J a a r v e r s l a g
2 0 1 0
Colofon
Voor u ligt het jaarverslag van 2010 van het ASKV / Steunpunt Vluchtelingen.
Het ASKV is een stichting zonder winstoogmerk die zich inzet voor de belangen van vluchtelingen, al dan niet uitgeprocedeerd.
Het ASKV steunt en begeleidt afgewezen asielzoekers die niet terug kunnen naar het land van herkomst. Daarnaast volgt het ASKV nauwlettend het Nederlandse en Europese vreemdelingenbeleid en houdt het de vinger aan de pols wat betreft beleidswijzigingen en ontwikkelingen. Daar waar nodig voert het ASKV actie en brengt het misstanden in de openbaarheid.
Het ASKV is voor haar werk afhankelijk van subsidies van kerkelijke en humanitaire fondsen en donateurs.
Voor geïnteresseerden is het financieel jaarverslag op te vragen.
Donaties kunt u overmaken naar Postbank 7913334 t.n.v. Stichting ASKV in Amsterdam.
Het ASKV is bereikbaar op werkdagen van 11 tot 17 uur.
ASKV/Steunpunt Vluchtelingen Frederik Hendrikstraat 111-c 1052 HN Amsterdam tel: 020 6272408 fax: 020 4203208 askv@dds.nl www.askv.nl
Fotografie: Bas Baltus
Eindredactie: Alies Fernhout en Ivo Sicking
Voorwoord
Hulpverlening Spreekuur
Juridische resultaten Huisvesting
Projecten
Meldpunt Asielzoekers met Psychische Problemen (MAPP) Zorg voor Asielzoekers met Psychische Problemen (ZAPP) Medisch Opvangproject Ongedocumenteerden (MOO) Leren zonder Papieren
Nederlandse taalcursus
Campagne en publiciteit
Organisatie
4
5 5 6 8
9 9 11 13 17 18
20
22
Inhoud
Voor u ligt het Jaarverslag van het ASKV / Steunpunt Vluchtelingen. Ook in 2010 heeft het ASKV zich ingezet voor structurele verbeteringen in de situatie van asielzoekers en de (institutionele) omgang met mensen zonder papieren. Op het wekelijkse spreekuur werden meer dan 200 cliënten geholpen. Zij kwamen uit ca. 40 landen. Met 51 personen is een langdurig traject gestart. Daarnaast werden er ook cliënten uit voorgaande jaren juridisch begeleid. Hiervoor is steeds een groot aantal vrijwilligers actief.
In de afgelopen jaren heeft het ASKV zich ontwikkeld naar een projectenorganisatie. Dat betekent dat er naast de kerntaken hulpverlening en campagne voeren voor uitgeprocedeerden, ook projecten worden opgezet om deelproblematiek structureel aan te pakken. Het MAPP was hiervan het eerste voorbeeld, daarna volgde het ZAPP.
Het MAPP (Meldpunt voor Asielzoekers met Psychische Problemen) is in 2010 succesvol afgerond. Het MAPP is er in geslaagd structurele aandacht te creëren voor het vroeg signaleren van mogelijke
psychische problemen bij asielzoekers binnen de asielprocedure. Ook elders in Europa wordt het MAPP gezien als een voorbeeldproject. Het ASKV is als founding partner betrokken bij het Instituut voor
Mensenrechten en Medisch Onderzoek (IMMO), die voor een deel het onderzoekswerk van het MAPP zal voortzetten.
Het ZAPP (Zorg voor Asielzoekers met Psychische Problemen) heeft in 2010 verschillende onderzoeken afgerond. De resultaten laten zien dat de toegang, kwaliteit en continuïteit van de psychische zorg voor deze speciale groep asielzoekers verder verbeterd moeten worden.
Ook de voorbereidingen voor het MOO (Medisch Opvangproject voor Ongedocumenteerden) gingen van start. De hoge bezettingsgraad en wachtlijst tonen de noodzaak aan van een dergelijke voorziening.
De campagnes waren dit jaar vooral gericht tegen de buitenproportionele maatregelen die het kabinet wil invoeren met betrekking tot het strafbaar stellen van illegaliteit. Mensen zonder verblijfsvergunning die een nieuwe aanvraag voor een verblijfsvergunning indienen, zouden volgens deze wet direct al een strafbaar feit als contra-indicatie krijgen. Dat zou het krijgen van een status vrijwel onmogelijk maken.
Mishandelde vrouwen die door het verlaten van hun partner papieren verliezen, getraumatiseerde migranten die later pas aanvraag indienen op basis van een medische noodsituatie, mensen die buiten hun schuld niet uit Nederland kunnen vertrekken, zij zouden allemaal het zicht op een status verliezen.
Reden genoeg voor hulporganisaties om gezamenlijk actie tegen invoering van deze wet te voeren.
Door de ontwikkeling naar een projectenorganisatie heeft het ASKV te maken gehad met een wisselend personeelsbestand en interne verschuivingen ten behoeve van de uitvoer van de projecten. Daarnaast vergde het meer werk van een ondersteunend team. In 2010 heeft het team daarom versterking gekregen van een vaste boekhouder, een fondsenwerver en halverwege het jaar trad een nieuwe bureaucoördinator aan. Hiermee is de basis van het ASKV op financieel verantwoordingsvlak verbeterd en de organisatie versterkt.
Dit alles maakt dat het bestuur met veel waardering op de grote inzet van het ASKV terug kijkt, steeds ten behoeve van mensen die in Nederland recht hebben op een volwaardig bestaan, ook als ze niet over de vereiste papieren beschikken.
Voorwoord
Spreekuur
Het ASKV Steunpunt vluchtelingen houdt iedere week spreekuur. Tijdens dit spreekuur adviseert het ASKV asielzoekers over allerlei zaken. Mensen bellen aan voor juridisch advies of hebben bijvoorbeeld medische zorg nodig. Na een eerste intake bekijkt een van de ASKV hulpverleners wat er gedaan kan worden. Na de intake worden mensen binnen drie dagen teruggebeld en wordt met hen afgesproken hoe ze verder door het ASKV ondersteund worden. Bij acute noodgevallen wordt iemand direct geholpen, bijvoorbeeld wanneer iemand geen onderdak heeft of zeer dringende medische zorg nodig heeft. Cliënten die niet uit de regio Amsterdam komen worden doorverwezen naar andere organisaties.
In 2010 heeft de gemeente Amsterdam de
‘noodopvang’ voor uitgeprocedeerde asielzoekers sterk ingeperkt, dit naar aanleiding van een convenant hierover tussen de Nederlandse gemeentes en de landelijke overheid. Dit besluit zou gepaard gaan met het minder snel op straat zetten van uitgeprocedeerde asielzoekers en het uitbreiden van de opvang voorzieningen voor de legaal op straat-groep. Het ASKV heeft daarvan tot dusverre niet veel gemerkt.
Ook zijn in 2010 meer mensen uit Vrijheidsbeperkende locaties (VBL) en
vreemdelingendetentie op straat gezet. Een deel van deze groep mensen heeft vervolgens bij het ASKV voor onderdak en/of juridische
ondersteuning aangeklopt en gevonden.
Het vinden van goede psychische en medische zorg voor mensen blijft een belangrijk
aandachtspunt. De medische wereld is slecht op de hoogte van regelingen die er voor mensen zonder verblijfsvergunning zijn. Zo weten veel medici nog steeds niet dat zorginstellingen sinds 1 januari
2009 hun oninbare rekeningen kunnen declareren bij het College voor Zorgverzekeringen. De dekking van dit fonds is gelijk aan het basisverzekerings- pakket van de zorgverzekering en vergoed dus behandelingen in het ziekenhuis en geestelijke gezondheidszorg. Een probleem blijft de eigen bijdrage die voor bepaalde zorg gevraagd wordt.
Onze groep mensen kan die vaak niet op brengen.
Ook vragen instellingen vaak om een
identiteitsbewijs, wat juist voor deze groep mensen problematisch is.
Tandartsenzorg valt buiten elke regeling. Het fonds Kiezen voor Elkaar dat het ASKV in 2009 samen met andere organisaties als de Open Deur, Werkgroep Opvang Uitgeprocedeerden, Vrouwen Zonder Verblijfsvergunning en Dokters van de Wereld gestart was om dit hiaat in de regelingen op te vangen, is gestopt. Het bleek helaas niet mogelijk structurele financiering voor dit fonds te vinden.
Daarmee zijn asielzoekers voor hun tandartsenzorg geheel afhankelijk van de goodwill van enkele tandartsen.
Herziene asielprocedure
Met ingang van 1 juli 2010 is de Nederlandse asielprocedure ingrijpend veranderd.
Met de nieuwe asielwet wordt geprobeerd om een kortere en zorgvuldigere procedure te
bewerkstelligen waarin ook niet asielgerelateerde problemen, die mogelijk tot een verblijfsrecht zouden kunnen leiden, de aandacht krijgen.
Daarnaast moet met de nieuwe procedure voorkomen worden dat (ex)asielzoekers met rechtmatig verblijf op straat terechtkomen en dat er minder nieuwe aanvragen worden ingediend na de eerste aanvraag. Uitgeprocedeerde asielzoekers dienen Nederland daadwerkelijk te verlaten. In de praktijk merkt het ASKV dat de nieuwe procedure niet tot de verbeteringen heeft geleid die men voor ogen had.
Hulpverlening
• Ondanks de nieuwe medische check blijven medische kwesties tijdens de asielaanvraag vaak onopgemerkt.
• Nog steeds staan er mensen met rechtmatig verblijf zonder middelen op straat. Zoals mensen die een zogenaamde reguliere aanvraag hebben lopen, bijvoorbeeld een aanvraag van een moeder voor verblijvende kinderen of een procedure voor medische behandeling of een verzoek vanwege bijzondere individuele omstandigheden.
• Nog steeds raken mensen die niet terug kunnen keren uitgeprocedeerd en worden ze op straat gezet, bijvoorbeeld de groep mensen die vanwege hun etnische achtergrond niet meer tot hun herkomstland worden toegelaten.
• In de nieuwe asielprocedure moeten mensen voor een herhaalde aanvraag af reizen naar Ter Apel. Na een kort gehoor worden ze met een afspraak weer weg gestuurd. Deze wachttijd is veelal één tot twee maanden, waarin geen opvang wordt geboden.
• Zowel de tweede kamer als de Raad van Europa zette zich in voor asielzoekers middels uitspraken en moties. Helaas zien we ook daar maar een beperkt effect.
• Sinds januari 2010 komen zieke asielzoekers die een aanvraag voor uitstel van vertrek op medische gronden hebben ingediend, dankzij de motie Spekman in aanmerking voor rijksopvang.
Wij merken echter dat zieke asielzoekers nog steeds verstoken blijven van deze opvang en bijna niemand op grond van deze nieuwe regeling wordt opgevangen.
• De Raad van Europa heeft bepaald dat er geen kinderen meer op straat gezet mogen worden, desondanks constateren wij op ons spreekuur dat dit helaas nog steeds aan de orde van de dag is.
Juridische resultaten
In 2010 kwamen 213 personen naar het ASKV- spreekuur, vaak met meerdere hulpvragen. Van hen waren 66% man, 20% vrouw en 14% kind. Zij kwamen uit ca. 40 landen. De meeste mensen waren afkomstig uit Irak, daarna uit Somalië, Siërra Leone, Eritrea, Ethiopië en uit Afghanistan. Voor 162 personen bleef het bij een kortdurend contact, zij kregen advies, werden doorverwezen naar vluchtelingenorganisaties in andere plaatsen of bijvoorbeeld naar een huisarts. Met 51 personen is een langdurig traject gestart. Daarnaast werden er ook cliënten uit voorgaande jaren juridisch
begeleid. Voor een aantal cliënten is in 2010 de ondersteuning afgerond. Ofwel omdat het beoogde resultaat behaald was, ofwel omdat de cliënt werd doorverwezen naar een andere organisatie. In andere gevallen is het contact verloren gegaan of kon er helaas geen perspectief op een verblijfstatus meer geboden worden.
• Status asiel 8
• Status pardon 4
• Status medisch 2
• Status verblijf bij kind 3
• Terug in de opvang/aanvraag
loopt 20
• Status humanitair 1
• Voorbereiden aanvraag 11
• Afgewezen/aanvraag vervallen 9
• Contact verloren 11
• Procedure wordt begeleid door
andere organistie 7
Juridische resultaten 2010
Meryda
Meryda was twaalf toen zij haar ouders verloor in de vuurzee die volgde op de explosie van een
benzinetrein. Bij deze ramp kwamen tweehonderd mensen om. Haar oom nam Meryda en haar
broertjes en zusjes mee naar het platteland. Op haar zestiende huwelijkte hij haar uit, zeer tegen haar wil in, als vijfde vrouw aan een veel oudere man. Door deze man werd Meryda dagelijks verkracht. Meryda raakte zwanger, maar de man erkende hun dochter niet en zij raakte haar kwijt. Toen zij voor de tweede keer zwanger was heeft ze in wanhoop landbouwgif gedronken, in een poging tot abortus. Zij wilde niet meer leven. Ze is naar het ziekenhuis gebracht.
Daar werd zijzelf gered, maar het kindje overleed.
De ‘echtgenoot’ was uitzinnig van woede en deed aangifte bij de politie vanwege de abortus. Abortus is in Kameroen namelijk verboden. Ze is toen gevlucht. Meryda was zeventien toen ze naar Nederland kwam. Haar asielaanvraag werd echter afgewezen en toen ze meerderjarig was werd ze op straat gezet. Over de abortus en haar kind heeft ze in de procedure niets gezegd, uit angst ook hier een gevangenisstraf te krijgen.
Ze zocht hulp bij het ASKV, wij hebben haar tijdelijk kunnen huisvesten. Dit verblijf werd onderbroken omdat zij bij een identiteitscontrole werd opgepakt en voor uitzetting zeven maanden in
vreemdelingendetentie terecht kwam. Daar verslechterde haar gezondheid nog verder. Op grond van een psychiatrisch rapport bepaalde de rechter dat zij onmiddellijk moest worden vrijgelaten.
Pas toen heeft Meryda durven vertellen over haar abortus. Via een advocaat in Kameroen ontdekten we dat er een opsporingsbericht voor Meryda was uitgebracht wegens abortus provocatus. De Nederlandse ambassade in Kameroen heeft vastgesteld dat dit document authentiek is en dat Meryda daadwerkelijk strafrechtelijk vervolgd wordt.
De situatie in de Kameroense gevangenissen is levensbedreigend. Haar terugsturen zou een schending zijn van het Europees Verdrag van de
Rechten van de Mens. Bovendien is via haar huisarts een traject gestart bij een GGZ-instelling in Amsterdam. De verschillende gebeurtenissen in haar leven hebben geleid tot een complex van trauma’s. Terugkeer naar Kameroen zou volgens de artsen tot een medische noodsituatie leiden.
Meryda kon inmiddels inwonen bij een vriendin, terwijl het ASKV aan haar asielprocedure werkte.
Hier vond zij iets terug van een veilig thuis, dat haar als kind zo abrupt ontnomen is. Na een lange strijd erkende Nederland uiteindelijk dat haar terugkeer naar Kameroen niet verantwoord was en in 2010 kreeg Meryda haar vluchtelingenstatus. Een prachtig resultaat. Ondertussen had ze in het gezin van haar vriendin haar geestelijk evenwicht en haar
levensmoed min of meer kunnen bewaren.
Inmiddels is contact gelegd met haar dochter in Kameroen.
en over een woning in Amsterdam West. Daarnaast bieden drie woongroepen via het ASKV opvang aan en stelden twee particulieren kamers
beschikbaar. Ondanks de toegenomen capaciteit is de vraag nog steeds groter dan het aanbod.
De huisvestingscommissie beheert de
verschillende locaties. Zij zorgen dat reparaties worden uitgevoerd, zij onderhouden het contact met de huiseigenaren en zorgen voor huisraad in de woningen. Samen met de andere ASKV hulpverleners onderhouden zij het contact met de bewoners, bemiddelen en ondersteunen hen waar mogelijk.
Huisvesting
In 2010 is de hulpvraag van asielzoekers die op straat staan gestegen. Vanwege de ernst van de problematiek heeft het ASKV in 2010 de
huisvesting van 20 naar 30 opvangplekken uitgebreid. Onder de mensen die we een dak boven hun hoofd hebben kunnen bieden, bevonden zich zes kinderen.
De uitbreiding vond onder andere plaats dankzij de low budget opvangplekken die we konden huren van Amsterdamse Woningbouwcorporaties. Ook hebben we veel hulp in natura van mensen ontvangen. Totaal beschikt het ASKV over twee vrouwenhuizen in Amsterdam Zuidoost, over een mannenhuis en een familiehuis in Amsterdam Oost
Meldpunt Asielzoekers met Psychische
Problemen (MAPP)
In 2006 is het MAPP van start gegaan met het doel om de asielprocedure voor asielvragers met psychische problemen te verbeteren. Cruciaal in deze verbetering is een snelle herkenning van deze kwetsbare groep, zodat zij met de nodige zorg en aandacht behandeld kan worden.
In de afgelopen jaren heeft het MAPP aangetoond dat vroegsignalering van psychische problemen bij pas aangekomen asielzoekers kan en van belang is voor een zorgvuldige asielprocedure. Door het MAPP initiatief is er bij de uitvoerders van het asielbeleid voor deze kwetsbare groep meer aandacht voor deze problematiek. Ook
beleidsmakers erkennen dat een tijdige signalering van psychische problemen de effectiviteit en zorgvuldigheid van de asielprocedure ten goede komt. Mede door het MAPP initiatief zijn er in de beleidsontwikkeling naar een snellere en
zorgvuldigere asielprocedure extra voorzieningen getroffen voor asielzoekers met psychische problemen.
2010 was het laatste jaar voor het MAPP. Een jaar waarin het bestendigen van de praktijk en het overdragen van kennis en kunde centraal stond
Tot de invoering van de herziene asielprocedure in juli 2010 heeft MAPP de organisatie de
vroegsignalering voortgezet. Voor alles moest worden voorkomen dat psychische problemen bij asielaanvragers niet worden opgemerkt en de procedure onzorgvuldig zou worden afgehandeld.
Na de invoering van het medisch advies in juli 2010 had de organisatie van vroegsignalering door het MAPP een monitorfunctie.
Meldingen
Het MAPP heeft een speciaal ontwikkelde
database waarin alle meldingen door medewerkers van het MAPP worden geregistreerd. In 2010 heeft het MAPP 395 meldingen ontvangen van
advocaten en medewerkers van vluchtelingenwerk dat zij m.b.v. de MAPP vragenlijst voor
vroegsignalering psychische klachten bij hun cliënt hebben gesignaleerd.
De informatie over het verloop van de
asielprocedures van asielzoekers met psychische problemen geeft zicht op knelpunten of juist voorbeelden van good practices. Het MAPP gebruikt de bevindingen van deze activiteit voor de trainingen en besprekingen met de uitvoerders van het asielbeleid en draagt daarmee bij aan een zorgvuldigere asielprocedure.
Het MAPP is vanaf de eerste expertmeetings betrokken geweest bij het Programma Invoering Verbeterde Asielprocedure (PMA) van de IND. Het MAPP heeft een actieve bijdrage geleverd aan de projectgroep die is opgericht voor de ontwikkeling van het medisch advies. In deze werkgroep droeg het MAPP kennis en expertise aan die de
afgelopen vijf jaar is opgedaan op het gebied van vroegsignalering van psychische problemen bij asielzoekers.
De IND werkinstructie hoe om te gaan met
asielaanvragers met psychische problemen, is het resultaat van een periodiek overleg met de
contactpersonen van de IND van verschillende locaties, het MAPP, Pharos, VWN en Raad voor Rechtsbijstand. Deze instructie vereist een nieuwe aanpak en dit leidt in de uitvoeringspraktijk
regelmatig tot vragen. In de werkgroep wordt daarom de toepassing van de werkinstructie gemonitord en mogelijke verbeteringen voor de uitvoeringspraktijk onderzocht.
Uitwisseling van ervaringen en het gezamenlijk onderzoeken van de verbetermogelijkheden is zeer waardevol gebleken. Het heeft geleid tot
Projecten
deskundigheidsbevordering (d.m.v.
casuïstiekbesprekingen tussen IND en advocatuur, trainingen en concreet stappenplan voor
advocaten).
Aansluitend is het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit in Nijmegen gestart met een onderzoek naar de uitvoeringspraktijk van werkinstructie 2008/06.
Het MAPP heeft veel tijd geïnvesteerd in de aselecte samenstelling van de dossiers die de onderzoekster zou analyseren. Om de privacy te waarborgen van de aangemelde en door het MAPP onderzochte asielzoekers, heeft het MAPP contact gezocht met alle asieladvocaten van de
geselecteerde dossiers, zodat zij aan hun cliënten toestemming konden vragen om deel te nemen aan het onderzoek.
Kennisoverdracht
In 2010 heeft het MAPP veel aandacht besteed aan kennisoverdracht. Er is training en intervisie
gegeven aan groepen nieuwe vrijwilligers van VluchtelingenWerk Nederland, aan IND medewerkers van AC Zevenaar en aan
asieladvocaten. Verder heeft het MAPP medio mei bij de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State uitleg gegeven over de invloed van psychische problemen op het vermogen om coherente en consistente verklaringen af te leggen en de werkwijze van het MAPP.
Bij een Werkgroep Rechtshulpverlening aan Vluchtelingen in juni 2010 heeft het MAPP een presentatie gegeven over de werkwijze van het MAPP, het nieuwe medisch advies, de IND werkinstructie 2008/06 en de rol van asieladvocaten voor een zorgvuldige asielprocedure voor asielaanvragers met psychische problemen.
Zwolle over de invloed van psychische problemen op het vermogen om coherente en consistente verklaringen af te leggen en de werkwijze van het MAPP
Het resultaat van deze deskundigheids-
bevorderingen is meer kennis bij uitvoerders van het asielbeleid over psychische problematiek bij asielzoekers en daardoor een zorgvuldigere beoordeling van de asielprocedures van deze doelgroep.
IMMO
Het MAPP wil haar expertise van vijf intensieve projectjaren goed overdragen. De ontwikkeling naar een medisch advies in de herziene asielprocedure is daarbij de belangrijkste.
Daarnaast is een werkgroep gestart om de mogelijkheden te onderzoeken voor het oprichten van een expertisecentrum voor vroegsignalering, forensisch medisch onderzoek en adequate behandeling van slachtoffers van
mensenrechtenschendingen. In deze organisatie kunnen de werkzaamheden van het de Medische Onderzoeksgroep van Amnesty International, het MAPP en Stichting Medisch Advies Kollektief (SMAK) worden gebundeld. De werkgroep heeft een visiedocument opgesteld. Vervolgens hebben de volgende organisaties zich gecommitteerd als founding partner: Amnesty International, ASKV, Johannes Wier Stichting, Pharos, SMAK, Stichting Arq en VluchtelingenWerk Nederland. Het Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (IMMO) zal medio 2011 starten met haar werkzaamheden. Het MAPP krijgt hiermee een volwaardige opvolger.
Zorg voor
Asielzoekers met Psychische
Problemen (ZAPP)
Het project ZAPP is gericht op een structurele verbetering van de zorg aan asielzoekers met psychische problemen, met name door het
bijdragen aan een betere herkenning, toeleiding en zorg voor asielzoekers met psychische problemen.
Het ZAPP sluit hierbij aan op het MAPP-project (zie boven) waar vroege identificatie van de kwetsbare groep centraal stond. Het ZAPP draagt zo bij aan een snelle toeleiding naar de juiste zorg voor asielzoekers die folteringen hebben ondergaan, slachtoffer werden van seksueel geweld of andere ernstige vormen van psychisch en fysiek geweld.
Het accent tijdens het hele project ligt op de vraag:
hoe is de praktijk van de zorg en hoe kan de zorg in de praktijk daadwerkelijk worden verbeterd?
Het ZAPP wil:
• De huidige situatie van zorg aan asielzoekers in beeld brengen;
• Verbeteringen formuleren in de organisatie van de zorg voor asielzoekers met psychische problemen;
• Draagvlak creëren voor implementatie van de deze verbeteringen.
In 2009 en de eerste helft van 2010 concentreerde het ZAPP-project zich op het in beeld brengen van de huidige situatie en het creëren van draagvlak voor verbeteringen. In 2010 en 2011 wordt verder gewerkt aan deze doelstellingen en aan een pilot uitgevoerd voor duurzame verbetering van de zorg voor asielzoekers.
Studies
In de eerste 10 maanden van 2010 werden kwalitatieve studies naar ‘zorg aanbod voor en zorgbeleving van asielzoekers met psychische problemen onder asielzoekers en zorgverleners’
uitgevoerd en vervat in een twee studies. De resultaten wijzen uit dat meer dan de helft van de geïnterviewde - hoewel selecte groep -
asielzoekers in behandeling is in de GGZ of op de wachtlijst daarvoor staat. Verwijzing van het andere deel van deze asielzoekers naar de GGZ hoeft niet geïndiceerd te zijn. Medicalisering en victimisering zullen zoveel mogelijk moeten worden voorkomen.
Psychische problemen kunnen in de loop van de tijd verminderen doordat betreffende asielzoekers tot rust komen, zich veilig voelen, en/of steun ervaren binnen hun gezin, bij medebewoners of bijvoorbeeld in het geloof. Ook kan het beroep doen op de copingvaardigheden van asielzoekers met psychische problemen, de zelfredzaamheid, door middel van activering de juiste
gezondheidsbevorderende strategie zijn. In lijn hiermee hebben geïnterviewde zorgverleners hun visie op de zorg ontwikkeld en in algemene zin is deze visie dan ook gerechtvaardigd.
Toch blijkt uit de studies van het ZAPP dat verschillende aspecten van de toegankelijkheid, kwaliteit en continuïteit van de zorg voor deze speciale groep asielzoekers verbeterd kunnen worden. Met de aanbevelingen wordt beoogd een constructieve bijdrage te leveren aan de
samenwerking en begrip tussen alle partijen die betrokken (kunnen) zijn bij het creëren van een
Alle studies en de samenvatting zijn online
beschikbaar gesteld via de sites van het ASKV en Pharos. De samenvatting is ook in het Engels vertaald en is uitgegeven en gedistribueerd aan ondermeer de Inspectie voor de Gezondheidszorg, medewerkers van Mikado en beleidsmedewerkers bij VWS. Alle deelnemers aan de expertmeeting die op 4 november 2010 in Felix Meritis werd
gehouden hebben een exemplaar ontvangen. Dit betrof vertegenwoordigers, zowel op beleidsniveau als uit de praktijk, van COA, GC-A, IND, Healthnet TPO, Vluchtelingenwerk Nederland, Menzis MCA, Pharos, Mindspring, De Vrolijkheid, De
Werkelijkheid, Stichting Arq, Centrum 40-45, GGZ- Nederland, Equator, de Landelijke Huisartsen Vereniging, Raad voor de Rechtsbijstand, Vereniging Asieladvocaten, Medifirst, GGD Nederland, Maatschappelijk Werk en ASKV. Ook vertegenwoordigers van het Fonds Psychische Gezondheid en het Europees Vluchtelingenfonds De drie studies en een aparte samenvatting
daarvan, zijn op de site van het ASKV te vinden zie: www.askv.nl/zapp
1) Het perspectief van de zorgverlener (Frea Haker, Hester van Bommel, Evert Bloemen werkzaam bij Pharos) 2) Literatuurstudie
(Loes van Willigen)
3) Het perspectief van de asielzoeker (Sander Kramer)
4) Samenvatting en bespreking van drie deelstudies (Loes van Willigen)
Annemieke Keunen tijdens de expertmeeting in Felix Meritis.
Medisch
Opvangproject
Ongedocumenteerden (MOO)
Het ASKV en De Open Deur worden al jaren geconfronteerd met mensen die te kampen hebben met ernstige psychische problemen, maar die genoodzaakt zijn op straat te overleven omdat opvang ontbreekt. Daarnaast heeft het ASKV geconstateerd dat er op dit moment sprake is van een lacune in de psychische zorg en toegang tot de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) voor
afgewezen asielzoekers en ongedocumenteerden afkomstig uit asiellanden. Het ASKV en de Open Deur zijn daarom in mei 2010 begonnen met de opstart van het Medisch Opvangproject
Ongedocumenteerden (MOO).
Draagvlak
Het is de intentie van het ZAPP de resultaten ook na afloop van het project te garanderen. Door vanaf het begin een brede groep van relevante organisaties te betrekken in het project èn door de pilot uit te voeren met reguliere zorginstellingen en andere verantwoordelijken, blijven deze organisaties goed geïnformeerd, dragen ze bij aan de ontwikkeling van een nieuwe praktijk van zorg en wordt commitment gecreëerd voor een bredere toepassing. Naar aanleiding van de resultaten is met relevante partners de inhoud en uitvoering van een pilot verder ingericht en in uitvoering.
Ook door middel van de bovengenoemde expertmeeting en alle correspondentie en (telefonisch) overleg die dat teweeg heeft gebracht is veel draagvlak gecreëerd voor het gezamenlijk bespreken van de problematiek.
Doel
Het doel van het MOO is een structurele verbetering van de opvang van -en hulpverlening aan
ongedocumenteerden met psychische problemen, zowel op gemeentelijk als op landelijk niveau. Het MOO is opgezet als tijdelijk project en loopt tot en met het jaar 2013. Het ASKV en De Open Deur streven ernaar dat in 2013 de opvang, behandeling en begeleiding van deze kwetsbare groep adequaat en structureel geregeld is en gedragen wordt door de hiervoor verantwoordelijke reguliere instanties.
Het MOO is gericht op ongedocumenteerden met ernstige psychische problemen die geen adequate opvang hebben en afkomstig zijn uit asiellanden. Het gaat daarbij zowel om mensen die eerder asiel hebben aangevraagd, als om mensen die voor het eerst een procedure voor een verblijfsvergunning willen starten. Alle cliënten van het MOO hebben een redelijke kans dat het starten van een juridische procedure welke uitzicht biedt op legaal verblijf.
Het project MOO bestaat uit drie onderdelen:
• Een pilotproject voor de opvang en begeleiding van ongedocumenteerden met psychische problemen.
• Monitoring en onderzoek om de omvang van de groep en hun problematiek in kaart te brengen.
• Draagvlak creëren voor structurele
verbeteringen in de situatie van deze groep.
Tijdens het project zullen de drie onderdelen parallel aan elkaar lopen. In de eerste fase ligt de nadruk op de opvang en begeleiding; in de loop van het project zal het accent verschuiven naar het creëren van een breed draagvlak voor structurele voorzieningen binnen de reguliere instellingen.
Woningen
In augustus 2010 zijn de eerste drie woningen in Geuzenveld betrokken, de laatste twee in oktober.
Voorafgaand aan bewoning zijn de panden door het ASKV woonklaar gemaakt; vloeren zijn gelegd, deuren waar nodig vervangen, licht, gas, water, tv aansluiting geregeld en meubilair verzorgd. Elke kamer is voorzien van meubilair evenals de gezamenlijke ruimten.
Elk pand biedt plek aan drie personen, die allen een eigen slaapkamer hebben en keuken en badkamer gezamenlijk gebruiken. Voor de bewoners is dit een prettige constructie. Drie personen in een huis geeft een gevoel van gezamenlijkheid en tegelijkertijd blijft het relatief rustig, iets waar veel behoefte aan is bij deze doelgroep.
Van de vijf panden, zijn er drie mannenhuizen en is er één vrouwenhuis. Een vijfde huis doet dienst als kantoor. Hier staat ook de gezamenlijke
wasmachine. Alle 12 beschikbare plekken zijn bewoond. De pilot kon van start.
Voor het hele artikel zie: www.askv.nl/moo/moo-media.html
onderzoeksresultaten te kunnen presenteren een speerpunt. Hieraan gekoppeld het opzetten van een aanname –en screeningsprotocol. De Raad van Aanbeveling & Advies van het MOO heeft het protocol ook uitvoerig beoordeeld.
Daarnaast is er een database gebouwd door een ICT-specialist waarin alle aanmeldingen verwerkt worden.
Monitoring
Over de omvang van de groep
ongedocumenteerden met psychische problemen en hun specifieke situatie en behoeftes, is op dit moment nog maar weinig bekend. Het MOO zal deze groep mensen en de problemen waar zij tegenaan lopen de komende jaren in kaart brengen. Daartoe heeft het MOO een meldpunt en registratiesysteem opgezet waar begeleiders, behandelaars, instanties en ongedocumenteerden contact mee op kunnen nemen. De zo
verzamelde gegevens worden geanalyseerd om beter inzicht in de omvang en de problematiek te krijgen.
Om het aanleveren van gegevens te stimuleren, wordt er breder bekendheid gegeven aan het project. Daarbij heeft het MOO zich in 2010 eerst op Amsterdam gericht.
Ook is er in 2010 een informatiebrochure gemaakt. Deze is uitgedeeld en toegelicht bij de lokale én landelijke bijeenkomsten waar het MOO het ASKV en/of de Open Deur aanwezig waren.
Een structurele oplossing zal er alleen komen als degene(n) die deze oplossing op termijn gaan dragen, zo vroeg mogelijk in het proces en project betrokken worden. In 2010 is hier een eerste aanzet toe gedaan. Zo is het MOO aanwezig bij het regulier overleg tussen de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND), Dienst Terugkeer en Vertrek (DTenV), Gemeente Amsterdam, personen die al van het project op de hoogte
waren.
In 2010 hebben er 11 screeningsgesprekken plaatsgevonden. Drie vrouwen, en acht mannen waren geschikt voor bewoning en hebben wij onderdak kunnen bieden. Twee bewoners, beide mannen, verbleven al enige tijd in de noodopvang van het ASKV. Hiervan was al bekend dat zij tot de doelgroep behoorden en extra begeleiding nodig hadden. Zij zijn overgedragen aan het MOO. In totaal hebben we in 2010 12 bewoners opgevangen. Daarnaast zijn mensen ambulant begeleid.
Begeleiding
Er zijn voor het MOO twee betaalde coördinatoren aangesteld. Daarnaast zijn er een viertal
stagiaires waarvan er drie de opleiding HBO-MW volgen, en één de opleiding SPH. Vanaf het begin bij het project is een psycholoog betrokken die wekelijks aanwezig is.
In het begin van het project heeft het MOO kunnen rekenen op een vrijwillige
verpleegkundige. Zij heeft vanwege een nieuwe baan haar werkzaamheden voor het MOO moeten beëindigen.
Per cliënt is er een individueel hulpverleningsplan opgesteld. Er is intensieve begeleiding geboden op sociaal, medisch en juridisch gebied door ervaren hulpverleners. Veel MOO cliënten zijn in behandeling bij de Equator Foundation. Op casusniveau is er veelvuldig contact met de GGZ behandelaren geweest.
De juridische begeleiding heeft plaatsgevonden in samenspraak met de betreffende advocaten.
Naast medische procedures zijn ook herhaalde asielverzoeken voorbereid.
In 2010 was het ontwikkelen van een goede methodiek om later in het project betrouwbare
Ongedocumenteerde met ernstige psychische problemen
staat zonder zorg op straat
ASKV / Open Deur meldt ongedocumenteerde aan bij
GGZ-instelling Geen onderbouwing van een
aanvraag verblijfsvergunning op medische gronden
Geen behandeling / geen diagnose / psychiatrisch toestandsbeeld
Afwijzing behandeling ongedocumenteerde door GGZ-
instelling
Ongedocumenteerde met ernstige psychische problemen klopt aan bij
ASKV / Open Deur
Ongedocumenteerd:
Ontbreken basisvoorzieningen / geen woning / geen inkomen
+
Geen verzekering - gedeeltelijke financiële vergoeding geboden
psychiatrische zorg (80%) Vluchtelingenwerk Amsterdam, en de Werkgroep
Opvang Uitgeprocedeerden (WOU). Ook is met verschillende politici over het MOO gesproken.
Er is een Raad van Aanbeveling & Advies
samengesteld, met wie de stand van zaken van het project en relevante ontwikkelingen op verschillende vakgebieden besproken wordt. Tevens vindt er expertise-uitwisseling plaats.
Leden van deze raad zijn:
Prof. mr. T. P. Spijkerboer (hoogleraar migratierecht, afdeling staats- en bestuursrecht), mw. G. van Heteren (voormalig Tweede Kamerlid PvdA, directeur Europa Arena), mr. F. van Haren
(vreemdelingenadvocaat), Mr. C. de Klerk (vreemdelingenadvocaat), Dhr. J. Braat (senior beleidsadviseur vreemdelingenzaken gemeente Utrecht), mw. drs. A. M. Graumans (oud-PvdA- raadslid), mw. Ir. M.C. Kroesen (Dokters van de Wereld), drs. P. Hilhorst (ombudsman VARA), M.D.
W.F. Scholte (psychiater, Equator Foundation) en E.
Kors (psycholoog).
Leren zonder Papieren
Het doel van het Schoolfonds Leren zonder Papieren is zoveel mogelijk de financiële drempel tot het Amsterdamse onderwijs te verlagen voor leerplichtige kinderen zonder verblijfstitel. Alle kinderen hebben immers recht op onderwijs. Het fonds richt zich op kinderen zonder papieren die in Amsterdam verblijven en betaalt de noodzakelijk schoolkosten van deze groep leerplichtige kinderen.
Het Schoolfonds Leren zonder Papieren is een initiatief van het ASKV, Defence for Children, Steungroep Vrouwen Zonder Verblijfsvergunning en de Open Deur. Afgelopen jaren hebben vertegenwoordigers van JOB (Jongeren
Organisatie Beroepsonderwijs), LAKS (Landelijk Aktie Komitee Scholieren), het Montessori College Oost (MCO) en het Wereldhuis zich bij de
werkgroep aangesloten.
Schoolgaande jongeren zonder papieren hebben net als alle andere jongeren recht op onderwijs tot hun achttiende jaar. Leren zonder Papieren constateert echter dat ondanks het recht en de plicht tot onderwijs, niet alle kinderen uit deze groep daadwerkelijk naar school gaan. Redenen hiervoor zijn ondermeer de onbekendheid van de ouders met het bestaan van de leerplicht en de onbekendheid van mensen uit het onderwijsveld met de wet- en regelgeving omtrent deze jeugdigen. Ook de praktische problemen als het ontbreken van een Burger Service Nummer, verzekeringen en andere documenten speelt een grote rol. Tot slot hebben de ouders onvoldoende geld om de schoolkosten te betalen. Hun huidige situatie in Nederland is dat zij bovendien geen recht hebben op tegemoetkomingen of vrijstelling van de studiekosten door de centrale overheid en geen beroep kunnen doen op gemeentelijke
voorzieningen, waar andere jongeren in Nederland wel terecht kunnen.
Van de groep leerlingen die door Leren zonder Papieren in 2010 zijn ondersteund zaten 14 kinderen op het basisonderwijs, 7 gingen er naar het voortgezet onderwijs. De kinderen kwamen uit Azerbeidjaan, Kameroen, Suriname, Colombia, Marokko, Ethiopië, DR Congo, Nigeria, Oekraïne, Turkije en uit Liberia.
Uiteraard worden de meeste kosten gemaakt in het voortgezet onderwijs. Positief is dat het boekengeld is afgeschaft. Echter, het gaat vaak om een
gedeelte van het totaal betaalde bedrag voor schoolboeken.
Naast de kosten voor specifiek studiegebonden lesmateriaal heeft het fonds voornamelijk gymkleding, schoolspullen (schriften, pennen, passers, mappen, agenda’s, etc.),
introductiekampen, werkweken, schoolreisjes en uitstapjes vergoed. Dit alles met als doel voor deze kinderen het recht op onderwijs, gelijkwaardig aan dat van legale leeftijdsgenootjes, toegankelijk te maken.
Nederlandse taalcursus
Voor asielzoekers is het belangrijk dat ze de kans krijgen Nederlands te leren. Om te kunnen
functioneren in de Nederlandse maatschappij is dit onontbeerlijk. Juist door goed te kunnen
communiceren zijn mensen in staat een netwerk op te bouwen en zichzelf beter te redden. Daarom biedt het ASKV Nederlandse les aan.
De lessen vinden in een veilige omgeving en structuur plaats, waar de vluchtelingen even niet op hun problemen focussen, maar zich kunnen
concentreren op hun toekomst en samen met
de Nederlandse les. Twee vrijwilligers hebben dankzij hun werk voor de Nederlandse les een betaalde baan in het reguliere onderwijs gevonden.
In 2010 werkten er in totaal 16 docenten bij het taalproject waarvan er in juli vijf zijn gestopt en er in september vijf nieuwe voor in de plaats zijn
gekomen.
Cursisten
In 2010 is er aan maar liefs vijf groepen
anderstaligen Nederlandse les (NT2) gegeven. De cursisten waren verdeeld over drie
Cursisten tijdens de uitreiking van de diploma’s.
bijeenkomst. De belangstelling voor de les was zo groot dat we zelfs een wachtlijst voor deelnemers hebben! Ook via het MOO stroomden cursisten in.
De lessen vonden 44 weken lang op twee avonden per week plaats.
De meeste cursisten hebben in hun geboorteland de middelbare school afgerond. Zij zijn afkomstig uit Mongolië, Oekraïne, Rusland, Nigeria, Siërra Leone, Libië, Ghana, Kameroen, Brazilië, Peru, Equador, Filippijnen, Somalië, Egypte, China, Azerbeidjaan en uit Georgië.
De cursisten werken met de methode IJsbreker 1 en 2. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van het oefenboek Basisboek Nederlandse grammatica.
Naast de avondlessen hebben er verschillende les ondersteunende activiteiten plaatsgevonden, waar cursisten hun Nederlands in de praktijk konden brengen. Zo is er bijvoorbeeld een stadswandeling met gids gemaakt en werd er een Sinterklaasfeest gehouden. Het studiejaar werd afgesloten met een examenfeest.
In januari 2010 hebben zich 43 cursisten
ingeschreven en daarvan hebben 37 mensen een certificaat of deelcertificaat gekregen. In september hebben zich 57 cursisten ingeschreven. Deze laatste groep cursisten zal in juni 2011 voor een certificaat opgaan.
Gift
Dankzij een genereuze gift van Paulien Cornelisse, cabaretière en schrijfster van het boek Taal is zeg maar echt mijn ding, is er een start gemaakt met de aanleg van een bibliotheek voor cursisten. Hierin komen bijvoorbeeld boeken van bekende auteurs die speciaal voor deze doelgroep bewerkt zijn tot het gewenste taalniveau zoals titels van Ronald Giphart, Kader Abdullah, Thomas Ross. Ook zijn er zogeheten beeldboekjes aangeschaft voor de beginnersgroepen die het Nederlands summier beheersen.
Naast de acties en publicaties die uit het MAPP en ZAPP voortkwamen, stond de campagne in 2010 vooral in het teken van het wetsvoorstel voor strafbaarstelling van illegaal verblijf in Nederland.
Volgens dit wetsvoorstel wordt hulp aan illegalen en illegaal verblijf in Nederland strafbaar. Ook krijgen mensen die ooit illegaal in Nederland verbleven straks geen recht meer op een verblijfsvergunning.
Wanneer deze wet zou worden aangenomen heeft dat tot gevolg dat alle cliënten van hulporganisaties voor uitgeprocedeerde asielzoekers en andere migranten zonder verblijfsvergunning, straks geen enkel juridisch perspectief meer zouden hebben op een verblijfsvergunning.
Het ASKV kent veel ex-asielzoekers die bijvoorbeeld door procedurefouten of verkeerde beoordelingen ooit illegaal waren en later alsnog een status kregen.
Asielzoekers die buiten hun schuld niet terug kunnen keren naar het land van herkomst (bijvoorbeeld doordat het land ze simpelweg weigert terug te nemen), worden door de Nederlandse overheid op straat gezet en daarmee illegaal gemaakt. Zij maken dan geen kans meer op legalisering. Dat geldt ook voor:
• mishandelde vrouwen die door het verlaten van hun partner papieren verliezen;
• getraumatiseerde migranten of uitgeprocedeerde vluchtelingen die later pas een aanvraag indienen op basis van een medische noodsituatie of omdat medische behandeling in hun land van herkomst niet mogelijk is;
• slachtoffers van mensenhandel;
• mensen die buiten hun schuld niet uit Nederland kunnen vertrekken;
• mensen die om zeer schrijnende humanitaire redenen na zeer langdurig verblijf toch in
aanmerking komen voor een verblijfsvergunning;
• mensen die na scheiding in illegaliteit belanden;
• mensen die buiten hun schuld hun
Actie: tegen strafbaarstelling illegaal verblijf Door de wetswijziging zal het aantal illegalen in Nederland sterk toenemen. Zij zullen door de wet gedwongen worden nog meer ondergronds te gaan, waardoor ze kwetsbaar worden voor uitbuiting. Ook is de wet een aantasting van hun mensenrechten.
Daarom voeren hulporganisaties gezamenlijk actie tegen deze wet. Op 2 januari 2010 publiceerden het ASKV, LOS, OKIA, STIL, Kerk in Aktie en andere organisaties in de Volkskrant een gezamenlijk artikel (zie volgende bladzijde) tegen de dreigende
wetswijziging.
Op 26 januari overhandigde diverse
maatschappelijke organisaties een petitie aan de Tweede Kamercommissie voor Justitie. Doordat de wetswijziging controversieel verklaard is, kwam het uiteindelijk pas op 30 november en 1 december aan bod in de Tweede Kamer. Daar werd duidelijk dat het doel van de wet vooral ligt in ‘een afschrikwekkende werking’. De wet is nog niet aangenomen, de acties lopen in 2011 verder door.
Campagne en publiciteit
De petitie is on-line te steunen www.geenstrafbaarstelling.nl
Volkskrant 2-1-2010
Organisatie
Het ASKV heeft zich in de afgelopen jaren ontwikkeld naar een projectenorganisatie. Dat betekent dat er naast de kerntaken hulpverlening en campagne voeren voor uitgeprocedeerden, ook projecten worden opgezet om deelproblematiek structureel aan te pakken. Het MAPP was hiervan het eerste voorbeeld, daarna volgde het ZAPP en het MOO. Inmiddels wordt er gewerkt aan een mensenrechtenproject en het Burden Of Proofproject (BOP).
Dit heeft zijn weerslag op de organisatie: een wisselend personeelsbestand en interne
verschuivingen ten behoeve van de uitvoer van de projecten. Daarnaast vergt het meer werk van het ondersteunend team. In 2010 heeft dit team de broodnodige versterking gekregen: een vaste boekhouder werd een aantal uur gedetacheerd vanuit een andere organisatie, er werd een deeltijd baan gecontinueerd voor een fondsenwerver en halverwege het jaar trad een nieuwe
bureaucoördinator aan. Hiermee is de basis van het ASKV op financieel verantwoordingsvlak verbeterd.
Met het enorme netwerk dat het ASKV kent, lukt het ons altijd weer gedreven en betrokken mensen aan
de organisatie te verbinden, zowel betaald als vrijwillig. Nadeel is hierbij de huisvesting van het kantoor. Door onvoldoende werkplekken kunnen wij niet de mensen werven die we nodig hebben om al het werk, met name in de hulpverlening, uit te
voeren. Financieel gezien zijn er niet veel opties voor andere kantoorruimte, we zullen komend jaar dan ook kijken of er door interne aanpassingen nog verbeteringen mogelijk zijn.
In 2010 waren er bij het ASKV ruim 30 vrijwilligers actief, hebben we 7 stagiaires begeleid en hebben 11 mensen een betaalde (deeltijd) functie vervuld binnen projecten.
Het bestuur van het ASKV bestaat in 2010 uit: Chris Keulemans, Audrey Kessels, Sytze van der Zee, Esther de Haan en Katrien de Klein. Het bestuur heeft een adviserende rol voor personeelsbeleid en de financiën.
Hierbij willen we alle belangstelenden, donateurs, fondsen en subsidigevers hartelijk bedanken voor de financiële en materiële steun. Zonder hulp van deze gulle gevers zou ons werk vluchtelingen te helpen niet mogelijk zijn.
Jaarverslag 2010 ASKV / Steunpunt Vluchtelingen Frederik Hendrikstraat 111-c
1052 HN Amsterdam www.askv.nl
