Kromme Rijn Odijk
Een nieuwe kans voor de oude loop van de Kromme Rijn in het dorpshart van Odijk
Fred Hoogland Augustus 2021
Herstel oude loop van de Kromme Rijn in Odijk
Fred Hoogland augustus 2021
Inhoudsopgave
Samenvatting ... 3
Inleiding ... 4
Huidige Situatie ... 5
Historie van de oude loop van de Kromme Rijn in Odijk ... 5
Situatie in 2021 ... 8
Beleid ... 10
Omgevingsvisie provincie Utrecht ... 10
Ontwerp Bodem- en Waterprogramma Provincie Utrecht 18 mei 2021 ... 10
Omgevingsvisie Kromme Rijngebied – Bunnik, Houten en Wijk bij Duurstede ... 12
Inrichtingsbeeld Kromme Rijn – Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en provincie Utrecht. ... 13
Ontwerp Waterbeheerprogramma 2022-2027 ‘Stroomopwaarts’ – Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden - juli 2021 ... 14
Odijk-West – integraal Programma van Eisen – gemeente Bunnik ... 14
Watersysteem in het plangebied (bron: Quick Scan Nieuwe Gracht, 2019) ... 15
Bestemmingsplan Dorp Odijk 2012 (vastgesteld gemeente Bunnik 17-7-2014) en bestemmingsplan Oude Haven Odijk (vastgesteld gemeente Bunnik 7-3-2019) ... 15
Bestemmingsplan Buitengebied Bunnik (vastgesteld gemeente Bunnik 24-11-2011) ... 16
Resultaten ... 17
Samenvatting
Het plan is om de oude loop van de Kromme Rijn in Odijk te renoveren. De belangrijkste doelen zijn het herstel van ecologische, landschappelijke en cultuur-historische waarden en verbetering van de mogelijkheden voor kleinschalige waterrecreatie als impuls voor het dorp Odijk.
De Kromme Rijn liep vroeger dwars door het dorp, of beter gezegd: Odijk is gesticht aan die oude loop. Eind 19de eeuw is er een nieuwe loop (afsnijding) getrokken. De oude loop is er nog en loopt nog fraai achter het oude witte Kerkje langs en vlak langs het dorpshart. Dat is de plek waar in vroeger tijden de trekschuiten aanmeerden aan een loswal en gebruik maakten van de oude herberg (nu het Wapen van Odijk). In de huidige situatie is deze oude loop niet meer bevaarbaar, doordat drie passages van wegen uitgevoerd zijn in de vorm van duikers in plaats van bruggen.
Het plan is de oude Rijnloop in ere te herstellen met als belangrijkste maatregel de drie duikers bevaarbaar te maken door ze om te vormen tot bruggen. Verder denken we aan ecologische oeverontwikkeling en één of meer kano-uitstapplaatsen bij het dorpshart. Met deze maatregelen wordt de oude loop niet alleen
bevaarbaar, maar biedt ook de mogelijkheid om er kanoroutes naar toe te leiden en de levensvatbaarheid van deze kleine kern te vergroten, het leefmilieu voor aanwonenden te verfraaien en een historisch
landschapselement in ere te herstellen.
Herstel van de oude loop van de Kromme Rijn kan eveneens in groter perspectief worden gezien door de ontwikkelingen van de nieuwbouwwijk Odijk-West eraan te koppelen. De behoefte om in en vanuit deze wijk groen en recreatie te verbinden met de bestaande structuur van de Kromme Rijn is gewenst en reeds als uitgangspunt opgenomen in het programma van eisen voor deze wijk.
Inleiding
Dit plan beschrijft de wens en mogelijkheden voor het herstel van de oude loop van de Kromme Rijn in Odijk.
In het hoofdstuk Huidige situatie wordt de feitelijke toestand geschetst aan de hand van een geschiedkundige beschouwing, waarbij wordt ingegaan op het ontstaan van de Kromme Rijn en de landschappelijke en
cultuurhistorische kenmerken, waarna wordt ingezoomd op de situatie van de oude arm van de Kromme Rijn in Odijk in het bijzonder.
In het hoofdstuk Beleid wordt het nu relevante beleid ten aanzien van het onderzochte deel van de Kromme Rijn in Odijk geschetst. Beleid van provincie Utrecht, Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden, de regio van samenwerkende gemeenten en gemeente Bunnik zelf worden daarin meengenomen.
In het hoofdstuk Resultaten wordt dan aangegeven wat de gesprekken met verschillende organisaties en personen hebben opgeleverd. Een stand van zaken per augustus 2021.
In de conclusie wordt aangegeven wat nu de status is en waartoe het plan kan dienen en verder wordt ingezet door de schrijver.
Huidige Situatie
In de oude loop van de Kromme Rijn in het dorpshart van Odijk is de historie van deze rivierarm nog slechts beperkt zichtbaar. Die historie is echter wel een belangrijk aanknopingspunt om de oude loop te herstellen en zal om die reden wat uitgebreider worden toegelicht in dit hoofdstuk. Daarna zal de feitelijke, huidige situatie worden beschreven.
Historie van de oude loop van de Kromme Rijn in Odijk
De Kromme Rijn in Odijk is onderdeel van de oude rivier tussen Wijk bij Duurstede en Utrecht. Dit deel van de Rijn was vroeger een vrij stromende noordelijke arm van de grote rivier de Rijn met zijn oorsprong in
Zwitserland. Omdat de rivier in dit deel van zijn stroomgebied vrijelijk meanderde en ieder jaar grote
overstromingen kende is hij in 1122 bij Wijk bij Duurstede afgedamd door een besluit van bisschop Godebald.
Daarmee was het gebied beter in cultuur te brengen voor landbouw en bewoning, maar bleef van de rivier zelf een slechts smalle stroom over. De grote lussen van de rivier zijn later op een aantal plaatsen vervangen door een nieuw gegraven doorsteek. Odijk zelf ligt feitelijk ingeklemd in een grote lus van de Kromme Rijn, maar liep voor het einde van de 19de eeuw nog met een grote bocht aan de zuidzijde van het huidige dorpshart.
Het verschil is zichtbaar op onderstaande kaart-uitsneden.
Situatie voor de doorsteek van 1875 Kaart J. Kuyper gemeenteatlas Utrecht ca. 1865
Detail dorpshart 1829
Kadastrale minuut gemeente Odijk
Uitsnede Chromotopographische kaart des Rijks 1:25.000
Odijk 1882 met zichtbaar de nieuwe doorsteek van de Kromme Rijn
De vroegst bekende bewoning in het gebied bij Odijk dateert van de periode 5300-2100 v. Chr. (Neolithicum) in woest, onontgonnen terrein. In de IJzertijd (van ca. 700 v. Chr. tot aan het begin van de jaartelling) namen de nederzettingen op de stroomruggen van het Kromme Rijngebied sterk toe. Er werd vooral akkerbouw en in minder mate ook veeteelt bedreven en geleefd van jacht en visvangst. Met de vestiging van de Romeinen nam de bewoning verder toe. Het grote Fort Vechten trok inheemse bevolking aan en stimuleerde de agrarische activiteit, aangezien de Romeinen niet geheel afhankelijk wensten te zijn van bevoorrading van elders. Er ontstond meer en meer economische bedrijvigheid, het aantal boerderijen nam toe en er werden vee en paarden gefokt voor de cavalerie. Tussen 260 en 270 trokken de Romeinen zich vanwege problemen met invallende Barbaren terug en in de 4de eeuw verlieten ze Fectio (Fort Vechten) voorgoed.
De plaatselijke bevolking had zich echter inmiddels gevestigd. De bewoning bleef geconcentreerd op de hoger gelegen stroomruggen langs de rivier. Omstreeks 630 bereikten de christelijke Franken het gebied, dat zij zouden veroveren op de Friezen, die in 689 definitief verslagen werden bij Dorestad (Wijk bij Duurstede). Het gebied kwam onder Frankische invloedsfeer, maar het duurde nog geruime tijd voordat zich op de plek van het huidige Odijk een zodanig geconcentreerde bewoning heeft ontwikkeld dat er sprake is van een dorpje, een gehucht.
Vanaf de stormvloed van 838 ging er meer water stromen via de Lek dan voorheen en werd uiteindelijk in 1122 een dam gelegd bij Wijk bij Duurstede, waardoor de Lek permanent de hoofdrivier werd. De Kromme Rijn kreeg nog maar weinig water, waardoor de het aangrenzende gebied veel minder met hoge waterstanden en
overstromingen te maken kreeg.
Odijk is ergens tussen de 7de en 9de eeuw ontstaan als het gehucht Iodichem. Net als Bunnichem (Bunnik) en Wercundia (Werkhoven) ontstond het als esdorp op de hogere oeverwallen langs de Rijn. Vanaf 885 worden de dorpen expliciet genoemd in geschriften.
Sinds de 11de eeuw tot en met de 19de eeuw is er in het landschapsbeeld van het Kromme Rijngebied niet wezenlijk veel veranderd. Een akkerbouwgebied met een aantal verspreide dorpen en verder verspreide boerderijen, de paden-structuur en de omvang van de bevolking waren grotendeels vergelijkbaar. In de 19de eeuw werden akkers meer en meer omgezet in grasland, maar pas vanaf het midden van de 20ste eeuw is er meer veranderd dan in de acht eeuwen ervoor.
Eind jaren zestig van de vorige eeuw was er nog sprake van een bevaarbare oude arm van de Kromme Rijn. Een luchtfoto van Odijk van 1967 laat dat goed zien.
Odijk vanuit de lucht, 1967. Foto Regionaal Archief Zuid-Utrecht (RAZU)
Enkele jaren later hebben woningbouw en de aanleg van wegen echter geresulteerd in een totaal ander beeld.
Op een luchtfoto van 1975 is dat in de linkerbovenhoek duidelijk zichtbaar met de brede Singel die de oude arm op twee plaatsen kruist en de weg Oude Haven, daartussen. Net boven (ten westen) van de Oude Haven is het voormalig kantoor van het bekende waterbouwbedrijf van Oord te zien. Dat gebouw is recent gesloopt om plaats te maken voor een kleine woonwijk.
Odijk, gezien vanuit de lucht, 1975. Foto Regionaal Archief Zuid-Utrecht (RAZU)
Situatie in 2021
Vandaag de dag is de situatie nog verder ontwikkeld door de bouw van de wijk Rijneiland, aan de zuidzijde van de Singel. Toch is er geen wezenlijk verschil in ontwikkelingsmogelijkheden meer voor de oude arm van de Kromme Rijn zelf. De grootste belemmering voor een ontwikkeling naar een weer bevaarbare rivierarm met de uitstraling van een rivier zijn vooral de drie bruggen die begin jaren zeventig van de vorige eeuw zijn aangelegd.
Voor het grootste deel kent de oude rivierarm ook in haar huidige staat een vrije loop en kent op de meeste stukken een brede, groene oeverstrook en parkachtige zones met een wandelpad.
In de onderstaande beschrijving wordt de oude arm beschreven in vier delen met de stroom van de oude rivierarm mee in een zuidwestelijk, westelijk-midden, oostelijk-midden en oostelijk deel.
Het zuid-westelijk deel van de arm kent aan de rechteroever die brede parkachtige strook. Aan de linkeroever van het eerste, zuidelijk deel grenst de rivierarm aan agrarisch grasland, deels van de monumentale, 16de eeuwse Hofstede De Beug, dat een NSW-landgoed is en een insteekhaventje kent. In de uiterste westhoek bevindt zich aan de linkeroever nog een interessant landschapselement: een oude nevengeul met een meer natuurlijk uiterlijk met bomen en struweel. Het laatste stuk, tot aan de Singel kent aan de linkeroever de diepe achtertuinen van de woningen aan dat deel van de Zeisterweg. De bewoners gebruiken dit deel van de arm al als bevaarbaar stukje, aangezien er aanlegsteigers en boten zijn.
Het westelijk middendeel, tussen de kruisingen met Singel en Oude Haven is relatief het meest ingeklemde deel van de oude arm. Aan weerszijden bevinden zich vooral huizen met hun achtertuinen of de nu te bouwen huizen van het nieuwe wijkje Oude Haven op het voormalig terrein van het recent gesloopte voormalige kantoor van waterbouwbedrijf van Oord en later Bouw- en Houtbond CNV. Twee percelen zijn echter
bijzonder: die van het Witte Kerkje en van de oude boerderij De Hoeve. Het monumentale Witte Kerkje, dat net 200 jaar bestaat heeft een groot terrein, grenzend aan de oude arm van de Kromme Rijn. Dit terrein is nu voor een deel de tuin van de pastorie en voor een deel de begraafplaats. Interessant is dat als men via de
begraafplaats naar achteren loopt je een klein terreintje, direct aan het water ziet. Dit terrein lijkt een beetje op een eilandje aan de oever. De oude boerderij aan Zeisterweg 40 kende volgens de huidige eigenaar vroeger een loswal aan de Kromme Rijn, waar de Kromme Rijnder trekschuiten aanmeerden. Dat was eveneens dicht bij de herberg van het dorp, het huidige Wapen van Odijk.
Het oostelijk middendeel grenst aan de noordzijde aan het erf en buitenspeelplaats van het kinderdagverblijf Kobus en aan de tuin van het woonhuis aan Maria van Boechoutlaan 7. Aan de zuidzijde is een brede, parkachtige strook met gazon en grote bomen. Door de grote bomen is de loop van de Rijn zelf niet heel zichtbaar aanwezig, maar is op dit stuk best breed en biedt aan de zuidzijde ook ontwikkelmogelijkheden.
Het oostelijk deel ligt geheel tussen groen. Aan de zuidzijde (rechteroever) het plantsoen met hoge bomen rond de tennisbanen en aan de noodzijde de parkstrook met wandelpad langs de villawijk De Waarden.
Voordat de oude arm weer in de hoofdloop van de Kromme Rijn stroomt is er een wandelbrug. Deze brug is echter hoog genoeg en geen belemmering voor het bevaarbaar maken van de oude arm.
De grootste belemmering voor het herstel en bevaarbaar maken van de oude arm van de Kromme Rijn zijn de drie (lange) duikers, waarvan twee bij de kruisingen met de Singel en één bij de kruising met de Oude Haven.
De duikers zijn niet reëel bevaarbaar. Bij lage waterstand zijn ze in de huidige situatie passeerbaar voor de moedigen, liggend op een kano, maar dat is het dan ook (zie foto’s voor een impressie)
De duikers (DK0001, DK0002 en DK0003) zijn rond 1970 aangelegd. Volgens de “Legger oppervlaktewateren 2020” van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden is de “onderhoudsplichtige gewoon onderhoud” het Hoogheemraadschap en de “onderhoudsplichtige buitengewoon onderhoud” de wegbeheerder, in dit geval de gemeente. Dat betekent dat de gemeente verantwoordelijk is voor het in stand houden van het kunstwerk (de duiker) omtrent ligging, vorm, afmeting en constructie. Een medewerker van de gemeente Bunnik (dhr.
Uitenbos) heeft op 17 mei 2021 verklaard dat de duikers vrijwel zeker bestaan uit betonnen U-profielen, die doormiddel van stalen spankabels aan elkaar zitten en een strak geheel vormen. De constructie is degelijk en gaat in principe wel 70 jaar mee.
Het water van de oude arm zelf is volgens de legger zowel wat betreft gewoon als buitengewoon onderhoud in beheer bij het Hoogheemraadschap.
Zowel de vertegenwoordiger van gemeente als van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden verklaren dat qua kosten zeker aan een miljoen euro of meer moet worden gedacht en dat dat ook erg afhangt van de aanwezigheid van andere leidingwerk, zoals riolering e.d. en uiteraard aan de wensen ten aanzien van nieuwe bruggen.
Beeld duiker onder Singel, noord-oosthoek oude loop Kromme Rijn
Beleid
Zowel in het beleid van de provincie als regio/gemeente is de Kromme Rijn als een belangrijk ruimtelijk element aangegeven vanuit (cultuur)historisch, landschappelijk-geomorfologisch, hydrologisch, ecologisch en recreatief perspectief.
Omgevingsvisie provincie Utrecht
In de Omgevingsvisie van de provincie Utrecht (10 maart 2021) is de Kromme Rijn bij Odijk aangegeven als:
Te ontwikkelen groenblauwe en recreatieve structuur (onderdeel van " stad en land gezond”).
- Door de grote druk op de ruimte is het noodzakelijk om onze groenblauwe ruimte efficiënt en multifunctioneel in te delen en te benutten. Wij richten ons daarom op de ontwikkeling van
groenblauwe structuren en gebieden die meerdere van onze doelen ondersteunen, zoals een gezonder leefomgeving, klimaatbestendige leefomgeving, natuur/biodiversiteit en recreatie, en die passen bij het bodem- en watersysteem (par. 4.1.1).
Verzilveren van de linie en limes (onderdeel van “levend landschap, erfgoed en cultuur”).
- Het programma “ Groen groeit mee” brengt en houdt rode en groene ontwikkelingen in de provincie Utrecht in balans. Groen is de kwaliteit van de Utrechtse regio. Groei is de opgave (4.1.2).
Een onderdeel van de programma’s “Stad en land gezond” en “Groen groeit mee” is het recreatief hoofd(route)netwerk: een samenhangend geheel voor onder andere wandelen, fietsen en varen met toeristische overstappunten. De Kromme Rijn is een dragend landschapselement met de lange afstand- wandelroute van Utrecht naar Wijk bij Duurstede langs het oude jaagpad, verschillende fietsroutes en een recreatieve vaarverbinding (kano-route vanaf Utrecht Oost naar Wijk bij Duurstede met kano-uit- en overstap- plaatsen). Met de geplande ontwikkeling van Odijk-West (1000 woningen) komt ook de wens voor een gelijktijdige groenontwikkeling in beeld. Zie hiervoor verder onder “Odijk-West”.
Vanuit het programma “Levend landschap, erfgoed en cultuur is met name de zogenaamde Neder-germaanse Limes, onderdeel van de militaire noordgrens van het Romeinse Rijk en genomineerd voor opname als UNESCO-werelderfgoed, voor het deel van de Kromme Rijn bij Odijk van belang. Direct relevant voor het plan voor de oude loop van de Kromme Rijn is dan de provinciale wens tot vergroting publieksbereik (voorlichting en educatie).
Ontwerp Bodem- en Waterprogramma Provincie Utrecht 18 mei 2021
In het Ontwerp Bodem- en Waterprogramma Provincie Utrecht wordt de Kromme Rijn als onderdeel van het Rivierengebied specifiek genoemd ten behoeve van de ontwikkeling van een robuuste groenblauwe (natuur, landschap, water) en recreatieve structuur.
Belangrijk beleidsstandpunt is nr. 36:
We beschermen de aardkundige waarden. Als een voorgestelde ingreep botst met de aardkundige waarden in een gebied, is een gedegen afweging tussen de ingreep en het behoud van de aardkundige waarden nodig. Hierbij moet rekening gehouden worden met de bescherming van het natuurlijk reliëf, de bodemopbouw en eventuele actieve landschapsvormende processen.
In samenhang met beleidsstandpunt nr. 37:
Waar mogelijk willen we ons inzetten om de recreatieve en educatieve rol van de aardkundige monumenten te versterken. Om het verhaal van het ontstaan van de provincie nog completer te maken, wijzen we nieuwe aardkundige monumenten aan.
De Kromme Rijn met zijn oude meanders is op bodemkaart 3 van het Bodem- en waterprogramma aangewezen als object met aardkundige waarden. Specifiek is op die kaart de oude loop van de Kromme Rijn in Odijk ook aangegeven als aardkundige waardevol. De combinatie van bovenstaande beleidsstandpunten 36 en 37
Omgevingsvisie Kromme Rijngebied – Bunnik, Houten en Wijk bij Duurstede
De Omgevingsvisie Kromme Rijngebied (vastgesteld in de gemeenten Bunnik op 30-3-2017, Houten op 21-3- 2017 en Wijk bij Duurstede op 18-4-2017) is in lijn met de later vastgestelde Omgevingsvisie van de provincie Utrecht, maar geeft concreter handvatten voor de oude loop van de Kromme Rijn in Odijk. Op basis van de in paragraaf 2.4 geschetste kwaliteiten van de Kromme Rijn (zie kader Kwaliteitenlijst Kromme Rijn) is een uitwerking gemaakt dat direct aanknopingspunten geeft voor het herstel van de oude loop van de Kromme Rijn in paragraaf 5.2 (zie kader Kromme Rijn).
Zowel de zichtbaarheid en herkenbaarheid van de oude, kronkelige loop en specifiek benoemd de oude meanderbocht in Odijk als de afleesbaarheid van het oude dorpshart aan de rivier, worden genoemd.
Daarnaast wordt de zichtbaarheid van oude oeverwallen (hoogteverschillen) en natuurlijke, onbeschoeide oevers gestimuleerd.
Kwaliteitenlijst Kromme Rijn
• Landschapselementen in de weilanden rondom de Kromme Rijn. In het bijzonder rijen met knotwilgen en sloten met rietkragen;
• De loop van de Kromme Rijn met in het bijzonder de zichtbaarheid van de kronkelige loop;
• Oude meanderbochten (tussen Cothen en Werkhoven, bij Werkhoven en in Odijk), vooral waar ze herkenbaar zijn als oude loop;
• Historische dorpsharten aan de rivier en de afleesbaarheid van de oorspronkelijke ligging van de dorpen aan de rivier;
• Interactie met de N229 en in het bijzonder de raakpunten van de Kromme Rijn en N229;
• Hoogteverschillen (oeverwallen) en de zichtbaarheid van die oeverwallen;
• Natuurlijk karakter van de oever en vooral de onbeschoeide plekken;
• De kastelen die direct aan de Kromme Rijn liggen: Beverweerd, Rhijnestein en de locatie van Scherpenburg;
• Afwisselend karakter met haar oevers en stroomruggen door agrarisch gebruik, begeleidende beplantingen, natuuroevers, nevengeulen, bosjes en kernen.
Kromme Rijn
Algemeen (bestaande waarden) Te behouden Voorbeelden van verbetering, ter inspiratie Landschapselementen in de weilanden rondom
de Kromme Rijn. In het bijzonder rijen met knotwilgen en sloten met rietkragen.
De loop van de Kromme Rijn Zichtbaarheid van de
kronkelige loop Weghalen van niet natuurlijke visuele blokkades Oude meanderbochten (tussen Cothen en
Werkhoven, bij Werkhoven en in Odijk) Herkenbaarheid als oude loop Verbreden van de oude loop en aansluiten van die loop
Historisch dorpshart aan de rivier Afleesbaarheid van de oorspronkelijke ligging van de dorpen aan de rivier
Openstelling oevers en inrichting oevers. Ver- nieuwbouw die naar de rivier gericht is.
Interactie met de N229 Raakpunten Kromme Rijn en N229
Transparante balustrades en toegangen maken. De ruimtelijk/functionele relatie met de N229 verbeteren. Extra parkeren voor auto’s en fietsers.
Hoogteverschillen (oeverwallen) Zichtbaarheid van de
oeverwallen Terugdraaien egalisaties Natuurlijk karakter van de oever Onbeschoeide plekken Natuurlijke oevers maken Beverweerd en Rhijnestein (locatie van Scher-
penburg) Verdere openstellingen. Terreininrichting naar
rivier verder ontwikkelen.
Inrichtingsbeeld Kromme Rijn – Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en provincie Utrecht
.Al van wat ouder datum (17-7-2011) is het Inrichtingsbeeld Kromme Rijn. Dit plan is lijn met dat wat inmiddels in de Omgevingsvisies staat beschreven als het gaat om het instandhouden van de cultuur-historische, landschappelijk-geomorfolgische en ecologische waarden en betekenis als recreatieve as van de Kromme Rijn en biedt meer gedetailleerde aanknopingspunten voor de inrichting van bijvoorbeeld natuurvriendelijke oevers (zie hieronder ter illustratie fig. 34.5).
NVO Stapsteen
Fig. 34.5. De kaart met informatiedrager inrichtingsbeeld laat de locatiecode oevertype en beheerstype zien (lage tot hoge oever en de keuze voor de breedte) per oevertraject.
Ontwerp Waterbeheerprogramma 2022-2027 ‘Stroomopwaarts’ – Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden - juli 2021
Het ontwerp Waterbeheerprogramma 2022-2027 schetst ook weer de waarden van het Kromme Rijngebied.
Het plan kent een hoger abstractieniveau dan het inrichtingsbeeld van 2011 dat hiervoor is beschreven, maar geeft duidelijk het belang van het gebied aan in (cultuur)historisch, landschappelijk en ecologisch perspectief en eveneens een gebied van belang voor de fruitteelt. Het wordt een ‘ rijk landschap met veel ruimtelijke kwaliteit’ genoemd.
De Kromme Rijn zelf wordt op de bijbehorende kaart aangegeven als een ‘groen-blauwe verbinding’, mede in lijn met de provinciaal beleid. In de tekst wordt de impuls aan groen- en recreatiegebieden genoemd met water als landschappelijke drager: “De beleefbaarheid en functionaliteit van water kan ook een belangrijk handvat zijn.”
De aanpak is gericht op samenwerking met alle relevante organisaties in een zogenaamde Blauwe Agenda.
Odijk-West – integraal Programma van Eisen – gemeente Bunnik
Op 15 april 2021 is het Integraal Programma van Eisen voor de woningbouw-ontwikkeling Odijk-West besproken in de gemeenteraad en met een reeks amendementen en moties ter verdere uitwerking besloten.
De basis van het plan is echter overeind en daarmee is zal de ontwikkeling van een nieuwe woonwijk met ca.
1000 woningen, ten westen van Odijk van start gaan. De intentie is de eerste woningen te bouwen in 2023. Het plan voor Odijk-West kent de volgende kenmerken: omvang ca. 1000 woningen en opheffen van de
barrièrewerking van de N229; dorpse, suburbane en groene uitstraling met diversiteit qua leeftijd;
georiënteerd op de kern van Odijk en knooppunt-georiënteerd met voorrang voor de fiets.
Het plan voor Odijk-West is niet direct verbonden aan de (oude loop) van de Kromme Rijn zelf. In de
randvoorwaarden van het programma van eisen is wel aandacht voor bestaande landschappelijke eenheden (zoals oude oeverwallen) en de verkaveling en groenstructuren die een relatie hebben met het Kromme Rijnlandschap en wordt aangegeven het Raaphofsebos (Staatsbosbeheer en onderdeel natuurnetwerk) ten noorden van de toekomstige wijk aan te laten sluiten op de groenstructuur van Odijk-West. Cultuurhistorisch heeft het gebied ook een relatie met de Limes en kent enkele locaties met archeologische waarden, waarbij een mogelijke verbinding kan bestaand met publieks-communicatie ten aanzien van dit historisch erfgoed.
De belangrijkste potentiële relatie met de oude loop van de Kromme Rijn is echter de geschetste recreatiemogelijkheden in par. 6.6.1. Expliciet wordt hier aangegeven: “kanoroutes langs de bredere
waterlopen in de wijk mogelijk maken en deze routes bovendien laten aansluiten op bestaande waterpartijen en waterlopen in de directe omgeving.” In de webinar Odijk-West (25-1-2021) is reeds een inspreker geweest die het belang van de water-infrastructuur heeft aangegeven: “Recreatie is van belang voor het wonen> er wordt in het plan gesproken over het in standhouden van de weteringstructuur. Ik pleit voor en
waterinfrastructuur die in verbinding staat met de Kromme Rijn en de weteringen. Verbonden door een kanoroute tussen Odijk en Houten. Nu te realiseren omdat er grote infrastructurele werken komen. De weteringen liggen er: verbind ze voor een recreatieve mogelijkheid met de kano.” De inspreker oppert daarna nog om een verbinding te maken met de Toeristische Kano Bod en de recreatieafdeling van HDSR. Afsluitend wordt aangegeven dat Margriet Barendregt (gemeente Bunnik, planteam) dit onderwerp verder zal oppakken.
In paragraaf 6.7.1 wordt ingegaan op het oppervlaktewatersysteem in het gebied Odijk-West. De Rijsbruggerwetering en Vlowijkerwetering lopen door het gebied en zullen omgevormd worden tot het stedelijk watersysteem, maar hebben eveneens een blijvend recreatieve en ecologische functie en zijn aanvoerroute voor water voor de fruitteelt en sedumteelt. Het vijzelgemaal Gemaal Odijk en naastgelegen stuw bij de Werkhovenseweg zorgt voor aan- en afvoer naar en van de Kromme Rijn. Op de opgenomen kaart van het watersysteem hieronder zijn de doorvaart-belemmeringen in de oude loop van de Kromme Rijn en in de genoemde weteringen te zien (in rood).
Voor de toekomstige waterhuishouding is een aantal in het programma van eisen gestelde ontwerp-eisen relevant voor de relatie met de oude loop van de Kromme Rijn. Zo wordt gesteld dat de primaire watergang Vlowijkerwetering dient te worden behouden en de bestaande duikers bij voorkeur dienen te worden vervangen door open waterverbindingen. Verder wordt gesteld dat alle (bestaande en nieuwe)
waterverbindingen dienen te worden voorzien van natuurvriendelijke oevers (streefbeeld “natuurlijk” HDSR) en de aan- en afvoer van omliggende watersystemen in stand dient te worden gehouden. Vanuit waterkwaliteit en ecologie wordt nog aanvullend gesteld dat hoofdwaterlopen zo breed mogelijk dienen te worden gemaakt en waar mogelijk ruimte gereserveerd voor laaggelegen natuurvriendelijke oeverinrichting, rekening houdend met ecologische verbindingszones en recreatie. Verder dient aanleg van doodlopende watergangen te worden voorkomen. De kwaliteit en inrichting van open, stedelijk water voldoet ten minste aan de ambitie “zichtbaar”
en het streven is het ambitieniveau “natuurlijk” (HDSR).
Watersysteem in het plangebied (bron: Quick Scan Nieuwe Gracht, 2019)
Bestemmingsplan Dorp Odijk 2012 (vastgesteld gemeente Bunnik 17-7-2014) en bestemmingsplan Oude Haven Odijk (vastgesteld gemeente Bunnik 7-3-2019)
De oude loop van de Kromme Rijn is voor het overgrote deel gelegen binnen de grenzen van het
bestemmingsplan Dorp Odijk 2012. Het water zelf heeft de bestemming ‘water’ tbv waterhuishouding, groene oevers en recreatief medegebruik en slechts beperkt bouwwerken, niet zijnde gebouwen. Het grootste deel van de oevers aan oost/zuidzijde (rechteroever, gerekend stroomafwaarts) is bestemd als ‘groen’ vooral bedoeld voor groenvoorziening, speelvoorzieningen en fiets/wandelpaden. De noordelijke, linkeroever is vooral bestemd voor ‘wonen’ en voor een klein deel voor ‘maatschappelijke doeleinden’ (kerk, begraafplaats en kinderdagverblijf) en het middendeel is tevens aan de zuidzijde/rechteroever bestemd voor ‘wonen’.
Recent is een oude kantoorlocatie aan die zuidzijde ook bestemd tot ‘wonen’ voor nieuwbouw van 14 woningen (Bestemmingsplan Oude Haven – Odijk – 7-3-2019).
Aan de noordkant van het westelijk deel van de oude loop, in de hoek Singel-Barbeellaan, heeft raad van de gemeente Bunnik op 14-7-2020 besloten tot het vaststellen van uitgangspunten voor het plan tot bouwen van appartementen op die locatie. Belangrijk voor de oude loop van de Kromme Rijn is dat de raad heeft besloten een derde van de oppervlakte van het perceel (bestemming recreatie, nadere aanduiding volkstuinen) groen te houden en om een maximale zichtbaarheid vanaf de straat van de oude meander van de Kromme Rijn te waarborgen. Verder wordt als eis gesteld dat een landschapsinpassingsplan dient te worden opgesteld.
Bestemmingsplan Buitengebied Bunnik (vastgesteld gemeente Bunnik 24-11-2011)
Het westelijk deel van de oude loop van de Kromme Rijn kent aan de westelijke/linkeroever de bestemming
‘agrarisch met waarden – landschap’ met de functieaanduiding: 'overig - landschapstype kromme rijn en oeverwallen' en is het beleid gericht op de instandhouding en de ontwikkeling van het landschap met de volgende kernkwaliteiten: bodemreliëf (afwisseling hoge en lage delen), kavelstructuur, landschapselementen, natuurlijke oevers en plaatselijk een kwetsbare waterhuishouding. Het uiterste zuidwestelijke deel van de oever valt eveneens onder de bestemming ‘waterstaat – waterkering’ ten dienste van de waterkering van de hoofdloop van de Kromme Rijn, die aldaar aftakt in oostelijke richting.
Resultaten
Situatie 1 augustus 2021
Het plan is in ontwikkeling door diverse gesprekken met belanghebbenden en geïnteresseerden:
• Het plan is ten eerste ingebracht door bedenker Fred Hoogland in het project Toekomstvisie Dorpshart Odijk, werkgroep verblijven en recreëren. Doel van dit initiatief is om het dorpshart van Odijk vanuit initiatieven van bewoners en bedrijven zelf te ontwikkelen. Er zijn twee online gesprekssessies geweest en een live sessie in aanwezigheid van wethouder Ali Dekker. Vanaf 19 mei is de werkgroep verblijven en recreëren samengevoegd met een andere tot de werkgroep “wonen, leven, verblijven en recreëren”. De andere werkgroep heet “winkelen, werken, komen en gaan”. In de eerdere werkgroep
‘verblijven en recreëren’, is enthousiast gereageerd op het plan onder andere door de eigenares van de oude herberg Wapen van Odijk, Irene Okkerman. Het plan voor de oude arm is echter niet letterlijk het gebied waarover de Toekomstvisie Dorpshart Odijk gaat, maar sluit er wel op aan en kan een extra impuls geven aan het dorpshart doordat vooral kanovaarders het dorpshart kunnen aandoen. De oude loop van de Kromme Rijn is opgenomen in de plan-schetsen van de projectgroep Toekomstvisie Dorpshart Odijk en zal in het najaar van 2021 worden voorgelegd aan de gemeenteraad van Bunnik.
• Het plan is besproken met de zowel de dijkgraaf Jeroen Haan als gebiedsbeheerder Winfried van Leeuwen van het Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (HDSR) om na te gaan of het
hoogheemraadschap medewerking of subsidie kan verlenen. HDSR staat positief tegenover de eerste ideeën. Zowel de dijkgraaf als Winfried van Leeuwen hebben aangegeven het zinvol te achten contact op te nemen met hoogheemraad Els Otterman. Op 22 juni is een gesprek gepland met Els Otterman en Beke Romp van HDSR. Het gesprek heeft geleid tot de afspraak dat het plan zal worden
meegenomen in de gedachten bij gesprekken met relevante partners. Verder is op ambtelijk niveau nog specifiek onderzocht wat de omvorming van de duikers in bruggen financieel zal betekenen.
• Er is contact geweest met de heer Uitenbos van de gemeente Bunnik over de civiel-technische staat van de duikers in de oude loop van de Kromme Rijn. Hieruit is, net als bij de analyse door HDSR gebleken dat de kosten aanzienlijk zijn in relatie tot de afschrijvingsduur van de huidige duikers.
• Het plan is besproken met Martijn Plomp van de Agenda Vitaal Platteland van de provincie Utrecht en ook daar ontmoet het plan enthousiasme en past binnen een aantal criteria van de Agenda Vitaal Platteland en de bijbehorende subsidieregeling:
o Recreatief varen en watersport
o Communicatie, educatie en onderzoek t.b.v. natuur en landschap o Leefbaarheid kleine kernen
De provincie heeft ook een programma “Groen groeit mee” met als doel om stedelijke ontwikkelingen gepaard te laten gaan met groene ontwikkeling.
• Er is contact gelegd met Het Utrechts Landschap, die ook gronden in eigendom en beheer heeft iets meer stroomafwaarts bij de Kromme Rijn in Odijk. Hendrike Geessink, hoofd Beleid & Planvorming heeft aangegeven dat de oude loop van de Kromme Rijn niet in een gebied ligt waar het Utrechts Landschap een rol zou kunnen spelen in eigendom van gronden of beheer, aangezien het geheel binnen de bebouwde kom ligt. Wel staat het Utrechts Landschap achter zo’n plan voor de verhoging van de natuur- en landschappelijke kwaliteit.
• Er is contact geweest met het Witte Kerkje, zowel Annemieke Brouwer als voorzitter van het kerkbestuur als Arjen Muis, voorzitter van de kerkrentmeesters en woonachtig in de oude boerderij De Hoeve aan Zeisterweg 40. De heer Muis is enthousiast over het plan en wil meedenken (zie ook bij beschrijving historie).
• Er is contact geweest met de heer Ralph Hallo, gemeenteraadslid en fractievoorzitter van Bunniks Belang. Hij staat positief tegenover het plan en heeft een aantal suggesties gedaan voor de onderbouwing van het plan.
• Er is contact geweest met Mewis Breij van de kano-camping Strosteeg aan de Langbroekerdijk 23a in Driebergen-Rijssenburg. De heer Breij is actief met de ontwikkeling van een officieel
kanoroutenetwerk in het gebied van de Kromme Rijn, tussen Utrecht en Wijk bij Duurstede. Er zullen vier (kortere en langere) routes komen met voorzieningen als overdraagplaatsen en rustplaatsen. De heer Breij is in overleg geweest over de potentiële mogelijkheid om dit routenetwerk te verbinden met de woningbouwontwikkeling Odijk-West en de waterlopen die daarbij verder zullen worden ontwikkeld. Zo’n verbinding zou gestalte kunnen krijgen bij het gemaal en stuw Odijk aan de noordwesthoek van de oude loop met een passage onder de N229.
• Er is contact geweest met Margriet Barendregt, coördinator recreatie en landschap van de gemeente Bunnik en betrokken bij Odijk-West. Zij geeft aan positief te staan tegenover de ideeën, maar ook dat het een dure oplossing zal zijn om Odijk-West te verbinden.
• Er is contact geweest met Seline Geijskes, landschapsarchitect van Staatsbosbeheer over het Raaphofbos, van Staatsbosbeheer, gelegen ten noorden van de geplande nieuwbouw Odijk-West. Zij staat positief tegenover de mogelijke ontwikkeling en verbinding van de waterlopen en liefst brede oeverzones van dit gebied met de Kromme Rijn. In de huidige omstandigheden is het Raaphofbos geïsoleerd, wat in zekere zin nu ook de waarde van het gebied bepaald omdat er geen mensen komen.
• Er is contact geweest met Rob Hoksbergen, projectmanager woningbouw-project Odijk-West. Daaruit is gebleken dat een mogelijke verbinding tussen de (oude loop van) de Kromme Rijn en Odijk-west niet reëel is, aangezien er en zeer grote en dure ingreep zal moeten zijn om een vaarverbinding onder de N229 te realiseren, naast nog andere aanpassingen aan de Vlowijkerwetering, ten zuiden van de nieuwe woonwijk.
• Er is gesproken met de heer J.G. van Oord, de voormalig president-commissaris van het
waterbouwbedrijf van Oord (www.van oord.com). Hij heeft in 1970 het toenmalig hoofdkantoor laten bouwen op de locatie aan de oude loop van de Kromme Rijn aan de Oude Haven en woont nog altijd in de nabije omgeving. Dat pand is recent gesloopt om plaats te maken voor een kleine woonwijk. De heer van Oord is eveneens enthousiast voor het plan en heeft aangegeven dat alleen al de
zichtbaarheid en herkenbaarheid van de oude loop al een verbetering waard is.
• Er is contact geweest met Walter Jaaltink, Landschapscoördinator Stuurgroep Kromme Rijnlandschap.
Hij geeft aan dat naast de duikers ook kabels en leidingen ter plekke van die duikers een knelpunt voor de plannen kan zijn. Maar vanuit de belangen van de Stuurgroep Kromme Rijnlandschap is er zeker interesse en enthousiasme voor het plan.
• Het plan is ingezet bij een inspraakreactie (zienswijze) van de schrijver Fred Hoogland op het ontwerp Waterbeheerprogramma 2022-2027 van De Stichtse Rijnlanden via contact met mede-opsteller Dries Schuwer (HDSR).
Conclusie
Op 1 augustus 2021 wordt het plan voor herstel van de oude arm van de Kromme Rijn in Odijk opgeleverd aan alle relevante contactpersonen die bijgedragen hebben in het voortraject en gepubliceerd op linked in.
Daarmee is de eerste fase van het plan afgerond. Het plan heeft veel enthousiasme ontmoet.
De belangrijkste belemmering voor uitvoering van het plan op dit moment is de financiële haalbaarheid. De omvorming van de drie betonnen duikers met een lange levensduur tot bruggen is dermate prijzig dat het realiseren van het plan niet direct mogelijk is. Daarmee moet het huidige plan gezien worden als een kans die
‘op de plank ligt’ en door de schrijver zelf levendig zal worden gehouden. Doet zich een kans voor om het plan te kunnen koppelen aan een andere ontwikkeling of anderszins, dan zal het opnieuw ingezet kunnen worden.
Ook kan het plan dienen als kans voor de betrokkenen, alle contactpersonen die reeds betrokken waren. Zodra zij andere mogelijkheden zien om het plan wel realiseerbaar te maken is het wenselijk contact te leggen met de schrijver.
