GERT NI C HOLJ~S VAN DEN BERGH , Hon ns . B. A.

D I E P 0 L I S I E D I E N S I N D I E

S U I D - A F R I K A A N S E R E P U B L I E K

T 0 T 1 881.

d eu r

GERT NI C HOLJ~S VAN DEN BERGH , Hon ns . B. A.

Ve rha n d eling i n g e h a n d i g t e r v erkryg ing v a n d i e M . A.- g r aad in di e Depa r tement va n Ge s ki edeni s , Fak u 1 t ei t L e ttepe en W ysbeg eerte a a n d i e Po tc h e fstr o om se

Un iv ersi t e i t v i r Ch r i s t e like Hoer Onde r wys .

POTC HEFS1'R0 O M.

Apri l 1 957 .

/

T

- i -

V 0 0 R W 0 0 R D

Die polisiewese in die Zuid-~frikaanse Republiek is 'n onde rwerp wat t ot dusver deur geskiedkundiges afgeskeep i s . Hoewel die polisiediens in Transvaal, gedurende die ty d perk waaroo r hi e rdie v e rhandel ing g a n n , n i e een van die belangrikste onderdel e van d ie Staa ts- administrasie was nie, was dit ongetwyf el d 'n onon t- beerlike een . Daa r die polisiedienaar nie d ie status of aans ien van die landdros of vel dkorne t geniet h e t nie, was g eskiedskrywers tot n ou to e genei g om sy r ol en selfs sy bestaa n oor die hoof t e s i en en d i t is nie by wyse v an uit sonde ring dat geskiedeni swerke van d i e

~ al g ehele afwesighe id" van hierdie amp vo or 1 87 7 melding maak nie. Trouens die ongewildhei d van die amp en amp t enaa r h et veroorsaak dat selfs tydg eno te ni e g raag of met smaak daarvan v e rhaal h e t n i e .

Nog tans was die k onstabel daa r om sy beske i e r ol i n d i e administrasie v an die re g t e spe el , wat van hom ' n gesog'cs; ·t e , i ndien dan wel, on g ewil d e ampt enaar g emaa k h e t,

so dat s y erkenning in di e geski c denis gereb~er d i g is . Dit is die d o el van hierdi e v erh andeling om di e r o l van die pol i si e dienaa r g edurende di e eers t e ty d perk v an di e Sui d -Af r ika a nse Republi e k t e b epaal. Di e

peri ode wa s g r oten deels die belangrike e en van w o rding wa t di e g es i e ne en do elt r effe n d e Z .A. R. P .S. (Zuid-

Afrikaansche Republi e k Politie) van d i e v ol gen d e tydp e rk , voora f g egaan en g r o tendeels bepaal h e t. Terwyl di e di0~1s op d i e dorpe onder d i e l a n ddro ste ge l e i delik ontwikk e l h e t, sou di t op d i e pla t t e l and onder d ie naturelle-kommis- s a r is se l a a t en p l otseling ont s t aan , t erwyl ' n ei es o o r - ti g e p ol i s i ed i ens o p d i e Lydenburg se g ou dvel d e sy be- s t a an in 'n e ies o 0r ti ge w~rel d g eha d h et .

Behalw e / •••••

- i i -

Behalwe in uitsonderlike gevall e ~ waari n die amp s lo gs in die v e rby gaan g enoem word om by 'n g r o tere gohoo l afm to pas, bestaan daar , savor vasgestel k on wo rd, geeY\ bevredigende verwerkte ma teriaa l oa r die po lisie d i ons in die Sui d -Afrikaanse Republi ek ni e . Di t het meegebring dat die st of vir hi erdi e verhande - ling grotendeols uit oorspronklike bronne v e r k ry moes w o rd. Nav o rsing in hierdie verband i s 0 en~ersyds

bemoeilik maa r ande r syds ui t e r s int e res sEm t gemaak

deur die fei t da t stof oor die polisi e wese deur feitlik die hele Transvaalse Arg ief , waar die belangrikste ge de e lte v a n die navorsing plaasgevind h ot , v e rs prei d is . Die g ro ot s t e gedeelte van die st of is in d i e v erskeie Land d r c s arg iewe en veral in die Sta a t- sekretaris se a r g ief gevind .

Aa n gesien hi e r d i e s tud i e be doe l i s om ' n latera , meer uit gebreide en kronologies gevorderde studio o or

d i eself de onderwerp vo o raf t e gaan , i s al d i • e f ase t t e

v a n die anneksasietydperk, wat min invl o ed op die pclisiediens in die Suid- Afrikaanse Republiek uitge- oe f e n het , n i e b ehand~l nie en moet d i e laaste h o o f- stuk va n hi erdie v e rhandeling dus ni e as ' n paging t ot uit putting van d i e onderwerp b eskou wo r d n i e .

Graag spreek ek ' n woo r d v a n dank uit teenoor dr . J.S . duPles sis wa t m y belangstelling in hierdie onderwerp gaand e g emaak het en my by di e opstel van d i e verhandeling t o t g ro o t hulp was. Dit i s oak vir my ¹ n b e hoe f te om m y moed e~ deur wi e ek steeds t o t v e r dere s tud i o aangemoe d i g is, hier t e bedank .

G. N. v an den Be r g h.

Pr e t ori a .

1957 .

;:

INHOUD .

HOOFSTUK I : B 1 adsy

POLISIE EX OFFI CIO EN NON OFFICIO ··· • ···· 1 - 23 a . Die behoefte aan ' n po1isiedi ens ..••.•. • 1 b . Die ve 1dkorne t as eerste po1isie -

ampt enaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 c . Die a 1gemene pub1i ek as po1is i e ••....••• 14 HOOPSTUK I I:

DORPSPOLIS I E 24 - 55

a . Die behoef t e aan ' n vo1 tydse dorps -

po l i s i e . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 b . Die ee r ste vo1tydse po 1isie ••.••••••• • •• 27 c . Die po1 isiediens brei ui t ••••.••..•...•• 31 d . Die po1 isiediens neem v or m aan .• .•.•.••• 35 e . Die aandee1 van di e staatsprokureur in

die ontwikke1ing van die po1i siediens

voor 1877 . . . . . . . . . . . . . 50 HOOJ:i'S TUK III ~

DIE POL I SI EDIENS OP DIE LYDENBURGSE GOUDVELDE 56 - 95 a . Die weg na die goudve1 de ••••••••...• • •.• 56 b. Die goudve1de - Kommissaris van Po1i s ie .. 65 c . Die amp van aparte Po1isie- Kommissar is

v erdwyn • • • • • • • . • • • • • • • • . • • • • • . • • . • • • • . • 75 d . Die karakter van d i e po1isiediens onder

McDonald . • . . • . . . • . . . . 82 e . Die voor koms van die po1 isiediens ver-

ande r . . . . . • . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . 86

HOOFSTUK IV ~

PLATT:EGLANDSE PO LIS IE . a .

b . c . d . e . f . g .

Grenspolisie . . .

Vo1tydse p1att e1a ndse po1isie ••• • ••• • •• • Zoutpansberg ••••••.••. . • •. ..•... • • . • • .••

V laterberg •.. . .• . • . . . • . . . • . . . . . . . • . . .• . . . Lyden burg . . . • . . • . • . . . . ^{G. ~} ... . . . ....•

NieuVIT Schot1a nd .•. . •••• • •• •. •.•.•••.•••.

Die p1a tte1ands e po1isiediens in die ge drang op die vooraand van di e annek-

96 - 128 96 102 106 113 115 116

sas ie •••• • •• •• • . .•••••••.• • ••••••.•.••• 119 h . Bes1uit oor die tydperk tot 1877 •• •• • ••• 126 HOOFSTUK V:

DIE POLISI EW ESE OND ER BRITSE BESTUUR 1 29 - 144 a . Die dorp e •••••••••••••• • •••.•••.• . •••••• 1 29 b. Die plat t e1and •••••••••• •• •••••e ••• ••••• 1 35 c . Planne ter verbetering van die po1isi e

d i ens . . . • . . . . .

..~

BYLAE

BIBLIOGRA.FIE

139

1 45

i - viii