BOUWSECT OR
IN PORTUGAL
Marktstudie
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
BOUWSECTOR IN PORTUGAL
Publicatiedatum 16.10.2019
////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Isabel Cró
Waarnemend posthoofd Alexander BLEYAERT
Stagiair
FIT LISSABON
Representação Economica da Flandres c/o Embaixada da Bélgica
Rua Castilho nº 75 – 4º D 1250-068 Lisboa lisbon@fitagency.com
INHOUD
1. Algemene informatie over Portugal...3 2. Bouwsector ... 4
2.1 Geschiedenis 5
2.2 De markt van vandaag 6
2.3 Marktvooruitzichten en uitdagingen 7
3. Infrastructuur ... 9
3.1. Transport 9
3.2. Digitale infrastructuur 9
3.3 Energie-, water- en afvalvoorzieningen 9
4. Opportuniteiten ... 11
4.1. Ligging en infrastructuur 11
4.2. Bouwkosten 11
Geraadpleegde bronnen ... 12
Meer weten? ... 15
1. ALGEMENE INFORMATIE OVER PORTUGAL
Portugal is gelegen langs de Atlantische kust, in het zuidwesten van Europa en deelt een grens met Spanje.
Inclusief Madeira en de Azoren, telt Portugal meer dan tien miljoen inwoners. De officiële taal is Portugees en deze wordt wereldwijd door meer dan 200 miljoen gesproken in Europa, Afrika en Zuid-Amerika. Dit zorgt voor sterke historische en culturele banden met verschillende ex-kolonies (CEPSU, 2018).
De hoofdstad van Portugal is Lissabon en telt 505.000 inwoners, grootstedelijk Lissabon telt 2,8 miljoen inwoners. Lissabon ligt in het westen van Portugal en is de grootste stad van het land. Andere grote steden zijn Porto, Braga, Coimbra en Setúbal (Britannica, 2018).
Portugal is een parlementaire republiek. De huidige president is Marcelo Rebelo de Sousa. Het land trad in 1986 toe tot de Europese Unie en maakte in 2002 de overgang naar de euro (Portugal.com, 2018).
Het land was een van de grootste slachtoffers van de financieel-economische crisis van 2009. Portugal beëindigde de EU/IMF bail-out in 2014 en loste in 2018 de laatste lening bij het IMF af. Portugal moet wel nog leningen aan de Europese Unie aflossen (NRC, 2018).
In 2018 is het Portugese bbp met 2,1% gestegen (AICCOPN,2019). Daarmee bedroeg het Portugese bbp 237,98 miljard dollar in 2018 (The World Bank, 2019). Er wordt verwacht dat de economie met ongeveer 2% zal blijven groeien de komende jaren. Verhoogde macro-economische risico’s door Brexit en handelsoorlogen kunnen mogelijk een negatieve impact hebben op de export en de economische groei in het algemeen (AICCOPN, 2019).
In onderstaande tabel zijn de verschillende prognoses zichtbaar voor het bbp in Portugal (%) door verschillende organisaties.
INE OE’2019 EU OESO IMF CFP B.Portugal
2016 ‘17 ‘18 ‘18 ‘19 ‘18 ‘19 ‘18 ‘19 ‘18 ‘19 ‘18 ‘19 ‘18 ‘19 1,9 2,8 2,1 2,3 2,2 2,1 1,7 2,2 2,1 2,2 1,8 2,2 1,9 2,1 1,8 Source: AICCOPN, 2019
Door de economische groei zijn de werkloosheidscijfers afgenomen, terwijl er dan weer toegenomen aandacht is voor duurzaamheid. Deze doelen werden door de huidige regering voorop geplaatst in het nationale stabiliteitsprogramma (European Commission, 2018).
2. BOUWSECTOR
Wereldwijd heeft de bouwsector een grote invloed op de nationale economieën. Dit geldt ook voor Portugal.
Bovendien creëert de sector veel jobs en draagt bij tot de ontwikkeling van de economie (TL., 2015).
Vandaag is de bouwsector een van de belangrijkste sectoren in Portugal. De sector draagt ongeveer 1667,60 miljoen euro bij tot het bbp. Voor Portugal is dit een bemoedigend cijfer rekening houdend met wat het land de voorbije vijftien jaar heeft doorstaan (Trading Economics, 2019). In 2018, groeide de bruto toegevoegde waarde van de bouwsector met 2,2% vergeleken met 2017 (AICCOPN, 2019).
De bouwsector werd samen met vastgoed en toerisme geselecteerd door meer dan 32% van alle investeerders als de belangrijkste drijvende sectoren die zorgen voor economische groei. Sinds 2008 werden er ook telkens meer directe buitenlandse investeringen waargenomen in de bouwsector (EY, 2018).
Tussen 2014 en 2018 is de tewerkstelling in de bouwsector met meer dan 13% toegenomen (CaixaBank, 2018).
Sinds januari 2019 werden er nog eens meer dan 9000 banen gecreëerd (Idealista 2019). Vandaag zijn er 307 000 mensen aan de slag in de bouw- en vastgoedsector (FEPICOP,2019) .
2.1 GESCHIEDENIS
Portugal heeft zwaar in de klappen gedeeld na de financieel-economische crisis van 2010-2014. De crisis werd gekenmerkt door grote overheidsbezuinigingen, een afname van de investeringen en strenge kredietvoorwaarden. Dit had een grote impact op Portugese constructiebedrijven die het moeilijk kregen om te overleven. Tussen 2010 en 2013 daalde het aantal constructiebedrijven met 19,1%. In onderstaande tabellen zien we hoe de eigenlijke bouwsector het zwaarst te lijden had met een afname van meer dan 50%
(Europese Commissie, 2016).
In onderstaande tabel wordt de evolutie van de bijdrage van de bouwsector tot het bbp beschreven in miljoen EUR.
De financiële crisis had uiteraard ook een negatieve invloed op de arbeidsmarkt. Tussen 2008 en 2013, daalde het aantal werknemers in de bouwsector met 36,8%. In 2013 telde de bouwsector 470 000 werknemers wat 10,8% representeerde van de totale arbeidsmarkt (Europese Commissie, 2016).
2.2 DE MARKT VAN VANDAAG
Vandaag is Portugal erin geslaagd haar economie voor een groot deel te herstellen. In het eerste trimester van 2019, werden er bijna 4 000 nieuwbouwvergunningen uitgereikt. Dit cijfer wees op een groei van 37,3%
vergeleken met dezelfde periode van het voorgaande jaar (Idealista 2019).
In juni 2019, groeide de output van de constructiesector met 1,4% ten opzichte van dezelfde maand van het voorgaande jaar (Trading Economics, 2019). Investeringen in de bouwsector hadden een gemiddelde omvang van 51,7% ten opzichte van alle investeringen in de economie tussen 2011-2018 (FEPICOP, 2019).
De bouwsector groeide in een jaar tijd met 7,6% in bruto toegevoegde waarde en met 12,4 aan bruto- investeringen in vaste activa (FEPICOP, 2019).
Momenteel werkt 6,5% van de totale arbeidsmarkt van Portugal in de bouwsector. Dit percentage vertegenwoordig 307.000 werknemers (PORDATA, 2019).
Volgens een recent rapport van FEPICOP (Federação Portuguesa da Indùstria da Constução e Obras Públicas), is er sprake van een aanzienlijke groei van de huisprijzen. Na enkele jaren die gekenmerkt werden door devaluatie van onroerend goed en degradatie van bestaande gebouwen, is de situatie op de vastgoedmarkt indrukwekkend verbeterd. De vraag naar vastgoed is flink gestegen, vooral vanuit het buitenland.
In Lissabon zijn de prijzen in 2018 met 23,5% gestegen tot 3010 euro per m². In Porto zijn de prijzen ook sterk gestegen met 23,3% tot 1612 euro per m². Cascais, Oeiras, Loule, Lagos, Albufeira, Tavira, Lagoa, Funchal en Odivelas zijn allemaal gemeenten waar de prijzen hoger zijn dan 1500 euro per m2. In regio’s zoals Pampilhosa da Serra, Penamacor en Freixo de Espada à Cinta liggen de prijzen nog onder 200 euro per vierkante meter (IDEALISTA, 2019).
De huurkosten zijn in 2018 met gemiddeld 37% toegenomen in Portugal (Portu Guiando, 2018).
De prijs voor het bouwen van nieuwe woningen is in juni 2019 gestegen tot 2% in vergelijking met dezelfde periode een jaar geleden (Idealista, 2019). De prijs voor het kopen van reeds bestaande woningen is conjuntuurgevoeliger (AICCOPN,2019).
Wat betreft constructiemateriaal, staat Portugal bekend voor keramiek, kurk, hout, metaal en sierstenen.
De bouwmaterialenmarkt telt meer dan 5 000 bedrijven waarvan 15% ook exporteren. Deze markt is naar schatting ongeveer 16 miljard euro waard. De export van Portugees bouwmateriaal bedroeg 1,2 miljard euro en de voornaamste importlanden zijn de EU-landen, de VS en Japan (British-Portuguese Chamber of Commerce, 2018). De export van hout, kurk, mineralen en ertsen bedroeg samen 5,8% van alle Portugese export tussen januari en juni 2019 (AICEP, 2019).
Bedrijven zijn over het algemeen niet gespecialiseerd in een bepaald product. Zo verkopen ze cement, zand, bakstenen, vloer- en wandbekleding, sanitair, enz. De grootste klanten zijn grote aannemers en openbare entiteiten (25%), middelgrote en kleine aannemers (35%), vakmannen (15%), particulieren (15%) en andere detailhandelaren (10%). Enkele grote buitenlandse detailhandelaren hebben al winkels in Portugal. De bekendste zijn onder andere MaxMat, Aki, Mestre Maco en Bricomarché (British-Portuguese Chamber of Commerce, 2018).
2.3 MARKTVOORUITZICHTEN EN UITDAGINGEN
De marktvooruitzichten van de bouwsector zien er voor het komende jaar goed uit. FEPICOP voorspelt een outputtoename van 1,5% in 2020 (Trading Economics, 2019).
In de voorbije jaren heeft Portugal veel interesse getoond voor duurzame constructie. Initiatieven zoals de Sustainable Habitat Cluster die innoverende en ecologische bouwtechnieken promoot of het Energy Efficient Fund die energie-efficiënte renovatie steunt, worden populairder. Daarnaast heeft Portugal ook een systeem opgesteld waarbij men gemakkelijk de ecologische prestatie en duurzaamheid van gebouwen kan evalueren (Construction21, 2018).
Ook onderzocht het INE (nationaal instituut van de statistieken) met welke obstakels ondernemers uit de bouwsector over het algemeen het meest worstelen. De onderstaande tabel is een samenvatting volgens volgende kolommen van links naar rechts): vraag, gekwalificeerd personeel, verkoopvooruitzichten, rentevoet, bankkrediet en verkregen vergunningen (FEPICOP 2019).
De Portugese bouwsector staat m.a.w. voor twee grote uitdagingen: een toenemend tekort aan geschoolde arbeidskrachten en de toenemende bouwkosten. Deze twee elementen duwen de prijzen en de vraag omlaag. Indien men de situatie niet snel aanpakt, kan het herstel van de bouwsector in gevaar komen (Construir, 2018).
Tot slot, zijn de administratieve aspecten in Portugal nog steeds vrij zwaar. Er is sprake van een restrictief regelgevingskader dat de ontwikkeling van de bouwsector hindert (Construction21, 2018).
3. INFRASTRUCTUUR
3.1. TRANSPORT
Wat betreft mobiliteit, stond Portugal in 2018, volgens de Europese Commissie (2019), op de tiende plaats in de EU-rangschikking.
De kwaliteit van de Portugese verkeersinfrastructuur wordt beschouwd als een van de beste in de EU.
Bovendien heeft Portugal haar TEN-T Core Road Network volledig voltooid. De TEN-T High Speed Rail Core Network moet nog verder ontwikkeld worden (Europese Commissie, 2019).
Ratings zijn ook steeds positiever voor de kwaliteit van spoorwegen-, haven- en luchtvervoersinfrastructuur.
Toch bevindt Portugal zich net onder het EU-gemiddelde voor deze infrastructuurtypes (Europese Commissie, 2019).
Het nationale investeringsprogramma van Portugal (PNI) voorziet tegen 2030 een investering van 12,68 miljard euro in 44 projecten in de transport- en mobiliteitssector. Dit bedrag behoort tot een groter pakket aan investeringen van net geen 22 miljard euro in transport, energie en milieu. Van dit bedrag zal 5,75 miljard gefinancierd worden door de Europese Unie (The Portugal News, 2019).
3.2. DIGITALE INFRASTRUCTUUR
Portugal introduceerde in 2012 de Agenda Digital Nacional. Deze agenda vertaalt de ambitieuze doelstelling om van Portugal een van de meest gevorderde landen te maken wat betreft digitale economie. De doelstellingen moeten tegen 2020 vervuld worden.
Zo legt Portugal zich bijvoorbeeld toe op het bereiken van de volgende doelstellingen: toegang garanderen tot websnelheden van minimum 30 Mbps en voorwaarden creëren die zullen toelaten dat 55% meer bedrijven gebruik maken van elektronische handel (vergeleken met 2011) (Agenda Portugal Digital, 2018).
3.3 ENERGIE-, WATER- EN AFVALVOORZIENINGEN
De Portugese afhankelijkheid van geïmporteerde energie is altijd groot geweest aangezien er geen olie- of gasbronnen aanwezig zijn in het land (Global Legal Insights, 2019). In 2008 besloot Portugal haar energiebeleid grondig te herzien. Dankzij deze hervormingen groeide het gebruik van hernieuwbare energie indrukwekkend, liberaliseerde men de elektriciteits- en gassector en werd sterk ingezet op energie- efficiëntie. Portugal liberaliseerde in 2012 de aardgas- en elektriciteitsmarkt. Dat betekent o.m. dat alle aardgas- en elektriciteitsconsumenten eenvoudiger kunnen veranderen van leverancier (OECD, 2019).
In Portugal zijn er heel veel nieuwe hernieuwbare energieprojecten met een duidelijk overwicht van projecten die gebruik maken van fotovoltaïsche zonne-energie. Deze projecten hangen samen met andere regeringsdoelen voor de bevordering van lithiumconcessies en maatregelen om de energieprijzen te verlagen (Global Legal Insights, 2019).
In onderstaande grafiek wordt het gebruikspercentage van elke energiebron weergegeven (International Energy Agency, 2018).
Wat betreft watervoorziening, kreeg Águas de Portugal (AdP) in 2017 420 miljoen euro van de Europese Investeringsbank om investeringen in waterinfrastructuur te ondersteunen. Deze lening zal dienen voor het verbeteren van de kwaliteit, efficiëntie en duurzaamheid. Bovendien zal deze investering economische groei bevorderen door meer dan 7 400 banen te creëren (European Commission, 2018).
Met betrekking tot afvalbeheer werkt Portugal aan een nieuw systeem voor bouw- en sloopafval dat de hele cyclus zou integreren van de productie van het bouwmateriaal tot het einde. De bouwsector is en blijft nog steeds een belangrijke sector die afval produceert, vooral nu de subsector van de renovatie van gebouwen aan belang wint. Naast de bouwsector zijn er uiteraard nog andere sectoren die veel afval produceren, waaronder de behandeling van scheepsafval en de ontmanteling van schepen (European Environment Agency, 2018).
4. OPPORTUNITEITEN
4.1. LIGGING EN INFRASTRUCTUUR
Portugal is strategisch gelegen langs de Atlantische kust. Bovendien, volgens het Global Competiveness Index Report 2018, kreeg Portugal, betreffende de kwaliteit van infrastructuur, de 19nd plaats onder 140 landen, waarbij de kwaliteit van de Portugese wegen bij de top 5 behoren. Ook kreeg het land de elfde plaats in de Global Energy Architecture Report 2017 (EY, 2017).
(Bron: EY, 2017)
4.2. BOUWKOSTEN
Hoewel de bouwkosten in Portugal met 2% gestegen zijn in 2019, liggen deze nochtans laag vergeleken met andere Europese landen (Idealista, 2019). Volgens European Construction Cost (2018), bedraagt de Portugese index voor constructiekosten 50,33%.
De onderstaande tabel en kaart geven een idee van de index voor constructiekosten in Europa.
(Bron: European Construction Cost, 2018).
Land Index
Noorwegen 160,74 %
Zwitserland 137,42 %
België 89,29 %
Rusland 77,32 %
Polen 65,61 %
Hongarije 53,23 %
Portugal 50,33 %
Roemenië 46,40 %
Servië 38,00 %
GERAADPLEEGDE BRONNEN
• Agenda Portugal Digital. (2018). Objetivos – Agenda Digital Nacional. Retrieved from http://www.portugaldigital.pt/objetivos/
• AICCOPN. (2019). CONSTRUÇÃO E IMOBILIÁRIO BALANÇO 2018 E PERSPETIVAS 2019. Retrieved from file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/BAL2018%20PERSP2019_VF-Economia%20(1).pdf
• AICEP. (2019). Portuguese International Trade in Goods in 2019 (January to July). Retrieved from http://www.portugalglobal.pt/EN/BIBLIOTECA/Pages/homepage.aspx
• BEI. (2017). La BEI soutient la modernisation des infrastructures hydriques au
Portugal avec un prêt de 420 millions d’euros au titre du Plan d’investissement pour l’Europe. Retrieved from http://www.eib.org/infocentre/press/releases/all/2017/2017-235-eib-supports-the- modernisation-of-water-infrastructure-in-portugal-with-a-eur420-million-loan-under-the-
investment-plan-for-europe.htm#
• Britannica. (2018). Lisbon – National Capital – Portugal. Retrieved from https://www.britannica.com/place/Lisbon
• British-Portuguese Chamber of Commerce. (2018). Construction. Retrieved from http://www.bpcc.pt/construction.html
• CaixaBank. (2018). Recovery of employment and growth of the Portuguese economy. Retrieved from
https://www.caixabankresearch.com/en/recovery-employment-and-growth-portuguese-economy
• CEPSU. (2018). Brief Description of Portugal. Retrieved from
https://ects.cespu.pt/en/practical-information/brief-description-of-portugal/.
• Construction21. (2018). Insight into construction in Portugal by the European Construction Sector Observatory. Retrieved from https://www.construction21.org/articles/h/insight-into- construction-in-portugal-by-the-european-construction-sector-observatory.html
• Construir. (2018, Março 29). Pela falta de mão-de-obra. Retrieved from
http://www.construir.pt/2018/03/29/crescimento-na-construcao-travado-pela-falta-mao-obra/
• European Commission. (2016, August). Construction sector (Portugal). Retrieved from https://ec.europa.eu/growth/sectors/construction/observatory_fr
• European Commission. (2017, July 24). Digital Single Market – Country information –
Portugal. Retrieved from https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/country-information- portugal
• European Commission. (2018). Assessment of the 2018 Stability Programme for Portugal.
Retrieved from https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/economy-
• European Commission. (2019). Portugal – Investments and Infrastructure.
Retrieved From
https://ec.europa.eu/transport/factsfundings/scoreboard/countries/portugal/investments- infrastructure_en
• European Construction Cost. (2018). Cost Index. Retrieved from http://constructioncosts.eu/cost-index/
• European Environment Agency. (2016, May). More from less — material resource efficiency in Europe. Retrieved from https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:_HNpFdga- dgJ:https://www.eea.europa.eu/publications/more-from-less/portugal-material-resource- efficiency+&cd=7&hl=nl&ct=clnk&gl=pt&client=safari
• EY. (2017). Portugal is on Europe’s radar. Retrieved from
http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/ey-portugal-attractiveness-2017/$FILE/ey-portugal- attractiveness-2017.pdf
• EY. (2018). The perception of Portugal leading FDI in Europe: recent hype or lasting trend?
Retrieved from
https://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/EY-attractiveness-survey-portugal/$FILE/EY- attractiveness-survey-portugal.pdf
• FEPICOP. (2019). A construção em junho de 2019. Retrieved from http://www.fepicop.pt
• FEPICOP. (2018, March 29). Falta de mão-de-obra limita crescimento da Construção. FEPICOP, n.° 99.
• FEPICOP. (2019). Prioridade Ao Investimento. FEPICOP, n.° 110.
• Global Legal Insights. (2019). Energy 2019 – Portugal. Retrieved from
https://www.globallegalinsights.com/practice-areas/energy-laws-and-regulations/portugal
• NRC. (2018). Portugal lost laatste lening bij IMF af. Retrieved from
https://www.nrc.nl/nieuws/2018/12/10/portugal-lost-laatste-lening-bij-imf-af-a3060152
• OECD. (2019). Fossil Fuel Support Country Note - Portugal. Retrieved from file:///C:/Users/Gebruiker/Downloads/EN_PRT_Country_Brief_Apr2019.pdf
• Idealista. (2019). Licenças para construção de casas novas disparam 37,3% num ano. Retrieved from
https://www.idealista.pt/news/imobiliario/construcao/2019/04/30/39503-licencas-para- construcao-de-casas-novas-disparam-37-3-num-ano
• Idealista. (2019). Custos da construção nova aumentam 2% num ano.
Retrieved from https://www.idealista.pt/news/imobiliario/construcao/2019/03/11/39005-custos- da-construcao-nova-aumentam-2-num-ano
• Idealista. (2019). Construir casas novas é 2% mais caro que há um ano - mas subida homóloga abranda em junho. Retrieved from
https://www.idealista.pt/news/imobiliario/construcao/2019/08/08/40507-construir-casas-novas-e- 2-mais-caro-que-ha-um-ano
• Idealista. (2019). Preços das casas disparam: em Lisboa o m2 chega a superar os 4.500 euros.
Retrieved from https://www.idealista.pt/news/imobiliario/habitacao/2019/05/08/39575-precos- das-casas-disparam-em-lisboa-o-m2-ja-ultrapassa-os-4-500-euros
• International Energy Agency. (2018) Total Primary Energy Supply (TPES) by source* – Portugal.
Retrieved from
https://www.iea.org/statistics/?country=PORTUGAL&year=2016&category=Energy%20supply&indic ator=TPESbySource&mode=chart&dataTable=BALANCES
• PORDATA. (2019) Employment: total and by sector of economic activity. Retrieved from
https://www.pordata.pt/en/Portugal/Employment+total+and+by+sector+of+economic+activity- 3384-304038
• Portu Guiando. (2018). Confira o preço do aluguel em Portugal em 2019. Retrieved from https://www.portuguiando.com/post/confira-o-preço-do-aluguel-em-portugal-em-2018
• Portugal Resident. (2017, June 7). Construction sector grows by 8,5%. Retrieved from http://portugalresident.com/construction-sector-grows-by-85
• The World Bank. (2019). Portugal. Retrieved from
https://data.worldbank.org/country/portugal?view=chart
• TL. (2015, March). Evolution of the Portuguese Construction Sector. Retrieved from
https://fenix.tecnico.ulisboa.pt/downloadFile/1407770020544562/Extended_Abstract_Tiago_Romao_
65297.pdf
• The Economist. (2018). Portugal. Retrieved from http://country.eiu.com/portugal
• The Portugal News. (2019). Billions to be invested in transport sector. Retrieved from https://www.theportugalnews.com/news/billions-to-be-invested-in-transport-sector/48086
• Trading Economics (2019). Portugal Construction Output. Retrieved from https://tradingeconomics.com/portugal/construction-output
• UNECE. (2017). Share of construction in GDP, %. Retrieved from http://w3.unece.org/PXWeb/en/Charts?IndicatorCode=8
• World Economic Forum. (2019). The Global Competitiveness Report 2018. Retrieved from http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2018/
MEER WETEN?
Is uw interesse gewekt? Wil u deze markt diepgaander verkennen? Heeft u contacten nodig?
Neem contact op met ons kantoor in Lissabon
Disclaimer
De informatie die u in deze publicatie vindt is bedoeld als achtergrondinformatie die u moet in staat stellen een beeld te vormen met betrekking tot de hierin behandelde materie. Zij is met de grootste zorg verzameld op basis van de beschikbare data en documentatie op het ogenblik van de publicatie. Deze publicatie heeft bijgevolg niet de ambitie van volledigheid of geldigheid voor uw specifieke situatie. Zij kan bijgevolg nooit beschouwd worden als een juridisch, financieel of ander gespecialiseerd advies. Flanders Investment & Trade (FIT) kan in die zin nooit verantwoordelijk gesteld worden voor gebeurlijke foutieve vermeldingen, weglatingen of onvolledigheden in deze publicatie. FIT kan evenmin verantwoordelijk worden gesteld voor het gebruik of de interpretatie van de informatie in deze publicatie. De verwijzingen in deze publicatie naar bepaalde entiteiten, bedrijven en/of personen houden geen bijzondere aanbevelingen in die voor Flanders Investment & Trade enige verantwoordelijkheid zou kunnen teweegbrengen.
Datum van publicatie: oktober 2019
