Toelichting restauratieplan Hofstede Batestein Kievitstraat 44, Woerden
April 2016
Behorend bij besluit: OLO3635705 Datum: 30 april 2019
Namens het College van B&W van de gemeente Woerden:
Brand in 2008.
Colofon
Opdrachtgever :
Stichting Hofstede Batestein Nieuwendijk 52
3443 BM Woerden
Uitgevoerd door:
Arco Architecten BNA Dhr. A.J.M. van Kats Donkere Gaard 1-4 3421 AS Oudewater 0348-561607
www.arcoarchitecten.nl
Arco Architecten is een GEAR gecertificeerd architectenbureau voor restauraties.
Status: definitief
Datum: 30 augustus 2017
Inhoudsopgave
1 INLEIDING 4
2 GEGEVENS OBJECT 5
2.1 RAPPORTAGE RIJKSMONUMENT 5
2.2 BESCHRIJVING BESTAANDE SITUATIE 6
3 BOUW- EN GEBRUIKSGESCHIEDENIS 7
3.1 EIGENAREN 7
3.2 DE FAMILIE BREDIUS 7
3.3 HET LANDGOED ALS STADSPARK 8
3.4 BOUWGESCHIEDENIS 9
3.5 FOTO’S BOUWGESCHIEDENIS 13
4 BESCHRIJVING GEBOUWEN 14
4.1 BOERDERIJ EN BIJGEBOUW 14
4.2 GEBOUWSTRUCTUUR 14
5 RESTAURATIEVISIE 15
1 Inleiding
In opdracht van de Stichting Hofstede Batestein, heeft ARCO Architecten BNA te Oudewater een restauratieplan geschreven ten behoeve van de hofstede Batestein aan de Kievitstraat 44 Woerden.
Aanleiding tot deze visie is de gewenste restauratie en herbestemming van de boerderij.
Het toekomstig gebruik van de hofstede zal samenhangen met de educatieve, recreatieve en maatschappelijke functies van het landgoed, waardoor het landgoed en de hofstede elkaar wederzijds versterken.
Ten behoeve van de restauratie is in 2016 een bouwhistorische opname samengesteld door architect A.J.M. van Kats van Arco-Architecten uit Oudewater.
Voor de brand van 2008, schuur (links) met boerderij(rechts).
2 Gegevens object
2.1 Rapportage rijksmonument
Naam -
Monumentnummer Status
Inschrijving register Kadaster
39301 Beschermd 07-06-1977 N 2758/35
Plaatselijke aanduiding Kievitstraat 44
Plaats Woerden
Gemeente
Oorspronkelijke functie
Woerden Boerderij Omschrijving
Boerderij in vroeg-neo-gotische trant onder met riet gedekt zadeldak met bewerkte daklijsten. In de gepleisterde voorgevel drie spitsboogramen; de middelste binnen een spitsboogvormige omlijsting met in de sluitsteen het jaartal 1838 (moet zijn 1852 red.). Stalgebouw in dezelfde trant onder met pannen gedekt zadeldak.
Gevelsteen in de top van de voorgevel.
2.2 Beschrijving bestaande situatie
De boerderij is gelegen aan de Kievitstraat 44 in Woerden.
Het perceel waarop het plan betrekking heeft, staat kadastraal bekend als gemeente Woerden, sectie B, nummers 8485.
Op dit perceel staat momenteel de deels afgebrande boerderij. Aan de noordkant staat een bijgebouw de Brediusschuur. Deze schuur is een centrum voor- natuur- en milieueducatie.
De boerderij is lange tijd in gebruik geweest als woning.
Kadastrale kaart 2016.
3 Bouw- en gebruiksgeschiedenis
3.1 Eigenaren
In de 17e en 18e eeuw waren de gronden die later de basis voor het landgoed Bredius zouden vormen eigendom van met name steenfabrikanten, zoals de families Ploy, Schriek en Swartendijk. In 1797 kocht Abraham Baack een strook land van ca 7 hectare, met daarop een huis, tuinhuizen, waterpartijen en bos. In 1803 kocht Sigismund Ham, wethouder en later burgemeester van Woerden, deze strook land.
3.2 De familie Bredius
In 1824 kwam de strook land in handen van notaris en burgemeester Jacobus Bredius. Na zijn dood in 1826 ging de strook over naar zijn zoon Cornelis Jan Bredius. Cornelis Jan kocht aangrenzende stukken land.
In 1852 liet hij hofstede Batestein bouwen en begon het gebied als landgoed Batestein te beheren.
In 1863 liet de familie de Villa Rijnoord en de bijbehorende theekoepel bouwen. Aanvankelijk vond er alleen landbouw en veeteelt op het landgoed plaats, maar rond 1880 kwam er veel meer fruitteelt en groenteteelt op gang.
Na de dood van Cornelis Jan in 1873 gingen het terrein en de boerderij naar zijn zoons Arnoldus Antonie en Jacobus. In twintig jaar tijd was het landgoed een boerenbedrijf geworden waar veeteelt, fruitteelt, zuivelproductie, aardappelteelt en gras- en houtverkoop voor de inkomsten zorgden. De zoon van Arnoldus Antonie, Cornelis (Cees) Jan Arend Bredius bracht de fruitteelt tot volle bloei en maakte van het landgoed weer een eenheid, nadat het in 1906 door meerdere familieleden was geërfd.
Een jaar na de dood van Cees Bredius in 1946, vestigde Arnoldus Anthonie Bredius zich in 1947 op hofstede Batestein.
Voor de Tweede Wereldoorlog met kolommen onder de luifel en spitsboogroeden in de bovenramen.
3.3 Het landgoed als stadspark
In 1970 kwam er verzet vanuit de bevolking tegen de plannen van de gemeente voor de bouw van bungalows in de zuidelijke helft van het park. In 1973 is de Kerngroep Bredius opgericht. Door handtekeningenacties en druk vanuit de Kerngroep werden de plannen voor woningbouw tegengehouden. De Kerngroep en de natuurverenigingen IVN en KNNV drongen aan op de
inrichting van het landgoed met boomgaarden, stiltegebieden voor vogels en een educatief gedeelte, toegankelijk voor publiek.
Het landgoed is cultuur-historisch van belang omdat het huidige gebied qua inrichting nog helemaal gelijk is aan hoe het gebied in de loop van de 19e eeuw is ingericht.
Pas in 1985 werd een beheers- en inrichtingsplan voor het landgoed opgesteld.
De hofstede en de bijbehorende schuur werden gerenoveerd en zijn sinds 1977 rijksmonumenten. De schuur kreeg uiteindelijk een bestemming als Milieu Educatief Centrum.
Wensbeeld landgoed Bredius met midden boven de vijver de boerderij
3.4 Bouwgeschiedenis
De bouwgeschiedenis van de boerderij is in 3 fasen samen te vatten.
Fase 1:
De gevelsteen van 1852 geeft de bouwtijd aan van de oorspronkelijke langshuisboerderij met zomerhuis en wagenschuur. De gevels van de boerderij dateren uit deze periode m.u.v. de platte aanbouw links.
Voor zover bekend zijn de gevels alleen gewijzigd door toevoeging van de deur in de rechter zijgevel en de deuren in de linkerzijgevel. Zeker is dat de ramen waarvan de spitboogroeden ontbreken niet meer oorspronkelijk zijn, wellicht zijn de kozijnen en ramen met spitsboogroeden wel van 1852. Verder zijn nog oorspronkelijk: de kelder met opkamer, de binnenmuren van de voorkamer grotendeels, de zolderbalklaag van de voorkamer en enkele spantonderdelen in het achterhuis. De koof in de voorkamer is qua element oorspronkelijk maar qua materiaal wel vernieuwd.
In de directe omgeving zijn in diezelfde tijd vergelijkbare objecten gebouwd: het in de 70-er jaren gesloopte koetshuis aan de Oudelandseweg, het koetshuis van Boschlust aan Geestdorp.
Jagtlust in Kamerik is in dezelfde vroeg neogotische stijl echter zonder de gepleisterde muren.
Vermoedelijke oorspronkelijke plattegrond van 1852
Fase 2:
De aanbouw linksvoor met het platte dak is in 1892 aangebouwd dit blijkt uit historische documenten maar ook uit de staande voeg in het metselwerk tussen beide bouwdelen en het verschillende stijlen van het gevelstucwerk.
Uitbreiding met zomerverblijf in 1892.
In 1966 is de familie Bredius vanwege de onteigening vertrokken, hierna volgt een periode van leegstand en verval.
In 1973 is de boerderij door de gemeente gerenoveerd en verbouwd tot woning en daarna verhuurd.
Van deze verbouwing zijn geen tekeningen voor publicatie beschikbaar.
Voor zover na te gaan zijn in 1973 de volgende ingrepen gepleegd:
1. Repareren kapconstructie 2. Geheel vernieuwen rieten dak
3. Vervangen stucplafond onder plat dak 4. Vernieuwen dakbedekking plat dak 5. Verbouwing van het middenhuis 6. Nieuwe ramen in de voorgevel 7. Deur in rechter zijgevel 8. Sloop hooiberg
De boerderij werd in 1997 door de gemeente verkocht aan een particuliere eigenaar de heer Omzigt.
Analyse van de tekeningen van 1973 maakt duidelijk dat de interieurwijzigingen van toen zijn verdwenen bij de verbouwing van 2003.
Nieuwe indeling na verbouwing 1973
Fase 3:
Eind 1997 koopt de familie Van der Wal het pand en start in 2003 een verbouwing volgens een plan van architect Koster uit Woerden. Ook van deze verbouwing zijn geen tekeningen voor publicatie beschikbaar.
Bij deze verbouwing zijn alle vloeren op maaiveldniveau gesloopt met de meeste binnenwanden van de aanbouw en het middenhuis. Waarschijnlijk zijn toen ook de tillen gesloopt.
In 2003 is in de gehele boerderij een nieuwe betonvloer gestort m.u.v. de kelder.
De poriso binnenwanden in het achterhuis dateren ook uit deze periode.
In 2008 wordt het pand in brand gestoken door een nog onbekende dader. Een groot deel van de boerderij wordt hierdoor verwoest zoals de gehele kap en de achterzolder. Ook grote delen van de ankergebinten zijn sinds de brand verdwenen. Vervolgens zijn diverse onderdelen uit de boerderij
Huidige situatie na de verbouwing van 2003, de brand en het verwijderen van onderdelen van het interieur.
In 2015 koopt de gemeente het pand met de bijbehorende grond. De boerderij heeft tot in 2016 zonder kap in weer- en wind gestaan, waardoor vele houten onderdelen zijn verrot. Er zijn sinds de brand ook geen voorzieningen getroffen om het pand te beschermen tegen weersinvloeden.
3.5 Foto’s bouwgeschiedenis
1969: boerderij met in de zijgevel nog een groot venster en de hooiberg.
4 Beschrijving gebouwen
4.1 Boerderij en bijgebouw
De boerderij had tot de brand een rieten zadeldak met houten sporen, de steens muren hebben een hoog glad gepleisterd plint met daarboven met rietgeslagen pleisterwerk. In de voorgevel is een grote spitsboog gemetseld in schoon metselwerk met de eerste steen als sluitsteen. Ook de spitsvormige vensterbekroningen zijn in schoon metselwerk uitgevoerd. De voorgevel is symmetrisch ingedeeld met in het midden binnen de grote boog een groot spitsboogvormig roedenschuifvenster, met links en rechts daarvan een kleiner schuifvenster met een spitsboogvormig bovenlicht. In de geveltop is een rond gietijzeren venster geplaatst. Het dak is van origine voorzien van gesneden windveren zoals nu nog aanwezig aan het bijgebouw. De meeste spitsboogvensters zijn nog met spitsboogvormige roeden ingedeeld.
Uit plaatselijk onderzoek naar de fundering op staal blijkt dat deze nog in een goede staat verkeert.
Links voor staat tegen de boerderij een aanbouw met plat dak. De gevels zijn gestukt in een blokkenpatroon dat bekend staat als Willem II- of Stucadoors stijl die populair was in het midden van de 19e eeuw.
Schuin achter de boerderij staat een groot bijgebouw onder een pannen zadeldak in dezelfde stijl als de boerderij. Oorspronkelijk is dit gebouwd als bijbehorende zomerhuis annex wagenschuur. Het zomerhuis werd in de zomer tijdelijk gebruikt door de boer om in te wonen als de familie Bredius zijn intrek nam in de hofstede. Ook hier zijn de gevels ruw bepleisterd en zijn binnen spitsbogen in schoonmetselwerk spitsboogvormige schuifvensters geplaatst. In de zijgevel bevinden zich dubbele inrijdeuren. Het dak is versierd met gesneden windveren en druppellijst.
Voorheen was de boerderij bereikbaar via een lange oprijlaan. Aanvankelijk liep deze in een rechte lijn vanaf de Oudelandsweg. In 1883 werd de weg verlegd en aangesloten op de oprijlaan naar het huis Rijnoord. Deze oprijlaan begint aan de Oostdam. De boerderij is nu alleen bereikbaar via een fietspad door het park.
4.2 Gebouwstructuur
De boerderij is van het langshuistype met een driebeukige structuur. Deze structuur is zelfs na de brand nog zichtbaar in het voorhuis vanwege de voorkamer die met dragende binnenmuren is afgescheiden van de zijkamer en de opkamer en in het achterhuis door de gedeeltelijke aanwezigheid van de 3 houten ankergebinten. In de voor- en achtergevel is deze structuur zichtbaar doordat in het midden nog steeds de grootste gevelopeningen aanwezig zijn. Uit bouwsporen en het gevelstucwerk in blokmotief blijkt dat de aanbouw aan de linkerzijgevel later is gebouwd dan het hoofdgebouw.
De voor- en achtergevel lijken nog geheel origineel, in de rechterzijgevel heeft ter plaatse van de huidige deur een raam gezeten. De nieuwe terrasdeuren in de linkerzijgevel zijn van recente datum en waarschijnlijk bij de restauratie in 1973 of later aangebracht.
De spitsbogen geven het gebouw een neo-gotische sfeer.
Uit de tekening van de bestaande toestand in 2003 en onderstaande foto blijkt dat toen het achterhuis over de achterste 3 spantvakken nog niet was ingevuld met binnenmuren. Ook de structuur van de vloer bestaande uit de deel, zeuningen, boes en gruppen was toen nog aanwezig. De til boven de koeien staan ook nog op deze foto.
5 Restauratievisie
Hoewel door de diverse verbouwingen en de brand veel verloren is gegaan, biedt het object voldoende kwaliteit om te conserveren voor het nageslacht. Deze kwaliteit valt niet te zoeken in afzonderlijke monumentaal waardevolle onderdelen, maar te meer in de buitenschil en de hoofdstructuur.
De buitenschil is bijna geheel authentiek en geeft een goede indruk van hoe de boerderij er oorspronkelijk heeft uitgezien en heeft gefunctioneerd.
1. In het ontwerp is de hoofdstructuur van het gehele pand zo veel mogelijk gehandhaafd. De voor- en achtergevel en oorspronkelijke gedeelten van de zijgevels zijn vanuit authentieke overwegingen ongewijzigd. Voor het bestaande oude metselwerk geldt het restauratie principe dat herstel gaat voor vernieuwen. Als er vernieuwd wordt dan gebeurt dit zoveel mogelijk met hergebruik van bestaande materialen.
2. De bestaande bovenramen in de voorgevel worden vervangen door ramen met een spitsboogindeling zoals oorspronkelijk.
3. De gebint- zolder- en kapconstructie van de gehele boerderij is grotendeels verdwenen. Ook hier wordt wat nog goed is behouden en aangevuld als oorspronkelijk. Het zomerhuis dient hierbij als voorbeeld.
Om de gevolgen van eventuele brandstichting op deze plek met weinig sociale controle te minimaliseren is gekozen voor een schroefdak van riet als goed alternatief voor het gebonden dak.
4. Voor de nieuwe indeling is de oorspronkelijke ruimtelijke structuur die nog goed herkenbaar is het uitgangspunt geweest. Het achterhuis op de begane grond blijft grotendeels open en middels een vide wordt de verdieping in beeld gebracht.
5. Het bestaande gevelstucwerk wordt geheel vervangen met de structuur van het bestaande stucwerk.
6. Nieuwe toevoegingen zoals de stalen gevelkozijnen, de stalen binnentrap met balustrade, de nieuwe stalen binnenkozijnen, alles in zwart, zijn bewust eigentijds vormgegeven om de bouwgeschiedenis van het pand voor het nageslacht helder te houden.
7. Om het agrarische ensemble van gebouwen en erf weer compleet te maken is het denkbaar de hooiberg terug te bouwen en deze een eigentijdse functie en invulling te geven. Bij de inrichting van het erf en de tuin zal rekening worden gehouden met de oorspronkelijke indeling en gebruik.
