^•
Besprekingen
ingrijpen b i j divc leeftijdscategorie mderd.i.iddoor\elenvvordl gevoeld. Hen en ander neemt niet \veg dat dit proefschrift de wetgever terecht uit nodigt bij de verdere ontwikkeling
van het jeugdstrafrecht de blik ook gericht te houden op de binnen de ont\\ ikkclingspsvchologic bereikte resultaten l R \ N k IMKAMP A n n e m a t t ( 'ollot IVKscury Kocmgs What is on a child's mind. Practical applications on perspective taking
Amsterdam, Thesis
publishers, 1990 l o X bl/., ƒ32,50 Procfschntt UVAHet p r o e l s e h r i f ' t van (.'iillut I1'l:sfnry Kiicnißs a,.\,\{ over de ont wikkeling van sociak cognitie, in het bij/onder over de o n t w i k k e l i n g \ a n ptrtftctitflumttt bij jonge kinderen met en /onder problemen in de so ei.M l emotionele ontwikkeling. Daarnaast komen trainings en in terventiemogelijkiieden aan de orde die de ontwikkelingvan pcrspccnci nemen k u n n e n stimuleren. Inhootd stuk l gaat de schrijfster nader in op de betekenis en de ontwikkelingvan pcrspcctictncmcn. Pcrspccticfncmcn is het vermogen /ich te verplaatsen in de gedachten, wensen, motieven en waarnemingen v an de ander. Per spcctictnemen is de vaardigheid m te schatten w at een ander\ oelt ot denkt, onafhankelijk van het eigen perspci tiet. Kinderen die dit niet of minder goed kunnen,schatten interpersoon lijke situaties vaak verkeerd in. /ij lokken vaak onbedoeld conflicten uit, kunnen /.ich moeilijk aanpassen en dreigen in het interpersoonlijke verkeer 'uit de boot te vallen7.
In de volgende v i j t hoofdstukken wordt verslag gedaan van empmsih onder/oek. In hoofdstuk 2 beschrijft Collo! IVhscury Koenigs haar on der/oek naarde relatie tussen kvvali teil en k w a n t i t e i t van socialeervarm gen en pcrspccticfncmcn. I let blijkt dat kinderen die /ovvcl k w a n t i t a t i e t als kwalitatief beperkte sociale con tacten hebben, een grotere kans lo pen op problemen in de ontwikke-ling van perspectiefhemen. De ge middelde leeftijd v a n de 124 bij het onder/oek betrokken kleuters lag iets hoger dan 5 jaar De groep b e v a t t e naast kinderen u i t de onder bouw van de basisschool ook kindc ren afkomstig v an een Medisch KIen ter Dagverblijf (MXD). Het n i v e a u
van sociaal cognitief functioneren bepaalde de onderzoekster met bc h u l p v an een reeks perspectietneem taken w aarmee de mate v an eniotio necl, cognitief en visueel pcrspei tiefnemen vastgesteld kon worden. De interpersoonlijke status van elk kind werd bepaald door middel van sociometrie. Uit de resultaten komt onder andere naarvoren dat de kwa l i t e i t van de contacten met leeftijd genoten een grote rol speelt in de ontwikkelingvan het sociaal cogm t i e t functioneren.
In de hoofdstukken 3 en 4 be-schrijft de auteur haar onder/oek waarin /e naging ot de ont\\ ikkeling van pcispccticfncmcn door inter-rcH/jckan w orden gestimuleerd. Met behulpvan rollcnspellen met opklim mende moeilijkheidsgraad beeldden de k l e u t e r s concrete situaties uit het dagelijks leven uit.
Aan beide onder/oekingen werd behalve door kleuters (4 tot 6 j a a r ) uit het reguliere basisonderwijs ook deelgenomen door leeftijdgenoot j c s u i t M K n \ ( m meerderheid afkom stig uit ' m u l t i problem' ge/innen). In hoofdstuk 3 werd verder nage gaan of de ontwikkeling van per specticfncmen bij kinderen met so ciaal emotionele problemen (de /o genaamde si p groep) anders ver loopt dan bij kinderen /onder der-gelijke problemen (de NSI r groep). Uit de r e s u l t a t e n blijkt dat de kinde-ren uit de si i' groep tijdens de inter v e n t i c w e l i s w a a r een grotere ont wikkeling in pcrspccticfncmcn ver toonden, maar niet significant ver schilden van de kinderen uu de NSI r groep, voor of na de interventie.
I l o o l d s t u k 4 b e s i h n j t i een t w e e de interventie studie met meer toe gespitste \ragen en nader uitgcwcrk
7 6 7
Besprekingen
te voorwaarden. Op basis van dc/e meer gedetailleerde op/et bleken verschillen in niveau van perspectief-nemen tussen si i' en NSI P-kinderen duidelijk aantoonbaar. Evenals in de eerste interventie-studie bleckdc su-intcrvcnticgroep ook nu de grootste ontwikkeling in pcrspccticfncmcn te vertonen tijdens de intcrventicpc riode. Uit een follow up bleek ech-ter dat '/.c die snelle ontwikkeling niet vasthouden /.onder het inter-ventie-programma.
Hoofdstuk 5 beschrijft een on-der/oek waarin twee groepen van 45 kleuters werden vergeleken: een NSI i' groep (kleuters uit het regulie-re basisonderwijs) en een si-p groep (MKn-kleuters). Laatstgenoemde groep bestond uit twee subgroepen, te kwalificeren als emotioneel terug-getrokken en als antisociaal-agressief (gebaseerd op het Multi Axiaal Clas-sificatiesysteem).
Beide subgroepen uit de si r groep vertoonden in vergelijking met de kleuters uit de NSI r groep een achterstand in perspectiefnemen. Voor de emotioneel teruggetrok ken groep speelt de ernst van de problematiek daarbij een rol, terwijl dit niet /.o is voor de kleuters uit de antisociaal- agressieve groep.
In hoofdstuk 6 beschrijft de au-teur haar onderzoek waarin ze na-ging of een verbetering in perspec tiefnemen samenhangt met een ver-betering van de interpersoonlijke waardering (of de sociale status) aan de hand van drie activiteiten: wer ken, gestructureerd spel en vrij spel. Het blijkt dat kinderen met sociaal-emotionele problemen sociale status (dat wil /eggen hoe kinderen door hun leeftijdgenoten worden beoor deeld) en sociaal of interpersoonlijk beoordelinqsyedraq (dat wil /.eggen hoe kinderen hun leeftijdgenoten beoordelen) niet duidelijk kunnen onderscheiden. Dc/.e kinderen laten /.ich sterk leiden door het aantal interacties dat /ij met een 'vriendje' hebben. Vergeleken met NSI p km deren hebben /c ook meer moeite
andere kinderen te beoordelen en onderhouden /.c weinig wedcr/i|dsc vriendschappen. Impopulaire NSHP-kindercn vertonen vergelijkbare pro blcmen in de beoordeling van hun leeftijdgenoten.
Haar proefschrift sluit Collot D'Hscury Kocnigs af met een dis cussie in hoofdstuk 7. Hierin sugge reert ze dat de voorstadia van per spectiefnemcn, dat wil /.eggen pro i essen als projectie en generalisatie, niet /o zeer verdwijnen, maar een andere plaats in een complexer pro ces van perspectiefnemen krijgen.
Processen als projectie en gene-ralisatie k u n n e n ook bij volwaardig perspectiefnemen als de eerste en meest voorde hand liggende moge lijkhcid worden gebruikt om het perspectief van de ander af te leiden. In volwaardige perspecticfname /ijn echter meer randvoorwaarden, al ternatievc methoden en controle mechanismen ingebouwd om te ve rifiërcn of projectie en/of gcncrali satie inderdaad tot het juiste per-spectiefhebben geleid.
De auteur besluit met de uit-spraak dat perspectiefnemen beslist niet alleen het antwoord is op alle-problemen in interpersoonlijk func-tioneren, /ij voegt daaraan toe dat interpersoonlijk functioneren zon-der perspectiefnemen moet worden beschouwd als een kluwen van inter acties, die soms door toeval bij el kaar passen.
Het proefschrift van Collot D'Hscury-Koenigs verschaft de le-zer veel nieuwe informatie over een belangrijk aspect van de sociaal cog nitievc ontwikkeling van jonge kin deren. Van belang daarbij is dat zij aannemelijk heeft gemaakt dat per-spci.tiefnemen ook bij kinderen uit de kleuterleeftijd een betekenisvolle variabele is die goed te operational! seren en te meten is.
Juist bij de operationalisering en m e t i n g is in de diverse empirische onder/oekingen door de onder/oek ster een grote creativiteit aan de dag gelegd. Dit geldt zowel voor de 7 6 8
Besprekingen
v.irulle' in île taken als voor de' rol Icnspcllcn, die in de interventicstu dies werden gebruikt om het per speellelnemen te stimuleren. Daar lii] moet worden bedacht dat pcr-spectiefiiemen erop gericht is tl.u perspectieven tussen mensen en over situaties kunnen verschillen. 1-en dergelijke 'probleemstelling' is na tuurlijk veel te abstract voor kleu-ters. Interventie-programma's voor de/c leeftijdsgroep /uilen dus con creet moeten / i j n en dichtbij de leefwereld van de kleuter moeien staan. De a u t e u r heeft met de rollen spellen een juiste keu/e gemaakt Immers, alleen door verschillende rollen te spelen kunnen kinderen van dc/e leeftijd verschillen in per spectief tussen zichzelf CO anderen (leren) ervaren.
Ken minpunt is dat betrouwbaar hcidsgcgcvcns over de scoring van île reacties van de kinderen op de diverse perspectiefncem taken
(ver-gelijk hoofdstuk 3,4 en 5) ontbreken. Dit geleit ook met betrekking tot de observatie en scoring van het gedrag van de kinderen tijdens drie activi-teiten (werken, gestructureerd spel en vrij spel, vergelijk hoofdstuk 6). Niet duidelijk is of de ondcr/ock-ster /elf heeft gescoord of dat anderen, in het ideale geval relatieve b u i -tenstaanders, de scores hebben toe-gekend. Daarnaast vermeldt /e niet of de scoorders op de hoogte waren van het feit o f / i j bijvoorbeeld met si i' of NSI r kinderen te maken had den Kortom, een zogenaamde dub bel blinde op/et is voor een derge-lijk onder/ock sterk aan te bevelen. Wellicht is het ook /o uitgevoerd, maar informatie hierover mis ik node
Het geheel over/iend vind ik het een creatief uitgevoerd onder/oek en een goed geschreven proefschrift, waarvan ik de Ie/ing van harte aan-beveel.
I.OUISTAVK ( 1110
Ans Aussems en K vert Joost /waan Straffen in de opvoeding
Amersfoort/
Leuven, Ace«,
1991
124 bl/., ƒ29,90
Straffen in de nfirocdinpi is vlot gesi h reven en er wordt een interes sant onderwerp aangesneden. Straf-ten was, /oals de auteurs aangeven in hun voorwoord, decennia lang wei nig populair. Anders dan het geval is bi] -.Haffen in een strafrechtelijk ka der (hel si raffen door de overheid) is er naar straffen in de opvoeding weinig onder/oek verricht en is er ook weinig over geschreven. O p / i j n /achtst gcvcgd is dat opmerkelijk. Straffen vormen immers een bijna v.in/clfsprckcnd onderdeel van de opvoeding en er / u i l e n dan ook vele vragen en on/ekerheden over be-slaan Goed dus dat crecn boek over is verschenen. Ken andere vraag isol het ook goed is dat dit boek is verschenen. Al Ie/end werd ik een aantal keren op het verkeerde been ge/et Alvorens dat toe te lichten vertel ik eerst iets over de inhoud.
In het eerste hoofdstuk worden de verschillende soorten straffen in de opvoeding besproken : de l i j l s i rat.
het standje, de onthoudingsstraf (geen snoep krijgen, geen TV kij-ken), het buitenspel /etten ( n a a r eigen kamer sturen) ende overcorrec tic (laten herstellen van schade). In hoofdstuk 2 gaan de auteurs in op de voorwaarden waaraan een straf moet voldoen. Te denken valt aan het moment van straffen, het geven van uitleg bij strafen de relatie tussen s t r a f f e r e n bestrafte Dat alles niet de bedoeling na te gaan welke straf, op \\ elke w i j / e en onder \\ elke omstan digheden toegepast, effectief is. Het besprokene in ele/c twee hoofdstuk ken vormt de rode draad in de vol-gende hoofdstukken. Steeds weer stellen Aussems en /\\aan de/e ver schillende strah ormen en hun effec-tiviteit aan de orde. Dat geldt \ooi-het hoofdstuk over straffen in hel verleden (hoofdstuk 3), de hoofd stukken waarin /e verslag doen \ a n eigen onder/oek naar de praktijk van straflen in ele opvoeding in Ne elerlandsc ge/innen (eic hoofdstuk
Jeugd en samenleving december 1992 12
