in 2017/2018 zijn onderzocht heeft onvoldoende zicht op de kwaliteit van het onderwijs en stuurt te weinig op verbetering. Ook op schoolniveau kan de kwaliteitszorg beter.
Op 18 procent van de onderzochte afdelingen is dit belangrijke onderdeel als onvoldoende beoordeeld.
Lerarentekort risico voor onderwijskwaliteit Het leraren- tekort vormt in Nederland op dit moment een van de grootste risico’s in het onderwijssysteem. In het voortgezet onderwijs wordt een oplopend tekort verwacht van 1.057 fte in 2023 naar 1.434 fte in 2028. Dit kan ertoe leiden dat scholen zich genoodzaakt zien lessen te laten geven door docenten die voor dat vak of in het geheel niet bevoegd zijn. Dit is nadelig voor de kwaliteit van het onderwijs.
Kengetallen
• Leerlingen in voortgezet onderwijs: 975.000
• Scholen met oordeel Zeer zwak: 16
• Scholen met oordeel Onvoldoende/Zwak: 58
• Scholen met waardering Goed: 114
• Scholen met predicaat Excellent: 110 - waarvan scholen voor praktijkonderwijs: 13
Infographic
In 2018 sttromen er voor hett eerstt meerleerlingenin de onderbouw op dan af. Ditt vindtt plaatts op alle schoolsoortten. Hett geldtt voor zoweljongens als meisjes en zowel voorleerlingen mett als zonder migrattieachttergrond.
Lang niett alleleerlingen halen een diploma op hett niveau van hun basisschooladviesin de ttijd die daar per schoolsoortt voor sttaatt. Ditt varieertt van 42 procentt voorleerlingen mett een havoadvies ttott 74 procentt voorleerlingen mett een vmbo-basisadvies. Afsttroom en lagere plaattsing zijn de belangrijkstte redenen waaromleerlingen niett nominaal hett diploma halen.
Bij bijna 1 op de 5 onderzochtte bestturenis de kwalitteittszorg niett op orde. Ook bij afdelingenis de onderwijskwalitteitt niett alttijd geborgd: bij 18 procentt kan de kwalitteittszorg better.
S ttandaardrou tte n ie tt gegarandeerd
Kwa l i tte i ttszo rg n ie tt overa l op o rde Meer ops ttroom dan a fs ttroom in de onderbouw
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Ten opzichtte van 2017 hebben meer scholen basiskwalitteitt. Hett aandeel onvoldoende afdelingen daalde, maar hett aandeel zeer zwakke afdelingen namlichtt ttoe. Havoafdelingen zijn hett vaakstt onvoldoende of zeer zwak; vmbo-g/tt afdelingen hett minstt vaak.
Kwa l i tte i tt scho len
0% 1 septt. 2017 1 septt. 2018 1jan. 2019 1%
2%
3%
Onvoldoende Zeer zwak
2014 2015 2016 2017 2018 2014 2015 2016 2017 2018 Afgesttroomd tt.o.v. advies
Plaattsinleerjaar 3 gelijk aan advies Opgesttroomd tt.o.v. advies
Afgesttroomd tt.o.v. advies
Laagstte onderwijssoortt binnen dubbel advies Hoogstte onderwijssoortt binnen dubbel advies Opgesttroomd tt.o.v. advies
Onvoldoende Voldoende Goed
Kwalitteittszorg Kwalitteittsculttuur
90%
Veranttwoording en dialoog 10%
18% 7%
8%
29%
64%
74%
Bron:IvhO 2019b Afsttroom, zittenblijven enlagere plaattsing 100%
vwo 58%
42%
vmbo-b 100%
74%
26%
100%
vmbo-k 62%
38%
100%
vmbo-gtt 60%
40%
100%
havo 42%
58%
Voorttgeze tt onderw i js
Enkelvoudig advies Meervoudig advies
Percenttage scholen
Nabeschouw ing
Te weinig ambittie bij resulttatten Opnieuw voldoen meer afdelingen voorttgezett onderwijs aan basiskwalitteitt en de onderwijsresulttatten zijn stteeds vaker voldoende. Voldoende resulttatten zijn echtter niett hettzelfde als goede resulttatten. Wij consttatteren bij onze onderzoeken datt bestturen en scholen tte weinig eigen ambittiesformuleren voor de onderwijsresultta- tten. Zij gebruiken de door deinspecttie vasttgesttelde mini- mumnormen(ondergrenzen) vaak als sttreefdoelen waar hett onderwijs op wordtt afgesttemd. Deinspecttie wil hett gebruik van eigen(lees: hoge) ambitties voor de onderwijsresulttatten sttimuleren. Daarttoe willen we een benchmarkinvoeren, waarbij de onderwijsresulttatten worden afgezett ttegen die van andere bestturen en scholen. Deinspecttie wil daarnaastt een aandachttsgebied defniëren nett boven de minimumnormen. Scholen krijgen daarmee zichtt op weliswaar voldoende maar kwettsbare resulttatten. De posittie van de havo verdientt bijzondere aandachtt vanwege de achtterblijvende presttatties op ttal van aspectten tten opzichtte van de andere onderwijs- soortten. Zois vooral de doorsttroomin de bovenbouw van de havo relattieflaag. Ditt wordtt weerspiegeldin de norm voor ditt onderdeel voor de havo. Acceptteren we van havoafdelingen mindere presttatties? Hettis de vraag of we hiermee rechtt doen aan deleerlingen.
Naar een volwaardig geborgd schoolexamen De waarde van een Nederlands diploma voorttgezett onderwijs wordtt gegarandeerd door een deugdelijke ttoettsing en afsluitting. In de eerstte plaatts door hett centtraal examen dattin beginsel borgtt dattleerlingen mett tten minstte een basisniveau aan kennis en vaardigheden van school afomen, ongeachtt welke school dattis. Daarmee draagtt een centtraal examen bij aan gelijke kansen vanleerlingen. Maar ook schoolexamens bepalenin belangrijke matte de waarde van hett diploma. Naar aanleiding van de ernsttige problemen dieinjuni 2018 werden geconsttatteerd bij de schoolexamens op hett vmboin
Maasttrichtt heef een onafankelijke commissiein opdrachtt van de VO-raad onderzoek gedaan naar de kwalitteitt van de schoolexaminering. Deze commissie concludeerde datt de deugdelijkheid van de schoolexaminering niettis gegaran- deerd. Ook sttelde de commissie vastt datt als de examinering op een school niett goed verlooptt, ditt onvoldoende wordtt gecorrigeerd(Commissie Kwalitteitt Schoolexaminering, 2018). Voor deinspecttie vormen deze conclusies, naastt de signalen die hierover bij ons binnenkomen, een belangrijke aanleiding om ttijdens ttoekomsttigeinspecttieonderzoeken meer aandachtt tte bestteden aan hett zorgvuldige verloop van ttoettsing en afsluitting. Deinspecttie onderschrijf de belangrijkstte aanbe- velingen van de commissie:
• waardeer en verbetter de verbinding ttussen schoolexamen en onderwijsvisie;
• bewaak hett afsluittende karaktter van hett schoolexamen;
• zorg voor meer deskundigheid bijleraren en schoolleiding;
• neem deinsttallattie van een examencommissie opin hett Eindexamenbesluitt VO.
Lerarenttekortt bedreigtt de onderwijskwalitteitt Hett ttoenemendelerarenttekortt vormtt een acttuele bedreiging voor de onderwijskwalitteitt. Lessen vallen uitt of scholen zetten uitt noodzaak onbevoegde of onvoldoende bekwame docentten voor de klas. Deinspecttie sttaatt op hett sttandpuntt datt bij elke voorgenomen maattregel de kwalitteitt van hett onderwijs voorop moett blijven sttaan. Een aanpak dieleidtt ttott(ttijdelijk) minder onderwijs geven of(ttijdelijk) ttott een ruimereintterpre- ttattie van bevoegdheden biedtt geen waarborg voor de kwalitteitt op delangere ttermijn.
Meer informatt ie
Dezefacttsheettis een verkortte weergave van de publicattie De Sttaatt van hett Onderwijs 2019. Download de gehele publicattie via www.desttaattvanhettonderwijs.nl.
Op de websitte vindtt u ook ttechnische rapportten en arttikelen mettinfographics. U kuntt bovendien delen van de publicattie en specifeke fguren downloaden. Mochtt u papieren versies van defacttsheetts of publicatties willen onttvangen, neem dan conttactt op via www. onderwijsinspecttie.nl/ conttactt.
Co lofon
Inspecttie van hett Onderwijs Posttbus 2730| 3500 GS Uttrechtt www.onderwijsinspecttie.nl
©Inspecttie van hett Onderwijs| april 2019
