tor tor

GESKIEDENIS VAN ONDERWYS VAN BLANKES IN DIE

WOLMARANSSTADSE DISTRIK: 1876 - 1952.

deur

GERT JOHANN'~S MARA COETZEE, B. Comm., B. Ed.

Vorhando1ing aangebiod tor verkryging van die graad

MAGISTER EDUCATIONIS aan die

POTCtGF 3 TR001\~SS UNIVERSITEIT VIR C.H.O.

1953.

GESKIEDENIS VAN ONDERWYS VAN

BLANK~S IN DIE

~llOLMARANSSTADSE DISTRIK:

1876 - 1952. deur

GERT JOHANN~S MARA COETZEE, B. Comm., B. Ed.

Vorhando1ing aangobiod tor vorkryging van die graad

MAGISTZR ~DUCATIONIS

aan die

POTCH;.;F3TROOMSE UNIVERSITEIT VIR C.H.O.

VOORWOORD.

In hierdie studie is daarna gestreef om die deel van die geskiedenis van die onderwys in die distrik wat betreklik onbekend is, in medr besonder-hede na te gaan en daarna in bre~ trekke te let op die geleidelike ontwikkeling na 1910 tot waar dit vandag staan. As seun van die distrik was dit vir my ~ besondero voorreg om die geleentheid gegun te word om hierdie studie uit te voer en langs hierdie . wag ~ bydras te lewor tot die kennis van

onderwystoe-stande van die dorp en distrik.

Baie aandag is bestee aan bronne wat nie normaal-wog vir enigeen tooganklik is nie, om die juisto ge-gewens te verkry. Baie tyd is bestee aan gegewens uit die Staatsargief, skooljoarnale, notulo van skool-kommissies, skoolrade en korkrade, die dagbook van mnr. Loask, aangovul uit gepubliseerde bronne, soos Departementelc verslae. Mondelinge getuionisse van persone wat ten noustG aan die ondcrwys vorbonde was, hot my ook baie hulp verskaf.

Ek wil graag langs hierdio wog my innigo dank betuig teenoor almal wat dit vir my moontlik gemaak het om hiJrdie studio to voltooi. n Woord van waar-dering toenoor my eggenoot en kindertjies, wat my ge-trou bygostaan hot en bereid was om n paar agtereen-volgende vakansies op te offer. Graag wens ek ook hier my dank te botuig teenoor my ouers, wat dit uit die verlede in die donker das vir my moontlik gomaak. het om my studie voort te sit. Mag daar vir u, as

moeder nog in lewa, uit hierdie studie blyk die ver-wesenliking van u ideaal vir my 30kooster.

VOORWOORD •

.

In hierdie studie is daarna gestreef om die deal van die geskiedenis van die onderwys in die distrik wat betreklik onbekend is, in me8r besonder-hede na te gaan en daarna in bre~ trekke te let op die ge1eide1ike ontwikkeling na 1910 tot waar dit vandag staan. As seun van die distrik was dit vir my ~ besondere voorreg om die geleentheid gegun te word om hierdie studie uit te voer en 1angs hierdie weg n bydrae te lewer tot die kennis van onderwystoe-stande van die dorp en dis~ik.

Baie aandag is bestee aan bronne wat nie normaal-wog vir enigeen toeganklik is nie, om die juiste ge-gewens te verkry. Baio tyd is bestee aan gegewens uit die Staatsargief, skooIjoerna1e, notu10 van skoo1-kommissies, skoolrade en korkradc, die dagbook van mnr. L~ask, aangevuI uit gepubIisaerde bronne, soos DepartementeIe versIae. Mondelinge gatuicnisse van persona wat ten noustc aan die ondcrwys vorbonde was, hot my ook baie huIp verskaf.

Ek wi1 graag langs hierdic wog my innige dank betuig teenoor aImal wat dit vir my moontlik gemaak hot om hiJrdie studi0 to voltooi. n Woord van waar-de ring toenoor my oggenoot en kinwaar-dertjies, wat my ge-trou bygostaan hot en bereid was om 'n paar agtereen-volgende vakansies op te offor. Graag wens ek ook hier my dank te bctuig teenoor my ouars, wat dit uit die verIede in die donker dae vir my moont1ik gomaak. het om my studie voort te sit. Mag daar vir u, as

moeder nog in lewa, uit hierdie studie b1yk die ver-wesenliking van u ideaa1 vir my 3ckooster.

...

.

My dank aan die Staatsargivaris on sy personool, argivarisse van dio Hollandso Kerke, die inspokteur van hierdie kring, mnr. Van Dyk, die Skoolraadsekre-taris mnr. Bensch, hoofde van skole dour my bosock, die Leask-familia vir insao in die dagboeko, ds. Van der Horst vir onderhoud aan my toegostaan en aan allo persone wat informasie aan my verstrek het of foto's aan my geleen het. My oprogte dank ook aan dr. H.Ven-ter as taalreviseur on aan my tiksH.Ven-ter, move Grobler, vir al die geduld wat sy beoefon het on die deegliko werk wat sy verrig hot. Hiermee word ook mot dank erken, die hulp wat van die Raad van Sosiale Na:-,"'orsing ontvang is by wyse van n ad hoc-toekenning van

£67,

waaruit n groot deel van die noodsaakliko uitgawes ge-dek kon word.

In besonder wens ek my dank te betuig aan my promotor, prof. dr. J. Chris C03tzee van die Potchef-stroomse Universiteit vir C.

KO.,

vir sy insiggewende leiding en voortdurende inspirasie, wat my besiel het om hierdie studie to voltooi. Graag wil ek aan hom my persoonlike gelukwensing bring met die bevor-dering tot rektor van die Universiteit • Mag di t aan u gegun word om as opvoedkundige nog lank in hierdie hoedanigheid diens aan u eie Inrigting en aan die onderwys as geheel te mag lewer.

WOLMARANSSTAD, Januarie 1954.

G.J.M. Coetzee.

My dank aan die Staatsargivaris en sy personocl, argivarisse van die Hollandso Korke, die inspokteur van hierdie kring, mnr. Van Dyk, die Skoolraadsekre-taris mnr. Bensch, hoofde van skole dour my bosoek, die Leask-familie vir insao in die dagboeko, ds. Van der Horst vir onderhoud aan my toegestaan en aan allo persone wat informasie aan my verstrek het of foto's aan my geleen het. My opregte dank ook aan dr. H.Ven-ter as taalreviseur on aan my tiksH.Ven-ter, move Grobler, vir al die geduld wat sy beoefen het on die deegliko werk wat sy verrig hot. Hiormee word ook mat dank erken. die hulp wat van die Raad van Sosiale Na:-('orsing ontvang is by wyse van n ad hoc-toekenning van £67, waaruit n groot deel van die noodsaaklike uitgawes

ge-dek kon word.

In besonder wens ek my dank te betuig aan my promotor, prof. dr. J. Chris C03tzee van die Potchef-stroomse Universiteit vir C.

EO.,

vir sy insiggewende leiding en voortdurende inspirasie, wat my besiel het om hierdie studie to voltooi. Graag wil ek aan horn my persoonlike gelukwensing bring met die bevor-dering tot rektor van die Universiteit. Mag dit aan u gegun word om as opvoedkundige nog lank in hierdie hoedanigheid diens aan u eie Inrigting en aan die onderwys as geheel te mag lewer.

WOLMARANSSTAD, Januarie 1954.

•

•

- i·'-INHOUD.

DIE GESKIEDENIS VAN ONDER\ITS VAN BLAWAES IN DIE

WOL-MARANS3TADS)~ DISTRIK: 1876-1952. HOOFSTUK I.

HISTORIESE AGTSRGROND.

Bladsy. 1. Geboorteplek van eerste blanke noord

van diG Vaalrivier ••..••••.•...•...•• 1 2. Herkoms van die naam diG MakwassiGrante •• 2 3. Belangstelling van blankes in Wolmarans-4.

5.

6. 7. 8. stadse omgewing ••...•...•..•.••.••••• 3

Wolmaransstad word die gemeenska:?s',:mtruIT!. 4 Wo1maransstad as dorp geprok1am:..;er en ui

t-gel~ ••.. o • • • • • • o o • • • (o • • • o o • • o • • • • • • • • • • • • 4

Stigting van die gemeentcs van die

Her-vormde en N.H. of G. Kerkc •••••..•..•.•••

7

Wo1maransstad as onafhank1ike distrik

V G 1" k 1 aar. . . . . 0 • • • • • • • • • • • • 0 • oJ • • • • • • • • • • • • I 9

Samevatting .. 0 0 • • • • • • ,. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 12

HOOFSTUK II.

OND~mvyS IN DI~ BEGINJ ARE: 1876-1891 •

1. Die behoefte aan onderwys ••••••••••••••• 14 2. Stigting van die eerste skoal in

Wolma-ransstad. . . . . . . . . . . . . . .. 15

3. Latere skole in hierdie tydperk ••••••••• 19 a. Leeuwfontein wyk Bamboesspruit,

Januarie 1888 •••..•.••••••.••.•..•.•.•• 19 b. Karreefontein, wyk Bamboesspruit,

1 Maart 1889... 23

c. Uitkyk, wyk Makwassie, 1 Mei 1890 •••••• 24 d. Oersonskraal, wyk Makwassie •....••.•..• 25 e. Bezuidenhoutskraal, wyk Makwassi~ •..••• 25 4. Stand van-diG onderwys teen 1890 •...•••. 25

- i··-INHOUD.

DIE GESKIEDENIS VAN ONDERvrrS VAN BLANKES IN DIE WOL-MARANS3TADSE DISTRIK:1876-1952.

HOOFSTUK I.

HISTORIESE AGT8RGROND.

Bladsy. 1. Geboorteplek van eerste blanke noord

van di G Vaalri vier. • • • • • • • • • . . • . • • . • • • • •• 1 2. Herkoms van die naam diG MakwassiGrante •• 2

3.

]elangste1ling van blankes in

Wo1marans-stadse omgewing ••.•..•••....•.••.••••••••

3

4. Wolmaransstad word die gemeenska:?scntrurr.. 4 5. WoJ.maransstad as dorp geprok1am:..;er en ui

t-gel~ •••••.•.•..• o • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • 4

6. Stigting van die gemeentes van die

Her-vormde en N.H. of G. Kerkc •••••••••••••••

7

7. Wo1maransstad as onafhank1ike distrik

vI31"klaar •••••••••••••••••••• oJ • • • • • • • • • • • • 9

I 8. Samevatting ••..••••.•...••.•••••••••.•• 12

HOOFSTUK II.

OND:8R~VYS IN DI.i: BEGINJ ARE: 1876-1891.

1. Die behoefte aan onderwys ••••••••••••••• 14 2. Stigting van die eerste skoo1 in

Wo1ma-ransstad •... Cl • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 15

3.

Latere sko1e in hierdie tydperk ••••••••• 19 a. Leeuwfontein wyk Bamboesspruit,

Januarie 1888... 19 b. Karreefontein, wyk Bamboesspruit,

1 Maart 1889 ••.• , ...••..•..•..•..••••• 23 c. Uitkyk, wyk Makwassie, 1 Mei 1890 •••••• 24 d. Oersonskraa1, wyk Makwassie •....••••..• 25 e. Bezuidenhoutskraa1, wyk Makwassi~ •••••• 25 4. Stand van-die onderwys teen 1890 •.•••••• 25

. fI' tJ;:#'

\..

..

- ii -HOOFSTUK III.

OND~RWYS IN WOLMARANSSTAD ONDER MANSV2LT:

1892 - 1899.

B19,dsy. 1. Wysiging van die Onderwyswet van 1882 •••••• 29

a. Mansvelt as Superintendent •••••••••••••• 29 b. Bepalings van die Mansvelt-wet van 1892. 30 (1) n Nuwe stelsel van subsidie •••••..•.•• 30 (2) In Nuwe stelsel van skoolbestuur... 30 (3) Verhoging van vereiste kwalifikasie

van onderwysers •••••..•.••••.••••••••• Samestelling van die Skoolgids en lys

van handboeke . . . It • • • • • • •

31 31 c. Inv10ed op die onderwys in Wolmaransstad. 31 2. Geleidelike uitbreiding van die onderwys,

1892-1896 •. II • • • • • • 0 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 32

a. Witpoort, wyk Makwassie ••••••••••.•••••• 32 b. Uitkyk, wyk Makwassie ••••••••••••••••••• 33 c. Ocrsonskraal en Carreepoort, wyk .

Makwassie ••.• 0 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 34

d. Ebeneserskool, Wo1maransstad ••••••••.••• 34 e. Klipkuil, wyk Makwassie ••••.•.•••••••••• 35

f. Wolvensprui~ wyk Vaalrivier ••••.•.•.•••• 36

g. Doornbul t, wyk Makwassie... • • . . . • . • . • . • • 37 h. Vaalbank, wyk nr.2, Vaalrivier •••••••••• 38 i. Kameelbult, wyk nr.l, Wolmaransstad .•••• 40 3. Inspeksies gedurende 1892-1896 ••••••••••••• 40 a. Inspeksies deur inspekteur F.P. Crotz .•• 40 (1) Die diensjaar 1892 •••..••...••. ~ ••. 41 (2) Die diensjaar 1893 •••....•.•.••••.••• 41 (3) Die diensjaar l894 •••.•..••.•• ~ •••••• 42 b. Inspeksies deur inspekteur H.Moora~ ••••• 43 (1) Die diensj aar 1895... 43 (2) Die diensjaar 1896 •••••.••••••• ~ ••••• 44 . 4. Snelle toename in oprigting van sko1e,

1897-1899 ••••.•.••••••••••.•••.••..•••.•••• 46 a • b. c. d. e. f. g. h. i. j . k.

Klipfontein, wyk Vaalrivier ••••••••.•.•. 46 Rondevallei, wyk nr.2, Vaalrivier ••••••• 47 Bezuidenhoutskraal, wyk Vaalrivier •••••• 47 Zendelingsfontein, wyk 1 •••••••••••••••• 49 Vliegenkraal, wyk Makwassie... • • • • • •• • • • 51 Wolvenkop, wyk 2, Vaalrivier ••••• ~ •••••• 54 Leeuwbosch, wyk 2, Vaalrivier •••.••••••• 56 Welverdiend, wyk 1, Wolmaransstad... 56 Strydpoort, wyk Makwassicspruit ••••••••• 58 Leeuwfontein, wyk Makwassiespruit .•••••• 58 Kareeboschkuil, wyk 2, Vaalrivier... 59

- i i

-HOOFSTUK Ill.

OND~RWYS IN WOLMARANSSTAD ONDER MANSV2LT:

1892 - 1899.

B19,dsy. 1. Wysiging van die Onderwyswet van 1882 •••••• 29

a. Mansve1t as Superintendent •••••••••••••• 29 b. Bepalings van die Mansve1t-wet van 1892. 30 (1) n Nuwe stelsel van subsidie •••••..•.•• 30 (2) In Nuwe stelsel van skoo1bestuur... 30 (3) Verhoging van veraiste kwa1ifikasie

van onderwysers •••••..•.••••.••••••••• Sameste11ing van die Skoo1gids en 1ys

van handboeke . . . .

31 31 c. Inv10ed op die onderwys in Wo1maransstad. 31 2. Geleide1ike uitbreiding van die onderwys,

1892-1896 •. 11 • • • • • • 0 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 32

a. Witpoort, wyk Makwassie ••••••••••.•••••• 32 b. Uitkyk, wyk Makwassie ••••••••••••••••••• 33 c. Ocrsonskraal en Carreepoort, wyk

Makwassie ••.• 0 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 34

d. Ebeneserskoo1, Wo1maransstad ••••••••.••• 34 e. K1ipkui1, wyk Makwassie ••••.•.•••••••••• 35

f. Wo1vensprui~ wyk Vaa1rivier ••••.•.•.•••• 36

g. Doornbu1 t, wyk Makwassie... • • . . . • . • . • . • • 37 h. Vaalbank, wyk nr.2, Vaa1rivier •••••••••• 38 i. Kameelbult, wyk nr.1, Wo1maransstad .•••• 40 3. Inspeksies gedurende 1892-1896 •••..•••••••• 40 a. Inspeksies deur inspekteur F.P. Crotz .•• 40 (1) Die diensjaar 1892 • . • . . • • . . . ~ ... 41 (2) Die diensjaar 1893 •••...•.•.•..••• 41 (3) Die diensjaar 1894 •••.•...•• ~ •••••• 42 b. Inspeksies deur inspekteur H.Moora •••••• 43 (1) Die diensj aar 1895... 43 (2) Die diensjaar 1896 •••••.••••••• ~ ••••• 44 . 4. Sne11e toename in oprigting van sko1e,

1897-1899 ••••.•.•••••.•.••.••..••..•••.•••• 46

a. K1ipfontein, wyk Vaalrivier ••••..•..•.•. 46 b. Rondevallei, wyk nr.2, Vaalrivier ••••••• 47 c. Bezuidenhoutskraal, wyk Vaalrivier •••••• 47 d. Zendelingsfontein, wyk 1 •••••••••••••••• 49 e. Vliegenkraal, wyk Makwassie ••••••••••••• 51 f. Wolvenkop, wyk 2, Vaalrivier ••••• ~ •••••• 54 g. Leeuwbosch, wyk 2, Vaalrivier •••.••••••• 56 h. Welverdiend, wyk 1, Wolmaransstad... 56 i. Strydpoort, wyk Makwassicspruit ••••••••• 58 j. Leeuwfontein, wyk Makwassiespruit .•••••• 58 k. Kareeboschkuil, wyk 2, Vaalrivier... 59

..

5.

6.

7 ..

- iii -Bladsy. Inspeksies gedurende 1897-1899 •••••••••• 59 a. Inspeksies deur inspekteur H.Moora

gedurende 1897 •••••...•••••••••.•••..•• 59 b. Inspeksies deur ihspekteur J.K.M. te

Boekhorst, 1898-1899 ••••••••••••••.•••• 62 Statistiek. • • • • • . . • . . . . • . . . • • • • • • . • . . . .• 63 a. A1fabetiese lys van onderwysers ••••.••• 63 b. Die aantal skole oor die tydperk

1888-1899 ••••••••••.•••.•.••••••••••• ~. 64 Sameva tting.. • • • • • • • • • • • • • . • • • • • • • • • • • •• 65 a. Toename in die aantal skole, 1892-1899. 65 b. Verhoging van die peil van die onderwys.65 (1) Verbeterde inspeksiestelsel •••••••••• 65 (2) Onderwysers •••••••••••••••••••••••••• 66 (3) Geboue en uitrusting ••.•••••••••••••• 67

HOOFSTUK IV.

ONDERWYS IN DIE KROONKOLONIE: 1900 - 1906.

1. Onderwys gedurende die oorlogsjare,

1900 - 1902 ••••••••••••••• ~ ••••••••••••• 68 a. Die toestand na die uitbreek van die

oorlog . . . ,. 68

( 1)

( 2) (3)

Skole sluit weens kommandering ••••.• 68 Sargant die eerste Direkteur van

Ondervvys ••••••••••••••••••••••••• " ... 68

Sargant tref klein privaatskooltjies aan. • • • • . . . • • • • • • . . . . • • • . • . . • . • • • • •• 69 b. Kampskole in Transvaal volgens model

van Groenpunt en Norvalspont ••••••••••• 69

(1)

( 2)

( 3)

Die posisie teen November 1901 •••••• 70 Personeel van organiserende

inspek-teurs. .. . • . . . • . . . • . • . • . . . . • . . • •• 71 Verbetering in die a1gemenQ

toe-stand vanaf 1902 •••••••••••••••••••• 71 2. Onderwys onder Kroonkoloniale bestuur,

1902 - 1906... 72 a. Nuwe ondorwyswetgewing van Sargant ••••• 72 (1) Sy "Public Education Ordinance 1903" 72 (2) Die regu1asies rakende die

Onderwys-we t van

1903... 74

(a) Samestelling, magte en pligte

van skoolkommissies ••••••••••••• 74 (b) Tipes van skole en vakindeling •• 74 b. Oprigt.ing van staatskole op die

platte-land na vredesluiting, Mei 1902 •••.•••• 75 - iii

-Bladsy. 5. Inspeksies gedurende 1897-1899 •••••••••• 59

a. Inspeksies deur inspekteur H.Moora

gedurenda 1897 •••••...•.••.••••.•••..•• 59 b. Inspeksies deur ihspekteur J.K.M. te

Boekhorst, 1898-1899 ••..••...•.•.•••• 62 6. Statistiek ... to> • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 63 a. A1fabetiese 1ys van onderwysers •..•.••• 63 b. Die aanta1 sko1e oor die tydperk

1888-1899 •••••.••••.•.•...•.•••••.••• ~~ 64 7.. Sameva tting. • • • . • • . • • • • • • • . • • • • • • • • • • • •• 65 a. Toename in die aantal sko1e, 1892-1899. 65 b. Verhoging van die pail van die onderwys. 65 (1) Verbeterde inspeksieste1se1 ••••••..•• 65 (2) Onderwysers ••.•..•..••.••••..•.•.•..• 66 (3) Geboue en ui trusting ... 67

HOOFSTUK IV.

ONDERWYS IN DIE KROONKOLONIE: 1900 - 1906.

1. Onderwys gedurende die oor1ogsjare,

1900 - 1902 •...••••..•••.. ~ ...•...•••••• 68 a. Die toestand na die uitbreek van die

oorlog ••.... oil • • • • • • • • • • • • • • • • • • • .. • • • • • • 68

( 1)

(2 ) (3)

Skole sluit weens kommandering •••..• 68 Sargant die eerste Direkteur van

Ondervvys. • • • • • • • • • . • • • • • • . • • • • • • • • •• 68

Sargant tref klein privaatskoo1tji~s aan. .. • • • . . . . . • • • . . . . . • • . . • . • • . • . • • •• 69 b. Kampsko1e in Transvaal vo1gens model

van Groenpunt en Norva1spont .•.•••••••• 69

( 1)

( 2)

( 3)

Die posisie teen November 1901 •••.•• 70 Personee1 van organiserende

inspek-teurs. .. . • . . . . . . .. . • . • . . .. . • . . • •• 71 Verbetering in die a1gemena

toe-stand vanaf 1902 •••••••••••.•••••••• 71 2. Onderwys onder Kroonkoloniale bestuur,

1902 - 1906 •••••••.•.••••••••.•••••••••• 72 a. Nuwe ondorwyswetgewing van Sargant ••••• 72 (1) Sy "Public Education Ordinance 1903" 72 (2) Die regulasies rakende die

Onderwys-wet van

1903.,... 74

(a) Sameste11ing, magte en p1igte

van skoo1kommissies •.•..•••...•• 74 (b) Tipes van sko1e en vakinde1ing •• 74 b. Oprigttng van st8latsko1e op die

- iv

-Bladsy. (1) P1aassko1e neem die p1ek van

(2)

(3 ) ( 4)

kampsko1e •••••••••••••••••••••••.• Stelse1 van organiserende inspek-teurs met distrikshoofonderwysers. Be1eid van die Direkteur insake aans tellings •••.••...••..• Struikelb10kke nog in die weg van platte1andse onderwys ••.••.••..••• 76 76 77 78 c. Staatsko1e in Wo1maransstad, 1902-1906. 79 ( 1) ( 2)

Sko1e geopen en ges1uit gedurende' 1903 ••..•••.•.••.•.•..•....•.•.••• Verslag van die inspekteur van onderwys 1903 •.••••••.••.•••.••••• 79 80 (a) Skoo1besoek •.••••.••••••.••••••• 80 (b) Skoo1kommissies... 80 (c) Skoo1geboue en terreine ••.•••••• 81 (d) Vers1ag oor die 1eervakke in 1903.81 (3) Sko1e geopen en ges1uit gedurende

1904 . . . 82

(4) Vers1ag van die inspekteur van

onderwys 1904 ••.•.••••••.•••.••.••• 84 (a) Algemeen... 84 (b) Die vakke wat onderrig word .•.••• 84 (5) Skole geopen en gesluit gedurende

die tydperk Januarie 1905 tot Junia 1905. • • . • • • • • • . • • • • • • . • . • • • . • . • • • •• 88 ,(6) Ontwikke1ing van die onderwys

ge-durende die jaar Julie 1905 tot

Junie 1906 •••••••••••••••••.•.••••• 90 (a) Statistiek soos op 30 Junie •••••• 90 (b) Vers1ag van die inspekteur van

onderwy-s. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •• 91 3. Die C.N.O.-beweging in Wo1maransstad,

1903 - 1906 ••••••••••••••••••••••••••••• 93 a. Die ontstaan van die C.N.O.-beweging. 93 b. C.N.O. in Wo1maransstad .•••••••.••••• 94 c. Die C.N.0.-skoo1 op Wolmaransstad •••. 95 d. C.N.O.-skole in die distrik •••.•••••• 95

HOOFSTUK V.

ONDERWYS ONDER SELFBESTUUR: 1906 - 1910. 1. Die nuwe Onderwyswet van 1907 ••.••.••••• 98 2. Die skoo1raad van Wo1maransstad en

sentra-lisasie in die onderwys... 98 a. Inste11ing van die eerste Skoo1raad

van Wolmaransstad •••••••••••••••••••••• 98 b. Sentralisasiebeleid ••.••••••••••••••••• 100

- iv

-Bladsy. (1) Plaasskole neem die plek van

(2) ( 3) ( 4)

kampskole ••••••••••.••••••••.•••.• Ste1sel van organiserende inspek-teurs met distrikshoofonderwysers. Beleid van die Direkteur insake

aanstellings . . . .

Struikelblokke nog in die weg van plattelandse onderwys ••.•..••..••• 76 76 77 78 c. Staatskole in Wolmaransstad, 1902-1906. 79

(1) Skole geopen en gesluit

gedurende-1903. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • 79

(2) Verslag van die inspekteur van

onderwys 1903 •..•••••..•..••...••• 80 (a) Skoolbesoek... 80

Cb)

Skoolkommissies ••.•...•••.•.• 80

Cc)

Sko01geboue en terreine ••.•••••• 81 (d) Verslag oor die leervakke in 1903.81 (3) Skole geopen en gesluit gedurende

1904 . . . 82

(4) Verslag van die inspekteur van

onderwys 1904 •...••..•••.••..•• 84

(a) Algemeen... 84

(b) Die vakke wat onderrig word .•.••• 84 (5) Skole geopen en gesluit gedurende

die tydperk Januarie 1905 tot Junie

1905. . . . . . .. . . . . . . . . . . .• 88

-(6) Ontwikkeling van die onderwys ge-durende die jaar Julie 1905 tot

Junic 1906 •••.•••••••.•••...•.••••• 90 (a) Statistiek soos op 30 Junie •••••• 90 (b) Verslag van die inspekteur van

onderwys. . . . . . . . . . . . .. . . .• 91 3. Die C.N.O.-beweging in Wolmaransstad,

1903 - 1906... 93

a. Die ontstaan van die C.N.O.-beweging. 93 b. C.N.O. in Wolmaransstad ..••.•••.••••• 94 c. Die C.N.O.-skool op Wolmaransstad •••• 95 d. C.N.O.-skole in die distrik .••...•••. 95

HOOFSTUIC V.

ONDERWYS ONDER SELFBESTUUR: 1906 - 1910. 1. Die nuwe Onderwyswet van 1907 •..••...••• 98 2. Die skoo1raad van Wolmaransstad en

sentra-1isasie in die onderwys ••...•••.•••.•• 98 a. Instel1ing van die eerste Skoolraad

van Wolmaransstad •••••••••••••••••••.•• 98 b. Sentralisasiebeleid ••.••••.•••.•••.•••• l00

• • • • • • • • • • • • • • • •

- v

-Blads~.

3. Godsdiensonderrig op skoo1,1906-1910••.•• ~03

a. Bepa1ings van die Smuts-wet van 1907 •• 103 b. Toepassing van die Smuts-wet op die

onderwys. • • • • • • • • • . • • • • • • • • • • • • . . • • • •• 104

4. Die taa1vraagstuk op skoo1, 1906-1910•••• 104 R. Bepa1ings van die Smuts-wet van 1907 •• 104 b. Praktiese uitwerking van die bepa1ings.l05 5. Die C.N.O.-beweging 1906-1910 •••••••••••• 106. 6. Inspeksies gedurende die tydperk ~

1906 - 1910 ••••.••••••••.•.•••••••.••••.• 110 a. Inspeksies deur H.Corbett, 1906-1908 •• 110 (1) Peil van die onderwys ••••••••••••••• 110 (2) Onderrig in die skoo1vakke •••.•••••• 111 b. Inspeksies deur J.P. Botha, 1908-1910. 114

~

(1) Verandering in die inspektoraat ••••• 114 (2) Pei1 van die onderwys •••••••••••.••• 114 (3) Onderrig in die skoo1vakke ••••••.••• 115 7. Geboue en uitrusting •••.••••••.••••••••• 117 8. Uitbreiding van skole ••••••••••••••••..• 119 a. Statistiek, 1906-1910•••.•••••••••••• 119 b. Inskrywing en skoo1besoek~ •••••.••••• 123 9. Samevatting ••••.••••••• 110 125 a. Taal . . . 125 b. Godsdiensonderrig... 125 c. Sentralisasie •••••••••••..••••.••.••• 125 d. Algemene toestand... 125 HOOFSTUK VI.

ONTWIKK~LING VAN DIE OND2RWYS NA UNIFIKASIE:

1910 - 1952.

1. Uitbreiding van die laer onderwys,

1910 - 1952 •••••••••.•••••••..•••••••••• 126 a. Geleide1ike ontwikkeling, 1910-1917 •• 126

(1) Fundamente1e re~lings i.v.m. on­

derwys. • • • • • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •• 126 (2) Wysiging in die Smuts-wet en nuwe

Regu1asies •••••..•••••••••••••••.•• 127

(3) Skoo1raad en sentra1isasie ••••••.•• 128 (4) Skole geopen en ges1uit,1911-1917 •• 130

- v

-B2adsy. 3. Godsdiensonderrig op skool, 1906-1920 ••.•• (103

a. Bepa1ings van die Smuts-wet van 1907 •• 103 b. Toepassing van die Smuts-wet op die

onderwys . . . • 104

4. Die taalvraagstuk op skoo2, 1906-1910 •••• 104 a. Bepa2ings van die Smuts-wet van 1907 •• 204 b. Praktiese uitwerking van die bepa1ings.205

5.

Die C.N.O.-beweging 2906-1910 .••..•••••.• 206. 6. Inspeksies gedurende die tydperk ~

1906 - 1910 ••....•.•••••...•..••••.•.••.• 220 a. Inspeksies deur H.Corbett, 1906-190B .• 120

(2) Peil van die onderwys... 110 (2) Onderrig in die skoolvakke •••.•••••• III b. Inspeksies deur J.P. Botha, 190B-1910. 114 (1) Verandering in die inspektoraat ••••• 114 (2) Peil van die onderwys •••.•••.•••.••• 114 (3) Onderrig in die skoo2vakke •.•••..••• 215 7. Geboue en ui trusting. • • . • • • • . • . • • • . • • • •• 117 9. Uitbreiding van skole ••••.•.•••••...•..• 119 a. Statistiek, 1906-1910 •••.•••..•...••• 119 b. Inskrywing en skoolbesoek ••••••.••••• 123 3. Samevatting . . . • 125 a. Taal . . . o • • • • • • • • • • • • • • • • 125 b. Godsdiensonderrig ••.•.••...•...•• 125 c. Sentra1isasie •.•••••.•...•.••.••• 125 d. Algemcne toestand .••.•...•••...•• 125 HOOFSTUK VI.

ONTWIKKZLING VAN DIE OND2RWYS NA UNIFIKASIE: 1910 - 2952.

1. Uitbreiding van die laer onderwys,

1910 - 1952 •••••••••.•••••••..•••••••••• 126 a. Geleidelike ontwikkeling, 2910-1917 •. 126

(1) Fundamente1e re~lings i.v.m.

on-derwys. . . . . .. 126

Wysiging in die Smuts-wet en nuwe

Regulasies •...•....•.•.•..••..•• 127 Skoolraad en sentralisasie ••••••... 22B

vi

-Bladsy. (5) Stand van die onderwys teen

1917 . . . . 131 (a) Sentra1isasie ••••••••••••••••••• 131 (b) Personee1 ••••••••••••••••••••••• 132

(c) Pei1 van onderwys ••••••••••••••• 132

... b. Die opkoms van de1werysko1e,

1918-1928 ••••••••••••••••••••••••• 133 c. Die laaste fase van sentralisasie,

1932-1952 ••••••••••••••••••••••••• 135

( 1) Nuwe onderwysbe1eid ••••••••••• 135 (2) Skoolraad ten gunste van n

skoo1plaas en se~tra1isasie••• 136

( 3) R.S.Ferreira rapporteer aan

die Skoo1raad ••••••••••••••••• 137 ( a) Leeuwdoornsstad as sentrum 137 Makwassie as sentrum •••••• 137

~~

Wo1maransstad as sentrum 137 d) Baviaanskrans as sentrum 138 e) Kareeboschkuil as sentrum 138 f) Ottosda1 as sentrum •.•••.• 138 (g) Vleeskraa1 as sentrum ••••• 138

(h) Sko1e wat nie onder die

skema oorweeg word nie •••• 138 Instel1ing van busskemas,

1937-1942 ••••••••••••••••••••• 138 Uitwerking van sentralisasie

op die aanta1 sko1e en inskry­

wing. .. . . • • . . . .. 140

2. Ontwikke1ing van middelbare en vak­

onderwys, 1910-1952 ••.•••••••.•••.••.• 144

a. Sekond~re afde1ing verbonde aan

die Wo1maransstadse Laerskool •••••• 144 b. Die Wo1maransstadse·Ho~rskool,

1921-1952 •.•••••••••••••••••••.•••• 144

(1) Afstigting van die Wolmaransstad­

se Ho~rskool.•••••••••.•••••••.••• 144

( 2) Nuwe geboue word in gebruik ge­

neem, 1928 • . . . • . • . . . 145

( 3) Mondigwording van die ho~rskoo1,

1942 • . . . • 146

( 4) Die ho~r9koo1 herdenk ~ kwarteeu

lange bestaan, 1946 •••••.••••••••• 147 Sentra1isasie van st.6, 1951•••••• 148

~ g~

Koshuisakkommodasie •••••••••••••••

a49

c. Leeuwdoornsstad met klasse tot st.8,

1936 - 1952 ••••••••••.••••.••••••••• 150 (1) Intermedi~re skool, 1936-1944 ••• 150 (2) Skedu1e I-skool, 1944-1951 •••••• 150 (3) Groep II-skoo1, 1951-1952 ••••••• 151 d. Makwassie met klssse tot st.8,

1936-1942 •••••.•••••••.••••••••••••• 151 vi

-(5) Stand van die onderwys teen B1adsy.

131

1917 . . . .

(a) Sentra1isasie .•••.•••••••••••.•• (b) Personee1 •••••••••.•.•••.•••••••

(c) Pei1 van onderwys •••.••••••••••• 131 132 132 b. Die opkoms van de1werysko1e,

1918-1928 ••....••..••••••.•.•••••• 133 c. Die 1aaste fase van sentralisasie,

1932-1952 . . . . 135

( 1)

( 2)

( 3)

Nuwe onderwysbe1eid ••••••••••• 135 Skoo1raad ten gunste van n

skoolp1aas en se~tralisasie ••• 136 R.S.Ferreira rapporteer aan

die Skoo1raad ••••••••••••••••• 137 ( a)

~~

d) e) f) ( g) ( h) Leeuwdoornsstad as sentrum 137 Makwassie as sentrum •••••• 137 Wo1maransstad as sentrum 137 Baviaanskrans as sentrum 138 Kareeboschkuil as sentrum 138 Ottosdal as sentrum •..•••• 138 Vleeskraal as sentrum ••••. 138 Skole wat nie onder die

skema oorweeg word nie •••• 138 (4) Instelling van busskemas,

1937-1942 •..••....•.••.•...••• 138 (5) Uitwerking van sentralisasie

op die aanta1 sko1e en

inskry-wing. .. . . • • . . . . .. 140

2. Ontwikkeling van middelbare en

vak-onderwys, 1910-1952... 144

a. Sekond~re afde1ing verbonde aan

die Wolmaransstadse.Laerskool •••••• 144 b. Die Wo1maransstadse Ho~rskool,

1921-1952 •.•.•.•.•••••••••••••.•••• 144 ( 1) ( 2) ( 3) ( 4)

~ ~~

Afstigting van die

Wolmaransstad-se Ho~rskool .••.•.••.•..•...••.•••

Nuwe geboue word in gebruik

ge-neem, 1928 • . . . • . • . . .

Mondigwording van die ho~rskoo1,

1942 • . . . • . . . •

Die ho~rskool herdenk n kwarteeu

1ange bestaan, 1946 •..••.••.•••.•• Sentra1isasie van st.6, 1951 •••••• Koshuisakkommodasie ••••.•••••••••• c. Leeuwdoornsstad met k1asse tot st.8.

144 145 146 147 148 1.49 1936 - 1952 •••••••.••.••••..••••••.• 150 (1) Intermedi@re skool, 1936-1944 ••• 150 (2) Skedu1e I-skool, 1944-1951 ••.••• 150 (3) Groep II-skool, 1951-1952 •••.••. 151 d. Makwassie met k1asse tot st.8,

vii

-Bladsy. 3. Ontwikke1ing van vakonderwys, 1929-1952 ~2

a. Die Ambagsko01, 1929-1939 ••••••• ~ ••• 152 b. Die Dagbreek-vakskool, 1939-1947 •••• 155 c. Die Ho~r Tegniese Skool, 1947-1952 •• 156 d. Die Huishoudskool, 1931-1951 •••••••• 157 e. Die Nywerheidskool, 1951-1952 ••••••• 159

HOOFSTUK VII. KRITIESE SAMEVATTING.

1. Onderwys in Wolmaransstad tydene die

Suid-Afrikaanse Republiek ••••••••••••• 161 a. Die tydperk 1876-1892 •••••••••••••••• 161 b. Die tydperk 1892-1899 •••••••••••••••• 162 2. Groei en ontwikkeling van die onder­

wys na 1902 •••••••• ~ •••••••••••••••••• 163 a.Onder die Engelse bewind 1902-1906 •••• 163 b.Die C.N.O.-skole •••••••••••••••••••••• 164 o.Die periode van aanpassing, 1907-1952. 164 (1) Die Smuts-wet van 1907 ••..•••••••• 164 (2) Konsentrasie op onderwysgebied •••• 165 (3) Middelbare en vakonderwys ••••••••• 165 (4) Opvoedkundige aktiwiteite ••••••••• 166 BYL.AE A.. . ". . . . . . . • . . . • •• 168 BYL.AE B... . . . . . . .. 170 BYLAE C. • • • • . • • • • • • • . • • • • . • • . • • • • • • • . •• 171 BYL.AE D... • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •• 172 BIBLIOGRAFIE. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • . • •• 173 ---0000000---­ vii -B1adsy. 3. Ontwikke1ing van vakonderwys, 1929-1952 ~2

a.

Die Ambagsko01, 1929-1939 ••••••• ~ ••• 152 b. Die Dagbreek-vaksko01, 1939-1947 •••• 155

c.

Die Ho~r Tegniese Skoo1, 1947-1952 •• 156

d. Die Huishoudskoo1, 1931-1951 •••••••• 157 e. Die Nywerheidskoo1, 1951-1952 ••••••• 159

HOOFSTUK VII. KRITIESE SAMEVATTING.

1. Onderwys in Wo1maransstad tydene die

Suid-Afrikaanse Repub1iek ••••••••••••• 161 a. Die tydperk 1876-1892 •••••••••••••••• 161 b. Die tydperk 1892-1899 •••••••••••••••• 162 2. Groei en ontwikke1ing van die

onder-YiYs na

1902... 163

a.Onder die Enge1se bewind 1902-1906 •••• 163 b.Die C.N.0.-sko1e •••••••••••••••••••••• 164 o.Die periode van aanpassing, 1907-1952. 164

(1) Die Smuts-wet van 1907 •••••••••••• (2 3) Konsentrasie op onderwysgebied •••• ( ) Midde1bare en vakonderwys ••••••••• (4) Opvoedkundige aktiwiteite ••••••••• 164-165 165 166 BYL.AZ A.. .... • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •• 168 BYL.AE B... • • • • • • . • • • • • • • • • • • • • • • •• 170

BYL.AE

C. • • • • . • • • • • . . . • . • • • • • . • • • • • • • . •• 171 BYL.AE D.. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •• 172

BIBLIOGRAFIE ••••••••••••••••••••••••••••

173