;S»
TUSSEN VECHT EN EEM
Centrale Organisatie van Vrienden van de Historie
van het Gooi en Omstreken
TUSSEN VECHT EN EEM - jaarg.5, af1.1 - febr.1975
j De Hervormde Kerk te Laren, j
De hier volgende brief van P.C.Hooft, handelende over de N.H.kerk van Laren, is weinig bekend en merkwaardig genoeg om eens nader te worden bekeken.
Bij doorlezing komt al dadelijk de vraag naar voren hoe dr kerk er in de tijd van Hooft heeft uitgezien d.w.z. was het al de kerk zoals wij die thans kennen of hebben we nog met de oude kapel te doen.
Zoals bekend wordt algemeen aangenomen dat de huidi
ge kerk in 1521 gebouwd is en wel op grond van het feit dat dit jaartal voorkomt op de meest oostelijke balk in het schip van de kerk, waarbij echter niet de mogelijkheid is overwogen dat deze balk nog afkom
stig zou kunnen zijn uit de oude kapel waaruit de kerk is voortgekomen.
Twee passages uit de brief van Hooft doen twijfels rijzen aangaande het bouwjaar van de kerk en wel:
1. Hooft spreekt nadrukkelijk over de kerk op de hoogte (St.Janskerkhof) en de kapel in het dorp en merkt dan op dat men zich heeft moeten behelpen met de kapel. Indien de huidige kerk in 1521 ge
bouwd zou zijn en dus toen reeds bestaan had moet deze voor de kleine gemeente van Laren toch ruim genoeg zijn geweest zodat niet van behelpen kon worden gesproken.
2. Het is niet zeer aannemelijk dat een in 1521 ge
bouwde kerk in l6l8, dus binnen een eeuw tijds, reeds tot een ruïne zou zijn vervallen.
Wel is dit verklaarbaar wanneer we zouden mogen aannemen dat hier nog van de oude kapel sprake is en dat de vergroting tot de kerk, zoals wij die nu kennen, eerst bij de restauratie kort na l6l8 heeft plaats gehad, waarvan Hooft de gel
den aanvraagt bij de Staten van Holland.
R.W.C.van Boetzelaer - Laren.
TVE 5 - 1
" Aan de Heeren Gtaaten van Hollandt en Westvries- landt.
Edele Grootmogende Heeren,
Het Dorp van Laaren, zijnde het oudste, is eertijds ook • t meeste van vermoogen geweest in Goeylandt, zulx dat het, benevens de Parochykerke op de hoog
te staande, noch was gerieft en versiert met een zeer schoone Kapelle, naa haar geleegenheidt, in den Dorpe gesticht. Maar geduurende de troufclen, de huislieden niet machtig zijnde, de voorsz.kerke, buiten ‘t Dorp geleegen, vry te houden van 5t ge
boefte, dat er zich dikwils in legerde en sterk hieldt, hebben gaarne gedoogt, dat by Uwe Ed.Groot Mog. dezelve is gedemolieert, en al st geene de materiaalen opbrachten aan gelde, gesmolten in de middelen van ft gemeene landt. Ende zedert hebben zy haar beholpen met de Kapelle, 't welk hen voor
taan niet doenlijk is, zonder notoir perikel: ge
merkt dezelve (naa inspectie en kennisse by my ge
nomen) de ruine niet lange zal konnen ontstaan.
D-oorzaak van aeeze vervallinge, is mangel van jaarlijx inkoornen, en dat d armoede van den dorpe niet toegelaaten heeft eenigszins de handt daar aan te houden. D'Ingezeetene nochtans, te gemoet ziende, dat zy (welker voorouders boven al d'ander dorpen pleegen uit te steeken) binnen korten tijdt zonder kerke zullen zitten, en konnen niet min als haar des grootelijx laaten verdrieten;; zoo zeer ook dat z y , niet tegenstaande de groote soberheidt haarer middelen, geresolveert zijn, haar zelven te belasten metter voorder onderhoudt van de zelve Kapelle, indien die eenmaal naar den noodigen eisch in behoorlijke forme mogte worden gerepareert Bidden zy lieden overzulx, en ik op haaren naame, en verzoek Uwe Ed Gr.Mog, gelieve, als vaader ses gemeenen landts, mededoogend en favorabel inzicht te neemen, zoo op 6t verloop van haaren staat, als op de prompte goedtwilligheidt, waarmede zy de penningen van de gedemolieerde kerke geprocedeert, den gemeenen lande hebben laaten volgen: en henlie
71
den voor deezen reize te accordeeren zulken subsi
die, als noodig bevonden zal worden om de voorsz.
Kapelle te brengen in poincten, datze voortaan by haarlieden zoude moogen behoorlijk worden onderhou
den. Waar mede Uwe Gr.Mog. haarlieden zullen ani- meeren, omme in haaren plicht en affectie tot der- zelver gehoorzaamheidt te continueeren, en Godt Almagtig met rny te bidden, dat hy,
Edele Grootmogende Heeren,
Uwer Ed.Gr.Mog regeeringe altijdts meer en meer wil zeegenen, behoedende in haar goede gratie
Uwer Ed.Groot Mog.
Onderdaanster dienaar Van den üuize te Muiden P.C.Hooft. "
den naasttesten Juny l6l8.
Uit: Erieven van P.C.Hooft, Ridder van St.Michiel, Drost van Muiden, Baljuw van Goeylandt, enz.
Te Amsterdam, By Adriaan W o r , en de Erve G. onder de Linden. 1738.
DE GESCHIEDENIS VAN HET KERKGEBOUW TE KORTENHOEF De Heilige Kruiskerk van Kortenhoef (vlgs. "Her
stel kerkelijke Hiërarchie 1833-1953 Dekenaat Hil
versum") is al heel oud. Vroeger bereikte men de kerk via het rooster, de afscheiding tussen weg en kerkhof ter wering van het vee. Na het graven van de vaart bleef in Kortenhoef de kerkbrug "rooster"
heten. Wie nu over het rooster gaat ziet de oude rode steen van kerk en toren opgloeien. Zoals alle oude kerken is ook de Heilige Kruiskerk oost-west gebouwd, met de ingang op het westen, zodat men bij het betreden der ruimte het gezicht richt naar het oosten, naar Jeruzalem, waar Christus zal wederko
men. We betreden deze ruimte in de verwachting van de wederkomst.
Koe lang wordt er al gepredikt binnen deze muren ? De archieven vertellen ons dat Kortenhoef een kapel bezat, die bediend werd door de pastoor van Vree
land. Deze pastoor, Arnold Pietersz Springer, had TVE 5-3
in I38O een geschil met het kerkbestuur van de H.
Sacramentskapel te Amsterdam, omdat ze ten onrechte jaarlijks een maat witte tarwe van hem verlangden.
De zaak was door zijn voorganger, meester Godschalk reeds voor de Officiaal van Utrecht gebracht.
De gemeente heeft zich blijkbaar in de 15e eeuw uit
gebreid, want in 1535 heeft Kortenhoef een eigen pastoor Walterus Amelius, die dat jaar wordt opge
volgd door pastoor Henricus Henrici.
Wanneer de gotische kerk is gebouwd weten we niet Wél weten we dat de kleine klok het jaartal 1^95 vermeldt, zodat we kunnen stellen dat kerk en toren tussen 1380 en 1^95 zijn gebouwd.^-)
In I5A-I werd de kerk verrijkt met een prachtig ge
beeldhouwd koorhek, dat in 1566 bij de beeldenstorm door bijlslagen werd beschadigd. Deze koorstijlen staan thans bij de ingang van de sacristie. Bij die beeldenstorm heeft men blijkbaar toch niet zo erg huisgehouden, want bij de kerkvisitatie van 1593 zijn te Kortenhoef de altaren nog in de kerk aanwezig.
In 1624 heeft men "swaere lasten ende commren daer inne onse kercke soo deur den langdurigen oorloge, als herdecken van deselve onse kercke van haer dacke geheel gebloot geweest sijnde".
Kaar daarmee waren de zorgen niet van de baan. In 1640 kwam er een ingrijpende restauratie. De kerk vertoonde dezelfde gebreken als in 1966, zij begon ernstig te verzakken. De zaak werd grondig aange
pakt. De noordzijde van de kerk was gefundeerd op pijlers van baksteen, waartegen bogen waren geplaatst.
In 16^0 plaatste men boven de bogen muurwerk en bo
ven de steunpunten ramen. De stenen onder in de fun
dering werden niet gemetseld, maar men had een gat gegraven tot het zand op 3 en daar de eerste laag ingestort van een vrij zachte steen. Driehon derd jaar later zou door de verpulvering van deze laag een nieuwe ingrijpende restauratie nodig zijn.
De restauratie van lókO moet bijzonder omvangrijk geweest zijn. niet alleen werd de balk tegen de koormuur vervangen, maar waarschijnlijk is ook de
toren gerestaureerd, want een jaar later werd daar
TVE
5-kde g r o t e k l o k a a n g e b r a c h t . Of d e r e s t a u r a t i e z e v e n j a a r h e e f t g e d u u r d w e t e n we n i e t , m a a r i n I 6 A 7 w o r d t d e k e r k v l o e r v e r h o o g d en w o r d e n de k e r k g r a - v e n o v e r g e l e g d . Welke o m s t a n d i g h e d e n v e e r t i g j a a r l a t e r g e l e i d h e b b e n t o t h e t o p z e t t e n v a n e e n g r o t e l a n d e l i j k e l o t e r i j " v o o r h e t h e r s t e l v a n d e k e r k " i s n i e t b e k e n d , m a a r d a t d i t g e e n k l e i n e z a a k was b l i j k t u i t d e omvang v a n d e v e r l o t i n g . De v e r l o t i n g we rd o p g e z e t i n 1 6 8 2 , m a a r p a s i n 1 6 8 7 vo n d de t r e k k i n g p l a a t s . Er w a r e n 60 0 0 p r i j z e n . De e e r s t e p r i j s : e e n " e x t r a o r d i n a i r g r o o t en w e l g e m a e c k t g l a t s i l v e r e n b e c k e n m e t e e n l a m p e t p o t o f k a n , wegend l8l-z*r l o o t " v i e l op n o . 6 3 8 ^ , a a n M a r i e t j e v a n S w o l l t e U t r e c h t , t e n d e e l . De d a a r o p v o l g e n d e p r i j z e n w a r e n e e n p a a r k a n d e l a a r s en e e n g r o o t a a n t a l b r a n - d e w i j n s c h a l e n . L e v e r a n c i e r v a n a l h e t v e r l o t e z i l v e r w e r k was M a r t i j n v a n V o o r s t , j u w e l i e r en k o o pm a n i n z i l v e r t e U t r e c h t , d i e d a a r v o o r ƒ A6 0 0 , ~ m o e s t o n t v a n g e n . D s . N e c k i u s o n t v a n g w e g e n s d e l o t e r i j ƒ 1 0 . 3 0 6 , - v o o r h e t h e r s t e l v a n d e k e r k . I n 1 7 2 8 w o r d t h e t d a k v a n k e r k g e b o u w en t o r e n v a n l e i e n v o o r z i e n .
I n 1 7 7 9 w o r d t i n d e o m l i g g e n d e p l a a t s e n e e n i n z a m e l i n g g e h o u d e n t e n b e h o e v e v a n de k e r k v a n K o r t e n - h o e f . Zou d i t zijn n . a . v . d e b r a n d op 10 j u l i 1 7 7 8 , d i e K o r t e n h o e f t e i s t e r d e ? H e t d o r p l a g t o e n m e e r r o n d o m de k e r k z o a l s b o d e m v o n d s t e n u i t w i j z e n . Aan d e a c h t e r k a n t v a n de k e r k n i e t v e r v a n h e t k o o r b e v ond z i c h i n de 1 7 e en l 8 e eeuw b e b o u w i n g .
W a a r v o o r d e z e g e l d e n v o o r de k e r k v a n K o r t e n h o e f n o d i g w a r e n w e t e n we n i e t . H e e f t h e t k e r k g e b o u w v a n b r a n d - e n / O f w a t e r s c h a d e i n 17 7 8 g e l e d e n ? A l s 6 j a a r l a t e r i n 1 7 8 ^ de k e r k v l o e r w o r d t o p g e h o o g d m o e t e n e r n i e t m i n d e r d a n 1 1 5 n i e u w e " s a r k - s t e n e " d o o r d e k e r k v o o g d i j w o r d e n g e k o c h t .
I n h e t k o o r m o e t e n op é é n n a ( h e t s a r c o p h a a g d e k s e l ) z e l f s a l l e s t e n e n w o r d e n v e r v a n g e n , i n h e t s c h i p v a n d e k e r k 99 s t e n e n . I e d e r e g r a f e i g e n a a r m o e t ƒ 2 . 5 . 1 3 (= 2 g u l d e n , 5 s t u i v e r s en 1 3 p e n n i n g e n ) p e r z e r k b i j d r a g e n i n de k o s t e n , soms h a d é é n g r a f d r i e " s a r k s t e n e " . I n 1 8 ^ 0 w o r d t d e k e r k n o g m a a l s
TVE 5 - 5
h e r s t e l d . De a a n n e m e r m o e t " d e s t r i j k b a l k a a n h e t o o s t e i n d d e r k e r k b e h o o r l i j k o n d e r s t u t t e n en h e t m u u r w e r k a a n d e n o o r d o o s t h o e k v a n d e b e g a n e g r o n d t o t o n d e r h e t s p a n t t e r b r e e d t e v a n 5 e l 50 d ui m w e g b r e k e n en d a a r n a i n g o e d v e r b a n d w e d e r d i c h t m e t s e l e n en d a a r i n t e m e n a g e r e n 2 o p e n i n g e n v o o r d e l i c h t r a m e n ? Aan d e z u i d z i j d e d e r k e r k de muur v a n b u i t e n t e r h o o g t e v a n 2 e l 20 d u i m o v e r e e n l e n g t e v a n 1 7 e l 5 0 d u i m v o l t e g o o i e n en o v e r t e p l e i s t e r e n . ■*an d e n o o r d - en z u i d z i j d e d e r k e r k t e ma ken 12 s t u k s n i e u w e l i c h t r a m e n h o o g 3 e l 5 0 d u i m , b r e e d 1 e l 15 d u i m . I n de k e r k t e maken t e g e n de z u i d e l i j k e en g e d e e l t e l i j k t e g e n de o o s t e l i j k e m u r e n e n w e s t e l i j k e m u r e n g e d e e l t e l i j k s t a a n d s c h o t w e r k h o o g 1 e l 80 d u i m . H e t l e i e n d a k t e r e p a r e r e n . "
De k o s t e n h i e r v o o r w o r d e n b e g r o o t op c a . ƒ l 6 0 0 . - U i t d e h a n d e l i n g e n d e s k e r k e r a a d s b l i j k t d a t men i n 1 8 4 4 n i e t b e s c h i k t e o v e r e e n c a t e - c h i s a t i e l o k a a l
( w a s m i s s c h i e n de c a t e c h i s a t i e v o o r h e e n g e h o u d e n i n d e z e e r g r o t e p a s t o r i e , d i e i n 1 8 4 0 w er d v e r v a n g e n d o o r d e t e g e n w o o r d i g e ? ) . Men h a d v e r g e e f s v e l e p o g i n g e n a a n g e w e n d bij h e t m i n i s t e r i e v a n e r e d i e n s t en de s y n o d a l e c o m m i s s i e v o o r e e n n i e u w l o k a a l . De k e r k e r a a d b e s l o o t z e l f t e h a n d e l e n .
Timmerman D . S p a a n b o u w t n a a r e e n p l a n v a n d e h e e r S a n d e r s o n t e L o e n e n e e n c a t e c h i s a t i e l o k a a l v o o r ƒ 1 5 0 . - t e v o l d o e n i n 4 t e r m i j n e n . B e t a l i n g g e s c h i e d t u i t d e c a t e c h i s a t i e b u s . A l s i n 1 8 7 1 e e n o n d e r z o e k i n g e s t e l d w o r d t n a a r d e c a t e c h i s a t i e a c c o m o d a t i e m e l d t d e k e r k e r a a d d a t h e t h u i d i g e c a t e c h i s a t i e l o k a a l n i e t g o e d t e n oemen v a l t m a a r d a t d e k e r k v o o g d i j h e t z o v e e l h e t i n h a a r v e r m o g e n l i g t o n d e r h o u d t . I n h e t b e g i n v a n d e z e eeuw we rd h e t a a n b o u w s e l g e s l o o p t , w a a r i n c a t e c h i s a t i e we rd g e g e v e n . Een g e v o n d e n a n s i c h t k a a r t u i t d i e t i j d m e t a f b e e l d i n g v a n d i t b o u w s e l was d e r e d e n d a t d e s a c r i s t i e i n d e h u i d i g e vo rm w e r d a a n g e b r a c h t .
I n d e c e m b e r 1 8 8 3 w o r d t e r v e r l i c h t i n g a a n g e b r a c h t i n d e k e r k . Op 31 d e c e m b e r v a n d a t j a a r w o r d t de e e r s t e a v o n d d i e n s t g e h o u d e n . De k e r k t o r e n w e r d i n 1 9 2 3 r e c h t g e z e t , d a a r t o e w e r d e n k e r k en t o r e n g e -
scheiden. Over de aan de kerk verrichte werkzaam
heden ontbreken in het kerkelijk archief de gege
vens. De "handelingen des kerkeraads" vermelden dat de diaconie voor dit kerkherstel ƒ 1000,- ter beschikking stelde. Over de aard der werkzaamheden zijn we aangewezen op de Kortenhoevers, rond de eeuwwisseling geboren, die deze "restauratie"
(vlgs.dr.mr. J.BélonJe) hebben meegemaakt.
Zij vertellen: "In 1923 werd de kerk van de toren gescheiden door het weghakken van de westmuur der kerk. Er kwam een houten schot in de kerk, zodat
er toch dienst gehouden kon worden. We konden tus
sen toren en kerk doorlopen. Later konden we geen dienst meer houden in de kerk en is de timmerwin- kel van Van de Velden ingericht als kerkzaal, daar was het soms zo vol dat we buiten de deur moesten zitten. In de kerk zijn toen alle grafzerken weg
gehaald, het trapje naar de preekstoel dat voor
heen in de consistorie (het tegenwoordige koor;
stond werd in de kerk geplaatst. Vóór die tijd ging de ds. in de consistorie het trapje op, deed boven aan de trap een luik open en stapte dan zo in de preekstoel.
Je zag dan ineens een dominee uit de diepte omhoog rijzen. Wat er verder in de kerk gebeurd is, weten we niet, we hebben ongeveer een jaar lang kerk ge
houden in de timmerwinkel.
Het koorhek werd in 1947 verwijderd, toen is ook de bank van burgemeester van Nes van Meerkerk gemaakt (in de gerestaureerde kerk de kostersbank tegen de torenmuur), rgerestaureerd is de kerk toen niet, de zerken zijn er niet uit geweest"
-) Door B.J.M.de Bont wordt als jaartal 1498 ge
noemd (1902). Het opschrift op de klok is ondui- d elijk.
2 ) Was er voordien sprake van een dicht stuk muur
werk ?
Het bovenstaande komt voor in het boekje over de restauratie van de hervormde kerk te Kortenhoef
1904-1974 (door me v r .A.C.Fokkema-Siccama).
TVE 5-7
van
Het bedoelt niet te zijn een complete geschiedbe- schrijving van de kerk. Voor dit boekje werd eenvou
dig gebruik gemaakt van het op dat moment bij mij voorhanden zijnde materiaal.
Misschien zijn er onder de lezers, die mij kunnen ver
tellen waar ik meer te weten kan komen over de res
tauratie van 1922. Sinds de verschijning van het boekje heb ik wel meer gegevens ontdekt, maar mij ontbreekt nog het gepubliceerde verslag van de toen
malige architect dhr. A.Kok te Bussum. In de kerke
lijke archieven zomin als in die der gemeente of bij monumentenzorg is hierover iets te vinden.
Het verhaal over deze restauratie werd mij gedaan door de heer J.v.d.Broek en D.Spaan te Kortenhoef.
Aan het bovenstaande kan nog worden toegevoegd, dat bij het aanleggen van de hemelafvoer die door vrij
willigers geschiedde aan de noordzijde van de kerk enorme hoeveelheden oude stenen werden ontdekt tus
sen het zgn. gedooptenpoortje en de noordoostpunt van het schip.
A.Fokkema-Siccama, Kortenhoef.
(Overname alleen met toestemming van de auteur).
; DE VERBODEN KRINGEN RONDOM BUSSUM j
Direkt na het vertrek van de Fransen in l8l3 nam de Nederlandse regering maatregelen om alle vesting
werken in een betere staat van verdediging te bren
gen, teneinde ons land voor een nieuwe overrompe
ling te behoeden.
Reeds op 16 november l8l4 werd hiertoe een wet aan
genomen, welke na enige wijzigingen en uitbreidingen als de Kringwet van 21 december 1853 bekendheid kreeg.
Het doel van deze wet was om rondom de vestingwer
ken waartoe ook die van Naarden behoorde een vrije ruimte te behouden ten behoeve van de verdediging.
Die vrye ruimte werd aangeduid met de term "Verbo
den kringen", omdat het verboden was zonder toestem
ming in die ruimte te bouwen, houtgewassen als boom
gaarden te planten of enig ander werk te maken,
TVE 5-8
goals bruggen, sloten en sluizen, voor zover daar
toe op grond van de wetsbepalingen geen speciale vergunning was vei’leend .
De vestingwerken waren in vier klassen ingedeeld, waarvan de eerste klasse uiteraard de belangrijkste was. Hiertoe behoorde de vesting Naarden, als sluitstuk van de Hollandse waterlinie. Behalve de stad binnen de wallen behoorde hiertoe ook Fort Honduit, de lunetten van de Karnemelksloot en de vijf batterijen ten zuiden van Naarden. D eze laat- sten lagen even buiten Bussumin de Eng en op de Meent en werden aangelegd tussen 1866 en 1879.
Op bijgaande kaart (zie middenvel) is aangegeven waar deze batterijen lagen. Werk .1 (Fort Koedijk) lag even buiten de gemeentegrens op de Hilversumse Meent aan de Koedijk en was bereikbaar via een pad, vanaf de Meentweg bij het Meenthek. Werk 2 "Bussum Vooruit” geheten lag ten zuiden van de Zandzee bij de laatste bocht van de Nw.'sGravel.weg. Op deze plaats staat nu het Sportfondsenbad.
Werk 3 lag aan het einde van de Brinklaan waar nu de vijver aan het begin van de Ceintuurbaan te vin
den is en was ht zogenaamde rechtflankwerk van het fort "Offensief voor Naarden", dat ook bekend was als Werk k en nu nog deel uitmaakt van Sportpark Zuid. Dit werk was het hoofdwerk van deze verdedi
gingsgordel en werd aan de Amersfoortsestraatweg tegenover de Gooische Boer gekompleteerd door het
"linkerflankwerk".
Zoals uit de tekening blijkt, waarop het stratenplan van omstreeks 1 9 2 5 is weergegeven, vormden deze vijf batterijen een krans van vestingwerken langs de zuidzijde van het dorp. Het was de laatste verdedi
gingslinie vóór de vestingwerken van Naarden, te
gen de uit het zuiden oprukkende vijand.
Een volgende linie lag op de grens van de Zuider- eng en de Crailose heide, vanaf de zandafgraving langs de spoorlijn naar Hilversum tot aan de Amers- foortsestraatweg, waarnu de Kolonel Palmkazerne staat.
Om de bemanning van de batterijen de mogelijkheid te geven de bewegingen van de vijand te observeren
TEV 5-9
teneinde tegenmaatregelen te kunnen treffen en om de vijand dekkingsmogelijkheden te onthouden moest er rond de batterijen een ruimbemeten open terrein zijn.
Daartoe werden volgens de bepalingen van eerderge
noemde wet drie kringen vastgesteld. Allereerst de
"kleine kring" op 300 m. van het fort, vervolgens de "middelbare kring" op 600 m. en tenslotte de
"grote kring" op 1000 m. afstand.
Binnen de kleine kring mochten alleen met toestem
ming van de minister van oorlog, uit verbrandbare materiaal zoals hout opgetrokken objecten worden gebouwd mits het grondoppervlak niet groter was dan ^0 vierk.meter, dus bijvoorbeeld schuren en tuinhuisjes. Ook mocht men met speciale toestem
ming een geheel houten huis bouwen, met dien ver
stande dat de schoorsteen niet gemetseld was en op het dak geen pannen lagen. Ook kon er toestemming worden gegeven voor het plaatsen van hekken en af
sluitingen .
Tussen de kleine en middelbare kringen mochten hou
ten gebouwen worden geplaatst met een gemetselde schoorsteen en stookplaats en dakbedekking naar verkiezing. Onder de houten gebouwen mocht een ge
metseld fundament komen als dit niet hoger werd dan 5o cm.
Tussen de middelbare en grote kringen mochten alle soorten gebouwen worden opgetrokken. Houtgewassen mochten in alle kringen worden geplant.
Zo op het eerste gezicht leken deze Verboden Krin
gen niet zo'n ernstige hinder voor de uitbreiding van de bebouwing en de ontwikkeling van het dorp.
Het risico was evenwel groot. Zodra de vesting in staat van oorlog of beleg was verklaard, mochten alle gebouwen en getimmerten, alle afsluitingen, houtgewassen, hopen en stapels binnen de kleine en
middelbare kringen zonder pardon op last van de militaire kommandant onmiddellijk weggeruimd worden.
Er was wel een schadevergoedingsregeling maar in
tussen zat je toch wel ineens zonder iets. De lust om in de verboden kringen een huis te bouwen is
TVE 5-10
dan ook altijd gering geweest. Slechts enkele houten villa's langs het laatste gedeelte van de N w . £sGra- vel.weg getuigen nog van de durf van hun stichters.
In de Zuidereng stond langs de St.Janslaan een hou
ten villa van Dankmeyer met een paar houten woningen In de "kaap" aan het verlengde van de Laarderweg konden in 1919 de houten noodwoningen gebouwd worden Een ander voorbeeld is de Gooische Boer vóór 1931.
Een uitzondering hierop vormde de Bussumse waterto
ren met dienstwoning en pomphuis die allen van bak
steen waren en binnen de kleine en middelbare kring van Werk 3 werden gebouwd in 1897» Een mogelijke ver
klaring is dat de watertoren dienst zou kunnen doen als uitkijkpost en daardoor strategische waarde be
zat. Het pomphuis lag beneden het schootsveld in de afgraving langs de spoorlijn. De dienstwoning zal wel op de koop toe zijn «genomen en mocht van de zijde van de waterleidingmaarschappij dan wel gesloopt worden.
Na de eerste wereldoorlog werd de waarde van de ves
tingwerken al als dubieus gezien en werd toestemming verleend voor de bouw van de woningblokken aan de Kuizerweg tussen de Keizer Ottostraat en de K.P.C.
de Bazelstraat binnen de kleine en middelbare kring van ’Werk 3»
In de gemeente Naarden verrezen buiten de vesting houten huizen langs de Verlengde Fortlaan, de Sant- manlaan, de Nagtglaslaan en de Lamb.Hortensiuslaan.
Bebouwing bleef echter nog een uitzondering. Bussum was met een gedeelte van de Bijlstraat en de Hamer
straat als duidelijke afsluiting aan de grens van zijn mogelijkheden o
Zo bleef de opsluiting in de verboden kringen tot op 28 mei 1926 het Koninklijk Besluit werd ondertekend waarin onder meer wordt bepaald dat als vesting werden opgeheven: Naarden met fort Ronduit, de wer
ken aan de Karnemelksloot en de vijf batterijen ten zuiden van Naarden.
Hiermee was Bussum uit de omklemming van de Kring- wet verlost en kon het zijn aandacht gaan wijden aan uitbreiding in de richting van Hilversum.
Aangezien het Rijk geen behoefte meer had aan de bat
terijen werd door het gemeentebestuur met het Minis- TVE 5-11
terie van Oorlog onderhandeld over de overdracht hier van aan de gemeente.
Het beoogde doel werd bereikt en op 3 september 1923 nam de gemeenteraad met algemene stemmen een voorstel van B en W aan om de Werken 2, 3 en
k
liggende in de gemeente aan te kopen. Werk 1 lag immers in Hilversum en werk 3 in nuizen. Vooral Werk k was voor de gemeente van belang. Dit was het grootste en het mooi
ste. Reeds toen werd in de gemeenteraad gesteld dat het beschouwd kon worden als het beginpunt van een open ruimte tussen de later te stichten bebouwing.
Deze groenstrook van Naarden via het Bilderdijkplant- soen, het Mouwtje en Beatrixplantsoen naar Werk k lopend werd luchtlong gedoopt, later veranderd in
"groene long" van Bussum.
Weldra werd besloten het voorterrein in te richten tot gemeentelijk sportterrein. Langs de Voormeulenweg werden drie tribunes gebouwd waar vanaf de bezoekers van het sportpark een fraai uitzicht hadden op de achter het terrein liggende hoge wallen. De werken 2 en 3 werden kort daarop gesloopt, evenals 1 en 5- De verboden kringen hebben nog een paar sporen nage
laten in de vorm van afgesneden hoeken aan woningen die er zo dicht mogelijk tegenaan gebouwd werden.
Voorbeelden hiervan zijn de villa op de hoek van de St.Janslaan en Singel en in dezelfde lijn St.Janslaan 67, bovendien Laarderweg 110 en uiteraard het ver
schil in bouwstijl van bijv. Korte Singel, Hamerstraat, Bijlstraat. Achtermeulenlaan en Badhuislaan.
M. J.M.Heijne, Bussum
Aanleg van de straatwegen van
's
Graveland via Hilversum naar Soestdijk en van Hilversum via Maartensdijk naar Utrecht in de ja-
... ren 1826 en 1827- ...
- o -
Toen in het begin van de vorige eeuw de postweg Am- sterdam-Amersfoort werd aangelegd en bestraat liet men deze lopen over Naarden, Laren en Eemnes.
Hierdoor kwamen Hilversum en !s Graveland buiten het
verkeer te liggen, dat nu van de nieuwe straatweg gebruik ging maken.
Het is dan ook geen wonder dat de burgemeesters en enkele notabelen van deze plaatsen gingen samen
werken om vergunning te verkrijgen om de wegen van
• s Graveland via Hilversum naar Goestdijk en van Hilversum via Maartensdijk naar Utrecht, die nog zandwegen waren, te mogen bestraten.
Bijgaande stukken geven een aardig beeld van de wijze waarop en de voorwaarden waaronder deze bestrating in de jaren 1826 en 1827 is tot stand gekomen.
Laren N.H. R.W.C.van Boetzelaer
- o -
Hilversum 26 Juny 1826 Aan
Zijne Koninklijke Hoogheid den Heere Prinse van Oranje.
Het Gemeente Bestuur van Hilversum zich met dat van 's Gravenland en de Heeren Corverhoofd, van Loon en Backer aldaar bij requeste van Zijn Majesteit den K o - ning hebbende geadresseerd, ter verkrijging van oc
trooi tot de daarstelling van eene straatweg, van het noordeind van !s Gravenland tot nabij Loestdijk, vermeende van de gelegenheid van Uwer Koninklijke Hoogheids tegenwoordigheid op deszelfs domein Soestdijk, te mogen gebruik maken, zooals hetzelve de Vrijheid neemt te doen bij deze, om de belangen van dezelfs ingezetenen bij de bewuste onderneming aan Uwe Koninklijke Hoogheid eerbiedig voor te dragen.
Zich zoo nabij de plaats zelve bevindende en daar
door in staat zelve deswegen te kunnen oordelen, is het geheel overtollig Uwer Koninklijke Hoogheid op te houden, of met een vertoog van het zeker verval van het naburig 9s Gravenland, bij gebreke van de geprojecteerde verbeetering der communicktien, daar het een algemeen verschijnsel is dat lusthuizen en buitenplaatsen verrijzen overal langs de straatwegen, en door een natuurlijk gevolg elders minder gezocht worden en moeten vervallen; of met eene opnoeming van de voordeelen die de verlangde weg voor den
TVE 5-13
l u n e t t e n JCaco*»rvcJWsLot
a
'ivWerk 5
landbouw en Fabrijken van Hilversum zoude kunnen op
leveren, terwijl het vertier en meerdere doortogt nog eigene en bijzondere voordeelen ten gevolge heeft, die in vroegere jaren reeds voor een ge
deelte door Hilversum zijn genoten, doch door het zelve vele jaren verloren zijn, door de aangelegde weg over Eemnes, die een goed gedeelte van de pas
sage over Hilversum en 's Gravenland deed verval
len, en welks ondernemers alzoo thans met gene billijkheid klagen kunnen dat de twee laatstgemelde dorpen uit hunne eigen middelen en door hunne eige
ne nijverheid, iets trachten terug te krijgen van het geen, waarvan die van Eemnes, Laren en Naarden, reeds zoo veele jaren hebben geprofiteerd.
Het Gemeente Eestuur gevolet wel, dat dit onder
werp niet eigenlijk tot de bemoeijingen van Uwe K o ninklijke Hoogheid behoort, doch de omstandigheid dat een gedeelte des bedoelden wegs langs en door Uwer Koninklijke Hoogheids Domein is loopende, is eene niet onnatuurlijke aanleiding om, welligt zeer bestreden, maar echter bij ons zeer regtrnatig ge
oordeeld wordende belangen, bij Uwe Koninklijke Hoog
heid, die door de nabijheid van Soestdijk zoo zeer met het locale bekend is, voor te staan, en het is uit dezen hoofde dat wij ons vleien dat de bij dezen genomen vrijheid Uwer Koninklijke Hoogheid niet onge
vallig zal zijn.
Uwer Koninklijke Hoogheids Onderdanige Dienaren
Het Gemeente Bestuur van Hilversum Burgemeester en Assessoren
w.g. B.AndrLessen.
ter ordonnatie g
w.g. A.Perk. secret Wij 'Willem bij de gratie Gods Koning der Nederlanden, Prins van Oranje- Nassau, Groot-Hertog van Luxemburg
e n z .e n z .enz.
Gezien het adres van J.Corver Hooft, W.van Loon en H. Bakker, grondeigenaars te 's Graveland, 1 Julij 1826
No 178
B.Andriessen, Burgemeester te Hilversum en E.P.
Schimmel, Burgemeester van fs Graveland, daarbij vergunning verzoekende tot het bestraten van den weg van het Koordeinde van ‘s Graveland over de Leeuwenlaan tot het einde van Hilversum en v^n daar tot op een punt des straatwegs van Naarden naar Amersfoort bij Soestdijk, mitsgaders van Hilver
sum tot aan den tolakker bij Maartensdijk, als meede tot het openen eener geldleening en het heffen van tol regten ten einde in de aflossing en rente be
taling der geldleening te kunnen voorzien, en dat tot meerdere verzekering voor de geldleening de gemeente besturen van Hilversum en ‘s Graveland mogen worden gemagtigd tot de geheele aflossing toe, jaarlijks het mogelijk te kort in de opbrengst der tollen uit de gemeente kassen aan te wenden tot een bepaald maximum voor Hilversum van drie honderd guldens (ƒ 300.-) en voor 's Graveland van twee honderd guldens (ƒ 200.-).
Gezien het rapport van onze Minister van Binnen- landsche Zaken en het daarbij gevoegd advies van onzen Commissaris Generaal van Oorlog.
Gezien het enz.
Gezien ons besluit van heden No 179 waarbij aan Jonkheer de Rovere van Breugel uitstel word ver
leend tot bestrating des wegs van Utrecht naar Maartensdijk tot den 14 October 1827»
Hebben besloten en besluiten Ar t . 1
Aan de Associatie gevormd door J.Corver Hooft, W.
van Loon, H Bakker en H .P. Schimmel, word bij deeze verleend vergunning tot het bestraten van den weg van het Noord-einde van 's Graveland over de Leeu
wenlaan tot het einde van Hilversum, en van daar tot op een punt des straatwegs van Naarden naar Amersfoort, even benoorden het Park van het Lust
slot van onzen beminden zoon den Prins van Oranje te Soestdijk.
Ar t . 2
De bovengemelde weg zal deszelfs tegenwoordigen TVE 5-17
rigting blijven behouden en daar waar dit nodig mogt worden geoordeeld en de localiteit zulks veroor
loofd, zo veel mogelijk verbreed en tot tien Ellen worden gebragt. Voorts de meest voegzame alignemen
ten bekomen op een voor de passage voordeelig pro
fil worden gebragt en eindelijk ten voorgeschreven lengte zonder eenige vakken open te laten ten min
ste op een breedte van k El l8 Duim met gebakken steenen bestraat.
Art. 3
De adressanten zullen zich zo in hun privé als de beide laatsten in hunne hoedanigheid van Burgemees- teren van Hilversum en ss Graveland bij een openbaa- re akte in drie voud op te maken, moeten verbinden, om tot het verhogen of bestraten van den weg van Weesp op !s Graveland voor zover die aanloopt op de Uitermeertsche schans nimmer eenig verzoek te zullen doen, en alleen op den zelfden de sporen te slech
ten en de gaten te digten, zonder daar toe specie aan te voeren, waardoor de geringste verhoging zou
de kunnen ontstaan.
Art. k
Wanneer door het verlaten des tegenwoordigen wegs er eenige gronden nutteloos mogte worden, zullen dezelve kunnen worden verkogt of verruild tegen die welken voor het verleggen en het maken van doorsnij
dingen mogte benoodigd zijn, zullende laatst gemelde gronden of andere eigendommen ten algemeene nutte in der minne of overeenkomstig de bestaande wetten en reglementen worden overgenomen en betaald uit de fondsen voor de hier boven omschreevene werken be
stemd .
A rt. 5
De werken tot bestrating des wegs zullen over-een- komstig ons tegenwoordig besluit zodra mogelijk moe
ten worden aangevangen en voortgezet, in dier voege dat de zelve op den len November 1827 worde vol
tooid, de uitvoering dier werken zal geschieden on
der het onmiddellijk toeverzigt van de gedeputeerde staten der provincie Holland (Noordelijk gedeelte).
TVE 5-1
A r t . 6
Er zullen op de gemelde weg van 1 s Graveland over Hilversum naar Soestdijk drie tollen worden opge- rigt, op de nader door ons vast te stellen plaat
sen, van welke de invordering zal geschieden achter volgens het hier nevens gevoegd tarief - zullende de vrijdommen van de betaling van dat recht, welke op de groote wegen in de Noordelijke Provinciën wor
den genoten, ook op deeze weg van toepassing zijn.
Art. 7
Omtrent het plaatsen van een tol op de zijtak van Hilversum naar Maartensdijk zal ons een nader voor
stel worden aangeboden, om dien tol in verband te brengen met dien te plaatzen op den weg van Utrecht naar Maartensdijk.
Ar t . 8
De opbrengsten van de voorschreeve tollen zullen in de eerste plaats worden aangewend tot onderhoud van den straatweg en deszelfs aanhoorigheden en voorts uitsluitend worden bestemd tot rente betaling en aflossing der natemelde geldleening
A r t . 9
De voorschreeven associatie word by deeze gemagtigd tot het openen eener geldleening van ƒ 80,000 met vrijlating om dezelve tot ƒ 100,000 te kunnen bren
gen, overeenkomstig het plan het welk daarvan nader door ons zal worden goedgekeurd.
A rt.10
De daaruit voortspruitende fondsen zullen worden genruikt tot bestrating van meergemelde lengte wegs en deszelfs aanhoorigheden.
Art.11
De gemeente besturen van Hilversum en 's Graveland worden gemagrigd om jaarlijks tot de geheele aflos
sing der negotiatie toe, ter voorziening in het m o gelijk tekort in de opbrengst der tollen, uit de ge
meente kassen bijdragen te leveren, waarvan het ma- TVE 5-19
xifflum wordt bepaald voor Hilversum op ƒ 300 en voor ’ s Graveland op ƒ 200 's jaars.
A r t .12
Jaarlijks zal voor de ondernemers aan gedeputeerde staten van Noord-Holland moeten worden ingezonden eene behoorlijke rekening en verantwoording van der zelver gehouden administratie, zullende na de ge- heele aflossing der kapitalen, het Rijk of wel de provincie zo als zulks nader zal worden bepaald,
treden in de regten welke bij deeze aan de associ
atie worden toegekend.
Art.13
De eerste uitgifte der aandeelen in deeze geldlee- ning word vrijgesteld van de betaling van Registra
tie regten, zullende echter alle nadere overgangen dezelve aan de gewone regten onderworpen zijn
A r t .14
Aan de adressanten word vrijgelaten om des geraden oordeelende zich te verstaan met Jonkheer de Rove- re van Breugel aan wien concessie is verleend tot bestratings des wegs van Utrecht naar Maartensdijk, on met dien weg in verband te brengen de bestrating van den weg van Hilversum naar Maartensdijk.
Ar t . 15
De groote passage van Diligences, postwagens, Rij
tuigen en voorspannen der paarden posterij, tusschen Amsterdam en Amersfoort zal steeds blijven lopen over den grooten weg van Naarden naar Amersfoort.
A r t .16 Onze enz.
Afschriften dezes zullen worden gezonden aan onzen Minister van Binnenlandsche Zaken ter uitvoering, aan onzen Minister van Financiën, aan onzen Staats
raad Administrateur voor de registratie het Kadas
ter en de Loterijen, als meede aan de Algemeene R e kenkamer tot informatie en narigt zullende meede den inhoud dezes op de gewone wijze aan de adressan- TVE 5-20
ten zo veel ieder betreft, worde meede gedeeld.
Gegeven te 's Gravehage den le July des Jaars 1826 van onze regering het veertiende = geteekend=
Willem van wege de koning
= geteekend = I.G.de Me ij van Streefkerk Voor extract conform
De Griffier ter Staats Secretaris = geteekend = L.H.Elias Schovel.
- o -
Hilversum 3 July 1826 Ten gevolge van het verzoek door den heer Hent- meester van Zijne Koninklijke Hoogheid den heere Prinse van Oranje te Zoestdijk gedaan, om nadere in- ligting van den loop der geprojecteerde straatweg van de Limiten van Gooiland tot bij Zoestdijk, heeft het Gemeente Bestuur van Hilversum de eer te be- rigten, dat het plan bestaat om ingeval de vereisch- te toestemming verkregen wordt de bestrating te doen, van de gewone postweg zoo als die tusschen de palen no 9 en 10 over de Limiten loopt, ten westen en zuiden van de gewezen buitenplaats van de hooge Vuursche, ten Oosten langs de roskam, en van daar door de laan die op de toorenlaan van Baarn uitloopt op de reeds bestaande straatweg op Zoestdijk.
Dat echter alleen de toenmalige afwezigheid van Zijne Koninklijke Hoogheid oorzaak is geweest, dat Hoogstdeszelfs goedvinden ten dezen aanzien niet is gevraagd, bij het beramen van voorsz plan, doch dat de Commissie tot voorsz bestrating het zich tot
een bijzonder genoegen zoude rekenen, wanneer Zijne Koninklijke Hoogheid door deszelfs domein eene an
dere rigting dan de tegenwoordige en boven aange
wezen publieke weg, aan de straatweg wenschtte te zien geven, daarvan te mogen worden geinformeerd en daaraan te voldoen.
Het Gemeente Bestuur van Hilversum Burgemr& Assessoren
Ter ordonnatie g w.g. A.Perk. secret.
Andriessen.
TVE 5-21
A
Son Altesse Royale Monsiegneur Le Prince d ‘’Orange.
D'apres les ordres transmis par M 1 ‘Aide de Camp de Service aupres de V.A.R. je prende la liberté de lui exposer par ecrit le motif, qui m -avoit engage a demander 1 ‘honneur d'etre admis a son audience.
Les communications generalement ameliorees dans tout le Royaume ont jetté une defaveur sur les quartiers, qui sont restés en arriere sous ce rap
port.
Celui de s'Graveland en particulier, si rapproché des chaussees d 'Utrecht et de Naarden, ce voit pri
vé depuis 1 etablissement de ces deux chaussees, de tout le passage, qui le faisoit fleurir. L-ouver
ture d une nouvelle communication pas le moyen d ! une chaussée depuis Arnhem par Amisioort iusqu a Amsterdam, qui ne peut manquer d'attirer une gran
de partie du passage, qui se rend actuellement par Utrecht vers cette derniere ville, nous a semblé une occasion favorable d en attirer une partie pour notre commune et c ‘est a cet effet, qu ayant prealablement rassemblé les fonds necessaires a
cet entreprise, en peu d ‘instant, nous nous sommes addresses au mois de Fevrier de cette annee per re- quete au Sa Majesté, afin d obtenir 1 ‘octroy ne
cessaire .
V.A.R. restoit a St Petersbourg a cette epoque, et nous n'avons pas été dans le cas de lui demander son agrement depuis son retour, n 5ayant pas eu l h o n n e u r d etre admis en sa presence, lorsque nous nous sommes presentés a cet effet a Zoestdijk, Mess van Loon, Backer et m o i , qui sommes les plus grands interressées dans cette entreprise.
Nous etions dans 1-intention d attendre une re- ponse definitive, qui ne peut plus tarder longtems
(puisque les difficultés opposées par quelques communes, qui ont un interet contraire, et memes celles, que le Kinistre de la guerre avoit elevées sont, a ce que 1'on nous assura, heureusement aplanies) avant d importuner de nouveau Votre A.R.
et de lui demander son approbation et ses ordres pour cette partie du chemin, qui traverse ses Do
maines de Zoestdjjk, lorsque nous serions en etat de lui remettre la carte et les autres pieces a 1' appui, qui accompagnent notre requete. - Mais ayant appris qu Elle avoit envoyé son Intendant a Hil
versum, pour se faire instruir de nos projets a 1' egard de la chaussêe en question, 3‘ai cru de non devoir de n'attendre pas plus longtems, et de m*
empresser de lui faire connoitre 1‘stat ou cette entreprise se trouve, et de la recommander a Son Auguste Protection.
J ■ ai 1 ‘honneur d'etre avec le plus profond Res- PeCt M0nseigneur De Votre Altesse Royale
le tres humble et tres obeissant Serviteur
's Graveland 5 Juillet 1826 w.g.
I.Corver Hooft.
- o -
Son Altesse Royale Monsiegneur le Prinse d Orange m'ordonne de vous accuser la reception de votre lettre en date 5 juillet dernier, et m-enjoint de vous demander Monsieur si la lettre du Bourgemaitre et des assesseurs de la Commune de Hilversum dont un copie sous no 1 et qui contient le premier avis q u ’a recu mon Seigneur par rapport a 1 intention des interesses d'établir une chaussêe de Schrave- land par Hilversum et a travers les Domaines de S.A.R. Soestdijk en communication avec la grande route d ‘Amsterdam Deventer et celle sous no 2 con- tenant des eclaircissements sur ce projet, avec la demande a mon Seigneur si la direction de la route proposée peut convenir S.A.R. ou bien s ‘il Lui plairait d 'en indiquer une autre, ont été écrites du consentement mutuel des Directions Communales de Schraveland et Hilversum et des principaux in
teresses .
Afin que Son Altesse Royale persuade du commun accord de tous les interesses puisse s'occuper de leur faire connaitre Ses intentions par rapport a la direction de la route par Ses Domaines.
TVE 5-23
Aan Zijn Koninklijke Hoogheid Den Prince van Oranje Van den Heer Parvé vernomen hebbende, dat de
richting van de straatweg, zooals die thans met ge
meen overleg van gemelden Heer Intendant en de Com- nissie door het Domein van Zoestdijk afgebaakend is, Z.K.H. niet bevalt, en dat Hoogstdezelve begeert, dat dezelve door den laan van Baarn gelegd worde, zoo heeft de ondergetekende namens de Commissie over gemelde straatweg de eer te rapportteeren, dat de Commissie bereid is zig aan alles te onder
werpen, wat Z.K.H. ten dien opzigte kan verlangen.
Evenwel geeft zij met verschuldigde eerbied te ken
nen, dat de aanbesteeding reeds op den l8den dee- zer maand Augustus geschied is en alle veranderin gen in het bestek niet dan tegen billijke schade
vergoeding en eenige opofferingen van den aannemer gevergd kunnen worden. Dat het te vreezen is dat zoo de aannemer met het verlangen van Z.K.H. be
kend raakte hij zijn eisch te hoog zoude spannen, en zelfs bij zijn onderneeming weinig voordeel vindende misschien daaruit gelegenheid zoude kunnen zoeken
zijn contract te resitieeren. Zoo is het dat de Com
missie alleronderdaanigst verzoekt, dat het Z.K.H.
mooge behaagen, zig voor dit stuk verder aan nie
mand uit te laaten, maar het aan de zorg der Com
missie over te laaten, welke niet zal verzuimen, alles volgens de geuite verlangens van Z.K.H. uit te voeren.
Voorts neemt zij deeze gelegenheid nog waar om haare belangens aan Z.K.H. aan te bevelen, en voor
naamelijk er op aan te dringen, dat deeze verande
ring in het project, nooit ten gevolge moge hebben dat de tol der oude bestaande straatweg op Naarden welke thans te Groeneveld geheven wordt, ver
plaatst worde op eenig punt in het Domein van Soestdijk, waar het de onderneeming des onderge- teekenden schade zoude kunnen toebrengen.
Ik heb de eer mij met verschuldigde eerbied te noemen van Zijne Koninklijke Hoogheid
' s G r a v e l a n d 25 A u g u s t u s 1 82 6
De o n d e r d a n i g e D i e n a a r w . g . I . O o r v e r H o o f t
n a m e n s de C o m m i s s i e .
S o e s t d i j k d e n ken S e p t e m b e r 1 8 2 6 H o o g w e l g e b o r e n H e e r ,
Z . K . H . d e n H e e r e P r i n s v a n O r a n j e g e l a s t mij UHWGeb i n a n t w o o r d op Uwe m i s s i v e v a n d e n 25>en j o n g s t l e d e n t e k e n e n t e g e v e n d a t :
H o o g s t d e z e l v e v o l k o m e n g e n o e g e n n e e m t m e t d e v e r z e k e r i n g d e r C o m m i s s i e , om z o r g t e z u l l e n d r a g e n , d e s t r a a t w e g g e l e g d w o r d e l a n g s d i e n w e g, d i e Z . K . H . t e n d i e n e i n d e a a n g e w e z e n h e e f t . -
En w a t o v e r i g e n s h e t v e r p l a a t s e n d e r s l a g b o o m e n op d e N a a r d e r s t r a a t w e g b e t r e f d , Z . K . H . z i c h r e e d s v r o e g e r v e r k l a a r d h e e f t o n g e n e g e n t e zijn om h e t p l a a t s e n e e n e r t o l b o o m v a n w e l k e s t r a a t w e g o o k op H o o g s t d e s z e l f s g r o n d e n t o e t e l a t e n , en d a t a l z o o d e C o m m i s s i e d e r S ' G r a v e l a n d s c h e s t r a a t w e g g e e n v r e e s b e h o e f d t e k o e s t e r e n , d a t d e t h a n s t e G r o e - n e v e l d b e s t a a n d e t o l b o o m , op e e n i g p u n t i n h e t Do
m e i n v e r p l a a t s t z a l w o r d e n .
O n t v a n g H o o g W e l G e b o r e n H e e r d e v e r z e k e r i n g v a n H o o g a c h t i n g w a a r mede i k de e e r h e b b e mij t e noemen
H o o g W e l G e b o r e n H e e r ! Van UHWGeb. d e Z e e r d i e n s t v a a r d i g e D i e n a a r
Den H e e r e J . C o r v e r H o o f t op d e n H u i z e G o o y l u s t
t e s ' G r a v e l a n d .
TVE 5 -2 5
De Gooische Stoomtram ging dwars door Muiden Het begon allemaal op 22 juni i860. Die dag komt op het stadhuis te Muiden een schrijven linnen gericht aan de "Edelachtbare Eeeren Burgemeester, Wethou
ders van de gemeentes Muiden en Muiderterg".
Taal en staatkundig gezien begon de aanhef nogal kronkelig. In dit schrijven deel te Weledele Heer Cornells Bok, concessionair van den Stoomtramway, dat hij bij de minister van Waterstaat, Handel en Nij
verheid concessie heeft aangevraagd voor een stoom- tramdienst tussen Amsterdam, muiden, Laren, Blari- cum, Huizen. (Dat men dan ook nog door Naarden moest, was blijkbaar tot de concessionair nog niet doorgedrongen.) Of nu de gemeentebestuurders maar zo goed wilden zijn om een verklaring af te geven, dat zij geen bezwaar hadden. Dat deden die gemeente
bestuurders dan ook welwillend op 12 november l880.
Toch ging die welwillendheid niet zo ver, dat de tramwegmaatschappij helemeel niets in de weg werd gelegd. Lr moest aan bepaalde voorwaarden voldaan worden. Eén ervan wil ik u zeker niet onthouden, deze luidde als volgt: "Dat wanneer een trein op een afstand van tweehonderd meters de fcuskruitfa- briek zal zijn genaderd, de rookuitgangen van de locamotief zullen moeten worden voorzien van een behoorlijk vlechtwerk, dat niet eerder zal mogen worden weggenomen, dan nadat de trein gemelde af
stand de buskruit!’abriek zal zijn gepasseerd"
Trouwens de eerste verontruste kreet over de komst van de stoomtram kwam inderdaad niet van de kant van de Muidenaren, maar van die van de "Gezamen
lijke Buskruitmakers". Deze waren toch wel lichte
lijk beangst hun dividend letterlijk en figuurlijk de lucht in te zien vliegen. Uit dit schrijven ge d a teerd 25 augustus l88 0 , vloeide waarschijnlijk de reeds eerder vermelde bepaling voort
Eigenlijk had de aanleg in het begin zo'n vaart nog niet. In april I88A- verzocht de tramwegmaat
schappij een waterstation te mogen bouwen. Dit werd goedgevonden. 21 april l88é- vraagt een inwoner van
TVE 5-26
Muiderterg in verband met de concessie-aanvraag voor een zijlijn naar Muiderberg, of het gemeente
bestuur zo vriendelijk zou willen zijn om bloemper
ken te Muiderberg te willen aanleggen om de lande
lijke schoonheid te vergroten ! Dit wordt meteen gevolgd door een adres, ondertekend door 31 perso
nen, om als u blieft de tram uit het landelijke muiderberg te houden» Als tegenprestatie verleend de raad op diezelfde dag, namelijk op 22 april 188^+
een concessie voor de tijd van 50 jaar.
Op 23 april 1884 vindt het bestuur van de Noord- polder het ook best, mits er maar geen lekkages zouden ontstaan, anders was het uit met de pret.
Muiderberg had nu ook zijn "tramlijn van begeerte", althans vanuit de neringdoende hoek bekeken. Men zou er wel bij varen en afgezien de latere veld
slagen tussen elkaar beconcurerende fotografeb, haringvoeren, ijsventers en andere speculanten op de toeristenbeurs, werd dit ook bewaarheid.
Borden als "Muiderberg aan Zee" en pijlen met aanduidingen "naar Zee" verrezen. En de Gooische Stoomtram sjouwde de badgasten maar aan en af.
Nu is het bijzonder jammer, dat ik tot op heden de politierapportn uit die dagen niet heb kunnen achterhalen, want het ging mis. Zo fout zelfs, dat er op 31 juli 1888 een schrijven van de Commissaris van de Koningin binnen komt, waarin deze meedeelt, dat zijn aandacht "was getrokken" door het grote aantal ongelukken met de Gooische Stoomtram.
Hij verlangt scherp toezicht $
Kort daarop schijnt een lokomotief brand veroor
zaakt te hebben. Op 31 oktober 1888 schrijft het Provinciaal Bestuur: "dat de rechtelijke macht maar moet beslissen of de brand door toedoen ven eenige tijd stilstaande lokomotief zou zijn veroorzaakt."
Tevens wijst men er op, dat het verbod om in de kom der gemeente rook te laten ontsnappen wel opgevolgd kan worden. Geluidshinder en luchtvervuiling zijn zoals men ziet ook al niet van vandaag of gisteren al doen velen dit wel voorkomen.
Ook verkeerstechnisch begon de tram problemen op TVE 5-2?
te werpen. Menig wagenwiel had het al moeten afleg
gen tegen het harde staal van een uitstekende rails en bij tijd en wijle had een argeloos op de bok domme
lende voerman "aan de'r Lijve" moeten ondervinden hoe hard die vermaledijde straatkeien van Muiden
toch wel waren. De raad van Muiden wendt zich tot Gedeputeerde Staten, die op 8 mei 1889 toezeggen een onderzoek te zullen instellen, hetgeen ge
schiedde. Op 11 juni 1889 komt de hoofdingenieur op inspectie en 26 juni schrijven Gedeputeerde Staten reeds, dat de halte vlak bij de Zeesluis gelegen, meer naar de Amsterdamse Poort verplaatst moet wor
den. hier bleef het niet bij. Op 17 juli 1889 volgt een besluit van G e d .Staten, waarin de Directie van de Gooische Stoomtram Maatschappij wordt medege
deeld, dat binnen twee maanden de bestaande contra- platen vervangen moeten worden door contra-rails of contra-staven en op afstand gehouden door een voldoend aantal bekwame bputen en klossen. De bo venkant der spoorstaven en contra-rails mogen niet boven de bestrating uitsteken. De buitenkant hier
van moet waterpas liggen. Bij het lezen hiervan
lrijgt men wel enigszins een indruk over de stabili
teit van de toestand van het baanvak.
De Directie van de Gooische Stoomtram zat het toch niet erg mee. Men liet op 3 juni 1889 weten, dat voortaan alleen politieambtenaren in uniform vrij vervoerd zullen wordeni op 6 november 1889 vraagt men uitstel van de termijn tot 1 april 1890, na eerst een uitstel van twee maanden te hebben aangevraagd, voor de oplevering van de werkzaam
heden. De "obstakels" verdwenen evenwel en nog tientallen jaren reed "de Gooise" dwars door Mui- d e n .
(.GemArch.Muiden nr.10-5 )
H.Poolman, Naarden
TVE 5-28
Redactie-secr.: J.V.M.Out, Raadhuislaan 87 Eemnes Redactie: Dr.A.C.J.de Vrankrijker, D r s . B . G. J . Elias ,
D r . A.J.Kölker, R.W.C.van Boetzelaar, F.Renou, Dr . W.R. Wijb rands Marcussen.
Dagelijks bestuur v . d .Stichting "Tussen Vecht en Eem"
Voorzitter: O.L.van der Aa, Amsterdam
Secretaris: Mr. F.W.R.Nuboer, Van Beeverlaan 11 Laren, tel. 02153-15229
Minimum-bijdrage voor begunstigers ƒ 20.- per jaar (incl.periodiek) op postgiro 32750 van de Amro-bank te Hilversum, onder vermelding van
"Bijdrage Stichting Tussen Vecht en Eem".
