TUSSEN VECHT EN EEM

TUSSEN VECHT EN EEM

Centrale Organisatie van Vrienden van de Historie

van het Gooi en Omstreken

I

_____________ _______ ___

BK'

m m

m m mm?

■ WÊM mm*

TUSSEN VECHT EN E E M , Jaargang 2, af1.5, mei 1972.

Bij het verschijnen van dit "Naarden-nummer" wil de re­

dactie het volgende on^er uw aandacht brengen.

In verband met de voorbereiding van een speciale uit­

gave van TVE doen wij een beroep op diegenen onder U, die andere verhalen over de Moord in Naarden door de Spanjaarden kennen dan aie van Lambertus Hortensius, Rijk Lustigh en uit het Naarder Privilegeboek, om zich met ons in verbinding te stellen. Ook met de inventa­

risatie van de hierover gemaakte prenten houden wij ons bezig. Misschien heeft U nog interessante tips ? Een en ander houdt verband met het feit, dat het kOO jaar geleden is, dat de Spanjaarden in Naarden zo huishielden.

Verder is het voor velen nog interessant om te weten, dat er onlangs in "De Vaart" te Hilversum een nieuwe expositie is geopend over "Vijf eeuwen het Gooi op kaart". Deze tentoonstelling is samengesteld door ons bestuurslid Dhr. P.W.de Lange. Er is o.a. een vrij on­

bekende kaart uit de collectie Perk en een reliëf­

kaart met daarop de oude wegen uit *t Gooi te bekijken.

_________ J.0.

Een vooraanstaand burger in Naarden in de achttiende eeuw: JAN NAGTGLAS

"Op den Januarij 1712 ben ik Jan Nagtglas met Margreta Tideman dogter van Arent Tideman in den name des Heeren tot Naarden in de Nederduijtsch Gerefor­

meerde kerke getroud". Zo begint Jan Nagtglas een kroniekje, die zich bevindt in het familie-archief Nagtglas (Versteeg). 1 ) Hij vervolgt:

"Op den 19 Januarij 1713 zijnde donderdag ‘s nagts ten halff twaalff uijren is geboore onse eerstgebore zoon en genaamd Cornells, gedoopt tot Weesp".

(Zie over hem:Mr.H.Hardenberg, Cornelis Nagtglas en zijn omgeving. In: Jaarboek Centraal Bureau voor Gene­

alogie, deel XXV,1971).

'Den 8ste October

1729

des s'morgens omtrent

9

uuren is mijn seer lieve en dierbare vrou Margreta Tiedeman (met welke ik en sij met mijn altoos met de

TVE 2-57

tederste liefde geleeft hebbe) voornoemt, in het 48- ste jaar van haar levenstijd gerust".

De zoon Cornelis zet het kroniekje voort: "Den 23 December 1749 is overleden vader Nagtglas". Ook deze maakt aantekeningen over zijn huwelijk met Cornelia

Johanna Ravesteijn en de daaruit geboren kinderen, totdat reeds in 1 7 5 3 diens nabestaanden de taak moe­

ten overnemen. Het kroniekje eindigt in 1821.

Volgens de genealogie Nagtglas, opgenomen in het

"Nederlands Patriciaat" 2) is Jan Nagtglas geboren in 1683 of 1684. Men is er waarschijnlijk van uitge­

gaan, dat hij ongeveer van dezelfde leeftijd was als zijn vrouw Margreta Tideman, die te Naarden werd ge­

doopt op 29 juli 1682. Ook andere genealogen hebben die vergissing gemaakt, zoals blijkt uit aantekeningen in het familiearchief.

Onderzoek in de doop-, trouw- en begraafboeken van Naarden heeft echter uitgewezen, dat hij jonger was : op 22 juli 1690 werd te Naarden Gereformeerd gedoopt Johannes, als zoon van Cornelis Nagtglas en Annetje Hagen5 doopgetuigen waren Hester van Rodenburgh en Cornelis Hagen, beiden familieleden van moederszijde.

3).

Cornelis Gerritsz.Nagtglas, weduwnaar van Catarina Beckers, wonende te Naarden, en Annetje Cornelis Ha­

gen, jongedochter van Muiden, huwden in de Gerefor­

meerde Kerk van Muiden op 14 september I67O . 4) Cornelis was van beroep brouwer en bekleedde diverse stedelijke bestuursfuncties: burgemeester, schepen, thesaurier. Op kerkelijk terrein was hij actief als ouderling. Hij overleed te Naarden op 1 augustus 1718, nadat zijn vrouw Annetje Hagen hem reeds op 9 januari 1 7 0 9 was voorgegaan.

Na het overlijden van Cornelis Nagtglas werd de na­

latenschap onder zijn vier kinderen verdeeld en wel op 10 november 1718. Elk van de kinderen, dus ook Jan Nagtglas kreeg ƒ 3333*9*12 (guldens-stuivers- penningen). Een gedeelte van de nalatenschap, waarbij onroerende goederen, liet men onverdeeld. Bovendien werd vastgelegd, dat elk van de kinderen als huwelijks­

gift een bedrag van ƒ 1 2 5 0.- en een volledige uitzet had ontvangen. 5)

TVE 2-58

O f s c h o o n J a n N a g t g l a s t o t d e g e g o e d e k r i n g e n be -

- s:h ^

t a r x s p u b l y c q e n d e om «t s e l v e n o t a r i s -

ampt i n a l l e n s t e e d e n e n d e p l a a t s e n v a n d e n v o o r g e ­ s c h r e v e n l a n d e v a n H o l l a n d e n d e W e s t v r i e s l a n d t t e mogen e x e r c e r e n e n d e b e d i e n e n , a l l e n l i b e l l e n , c o d i -

c i l i e n , i n s t r u m e n t e n , p r é p a r a t o i r e ,

i n f

o r m a t i e n , c o n ­ t r a c t e n v a n c o o p m a n s c h a p p e n , v a n

huwelijcken,

t e s t a ­ m e n t e n , e n d e a n d e r e a c t e n e n d e s t i p u l a t i e n t e n o i r - b a e r v a n d e g e m e e n t e . t e p a s s e r e n e n d e t e e x p e d i e n t n o t a r i s ° f f 1 1 *® d ° e n ’ d a t e e n g o e t e n a ü g e t r o u w n o t a r i s t o e s t a a t e n d e b e h o o r t t e d o e n " . Vo or hij ^ e i - hfi ? ï n e n genS n ° t a r i s i n f u n c t i e k o n t r e d e n m o e s t en a a n d a f Cnl l a f P e g g e n b « h e t Hof v a n H o l l a n d Tn C o l l e g e e e n a k t e v a n a d m i s s i e v r a g e n . 6 )

? ! i 7 i 8 W! f d n o t a r i s i n zijn g e b o o r t e s t a d . Hij o e f e n ­ de d a t a mb t u i t t o t en m e t 1 7 4 2 . Zijn p r o t o c o l , a a n ­ w e z i g i n e t Rijks a r c h i e f i n H a a r l e m , omv at 21 b a n d e n .

Toen J a n N a g t g l a s i n 1 ? 1 2 huwde m e t M a r g r e t a T i d e - man was zij r e e d s weduwe en w e l v a n L a m b e r t Houtwijck en G r i e t i e T M a r g a r e b h e w a r e n A r e n t M a t t h i j s z T i d e ma n

,L° e n e n s d r B o s c h t e N a a r d e n . Na h u n o v e r ­ s c a n n l a f t s n V e n ^ a r i S a t i e 6n S c h e i d i n S van. de n a l a t e n -

r 1 A r P 3 J a n u a r l i 7 2 5 t e n o v e r s t a a n v a n n o - T o t d e ^ a l f t a n S Ü V S! naaffld T e n g n a g e l - t e N a a r d e n , d e n p ! n h ? SCï aP b e h o o r d e n e n±Se h u i z e n t e N a a r - a l s ’i n d e h U 1 S - t e h a i d e n ’ l a n d e r i j e n z o w e l i n N a a r d e n t “ ? ! o m r i n g e n d e G o o i s e d o r p e n , o b l i g a t i e s , c o n - en p o f c e l è J T ^ V ? Z l l v e r e n v o o r w e r p e n , l i n n e n g o e d ƒ 1 2 6 4 9 1 f a ’ M ^ ° 1 Wa a rde b e l i e P e e n b e d r a g v a n 9 1 . 3 . 8 . M e u b i l a i r en p a a r d e n , k o e i e n , h o o i en g r a a n w a r e n h i e r n o g n i e t e e n s bij i n b e g r e p e n : d e v e r ­ d e l i n g d a a r v a n h a d a l p l a a t s g e h a d o f m o e s t n o g g e b e u - en T i J o n Soud m e t Ma^ a r ^ b a T i d e m a n , E l i s ï b e t h ’ k ° ° pman t e A m s t e r d a m , gehuwd m e t t e i n Jnn m ’ W&r®n d e £ r f g e n a f f l e ^ i e d e r v o o r de n e i i t . J a n N a g t g l a s en zijn v r ouw w e r d e n d u s ƒ 6 3 2 4 5 , r y k e r . Van h e t g r o t e v e r m o g e n v a n A r e n t T i d e m a n w a s ’

TVE 2 - 3 9

de waarde van de onroerende goederen naar verhouding niet eens hoog, namelijk ongeveer ƒ 21000.-, obliga­

ties maakten het grootste deel van dat vermogen uit.

8)

Vanaf het jaar 1725 kunnen we Jan Nagtglas een ryk man noemen, gezien het feit, dat de waarde van de_gul­

den vele malen groter was dan de huidige, waarschijn­

lijk wel te vergelijken met een millionair van nu. Hij beheerde zijn zaken goed, zoals blijkt uit diverse re­

gisters in het familie-archief. Zo legde hij een regis­

ter aan, waarin nauwkeurig al zijn bezit aan huizen en landerijen staat aangetekend, en weer aparte registers van de huuropbrengst, de uitgaven wegens onderhoud, belastingen, inkomsten, zoals rente van obligaties

(in dit verband zij nog opgemerkt, dat de rentestan- daard aanmerkelijk lager was dan tegenwoordig, meestal

ongeveer 3%)° 9) .

Een ander register kreeg van Jan Nagtglas als ti­

tel "Bouwboek". Op de eerste bladzijde staat: "Dit ^ boek behelst het geene tusschen mijn Vader Arent Tide- man en mijn, Jan Nagtglas, ijder voor de helft gemeen is, en dewijle deselve gemeenschap genoegsaam alleen­

lijk bestaat uit de weijerije van beesten ende bebouwing van eenig land, zo zal hier uit ook te zien wesen.wat dat daer van van tijd tot tijd zal overschieten off te cort komen, gesteld op debet en credit.

De chaise met twee paarden is vaders als ook de

chaise met een paard en de speelwagen comt mijn alleen.

De verdere wagens en boere gereetschap als mede de twee paarden, die wij tegenwoordig (= 1723) hebben,sijn mede gemeen en tot een gemeen gebruijk van onse lande­

rijen als anders". 10)

Dat Jan Nagtglas er niet afkerig van was eens iets nieuws te gaan opzetten valt af te leiden uit het feit, dat hij met Frans Heshuijsen, Jacob Killewigh en Matthijs Tideman volgens overeenkomst van 11 januari 1728 een "tabacqs-planterije" is begonnen. Dit gebeur­

de op een stuk land aan de Karnemelksloot te Naarden.

Een groot succes is deze onderneming vermoedelijk niet geweest, want op juni 1 7 ^ besloten Jan Nagtglas, Matthijs Tideman en de weduwen van de beide anderen de plantage op te heffen en het land onder hun vieren bij TVE 2-60

l o t i n g t e v e r d e l e n . 1 1 )

D a t J a n N a g t g l a s e e n E r f g o o i e r was h o e f t n a t u u r l i j k g e e n b e t o o g .

G e l e i d e l i j k g i n g hij , e v e n a l s zijn v a d e r , d i v e r s e s t e d e l i j k e b e s t u u r s f u n c t i e s b e k l e d e n : l i d v a n de v r o e d ­ s c h a p , t h e s a u r i e r , b u r g e m e e s t e r . D a t hij t o t d e u p p e r t e n b e h o o r d e b l i j k t o o k n o g u i t d e z e e r v e l e namen op de " l e e s c e d u l l e n " bij de b e g r a f e n i s v a n zijn v r o u w i n 1 7 2 9 ) m a a r n o g m e e r bij de zijne i n 1 7 ^ 9 : zijn b e g r a f e ­ n i s w e r d w e l d o o r m e e r d a n 150 ( m i s s c h i e n z e l f s w e l 2 0 0 ) p e r s o n e n b ij g ew oo n d, n i e t a l l e e n f a m i l i e l e d e n , m a a r z o g o e d a l s a l l e s t e d e l i j k e f u n c t i o n a r i s s e n , p r e ­

d i k a n t e n , e n z . 1 2 )

J a n N a g t g l a s d o e t z i c h t e n s l o t t e a a n mij v o o r a l s e e n v o o r b e e l d v a n e e n n i e t a l t e c o n s e r v a t i e f p a t r i ­ c i ë r , m e t e e n g o e d z a k e l i j k i n z i c h t , w e l b e r e i d om h a r d t e w e r k e n en n i e t a l t e l u x u e u s l e v e n d . Hoe g r o o t zijn v e r m o g e n bij zijn o v e r l i j d e n i n 1 7 ^ 9 was i s n i e t v a s t t e s t e l l e n : n a a r e e n b o e d e l s c h e i d i n g h o e f t n i e t t e w o r d e n g e z o c h t , a a n g e z i e n hij bij zjjn t e s t a m e n t op 11 d e c e m b e r 17^-2 t e n o v e r s t a a n v e n n o t a r i s H e n d r i k T h i e r e n s t e N a a r d e n zijn e n i g k i n d ( d e z o o n C o r n e l l s ) t o t e r f g e n a a m b e n o e m d e , b e h o u d e n s e e n ' e n k e l l e g a a t . 1 3 )

Men z i e t o v e r i g e n s u i t h e t v o r e n s t a a n d e w e l , h o e b e l a n g r i j k f a m i l i e - a r c h i e v e n v o o r h e t h i s t o r i s c h o n d e r ­ z o e k z i j n. De z a k e l i j k e g e g e v e n s h a d d e n o o k w e l g e v o n d - d e n k u n n e n w o r d e n u i t de n a t a r i e l e en o u d - r e c h t e r l i j k e a r c h i e v e n , m a a r w a t men d a n t o c h w e l m i s t , i s de p e r ­

s o o n l i j k e n o o t . — —

... v J.R.PERSMAN

N o t e n . R . A . N o o r d h o l l .

1 ) J . R . P e r s m a n . I n v e n t a r i s v a n h e t f a m i l i e - a r c h i e f N a g t g l a s ( V e r s t e e g ) , R i j k s a r c h i e f i n de p r o v i n c i e N o o r d - H o l l a n d t e H a a r l e m 1 9 6 7 / 6 8 ( g e t y p t ) - v e r d e r a f g e k o r t

" N a g t g l a s " -

2 ) N e d e r l a n d s P a t r i c i a a t , 2 0 s t e j a a r g a n g , 1 9 3 1 /3 2 3 ) D o o p - , t r o u w - e n b e g r a a f b o e k e n ( N a a r d e n ) i n v . n r . A l 8 b M i d e m ( M u i d e n ) i n v . n r . A 0 8 b 5 ) N a g t g l a s , i n v . n r . 1 52

6 ) i d e m , n r . 7

7) N o t a r i ë l e a r c h i e v e n , i n v . n r s . 3 7 3 8 - 3 7 5 8

TVE 2 - 6 1

8) "Nagtglas", inv.nrs 13, 13

9) idem nrs _{i o , i M 5}

10) ^{i t} nr ïi

11) u nr 20

12) ^ft nr 152

13) ^{t i} nr 152.

1 HERINNERINGEN VAN EEN VESTINGARTILLERIST Waarden heeft in de achter ons liggende eeuwen vele

en zeer verschillende garnizoenen gehad.

Spanjaarden, Fransen, Engelsen, Pruisen en wederom Fransen, totdat na een langdurig beleg de vesting in l8l*t weer in nederlandse handen kwam.

En dit is zo gebleven tot 19^0, toen opnieuw vreemde soldaten bezit namen van de toen voor de oorlogsvoe­

ring niet meer geschikte vesting.

In het begin van de 20-er jaren van deze eeuw was er een deel van het 1ste regiment vestingartillerie in garnizoen. Andere plaatsen die eveneens dit wapen binnen haar wallen herbergden waren o.a. Utrecht,Go- rinchem en Schoonhoven.

Later werd de vestingartillerie gecomprimeerd tot één regiment en hiervan lagen 3 compagniën - later schoolcompagniee'n genaamd - in Naarden.

De bewapening bestond uit oude vestingkanonnen, die nog uit de vorige eeuw stamden. Dat waren de zgn 8- brons, 8 staal, 12 cm lang en 15 cm kort. Met deze vuurmonden werd onder leiding van enige officieren en een goed contingent onderofficieren naarstig ge­

oefend .

Deze kanonnen, met uitzondering van 8 brons hebben in de vierdaagse oorlog van 19^ 0 toch nog dienst ge­

daan. Door gebrek aan moderne vuurmonden werden ze ingedeeld bij het 3e legerkorps in Brabant en daar hebben ze met succes aan de strijd deelgenomen o.a.

aan de gevechten in de Peel (bij Mill).

Er was een groot verschil met de infanterie, waarbij de dienst door de lange marsen die noodzakelijk wer­

den gehouden, veel vermoeiender was. De vestingar- tilleristen, die uiteraard geen lange marsen maakten werden smalend "de liggende vreters" genaamd.

TVE 2-62

De schoolcompagnieën waren gelegerd in de kazerne

"Weeshuis" aan de Kloosterstraat. Alle drie stonden onder bevel van een kapitein. Het geheel werd gecom­

mandeerd door een overste, die resideerde in het hoge gebouw naast de "Promerskazerne".

De onderofficieren, die belast waren met de kaderop- leiding waren mensen die bijna allen de geschiktheid hadden voor een hogere rang, maar door de bezuiniging­

en in de jaren na 1918 niet in een hogere rang konden worden aangesteld. Als bewijs van hun bekwaamheid moch­

ten ze op hun kraag aan weerszijden een zg. koperen knoop dragen.

De kaderopleiding marcheerde onder leiding van de we­

kelijks aangestelde klasseoudste van Weeshuis naar Promers. Deze klasseoudste had totaal geen gezag on­

der zijn kornuiten en onderweg gebeurden de gekste din­

gen. Passeerde onderweg de CC dan had de klasseoudste tot taak het commando "Hoofd-rechts" of "Hoofd-links"

te commanderen al naar de zijde, waar de meerdere pas­

seerde. Bij dit commando moest de troep de meerdere eerbiedig doch krijgshaftig aankijken. Dit eerbewijs moest ook gebracht worden als de Det.C of de Reg.C.

passeerde.

Eens, marcherende langs de bedekte weg commandeerde de klasseoudste manmoedig: "hoooofd - rechts" £ Met een ruk gingen alle hoofden naar rechts en keken in de vestinggracht £

Helaas voor de klasseoudste passeerde de CC links en zag alleen de nekken van zijn soldaten. Er heeft toen wel wat gezwaaid voor deze klasseoudste.

Eens in de zoveel tijd werd er geoefend met "scherp"

op het fort Ronduit. Dan woei van de toren ter waar­

schuwing de nationale vlag. Ver in zee (toen nog Zui­

derzee) werd een drijvende schietschijf geplaatst en daar werd dan op geschoten met granaten met een loden mantel, maar zonder vulling.

De fontein van water die opspoot als de granaal in het water terecht kwam gaf dan het springpunt aan.

Als straks dit gedeelte van het IJsselmeer in cultuur gebracht wordt, dan kunnen honderden van deze projec­

tielen aan de oppervlakte worden gebracht en nog aar­

dig wat geld opleveren S

TVE 2.63

Met echte granaten werd geschoten in het artillerie- schietkamp Oldenbroek. De weg erheen werd in twee dagen te voet afgelegd. De eerste dag tot Nijkerk, waar kwartier werd gemaakt en de volgende dag verder naar Oldenbroek.

Weken tevoren werd op zaterdagochtend een oefenmars gehouden in de omgeving van Bussum. Onderweg mocht er gezongen worden. Alleen wanneer we liepen in de laan waar de regimentscommandant woonde dan werd er stijf in de houding gemarcheerd. Je kon nooit weten of hij thuis of in Utrecht was.

In Oldenbroek aangekomen vonden we daar een reeks tenten die ons als verblijf werden aangewezen. Het was zomer, slapen in stroo was dus geen bezwaar. Het was wel even wennen aan de harde knallen die gepaard gin­

gen met het afvuren van de granaten. De granaten van 15 cm kon je zien verdwijnen als je precies achter het stuk stond en keek in de lengterichting van de loop.

In Naarden terug ging de opleiding verder. Een mooie aefening was o.a. wanneer men de toren van Naarden mocht beklimmen, terwijl dan ver weg in de buurt van Keverdijk kardoezen tot ontbranding werden gebracht.

De ontstane rookwolken imiteerden dan. de springpunten van granaten en het was de taak van de bezetting van de torentrans die springpunten in kaart te brengen.

Dat de ogen wel eens afdwaalden en men alleen oog had voor de prachtige stervorm van de vesting en haar omgeving spreekt haast vanzelf.

Een van de weinige pantserautomobielen die het neder- landse leger bezat, was een tijdlang gedetacheerd in Naarden. Op een dag reeds de auto ratelend van het terrein van het Arsenaal de Marktstraat in. Nu trof het allerongelukkigst dat gelijktijdig de Gooise Stoom­

tram van de Cattenhagestraat met een grote boog de Marktstraat instoomde. En wat gevreesd werd gebeurde.

De locomotief van de tram drukte onze pantserauto tegen de gevel van het hoekhuis. De foto, die van dit feit werd gemaakt was tot mijn genoegen te vinden op de tentoonstelling "1000 jaar Erfgooiers" (Deze foto is ook te zien in de permanente expositie van het Vestingmuseum te Naarden. Red.)

TVE 2-6A

Laat het nou uitgerekend locomotief no 13 zijn geweest die de pantserauto kraakte l

In die tijd (oktober) ondernamen van der Hoop, van Weerden Poelman en van den Broeke hun eerste vlucht naar het toenmalige Nederlands-Indie. Bij hun vertrek van Schiphol werden ze uitgeleide gedaan door een groot aantal vliegtuigen van Soesterberg en passeer­

den Naarden. In die tijd, zoveel vliegtuigen tegelijk, dat trok de aandacht van een aantal vestingartille- risten, die moeizaam een kanon van 8-staal een touwen voorttrokken over een dijk in de buurt van Naarden.

Ze werden zodanig afgeleid door het imposante lucht­

schouwspel dat de aandacht voor het stuk verslapte.

De man, die de disselboom voerde liet deze bij het passeren van een kuil uit zijn handen glippen met het gevolg dat het kanon van de dijk af het water intui­

melde. Het heeft heel wat tijd en mankracht vereist voordat het stuk weer op de weg gebracht was en ho­

gerhand heeft er wel voor gezorgd dat een aantal ves- tingartilleristen hun 2^-uursverlof op een zeker lichaamsdeel hebben kunnen schrijven.

G.van den BROEK, H-sum.

DE GARNIZOENEN VAN DE STAD NAARDEN Op een vraag van de heer G.v.d.Broeck uit Hilversum kan de redactie de volgende gegevens over de Naarden- se garnizoenen meedelen. Deze gegevens werden ver - strekt door de sectie Krijgsgeschiedenis en ceremoni­

eel van de Koninklijke Landmacht.

Nadat prins Maurits de Spanjaarden uit het noordelijk deel van ons land had verdreven, verloor Naarden haar functie als grensvesting en werden de vestingwerken alleen voor geval van nood in gereedheid gehouden.

Desondanks of misschien ook daardoor was het de fran­

sen in l672 mogelijk een garnizoenloos Naarden binnen te trekken. Het jaar daarop echter werd Naarden weer door de Nederlanders heroverd. Bij deze troepen waren de volgende regimenten ingedeeld :

a. regiment infanterie van kolonel Johan van Stock- heym

b. idem van generaal-majoor Jacques de Fariaux

TVE 2-65

c . r e g i m e n t m a r i n i e r s v a n k o l o n e l F r a n c o i s P a l m d . i d e m v a n k o l o n e l G e o r g e J o h a n v a n UVeede en

W a l e n b u r g

. T i jd en s d e O o s t e n r i j k s e S u c c e s s i e o o r l o g l a g v a n

17

k

6

-k& e e n d e e l v a n h e t l e b a t a l j o n v a n h e t r e g i m e n t S c h o t t e n v a n M a r j o r i b a n k s a l s g a r n i z o e n i n N a a r d e n ,

^ a n 1 7 8 7 - 8 9 w a r e n i n d e v e s t i n g g e l e g e r d : a . l e b a t a l j o n v a n h e t r e g i m e n t P a b s t ( n r . l 8 )

b . l e b a t a l j o n v a n h e t S c h o t s e r e g i m e n t S t u a r t ( n r . 3 ) c . d e t a c h e m e n t v a n h e t r e g i m e n t d r a g o n d e r s v a n M a t t h a I n d e l a a t s t e j a r e n v a n d e R e p u b l i e k v a n 1791-9*+

l a g e n h e t 3 e e n k e e s k a d r o n v a n h e t r e g i m e n t c a v a l a - r i e Van d e r Beke i n N a a r d e n . I n 179*+ v e r a n d e r d e de naam v a n d i t r e g i m e n t i n B e n t i n c k en v o e g d e n o o k h e t l e en 2e e s k a d r o n z i c h bij de a n d e r e . B ez e s i t u a t i e d u u r d e t o t 17 9 5

Na d e F r a n s e t i j d w e r d i n l 8 l 8 t e N a a r d e n o p g e r i c h t h e t r e s e r v e b a t a l j o n v a n d e 1 0 e a f d e l i n g I n f a n t e r i e , d a t i n I 8 3 O w e r d o v e r g e p l a a t s t n a a r A m s t e r d a m .

Ti j den s d e B e l g i s c h e o p s t a n d w e r d e n i n K a a r d e n d e d e ­ p o t s v a n h e t b a t a l j o n V r i j w i l l i g e A r t i l l e r i s t e n en v a n h e t b a t a l j o n A r t i l l e r i e S c h u t t e r i j g e v e s t i g d . Van 1 8 A8 - 1 9 2 2 l a g s t e e d s e e n c o m p a g n i e o f d e t a c h e ­ m e n t v a n d e V e s t i n g a r t i l l e r i e i n N a a r d e n .

Van l 8 6 2 - 8 0 was t e N a a r d e n h e t D e p o t v a n D i s c i p l i n e g e v e s t i g d .

I n h e t l a a t s t e j a a r kwam i n d e v e s t i n g h e t r e s e r v e - b a t a l j o n v a n h e t 7 e r e g i m e n t I n f a n t e r i e ( t o t 1 9 2 2 ) . Van 1 9 1 3 - 2 2 l a g o o k h e t 2 e b a t a l j o n v a n d a t r e g i m e n t i n N a a r d e n .

I n 1 9 2 2 w e r d h e t 3e b a t a l j o n v a n h e t l e r e g i m e n t V e s ­ t i n g a r t i l l e r i e o m g e z e t i n d e l e , 2 e en 3e c o m p a g n i e v a n h e t r e g i m e n t V e s t i n g a r t i l l e r i e . Op 15 d e c e m b e r 1 9 2 7 v o r m d e n zij h e t 2 e r e g i m e n t O n b e r e d e n A r t i l l e r i e d a t op 1 a p r i l 1 9 3 3 h e t r e g i m e n t M o t o r - a r t i l l e r i e w e r d .

V e e l u n i f o r m e n en h e r i n n e r i n g e n a a n d e z e o u de g a r n i ­ z o e n e n k a n m e n ° ë e d e n t e n d a g e v i n d e n i n h e t V e s t i n g - museum t e N a a r d e n .

- o -

TVE 2 - 6 6 .

WIJNAND VAN ASSENRAADEN, een waarachtig patriot Een man, die zich in het eerste jaar van de Franse tijd zeer verdienstelijk maakte voor de stad ^aarden en het nieuwe regime, was Wijn an .1 van Assenraad en.

Op 3 februari 1791 kocht hij het burgerrecht, waarvoor hij

I k

dagen later de eed aflegde. Op 7 juni 1792 werd hij benoemd tot Gildemeester van het Lakenkopersgilde, hetgeen op 11 juni 179^ wederom het geval was. 27 ok­

tober 179^ wordt hij benoemd tot klokkenstelder, een stedelijk ambt, waarvoor hij vier dagen later opnieuw een eed moest afleggen.

Dan breekt het jaar 1795 aan, het jaar van de "geluk­

kige omwenteling", zoals de resolutieboeken de eerste jaren blijven vermelden.

De burgerij krijgt voor het eerst inspraak in bestuurlij­

ke aangelegenheden, de democratie is nu een realiteit.

Op 31 januari 1795 kiest zij in de Grote Kerk haar ei­

gen gemeentebestuur, de municipaliteit genoemd. Wijnand van Assenraaden wordt tot lid van dit college gekozen.

31 juli moet hij voor zijn andere functies de eed op het nieuwe bewind afleggen. Hij zal dit met plezier ge­

daan hebben, want uit alles blijkt dat hij een waarachtig patriot is. Op dezelfde datum wordt hij dan ook nog ge­

kozen als lid van het committé van Rechtspleging. In­

middels was hij reeds benoemd tot lid van het commité van Inkwartiering en had hij reeds verschillende andere zaken helpen afhandelen. Als deelnemer aan verschil­

lende vergaderingen brengt hij aan zijn medeleden van de Naardense municipaliteit zijn bevindingen uit, waaron­

der die over een nieuw te benoemen baljuw. Veel werk verzette hij in zijn functie als lid van het commité van Inkwartiering, voorwaar geen gemakkelij k baantje.

De stad werd letterlijk overspoeld met militairen aan wie onderdak moest worden verleend. Eerst warem het de Fransen van wie bekend was, dat zij van alles te kort kwamen. Later waren het onderdelen van het leger van de nieuwe "Bataafsche Republiek", die allerlei bezwa­

ren meenden te moeten maken tegen de door hen verschul­

digde inkwartieringsgelden. Daarbij kwam het nog al eens voor, dat niet alleen de soldaten maar evenzeer de of-

TVE 2-67

ficieren zich misdroegen, vooral na het te veel ge­

bruik van sterke drank. Dan was het weer een dronken Mecklenburger, die luidkeels "Oranje boven" liep te

schreeuwen, dan weer was er onenigheid in de kroeg over betaling of waren het van niets wetende burgers, die het ontgelden moesten.

Ook dominee vond dat het tijd werd om op te treden ! Soldaten, die naakt en dan nog wel op hun rug in de grachten gingen zwemmen, wekten grote verontwaardi­

ging op bij de Waalse predikant. Hij ging zijn beklag doen. Verder was^hem ter ore gekomen, dat soldaten,al­

weer zonder enig uniformstuk aan dan hun laarzen, in huizen gingen waar zich vrouwen bevonden. Die warm­

bloedige Fransen, je kon het maar niet weten.

De resultaten van deze militaire escapades bleven dan ook niet uit. In het Burger-Weeshuis stegen de ge- boorte-percentages schrikbarend. Zo sterk zelfs, dat de stadsvroedvrouw er een extra toelage voor kreeg.

De municipaliteit, de leden van het commitê van In­

kwartiering en niet te vergeten de jonge dochters, zaten er letterlijk en figuurlijk mee i

Een veel triestere zaak in die dagen was de betaling met de waardeloze assignaten, het Franse papiergeld,

dat men verplicht was aan te nemen en waarvan men na inwisseling praktisch geen duit voor terug kreeg.

Op 11 augustus werd van Assenraaden te samen met enige anderen onder wie de Waalse predikant benoemd tot lid van de commissie ter inwisseling der assig­

naten, met alle ellende van dien.

Daarnaast heeft hij getracht mede te werken aan de op­

richting van de Gewapende Burgerwacht, een voortzet­

ting van de voormalige schutterij. Hiervoor bleek het spreekwoord "met onwillige honden is het slecht ha­

zen vangen" wel zeer toepasselijk te worden. De bur­

gers van Naarden waren nu eenmaal niet voor dit soort zaken warm te krijgen. En degenen, die er nog aan mee deden, die waren meer belust op bier, dan op excer- ceren. Orde en tucht waren dan ook ver te zoeken, hierbij kwam dan ook nog, dat ook deze instelling in het begin op de meest democratische wijze diende te functioneren. De minderen behoefden zich niet meer door de meerderen te laten uitkafferen en hadden TVE 2-66

recht van spreken, dat deden ze dan ook, vooral na een stevig glas bier.

Verder maakte van Assenraaden zich nog verdienstelijk in tal van andere functies, die ten doel hadden de burgerij de weg naar de democratie te wijzen en hun stedelijk welzijn te behartigen .

°P 31 januari 1796 vertrekt hij naar Amersfoort. Een vol jaar had hij zich volledig ingezet voor een zaak, die de Naardense burgerij ten goede was gekomen.

H.POOLMAN, Naarden Het "MIDDEN- of HOOFDWERK5 van het "OFFENSIEF VOOR NAARDEN", een uniek historisch vestingwerk.

In het jaar 1868 werdtbegonnen met het aanleggen van het z.g. "OFFENSIEF VOOR NAARDEN*. Het omvatte het nog bestaande Midden- of Hoofdwerk, thans binnen de sportterreinen bij het Spant te Bussum gelegen, ge­

flankeerd door twee vleugelwerkjes, waarvan het lin­

ker gelegen was dwars over de Huizerzandweg, tegeno­

ver de Gooise Boer, en het rechter bezuiden Bussum, tussen de Doodweg en de grintweg naar Hilversum.

Beide werkjes zijn reeds lang verdwenen.

Met de in 1877 aangelegde batterijen "Aan de Koedijk"

(Hilversumse Meent) en "Vooruit Bussum", werd het ge­

heel later genoemd de "vijf batterijen voor Naarden".

Op enkele aantastingen na, is het Hoofdwerk tot op heden nog vrij goed bewaard gebleven. Het Glacis

(borstwering of wal aan een bedekte weg) met de droge gracht aan front en zijkanten zijn overwoekerd met hout- opslag. De zg. gecreneleerde muur aan de keelzijde (gedeelte dat tussen de flanken ligt) van het werk is, evenals de toegangsbarrière voor het grootste deel afgebroken, terwijl de openingen in uitspringende ge­

deelte van genoemde muur (Frontcaponnière) zijn dicht­

gemetseld .

Het Werk is gebouwd volgens het zg. Polygonale

systeem, ontworpen door de Franse vestingbouwkundige Markies de Montlambert (I71A.I799).

Het bijzondere van dit vestingwerk is dat het een van de weinige forten is, aangelegd in hoog terrein, dus met een droge gracht.

TVE 2-69

Gooimeer

Naarder-

Hoofd- werk

A grens van het afgezande gebied. R fort "Ronduit".

K forten "Karnemelksloot", 1 fort "Koedijk", 2 fort

"Bussum Vooruit", 3 fort "Werk IV" (hoofdwerk) met twee vleugelwerkjes.

-o-

Het unieke van deze droge gracht is, dat de verdedi­

ging hiervan moest geschieden achter een op de bodem van de gracht, rondom het werk lopende muur, voor­

zien van schietgaten^ de reeds genoemde "gecreneleer- de muur". B eze muur loopt op 2 meter uit de hoofdwal en heeft ^vijf plaatsen uitbouwen, caponnières geheten.

Vier hiervan zijn gelegen op de plaatsen waar de gracht hoeken maakt. Midden voor het Werk steekt de frontcaponnière uit. Het is een zwaarder bouwsel, TVE 2-70

waarin o.a. ook de toiletten waren ondergebracht.

Door een overdekte doorgang (poterne) in de saillant (punt van een bastillon)(breed 3.20 m , hoog 3 m. en 37*30 m lang) konden de verdedigers zich via de front caponnière achter de verdedigbare muur opstellen en eventueel terugtrekken.

In de keel van het Werk liggen, links en rechts, bom­

vrije gebouwen die bestemd waren voor logies, keuken en magazijn.

Uit een rapport van de t.m.Inspecteur van Fortifica­

tiën uit het jaar 1867 aan de Minister van Oorlog, blijkt wat het doel was met het aanleggen van het "Of­

fensief vóór Naarden".

Van het hoge terrein ten zuiden van Bussum meende men een nuttig gebruik te kunnen maken, waardoor het le­

ger voor grote verliezen zou kunnen worden bewaard, hierdoor zou n l . een groot deel van het leger zich voorlopig kunnen opstellen in een verdedigbaar kamp, wanneer het door een te overmachtige vijand gedwongen zou zijn naar de zijde van Naarden terug te trekken.

Immers, het zou een geruime tijd in beslag nemen, voor dit leger in verschillende colonnes door het défilé

(de poorten en bedekteweg) van de vesting Naarden,op de reduitstelling (laatste weerstandskern binnen een vesting) van Amsterdam zou moeten terugtrekken.

Door de inrichting van deze verdedigbare ruimte, ver voor de vesting, meende men zich zolang te kunnen verdedigen tot de massa van de hierin opgevangen troepen de terugtocht volbracht had.

Om deze reden, maar ook om de bijzondere plaats die dit enige overblijfsel van het v.m. "OFFENSIEF VOOR NAARDEN in de historie van de Nederlandse Vestingbouwkunst in­

neemt, is het Werk opgenomen op de lijst van bescherm­

de Monumenten en verdient het te worden bewaard en zo enigszins mogelijk in de oorspronkelijke toestand te worden hersteld.

C.A.de Bruijn, Archivaris Stichting Menno van Coehoorn.

(Noot van de redactie: Ook wij zijn van mening dat het Werk bewaard dient te blijven. Wij zijn het dan ook ge- TVE 2-71

heel niet met de gemeente Bussum eens, die in 1969 als argument voor het afvoeren van het V»erk van de Monumentenlijst schreef + "Immers, het verband met de vroegere vesting Naarden zal, nu het werk geheel door bebouwing is ingesloten, vrijwel een ieder ont­

gaan. Daar ook de andere werken, die tezamen met het in geding zijnde object 'n kring rondom Naarden vorm­

den, geheel zijn verdwenen, komt ons het behoud van dit werk uit monumentaal oogpunt weinig zinvol voor")

-0-

Stichting Vrienden van de Vesting

Een dezer dagen verscheen het jaarverslag van de Vrienden van de Vesting Naarden. Het keurig uitgege­

ven werkje bevat naast vele interessante gegevens een aantal leuke illustraties. Men leest tot zijn gro­

te verbazing, dat er sinds het begin der restauratie al + 100.000.000 bakstenen in de vestingwerken ver­

werkt zijn.

Binnenkort zal het nu volledig gerestaureerde museum- bastion "Turfpoort" voorzien worden van verschillen­

de soorten geschut, waardoor de bezoeker (ruim 23-000 het vorig jaar) een ontwikkeling van de artillerie vanaf de 17e eeuw tot en met de tweede wereldoorlog kan zien.

Vanaf 1 mei is het museum op werkdagen geopend van 10.00 - 16.30 uur, op zaterdag, zon- en feestdagen van 12.00 - 17-00 uur.

Tentoonst."1000 jaar Erfgooiers": Nabetrachting Na verlenging met drie weken is deze tentoonstelling op 20 februari gesloten na bezocht te zijn door meer dan twaalfduizend bezoekers.

Zoals ik reeds op de sluitingsbijeenkomst opmerkte zijn twee aspecten hierbij naar voren getreden en wel:

1. Er blijkt, hetgeen vooral in de kleinere plaatsen naar voren treedt, een duidelijk verschil te be­

staan tussen de oorspronkelijke bevolking, waarvan de Erfgooiers de kern vormen, en degenen die zich later in het Gooi zijn komen vestigen. Een veel groter aantal van deze laatsten dan verwacht was TVE 2-72

wist niet precies wat Erfgooiers eigenlijk waren en daardoor ook niet wat de verkoop van de Meenten en de bebouwing daarvan voor het Gooi gaat betekenen.

Hopenlijk heeft de tentoonstelling verhelderend ge­

werkt in dit opzicht.

H. Een ontstellend tekort aan samenwerking op cultu­

reel gebied tussen de Gooise gemeenten. Dat de tentoonstelling nu toevallig in Laren gehouden werd doet niets af aan het feit dat het een Gooise tentoonstelling was, d.w.z. dat elke Gooise ge- meente zich daarbij evenzeer betrokken had behoren

te gevoelen. Niettegenstaande alle moeite en het feit dat onze tentoonstellingscommissie was samen­

gesteld uit leden woonachtig in alle gemeenten van het Gooi is het slechts zeer gedeeltelijk gelukt voldoende gemeentelijke belangstelling te verkrijgen.

Naast de zeer geslaagde Erfgooiersavond, waarop o.

a. de prachtige film van de heer v.d.Berg werd vertoond, gaven alleen de gemeenten Blaricum, La­

ren en Naarden gemeenteavonden, die een enorm suc­

ces waren.

Behalve aan de geschiedenis van het Gooi en de ver­

dwijnende Erfgooiers was ook een belangrijk deel van de tentoonstelling gewijd aan et heden, verleden en toe­

komst van het Gooi, beter rog: hoe mooi het Gooi was, wat daar nog van over is en hoe lelijk het zou kunnen worden wanneer nog meer natuurschoon zou worden ver­

nietigd .

In dit opzicht hebben wij er steeds nadrukkelijk op ge­

wezen dat nu wel de tijd gekomen is paal en perk te stellen aan het steeds maar weer aanleggen van nieuwe wegen en dat het verkeer nu maar eens zich offers moet gaan getroosten.

Ik geloof dat onze tentoonstelling door hierop te wij­

zen bijzonder nuttig werk heeft verricht.

R.W.C.van BOETZELAER - Laren Voorz.Tentoonst.-comm.

TVE 2-73

ZE KONDEN NIET GOED METEN ! (TVE 2,23)

Ik heb bij mijn onderzoek vaak oude kaarten op nieuwe kaarten moeten inpassen en heb daarbij, geheel over­

eenkomstig mijn verwachtingen, verschillen ontdekt.

De oorzaak daarvan is dat "ze niet goed konden meten"

want de techniek van het landmeten in de 17e en l8e eeuw was welsiwaar goed wanneer het om kleine opper­

vlakken b.v. een polder of enkele percelen land ging, maar schoot te kort wanneer het om gebieden ging met «

een oppervlakte van enkele honderden vierkante kilo­

meters. De oorzaak van de fouten ligt in het ontbre­

ken van een z.g. triangulatie oftewel driehoeksme­

ting. Slechts in die gevallen van een driehoeksme­

ting, die alle kerktorens in een streek in een drie- hoeksnet opneemt, betsaat er de garantie dat een mo­

derne kaart op een oude kaart past.

IJ kunt tot in het oneindige proberen om telkens uit­

gaande van twee vaste punten de overige tot dekking te brengen, het zal u nooit gelukken.

In de wiskunde is dit probleem bekend en heet het overbepaalde gelijkvormigheidsaansluiting. Daarbij gaat men er van uit dat men geen enkel oud en nieuw punt tot dekking brengt maar een zodanige dekking uitvoert dat de som van de kwadraten van de reste­

rende afstandsverschilien minimaal is. Wanneer een dergelijke overbepaalde gelijkvormigheidstransformatie wordt uitgevoerd, kan men een standaard afwijking in de ligging van de punten berekenen die weer een maat is voor de nauwkeurigheid waarmee in de oude tijd ge­

meten werd.

Prof.Dr.Ir. C.KOEMAN, Utrecht UIT DE KERKHISTORIE VAN HUIZEN

De bekende Hilversumse predikant Ds Molemans zou in 1830 in Huizen preken. Een gemeentelid bracht hem weg en had onderweg, natuurlijk veel met dominee te praten. Er werd een binnenweg gereden, die wat kor­

ter en stiller was en spoedig waren de reizigers in diep gesprek, alles rondom zich vergetend... het paardje stapte wel aan. De voerman ontving natuurlijk menig bemoedigend woord, tot eindelijk de dominee TVE 2-74.

vroeg: "Komen we nu n o o i t in Huizen ?"

Ja, helaas was het paard een verkeerd wagenspoor in­

gelopen en op de grote heide was men nog even ver van huizen af als aan het begin van de reis. Anderhalf uur te laat kwam men in Huizen. De kerkgangers waren wachtensmoede heengegaan, doch geen nood, men wist in huizen wel raad. De klok werd geluid, mannen en vrou­

wen kwamen opnieuw en Ds Molemans had een volle kerk.

J.SCHIPPER, Hilversum PRENTBRIEFKAARTEN VERZAMELEN

Op deze plaats behoeven we allang niet meer een opwek­

king neer te schrijven, om prentbriefkaarten te verza­

melen. Tijdens de bijeenkomsten van de Tiende Kout in de Turfloods te Naarden (iedere 10de van de maand,des avonds vanaf acht uur) gaan er al zóveel kaarten over de tafel en wordt er al zó door velen op gerekend dat men zijn dubbelen er kan ruilen, dat het overbodig is

op zichzelf het verzamelen aan te bevelen.

Toch mag er nog wel eens iets over worden geschreven.

Want schuilt de waarde voor de een in een verzameling van werkelijk alle ooit in het licht gebrachte kaarten, oud en nieuw, gekleurd en ongekleurd (kortom: comple­

tering van series), een ander wil alleen oude kaarten om zelf de kans te hebben eens wat te puzzelen om precies vanaf hetzelfde standpunt de huidige situatie te fotograferen. En een derde wil alleen-maar de his­

torie van de gemeentehuizen tussen Vecht en Eem aan de hand van prentbriefkaarten vastleggen.

Het totaal van die collecties levert echter ook nog anderszins weer veel belangwekkends op. Als de postze­

gel er niet afgeweekt is (in een tijd toen die meer waarde had dan de kaart), dan is er kans, dat u een poststempel vindt, dat de PTT er in de oude tram heeft opgeslagen ! En die poststempels naast elkaar leveren weer een interessante kijk op allang vergeten feiten:

waar werden de poststukken gesorteerd, waar overgela­

den (en opnieuw gestempeld), enz.

Van de historie van de gemeentewapens in het Gooi is maar weinig bekend: ze waren er plotseling . . . Maar het was wel een tweetal prentbriefkaarten uit

TVE 2-75

een Bussummer collectie die ons het bewijs leverde, dat reeds op het oudst bekende raadhuisje het wapen voorkwam, nog voordat de Koning aan het dorp het recht verleende een wapen te voeren.

Er zijn series uitgegeven van dorpstypen: maar in be­

perkte kring is het niet mogelijk gebleken, al deze typen te indentificeren. Alleen door het ten toon stellen en gezamenlijk overleg tussen afzonderlijke verzamelaars, maar ook anderszins historievorsers is er iets van te maken.

De Stichting Tussen Vecht en Eem wil graag eens in overweging nemen op welke wijze wellicht iets op het gebied van prentbriefkaarten-verzamelen valt te or­

ganiseren. U weet toch, dat in het Rijksarchief in Haarlem een grote collectie aanwezig is ? En ook in De Vaart in Hilversum, op het Raadhuis in Bussum en Huizen zijn mooie collecties.

Er moet echter eens iets mee gebeuren ! Hebt u een idee ? Boekjes uitgegeven met een kleine selectie uit een verzameling heeft ook zo weinig zin . . .

K L S . DORSTIGE BEURTSCHIPPERS

Wat veel stof in de jaren vijftig van de vorige eeuw deed opwaaien in Naarden, was het gedrag van sommi­

ge beurtschippers. In 1859 voeren er nog vier trek­

schuiten dagelijks heen en terug naar Amsterdam, van welks gemeentebestuur er nogal eens klachten binnen­

kwamen. Nu is varen een natte aangelegenheid en dat was misschien wel de reden, dat een aantal schip­

pers nogal eens last van een droge lever hadden en van tijd tot tijd stijf in het vocht stonden.

Nu was en blijft Amsterdam daar werkelijk de meest ge­

ijkte stad ter wereld voor, want nergens trof je zó­

veel ouwe jongens. In Naarden zat men er echter mee, daar kwamen hoofdzakelijk de klachten binnen. Men zag zich dan ook genoodzaakt om waarschuwingen, boe­

tes en zelfs een enkele maal ontslag uit te delen.

Dan zat men weer met het probleem naarstig naar een nieuwe schipper te moeten zoeken, die op zijn beurt weer naar de vereiste borgtocht moest rondzien.

TVF ?-7ó H.POOLMAN, Naarden

Redactie-secr. : Drs B.G.J.Elias, Elpertneer 20b- - A'dam.

2e secr.: J.V.M.Out, Raadhuislaan 87 - Eernnes Dagelijks bestuur van de Stichting "Tussen Vecht en Eem'!

Voorzitter: O.L. van der Aa, Amsterdam

Secretaris: Kl.Sierksma, Brink 36 - Muiderberg. / tel. 029^2-1^70.

Penningmeester: L.Steinhauzer, Gooiersgracht lkl, Laren.

Bankrekening (ten name van de Stichting) Amro Bank Laren NH, postrekening van de

_ _ _ __ _ _ J

bank 27^7^6.

Minimumbijdrage voor begunstigers ƒ 2 0 .- per jaar,

(i n c l .periodiek)