Stageverslag Permanente Vertegenwoordiging van
Nederland bij de Europese Unie
Oktober 2019 – maart 2020, Brussel
Frank J.W. Wardenier
Rijksuniversiteit Groningen, NL
Faculteit Letteren – Afdeling Internationale Betrekkingen en Internationale Organisaties
Om te voldoen aan de eisen van de opleiding: MA International Security
20 maart 2020 Begeleider: dhr. Bastiaan Aardema Jozef Israëlsstraat 42, Groningen
+31 (0) 6 1399 3445 S2976013
1
Inhoud
Introductie ... 2 Oriëntatiefase ... 2 Voorbereiding ... 2 Verwachtingen ... 4 Leerdoelen ... 5De Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging bij de EU ... 5
Werkzaamheden ... 6 Hoofdtaken ... 6 Overige taken ... 8 Evaluatie ... 8 Verwachtingen ... 8 Praktische lessen ... 10 Persoonlijke lessen ... 10 Illustratief ... 11 Leefsituatie en tips ... 13 Actieplan ... 14 Conclusie ... 15
Bijlage 1: Placement Plan MA ... 16
2
Introductie
Als onderdeel van mijn MA International Security heb ik voor vijf maanden stage gelopen bij de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de EU in Brussel (PV EU of PV). Mijn stageperiode liep van oktober 2019 tot maart 2020. In dit verslag zet ik uiteen hoe ik bij de PV terecht ben gekomen, wat mijn werkzaamheden zijn geweest en wat ik hiervan heb geleerd.
Dit verslag is opgedeeld in negen deelonderwerpen. De structuur is gebaseerd op het reflectiemodel van Gibbs.1 Het eerste deel van het verslag richt zich op de oriëntatiefase voor de stage. Daarna beschrijf ik mijn werkzaamheden. Wat volgt is het centrale onderdeel van dit verslag: mijn persoonlijke evaluatie. Deze evaluatie koppel ik aan de MA International Security om te beoordelen in hoeverre mijn opleiding aansluit bij mijn stage (en andersom). Verder ga ik kort in op mijn leefsituatie gedurende de stage en tips voor studenten die ook een stage bij de PV overwegen. Tot slot bespreek ik mijn toekomstige stappen en kom ik tot mijn conclusie.
In de geest van de PV heb ik besloten dit verslag in het Nederlands te schrijven. Mede omdat ik al mijn verslagen voor mijn opleiding in het Engels heb geschreven is dit verslag de perfecte mogelijkheid om mijzelf ook eens in het Nederlands uit te drukken.
Oriëntatiefase
Voorbereiding
In juni 2019 leverde ik mijn masterscriptie over de politieke ‘securitization’ van grote sportevenementen als het Wereldkampioenschap voetbal in. Ik had besloten om eerst mijn scriptie te schrijven zodat ik mij naderhand volledig kon gaan richten op de stage. Na het inleveren van mijn scriptie ben ik vrij snel begonnen met het zoeken naar een stageplek.
In augustus had ik het intakegesprek met mijn stagebegeleider van de universiteit. Dit was vooral een kennismakingsgesprek waarin tot zekere hoogte werd verkend waarin ik geïnteresseerd zou zijn. Ik vond dat toen nog erg lastig te bepalen omdat ik naast bijbaantjes nog weinig werkervaring had en daardoor het gevoel had dat ik simpelweg niets kon uitsluiten. Daarom vond ik het voorbarig om te zeggen of ik bij de overheid, een bedrijf, een consultancy of een denktank zou willen werken en of ik mij dan meer zou willen richten op beleid of onderzoek. Mijn interesse
1 Gibbs’ reflectiemodel bestaat uit zes stappen om een ervaring in kaart te brengen: beschrijving, gevoelens,
evaluatie, analyse, conclusie, actieplan. Omdat mijn ervaring eenmalig was in plaats van herhaaldelijk gebruik ik de stappen als onderliggende algemene richtlijn en zal ik niet expliciet de stappen bij langs gaan. Graham Gibbs,
3
was dus nog erg breed en we waren het eens dat ik wat dieper in het oriëntatieproces zou moeten duiken om een keuze te kunnen maken.
De eisen voor een stageplek werden mij gaandeweg het zoeken pas duidelijker. Ik wilde liever niet bij een kleine organisatie terechtkomen omdat ik verwachtte dat de werkzaamheden hier nauwer toegespitst zouden zijn op een specifiek onderwerp, terwijl ik juist zocht naar een breder scala van activiteiten en thema’s waar aan gewerkt zou kunnen worden. Mijn gedachtegang was namelijk dat een stageplek met veel verschillende werkzaamheden, kansen en mensen mij beter de mogelijkheid zou geven om erachter te komen wat ik precies wil gaan doen in mijn professionele carrière. Ik had namelijk nog geen idee. Verder wilde ik graag naar het buitenland toe, mede omdat ik in mijn vier jaar Internationale Betrekkingen juist Nederland nog niet verlaten had. Daarnaast wilde ik graag een plek vinden waar ik mijn nieuw-verkregen inzichten in internationale veiligheid ook in de praktijk zou kunnen gebruiken.
Al vrij snel kwam ik uit bij een buitenlandse stage bij de Nederlandse overheid. Ik had al vaker had gehoord dat een stage bij de overheid meestal goed georganiseerd is en dat je in aanraking komt met vele verschillende thema’s. Dit sprak mij aan en zodoende heb ik bij verschillende posten gesolliciteerd. De twee meest concrete opties bleken uiteindelijk de PV en het Nederlandse Consulaat-Generaal te Dubai. Bij deze organisaties kreeg ik een gesprek aangeboden en daaruit bleek dat een stage bij de PV eigenlijk erg goed aansloot bij mijn Bachelor, Master en niet geheel onbelangrijk, mijn persoonlijke voorkeur. Het ging hier namelijk om een stageplek bij de afdeling Justitie en Veiligheid (J&V) waardoor ik mijn kennis van zowel de Europese Unie als internationale veiligheid zou kunnen toepassen. Kort na het gesprek voor de PV werd mij de kans geboden om van oktober tot maart aan het werk te gaan in Brussel. Omdat ik deze stage uitstekend vond aansluiten bij mijn studie, mijn interesse en buitenlandse ambitie heb ik na kort beraad besloten om deze kans met beide handen aan te pakken.
Voordat de stage goedgekeurd zou kunnen worden moest ik een stageplan schrijven waarin ik mijn verwachte werkzaamheden en leerdoelen uiteen zou zetten. Op basis van de stagevacature en het sollicitatiegesprek heb ik dit plan opgezet. In het sollicitatiegesprek kwam vrij duidelijk naar voren dat mijn hoofdtaak het schriftelijk rapporteren over Europese Raadswerkgroepen zou zijn. Ik wist niet precies wat dit inhoudelijk zou betekenen maar het schrijven van verslagen had mij altijd goed gelegen dus ik zag hier allerminst tegenop. Ik wist wel dat cybersecurity tot de thema’s behoorde en dit sprak mij zeer aan vanwege mijn affiniteit met cryptovaluta en blockchain. Verder
4
heb ik simpelweg werkzaamheden uit de vacature opgenomen in het stageplan omdat ik eigenlijk niet wist wat ik nog meer kon verwachten naast schriftelijk rapporteren.
Verwachtingen
Ik had op voorhand niet veel inhoudelijke verwachtingen van mijn stage. Over het bijwonen van Raadswerkgroepen in een van de gebouwen van de Raad kon ik me namelijk nog weinig voorstellen. Ik wist ook niet goed wat voor onderwerpen in deze werkgroepen besproken zouden worden en wat voor kennisniveau ik hiervoor nodig zou moeten hebben.
In de vacature stonden wel bepaalde taken die mij een algemeen beeld gaven van wat ik kon verwachten. Hierbij stonden centraal ‘het ondersteunen van collega’s in onderhandelingen met andere lidstaten, de Europese Commissie en het Europees Parlement’ en ‘het afstemmen van instructies alsmede het opstellen van rapportages voor het ministerie.’2 Qua profiel werd er gezocht naar iemand met ‘aantoonbare kennis en interesse in Europese of internationale politiek en affiniteit met de beleidsterreinen van het ministerie van Justitie en Veiligheid’, waaronder cybersecurity.3 Ik ben in het verleden veel bezig geweest met cryptovaluta en via dit onderwerp had ik mij ook al bezig gehouden met cybersecurity. Ik stelde mij voor dat ik in de vijf maanden die mij te wachten stonden tot op zekere hoogte een expert zou worden in cybersecurity op Europees niveau. Ook had ik in mijn hoofd dat ik hier in samenwerking met andere collega’s een evenement over zou kunnen organiseren en daarbij kunnen presenteren. In dezelfde tendens hoopte ik dat ik ook aanwezig kon zijn bij conferenties in Brussel en indien mogelijk zelfs buiten België.
Verder verwachtte ik dat mijn werkzaamheden erg gebonden zouden zijn aan alledaagse politieke ontwikkelingen en evenementen. Ik wist dat er eens in de zoveel tijd een Europese Raad in Brussel plaatsvindt waar alle staatshoofden bij aanwezig zouden zijn. Ik stelde mij voor dat er voor deze vergaderingen enorm veel voorbereidingswerk gedaan zou worden door de PV en dat een deel van die werklast op mij zou vallen. Tot slot dacht ik dat het aankomende vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU en de inkomende nieuwe Europese Commissie ook de nodige werkzaamheden zouden opleveren. Kortom, hoewel ik inhoudelijk niet precies wist wat ik van mijn dagelijkse werkzaamheden kon verwachten had ik mij al wel een hele hoop ingebeeld. Gebaseerd op dit beeld heb ik mijn leerdoelen opgesteld.
2 Zie bijlage voor “Stageplaatsen bij de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de EU (afdeling Justitie
en Veiligheid), Brussel,” Werken bij de Overheid (website), geraadpleegd op 15 januari 2020.
5
Leerdoelen
Qua leerdoelen had ik mij vrij ambitieus opgesteld. Omdat ik niet precies in mijn hoofd had hoe mijn stage zou verlopen heb ik in mijn stageplan een breed scala aan doelen genoteerd. Deze waren deels gebaseerd op de stagevacature en deels op mijn eigen (niet gestoelde) verwachtingen. Zodoende kwam ik tot acht persoonlijke leerdoelen. Voor de uitgebreide lijst van doelen verwijs ik naar mijn stageplan in de bijlage.4
Mijn twee hoofddoelen waren het uitbreiden van kennis in de beleidsterreinen van J&V, met name cybersecurity en gegevensbescherming, en inzicht krijgen in wat voor gebied ik mij zou willen specialiseren en wat voor omgeving (overheid, NGO, bedrijf) mij daarin het meest zou aanspreken. Het uitbreiden van kennis in “mijn” vakgebied en oriëntatie voor toekomstige carrièrestappen leken mij namelijk centraal te staan tijdens een stage. Naast deze hoofddoelen wilde ik mij ook richten op het leren omgaan met verantwoordelijkheid en de algemene gang van zaken binnen zowel de PV als de EU, en het verbeteren van mondelinge vaardigheden. Deze kennis en kwaliteiten leken mij algemene doelen die bij elke volgende baan toepasbaar zouden zijn. Tot slot had ik als laagste prioriteit nog enige extra leerdoelen genoteerd, namelijk het verbeteren van mijn Franse taalvaardigheden en het tonen van initiatief.
De Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging bij de EU
De Permanente Vertegenwoordiging van het Koninkrijk der Nederlanden bij de Europese Unie is een organisatie die de Nederlandse belangen in de EU behartigt. Dit betekent dat bij de PV experts van alle ministeries werkzaam zijn. De werkzaamheden bestaan voor het grootste deel uit ‘onderhandelen en lobbyen namens Nederland in de EU. Dit betekent dat de PV dagelijks in contact staat met vertegenwoordigers van andere lidstaten, de Europese Commissie en het Europees Parlement.’5 Werknemers van de PV onderhouden contact met collega’s van de Europese
instellingen, de lidstaten en leden van het Europees Parlement om zo een basis te vormen voor de Nederlandse EU-lijn die in Den Haag bepaald zal worden.
Binnen de PV was ik werkzaam bij de afdeling J&V, bestaande uit de beleidsvelden asiel en migratie, veiligheid en wetgeving. Ik hield mij hoofdzakelijk bezig met veiligheid; twee andere stagiairs met wetgeving en migratie. Dit betekent dat ik werkgroepen bijwoonde over het onderwerp veiligheid in Europa, evenals relevante agendapunten van vergaderingen van de LIBE
4 Zij bijlage voor: Frank J.W. Wardenier, “Placement Plan MA,” Rijksuniversiteit Groningen.
5 “De Permanente Vertegenwoordiging,” Permanente Vertegenwoordigingen (website), geraadpleegd op 15 februari
2020, https://www.permanentevertegenwoordigingen.nl/permanente-vertegenwoordigingen/pv-eu-brussel/de-vertegenwoordiging.
6
commissie in het Europees Parlement.6 In het volgende hoofdstuk zal ik mijn werkzaamheden in meer detail uiteenzetten.
Werkzaamheden
Hoofdtaken
Veruit de belangrijkste werkzaamheid was het schriftelijk rapporteren van de werkgroepen die ik bijwoonde. In werkgroepen van de Raad worden wetsvoorstellen van de Europese Commissie, presentaties van EU agentschappen en andere relevante punten besproken door experts van de lidstaten. Deze vergaderingen worden bijgewoond door een expert van de PV, of uit den Haag wanneer een onderwerp bijzondere prioriteit heeft. De gemiddelde werkdag zag er als volgt uit: rond 10 uur ’s ochtends vertrok ik, al dan niet samen met een collega van de PV, naar de Raad voor een werkgroep. De ochtendsessie van deze groep duurde normaliter tot 13:00-13:30, waarna we anderhalf uur pauze hadden vanwege de wettelijk vastgestelde onderbreking voor de tolken. De middagsessie duurde gewoonlijk van 15:00 tot 17:00-17:30.
Mijn taak was om tijdens deze vergadering verslag te leggen van alle besproken onderwerpen. Dit bestond dikwijls uit informatiepunten van het voorzitterschap van de Raad, de Europese Commissie en EU agentschappen, wetsvoorstellen van de Commissie, en mondelinge bijdrages van de lidstaten.7 De eerste paar weken typte ik vrijwel de hele dag mee om zoveel mogelijk informatie over de dossiers te verkrijgen. Dit werd naarmate mijn kennis toenam een steeds effectiever proces. Ook viel de verdeling van werkgroepen na de eerste weken op zijn plaats waardoor iedereen een duidelijke kern van werkgroepen had. Waar ik in het begin bij negen werkgroepen meeliep vernauwde zich dit later tot een tweetal groepen die ik eigen kon maken.
In mijn geval waren dit de Horizontale Werkgroep Cyber Issues en de Radengroep over het wetsvoorstel over terroristische inhoud online (TCO). In de eerste weken werden er in beide groepen werden veel presentaties gegeven maar na enige tijd spitste de discussie zich voornamelijk toe op wetsvoorstellen.8 Het is gebruikelijk om bij de vergadering een werkdocument van het
6 De LIBE commissie is belast met ‘het grootste deel van de wetgeving en het democratisch toezicht op het beleid
dat de Europese Unie in staat stelt haar burgers een ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid te bieden (artikel 3 VEU). Juan Fernando López-Aguilar, “Welkomstwoord,” Europees Parlement (website), geraadpleegd op 17 februari 2020, https://www.europarl.europa.eu/committees/nl/libe/about.
7 Het Raadsvoorzitterschap wisselt elk halfjaar van lidstaat. Het voorzitterschap organiseert onder andere
werkgroepen en leidt onderhandelingen over wetsvoorstellen in goede banen. “Voorzitterschap van de Raad van de EU,” Consilium Europa (website), geraadpleegd 2 maart 2020, https://www.consilium.europa.eu/nl/council-eu/presidency-council-eu/.
8 In de werkgroep Cyber Issues gaat het wetsvoorstel over het opzetten van een Europees cyberveiligheidscentrum
7
wetsvoorstel per artikel te bespreken. Het Raadsvoorzitterschap en de Commissie kunnen toelichting geven op tekstvoorstellen en de lidstaten kunnen hier op reageren om hun nationale belangen te verdedigen. Op basis van deze onderhandelingen bepalen collega’s op het ministerie in Den Haag het Nederlandse standpunt, en een mogelijke bijdrage in de werkgroep. Normaliter bereidt ‘Den Haag’ een instructie voor die door de expert van de PV in de werkgroep gepresenteerd wordt. Het was mijn taak om ervoor te zorgen dat de bijdrages duidelijk vastgelegd werden zodat collega’s in Den Haag en bij de PV hun werk konden doen.
Niet minder belangrijk was het opstellen van een ‘flitsbericht’ dat zo snel mogelijk na afloop van de werkgroep naar de relevante afdelingen binnen de PV en Den Haag wordt uitgestuurd. Bij het cyberveiligheidscentrum voorstel waren dit bijvoorbeeld Justitie en Binnenlandse Zaken, Economische Zaken, Financiën, Woordvoering en de assistenten van de ambassadeurs van de PV. De flits is een samenvatting van de werkgroep, waarbij de nadruk gelegd wordt op punten die specifiek belangrijk zijn voor Nederland. Dit was vaak een grotere uitdaging dan het verslag zelf omdat ik hier een hele dag vergaderen in een paar regels moest samenvatten en daarbij de belangrijkste punten voor Nederland moest uitlichten. Dit vereiste dus ook kennis en begrip van de verhoudingen in het dossier. Omdat de verslaglegging erg belangrijk is voor vervolgstappen in de onderhandelingen werden mijn verslag en flits altijd afgestemd met de collega die bij de werkgroep aanwezig was. Naarmate ik langer aan een dossier had meegewerkt kreeg ik hier steeds meer verantwoordelijkheid in.
Naast het schriftelijk rapporteren van werkgroepen was verslaglegging van relevante vergaderingen in het Europees Parlement (EP) een belangrijke werkzaamheid. Het EP en de Raad zijn de co-wetgevers van de EU, in het Parlement worden dus net als in de Raad wetsvoorstellen besproken. Het verschil is dat dit in het EP behandeld wordt door rechtstreeks gekozen leden, verkozen door stemgerechtigden in de EU. Ik volgde vergaderingen van de LIBE commissie en bij tijden de JURI commissie (Juridische Zaken). Deze vergaderingen bieden experts een inkijk in hoe de verhoudingen liggen aan de 'andere kant' van het speelveld, aangezien collega's uit Den Haag
te stimuleren. “Proposal for a Regulation Establishing the European Cybersecurity Industrial, Technology and Research Competence Centre,” Europees Parlement (website), geraadpleegd op 2 maart 2020,
https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-connected-digital-single-market/file-european-cybersecurity-competence-centers. Het wetsvoorstel Terrorist Content Online (TCO) gaat over het reguleren van terroristische inhoud die online geplaatst wordt. De kwestie is hier om een balans te vinden tussen veiligheid van Europese burgers en menings-, journalistieke -en artistieke vrijheid. “Preventing The Dissemination Of Terrorist Content Online,”
Europees Parlement (website), geraadpleegd op 2 maart 2020,
8
en van de PV alleen in de Raad onderhandelen. Raporten met achtergrondinformatie uit het EP geven een beeld van het lopende debat in het EP, dragen bij aan begrip voor het EP-standpunt en kunnen de eigen onderhandelingspositie verder vormen. Ik volgde deze debatten rechtstreeks vanuit het Parlement zelf, of bij de PV met een opname van de vergadering.
Overige taken
Op dagen waar ik geen werkgroep op de agenda had staan was ik vaak bezig met het uitwerken van eerdere verslagen of rapporteren over de LIBE en JURI commissies. Desondanks waren er genoeg andere werkzaamheden te doen die wellicht minder prioriteit hadden, maar evenwel leerzaam waren. Opdrachten die niet iedere dag langskwamen waren onder meer het organiseren van een kennismakingslunch met assistenten van de Nederlandse Europarlementariërs, een bilateraal gesprek met de Commissie over toekomstig beleid op het gebied van civiele bescherming, het bijwonen van seminars over relevante beleidsonderwerpen bij andere Permanente Vertegenwoordigingen, en een informatie-uitwisselingsgesprek met een Noord-Ierse delegatie over het gebruik van nieuwe technologieën als AI in het gevangenissysteem. Deze sporadische activiteiten gaven een welkome afwisseling van de normale verslagleggingstaken.
Tot slot schaar ik onder de overige taken ook het contact met collega's van zowel de PV als uit Den Haag. Dit klinkt wellicht als iets simpels maar ik ervoer het coördineren van afspraken, informatie-uitwisseling en zelfs het beheren van de mail als een volwaardige taak. De samenwerking met mijn stagebegeleider was wat dat betreft vrij eenvoudig. Bij werkgroepen maakte ik een opzet voor de flits en schreef ik het verslag, mijn begeleider verspreidde dit met mogelijke aanvullingen. Daar buiten was er weinig ruimte om mijn ervaringen te bespreken. Dit was in eerste instantie lastig, maar gesprekken met de J&V stagiairs hebben hier veel bij geholpen.
Evaluatie
Verwachtingen
Mijn verwachtingen voor mijn stage zijn deels uitgekomen. Op voorhand wist ik dat verslaglegging de kern van mijn werkzaamheden zou zijn en dit is ook zo gebleken. Het overgrote deel van mijn weken bestond namelijk uit het bijwonen van werkgroepen, schrijven van de flits, en uitwerken van het verslag. Om een indruk te geven schat ik dat deze werkzaamheden ongeveer 70% van mijn tijd hebben opgenomen. Ik ben daarbij veel bezig geweest met cybersecurity, wat ik had verwacht.
Mijn meer 'romantische' verwachtingen als delegatiereizen naar andere landen en het organiseren van evenementen zijn in mindere mate uitgekomen. Ik denk dat het Europese
9
diplomatenbestaan bij mij erg tot de verbeelding sprak en dat ik daarom een vrij brede voorstelling had van wat mij te wachten stond. De realiteit bleek minder dweperig. Ik wil hier echter niet mee zeggen dat ik dit als negatief heb ervaren. Er was simpelweg te weinig tijd en toegevoegde waarde om een stagiair als ik naar buitenlandse evenementen en vergaderingen te sturen. Hier had ik begrip voor. Deze stage was niet het juiste moment om te 'snuffelen' aan alles wat diplomatie in Europa zou zijn. Ik had een duidelijke taak en dat was verslaglegging, iets waar ik absoluut veel van heb geleerd. Wel heb ik vele (sociale) evenementen binnen Brussel bijgewoond die zeker een indruk gaven van de diplomatieke gang van zaken.
Buiten de verslagen om was het werk minder gevarieerd dan ik had verwacht. Dit had deels te maken met mijn rol als stagiair/verslaglegger, maar ook met de verdeling van bevoegdheden voor afdelingen en collega’s. Medewerkers werken aan een beperkte hoeveelheid beleidsterreinen en wetgevingsprocessen, waarbij collega’s die ik ondersteunde weinig te maken hadden met actuele omstandigheden als Europese Raden, de Brexit of de nieuwe Europese Commissie. Wat dat betreft was de link tussen mijn werkzaamheden en actuele politieke ontwikkelingen minder nadrukkelijk dan ik had verwacht. Verder hoopte ik dat ik tijdens de stage mijn mondelinge (taal)vaardigheden verder kon ontwikkelen omdat ik bij mijn opleiding regelmatig het gevoel had dat dit ontbrak. Er waren in de praktijk echter weinig mogelijkheden om dit te bereiken, al heeft dit ook te maken met een gebrek aan initiatief van mijn kant. Wel heb ik in het dagelijks leven buiten werktijd mijn Frans enigszins verbeterd.
In de omgang met functionarissen van de afdeling verliep het min of meer zoals ik had verwacht. Aangezien verslaglegging een belangrijk deel van de werkzaamheden van de PV zijn was ik een volwaardig lid van het team met een duidelijke toegevoegde waarde. Collega’s behandelden de stagiairs als een gelijke en gaven genoeg verantwoordelijkheden. De keerzijde van deze medaille was echter dat er soms erg weinig sturing was. Dit was fijn omdat je de kans krijgt om eigen initiatief te nemen, maar omdat ik de organisatie nog niet goed kende vond ik het moeilijk om in te schatten wat voor activiteiten dan nuttig zouden zijn. Ook was de communicatie met collega’s over de gehele periode vrij oppervlakkig. Vanwege de hoge werkdruk was iedereen doorgaans bezig met zijn eigen taken, waardoor er weinig tijd was voor evaluatie of diepgaandere gesprekken over het verloop van de stage en uitvoering van werkzaamheden. Als stagiair had ik verwacht dat ik op dit gebied meer begeleid zou worden, desalniettemin besef ik dat ik op dit vlak ook meer initiatief had kunnen nemen.
10
Praktische lessen
In de praktijk heb ik veel geleerd van deze stage, voor mijn gevoel ook meer dan ik had verwacht. Schriftelijk rapporteren klinkt eenvoudig, maar ik heb ervaren dat dit meer behelst dan simpelweg mee typen tijdens werkgroepen. De kern van het werk ligt namelijk in het duidelijk formuleren van bepaalde standpunten en deze bijdrages bundelen zodat verslagen niet eindeloos lang worden. Het grootste leerproces was dan ook om kennis van de dossiers op te doen zodat ik zelfstandig kon bepalen wat belangrijk was voor Nederland, wat er absoluut in het verslag moest terugkomen en wat weggelaten kon worden. Hierdoor heb ik in een korte periode veel kennis opgedaan over cyberveiligheid en terrorismebestrijding, en zijn mijn verslagleggingkwaliteiten met flinke stappen vooruit gegaan. Het klinkt wellicht als een dooddoener maar het scheiden van hoofdzaak en bijzaak heb ik ook verder verbeterd, iets wat ik zie als de essentie van een universitaire (alfa-)opleiding.
Ik heb geleerd dat ik snel nieuwe informatie kan oppakken en kan verwerken in een verslag. Het scheiden van hoofdzaak en bijzaak pikte ik snel op en mijn eerdere stelling dat verslaglegging mij goed ligt is door deze stage bevestigd. Ook merkte ik dat ik ondanks een soms erg hoge werkdruk geconcentreerd kon blijven werken en altijd mijn taken op tijd had afgerond. Wat dat betreft heb ik geleerd dat ik een vrij groot verantwoordelijkheidsgevoel heb en dat ik daardoor zorgvuldig mijn werk wil doen zodat dat mensen op mij kunnen rekenen. Verder heb ik geleerd dat ik georganiseerd kan werken: ik had weinig moeite met taken uit elkaar houden en had vrijwel altijd een planning in mijn hoofd voor het afronden van werkzaamheden.
Er zijn natuurlijk ook genoeg zwakke punten te noemen. Bij de verslaglegging had ik in eerste instantie moeite met het juridische taalgebruik. Ik merkte dat ik hier een bepaalde basis mistte en dat ik soms de juridische denkwijze niet helemaal begreep waardoor er misverstanden konden ontstaan. Ook had ik soms de neiging om teveel te generaliseren bij het inkorten van verslagen; hierdoor ontbreekt juist de nuance die erg belangrijk is bij onderhandelingen. Dit kwam af en toe door een gebrek aan motivatie omdat ik en de andere stagiairs merkten dat verslagen soms weinig gelezen werden. Tot slot vond ik het lastig om mij mondeling uit te drukken over discussies in werkgroepen, waar ik in het volgende kopje uitgebreider op zal terugkomen.
Persoonlijke lessen
Op persoonlijk vlak heeft de stage ook flink bijgedragen aan mijn ontwikkeling. De overstap van mijn studentenbestaan in Groningen naar een voltijdstage in Brussel was een enorme verandering. Waar ik in Groningen alle tijd voor mijzelf had moest ik in Brussel van negen tot vijf op kantoor
11
zijn en uiteraard bij de borrels nadien acte de présence geven. Dit liet weinig vrije tijd over maar ik heb er absoluut geen spijt van dat ik mij heb ondergedompeld in de ‘Brussels Bubble.’
Naar mijn inzien heb ik mij persoonlijk positief ontwikkeld. Toen ik de eerste dag binnenliep bij de PV was ik bloednerveus en had ik elk mogelijke (doem)scenario al tig keer in mijn hoofd afgespeeld. Naar mate de weken vorderde merkte ik dat mijn kennisniveau toenam, waardoor veel van mijn onzekerheden steeds verder afzwakten. Ik vind het schijnbaar lastig om iets niet te weten. Ik heb geleerd hier mee om te gaan omdat het simpelweg niet mogelijk is om in vijf maanden op het niveau van vaste werknemers te komen en dat het niet erg is om af en toe fouten te maken of bepaalde kwesties niet te begrijpen. In die zin heeft de stage mij meegegeven dat ik snel nieuwe informatie kan oppakken, maar dat ik moet proberen om dit ook mondeling te uiten (want schriftelijk was dit juist een van mijn sterke punten).
Wat betreft dit laatste punt is er nog veel ruimte voor verbetering. Het leerproces waarin ik steeds meer ging aanvaarden dat ik niet alle informatie kon hebben en dat ik niet altijd de best-geïnformeerde antwoorden kon geven duurde voor mij tot de laatste dag van de stage. Hierdoor vond ik het lange tijd moeilijk om mijn eigen mening te geven en echt iets met mijn kennis te doen. Mijn begeleider stelde in mijn eindgesprek en bespreking van mijn stagebeoordeling ook dat ik vaak ‘te terughoudend ben in het laten blijken van mijn kennis en kunde,’ iets waar ik het volledig mee eens ben.9 Door deze houding heb ik naar mijn inzien ook te weinig initiatief getoond omdat mijn gedachtegang vaak bleef hangen met de vraag wat de toegevoegde waarde van mijn (in mijn beleving weinig-geïnformeerde) bijdrage zou zijn. Tegen het einde van de stageperiode is dit verbeterd, maar ik vind dat ik mij op dit gebied nog verder moet ontwikkelen.
Verder heb ik mijzelf op sociaal vlak verbaasd en verder ontwikkeld. Hoewel ik soms nerveus was voor sociale situaties is de omgang met collega’s altijd erg goed verlopen en heb ik gemerkt dat ik hier beter in ben dan ik voor de stage had verwacht. Het klinkt wellicht simpel, maar dagelijks contact met collega’s van vele verschillende achtergronden, leeftijden en persoonlijkheden heeft absoluut bijgedragen aan mijn omgang met mensen.
Illustratief
Een van de eerste ervaringen van mijn stage was direct illustrerend voor mijn periode bij de PV. Op mijn derde werkdag moest ik volgens de agenda voor het eerst naar de Raad voor de werkgroep Cyber Issues. Ik zou in eerste instantie meegaan met een expert van een andere afdeling maar ik
12
hoorde van mijn begeleider dat hij al naar de Raad was gegaan. Nadat ik de weg had gevonden en introducties achter de rug waren begon ik met het schrijven van het eerste verslag. Na afloop van de groep werd er direct gevraagd of ik ook een flits kon schrijven en deze zo snel mogelijk naar de experts te sturen. Terug op kantoor was er geen spoor van mijn collega’s dus heb ik vlug een flitsbericht in elkaar gezet en naar het mailadres dat ik op een briefje had meegekregen toegestuurd.
Deze situatie klinkt op het eerste gezicht niet zo bijzonder, maar het schetst een mooi beeld van de gang van zaken voor de daaropvolgende maanden. Ik kreeg namelijk direct de verantwoordelijkheid om de flits die PV-breed verspreid zou worden te schrijven en hierbij kreeg ik vrijwel geen hulp. Je wordt dus direct in het diepe gegooid, wat ik lastig vond omdat ik zoals gezegd graag zo veel mogelijk informatie tot mijn beschikking heb voordat ik iets zeg of verstuur. Ook laat de communicatie zien dat je grotendeels op jezelf aangewezen bent omdat collega’s het simpelweg te druk hadden om zich veel om stagiairs te bekommeren. Toch gaf het mij veel vertrouwen dat ik na enige verwarring en stress een flits kon produceren waar de expert tevreden mee was en na enige aanvullingen verspreid kon worden.
Master International Security en PV EU
Het koppelen van een stage aan een master lijkt mij altijd lastig vanwege het zeer specifieke karakter van een masteropleiding. Toch zijn er in mijn geval wel manieren waar mijn opleiding mij heeft geholpen bij de stage en hoe ik deze ervaringen kan gebruiken.
Omdat ik bij de afdeling J&V vooral de veiligheidsonderwerpen behandelde was mijn master International Security relevant. Qua kennis wist ik reeds veel over verschillende internationale veiligheidsinstanties en door middel van onderzoek voor papers en seminars had ik mij verdiept in cyberveiligheid en terrorisme. Ook had ik via mijn bachelor International Relations een basis van Europees en internationaal recht. Toch bleek mijn kennis niet zo uitgebreid als ik had verwacht. Ik had wel verstand van internationale kwesties, maar tijdens mijn stage stonden vrijwel altijd Europese affaires centraal. De complexe samenwerking tussen de Europese agentschappen en lidstaten via allerlei richtlijnen en verordeningen was bijvoorbeeld nagenoeg compleet nieuw voor mij. Ook mistte ik een bepaalde basis op juridisch gebied als de werkgroepen nadrukkelijk over wetsvoorstellen gingen.
Andersom sloot de stage uitstekend aan bij mijn mastertrack. De vier vragen die aan de basis staan van Internationale veiligheidsstudies zijn bijvoorbeeld allemaal aan de orde gekomen. In ieder debat van de Raad of het EP kon je onderliggend betwisten 1) wie of wat het
13
referentieobject voor veiligheid was, 2) of het om interne- of externe veiligheidskwesties ging, 3) hoe veiligheid uitgebreid kan worden naar sociale, economische, gezondheid- en milieuveiligheid, en 4) of veiligheid gezien moet worden als onlosmakelijk verbonden met een dynamiek van dreigingen, gevaar en urgentie.10 Het hielp mij om vanuit dit theoretisch kader het debat in een bredere context te plaatsen en zo te begrijpen waarom bepaalde beleidslijnen genomen worden.
Bij discussies over het migratieprobleem kwam dit bijvoorbeeld duidelijk naar voren. Griekenland ziet haar eigen veiligheid als referentieobject terwijl de Commissie migratie een Europese kwestie vindt. Ook stellen noordwestelijke lidstaten dat migratie een interne veiligheidskwestie is terwijl zuidoostelijke lidstaten meer vanuit een extern perspectief opereren. Verder wordt er gedebatteerd of een sociaaleconomische aanpak met ondersteuning voor derde landen of uitbreiding van grens- en kustwachtcapaciteiten via het permanente corps van Frontex geprefereerd wordt, en of Europese veiligheid nog altijd gekoppeld moet zijn aan een directe dreiging als migratie.
Kortom, ik denk dat mijn stage van enorme toegevoegde waarde is geweest voor mijn praktische begrip van het functioneren van de Europese instellingen en dat een dergelijke stage simpelweg nodig is om kennis van het academisch gebied uit te breiden. Alhoewel ik wellicht bevooroordeeld ben denk ik dat mijn master (en bachelor) zich meer had kunnen richten op de Europese Unie. Ik besef dat de studie een internationaal perspectief uitdraagt, maar ik denk dat voor een opleiding in Nederland het zwaartepunt toch meer mag liggen op Europa.
Leefsituatie en tips
In Brussel kan je in principe in elke wijk prima wonen. Ik woonde bijvoorbeeld in het niet-zo-goed-bekendstaande Molenbeek en heb daar een geweldige tijd gehad. Het appartement deelde ik met een huisgenoot. Ik had bewust gezocht naar een woning zonder een groot aantal huisgenoten omdat ik dacht dat ik mijn rust wel zou waarderen na een hele dag werken. Voor mij was de situatie ideaal omdat ik iemand had om ervaringen mee uit te wisselen maar nooit het gevoel had dat ik niet genoeg rust kreeg. De huurprijzen zijn in Brussel vrij hoog, toch was het voor mij erg betaalbaar dankzij de pensionkostenvergoeding van de PV van €425 per maand. Ook heb ik via Duo een reiskostenvergoeding aangevraagd omdat ik elke dag met de metro naar het werk ging.
De grootste uitdaging zit naar mijn inzien in het vinden van een woning. In Brussel heb je een halfjaarlijkse cyclus waar in september en maart stagiairs aan hun werkperiode beginnen. Het
10 Barry Buzan and Lene Hansen, The Evolution of International Security Studies (Cambridge: Cambridge University
14
is verstandig om ruim van tevoren op zoek te gaan naar een kamer zodat je deze kan ‘reserveren’ en kan intrekken op het moment dat de voorgaande stagecyclus eindigt. Bij een dienst als Cohabs kun je je inschrijven als je zoekt naar een goedverzorgde woning met veel internationale huisgenoten die vergelijkbaar werk zullen doen.11 Een goedkopere maar tijdrovendere optie – wat ik uiteindelijk heb gedaan – is een van de vele Facebookpagina’s over wonen in Brussel bekijken.12
Verder zou ik potentiële toekomstige PV-stagiairs een aantal (enigszins algemene) tips willen meegeven: 1) vertel in je motivatiebrief en sollicitatiegesprek expliciet wat jou aanspreekt bij de PV en wat je zou kunnen bieden. Dit is algemeen advies voor solliciteren, maar nogmaals, iedereen die ik heb gesproken zal dit belangrijker vinden dan een opsomming van extra-curriculaire activiteiten. 2) Wees present op sociale evenementen. Ik zag hier in eerste instantie best tegen op – stel je voor, alleen met mensen praten voor het o-zo-belangrijke ‘netwerk’ – maar als je eenmaal bij een borrel bent zal dit beeld snel veranderen. Het gaat namelijk niet alleen om netwerken, aanwezigheid bij sociale aangelegenheden geeft je de kans collega’s beter te leren kennen en geeft als bonus je betrokkenheid buiten werktijd weer. 3) Durf fouten te maken. Als stagiair is het onmogelijk om alles te weten en de eerste keer goed te doen. Probeer zo veel mogelijk te vragen als je iets onduidelijk vindt en probeer te leren van én laat je niet ontmoedigen door fouten. Dit zijn algemene tips voor een reden: ze zullen iedereen kunnen helpen. Deze tips zijn dus tegelijkertijd drie centrale punten die ik zal meenemen in mijn volgende carrièrestappen.
Actieplan
Stap zes van het reflectiemodel van Gibbs is het actieplan. In deze paragraaf zal ik op basis van mijn ervaringen uitleggen welke acties ik als vervolg op mijn stage zal gaan ondernemen.
Om te beginnen heeft deze stage mij duidelijk gemaakt dat een carrière bij de Rijksoverheid mij zeker zou liggen. Ik zou mij dan met name richten op J&V en Buitenlandse Zaken, op het gebied van cybersecurity, contraterrorisme en civiele bescherming. Ik denk dat ik binnen deze terreinen absoluut van toegevoegde waarde kan zijn en dat ik met plezier mijn werk zou kunnen doen. Toch vind ik het moeilijk om te zeggen of ik daadwerkelijk deze weg zal inslaan omdat ik nog weinig vergelijkingsmateriaal heb. Ik kan voor mijn gevoel daarom niet andere carrièrepaden afsluiten, iets wat ik ook tijdens mijn oriëntatie voor deze stage al voelde.
De meest concrete stap is dan ook het zoeken naar een volgende stage voor de zomer van 2020. Ik ga op zoek naar een stage die zich meer richt op onderzoek of het bedrijfsleven in plaats
11 “Brussels,” Cohabs (website), geraadpleegd op 14 maart 2020, https://www.cohabs.com/houses/brussels. 12 Zoek op Facebook op “Brussels housing” en je zal vele nuttige groepen vinden.
15
van de beleidskant die ik bij de PV heb ervaren. Ik denk dat dit nodig is voor mij om te bepalen of ik werken bij de overheid de beste optie vindt, of dat ik toch een andere kant op wil. Mijn oud-collega’s bij de PV zijn hier nu al erg behulpzaam bij geweest en ben er zeker van dat zij erg nuttige contacten zullen zijn bij het vinden van een stage en mogelijk later bij een vaste baan.
Verder ben ik van plan om vanaf september 2020 nog een aantal rechtenvakken te volgen omdat ik bij de PV heb gemerkt dat ik toch een bepaalde basis mis bij werk dat betrekking heeft tot beleid en wetgeving. Wellicht zal ik er na mijn volgende stage anders over denken, maar ik denk dat een sterkere juridische basis mij een beter inzicht zal geven in juridische kwesties en dat dit voor een toekomstige werkgever ook een nuttige kwaliteit zal zijn.
Conclusie
In dit verslag heb ik geprobeerd om mijn positieve en negatieve ervaringen, geleerde lessen, link met mijn studie, tips en toekomstige stappen zo duidelijk mogelijk te beschrijven.
Mijn twee hoofddoelen – inzicht krijgen in een toekomstige werkplek en uitbreiden van kennis op het gebied van cybersecurity en gegevensbescherming – heb ik tot zekere hoogte volbracht. De hoofdconclusie is dat ik mijn stageperiode bij de PV als enorm leerzaam heb ervaren en dat ik graag bij een instelling als de PV zou willen komen werken. Ik heb gemerkt dat het werk mij ligt en dat ik erg geïnteresseerd ben in de onderwerpen die ik tijdens de stage heb behandeld. Deze combinatie heeft ervoor gezorgd dat ik tevreden terugkijk op mijn eigen optreden, ook getuige de positieve beoordeling van mijn stagebegeleider bij de PV.
Toch had ik veel dingen anders kunnen doen en is er genoeg ruimte voor verbetering. Mijn kennisniveau kan nog aanzienlijk uitgebreid worden, al realiseer ik mij nu dat ik ook moet aanvaarden wat mijn huidige niveau is en daarmee leren werken. Met name het omgaan met incomplete informatie en ‘imperfecte’ situaties heeft bijgedragen aan mijn aanpassing- en improvisatievermogen, niet alleen schriftelijk maar ook mondeling. Verder neem ik als verbeterpunten mee dat ik minder terughoudend moet zijn en dat ik in bepaalde gevallen meer initiatief kan tonen.
Al met al zou ik mijn ervaringen bij de PV en in Brussel omschrijven als zeer positief. Ik ben erg dankbaar voor de kans die ik heb gekregen, en achteraf ben ik gelukkig met de keuze die ik heb gemaakt. Dit bleek wederzijds ook het geval omdat werknemers van de afdeling ons drietal stagiairs omschreef als de fijnste groep in jaren, waar ik oprecht in geloof.
16
Bijlage 1: Placement Plan MA
Details regarding the student
Last name & initials Mr Frank Wardenier
Student number 2976013
(Mobile) telephone nr. +31 06 13993445
RuG e-mail address f.j.w.wardenier@student.rug.nl Private e-mail address frank@wardenier.com
Entry requirement MA Research seminar I: IPE for Sustainable Change passed
Details regarding the placement provider
Name of organisation Ministerie van Buitenlandse Zaken, Permanente Vertegenwoordiging van Nederland in de EU
Name contact person Ms L.J.M. Ling Ket On Postal address of the
contact person
Kortenberglaan 4-10
Telephone number +32 2 6791 647 E-mail address L.J.M.LingKetOn@minbuza.nl
Correspondence in: Dutch
Details regarding the placement
Type of placement Obligatory placement MA
Starting date 1 Oktober 2019 Final date 29 Februari 2020
Hours per week 40
Study track chosen East-Asian Studies International Political Economy European Integration International Security Geopolitics & Connectivity IRIO (general track)
17 Activities / tasks
during the placement
- Ondersteunen van collega’s in onderhandelingen met andere lidstaten, de Europese Commissie en het Europees Parlement, onder meer in raadswerkgroepen, maar ook bij bilaterale contacten en bij gesprekken met stakeholders
- Afstemmen van instructies en het opstellen van rapporten voor het ministerie
- Zelfstandig signaleren van ontwikkelingen binnen de EU die van invloed kunnen zijn op het Nederlandse beleid, onder andere door het onderhouden van contacten met vertegenwoordigers van de Europese instellingen, de deelname aan conferenties, seminars en workshops. De volgende stap is terugkoppeling daarvan aan de PV EU en de relevante onderdelen van het ministerie van Justitie en Veiligheid in Den Haag. Meer praktisch:
- Het samenstellen van verslagen over diplomatieke onderhandelingen en lobbyactiviteiten
- Onderzoek doen op het gebied van cybersecurity onder begeleider Lucia Ling Ket On.
Personal learning goals
- Uitbreiden van affiniteit en kennis van alle beleidsterreinen van het ministerie van Justitie en Veiligheid; bestrijding georganiseerde criminaliteit, terrorismebestrijding, cybersecurity, crisisbeheersing, strafrecht, civiel recht, asiel en migratie
- Uitbreiden van kennis wat betreft cybersecurity en gegevensbescherming specifiek, aangezien ik denk dat deze gebieden in de komende jaren alleen maar relevanter zullen worden in relatie tot veiligheid, maar ook algemener in de politiek en maatschappij
- Proberen uit te vinden in wat voor gebied ik mij wil specialiseren, en in wat voor omgeving ik dit zou willen uitoefenen (ministerie, NGO, bedrijf etc.)
- Zo veel mogelijk leren over de ‘normale’ gang van zaken binnen de PV en EU, en ervaring op doen wat betreft Europese besluitvorming, internationaal onderhandelen en overige PV-werkzaamheden in een Europese omgeving
- Verbeteren van mondelinge vaardigheden; denk aan efficiënt en duidelijk een idee uitdrukken (zowel in Nederlands, Engels als Frans), of het geven van korte presentaties
- De Franse taal zelf beter beheersen, met als doel om op professioneel werkniveau in het Frans uit de voeten te kunnen.
- Leren omgaan met verantwoordelijkheid in betrekking tot een project of beleidsveld. - Proberen eigen initiatief te tonen; aangezien dit mogelijk is bij de PV wil ik graag
uitzoeken in hoeverre ik een eigen initiatief kan bewerkstelligen, en leren van wat dit proces en resultaat zowel professioneel als persoonlijk oplevert.
18
Bibliografie
Buzan, Barry, and Lene Hansen. The Evolution of International Security Studies. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
Cohabs. “Brussels.” Geraadpleegd op 14 maart 2020, https://www.cohabs.com/houses/brussels. Consilium Europa. “Voorzitterschap van de Raad van de EU.” Geraadpleegd 2 maart 2020,
https://www.consilium.europa.eu/nl/council-eu/presidency-council-eu/.
Europees Parlement. “Preventing The Dissemination Of Terrorist Content Online.” Geraadpleegd op 2 maart 2020, https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-civil-liberties- justice-and-home-affairs-libe/file-preventing-the-dissemination-of-terrorist-content-online.
Europees Parlement. “Proposal for a Regulation Establishing The European Cybersecurity Industrial, Technology and Research Competence Centre.” Geraadpleegd op 2 maart 2020, https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-connected-digital-single-market/file-european-cybersecurity-competence-centers.
Gibbs, Graham. Learning by Doing. Oxford: Oxford Polytechnic, 1988.
López-Aguilar, Juan Fernando. “Welkomstwoord.” Europees Parlement (website). Geraadpleegd op 17 februari 2020, https://www.europarl.europa.eu/committees/nl/libe/about.
Rijksoverheid. “Stageplaatsen bij de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de EU (afdeling Justitie en Veiligheid), Brussel.” Werken bij de Overheid. Geraadpleegd op 15 januari 2020.
Rijksoverheid. “De Permanente Vertegenwoordiging,” Permanente Vertegenwoordigingen (website). Geraadpleegd op 17 februari 2020,
https://www.permanentevertegenwoordigingen.nl/permanente-vertegenwoordigingen/pv-eu-brussel/de-vertegenwoordiging.
Stagebegeleider PV. “Stagebeoordeling Frank Wardenier.” Rijksuniversiteit Groningen. Wardenier, Frank J.W. “Placement Plan MA.” Rijksuniversiteit Groningen.
