Tussenrapportage ACHMEA-onderzoek Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties
A m sterdam, 30 j a n u ari 1 99 8
H .J . Korthals A ltes G . J . S l u m p
M . G eldorp
m . m . v . M. van M aanen
Inhoud
Inleiding 4
1 Resultaten literatuuronderzoek 6
1 . 1 I n le i d i ng 6
1 . 2 Strafrecht 6
1 . 2 . 1 S l a c htoffers van misdrijven e n strafwaardige verkeerso ngeval len 7
1 . 2 . 2 Procedu res e n aspecten
1 . 2 . 3 Specifieke procedu res e n aspe cte n bij verkeersongeva l l e n 1 .2 . 4 K ne l p u nten
1 . 2 . 5 A a n beveli ngen
1 . 2 . 6 E nkele i l l ustraties u i t d e media 1 . 3 H et civiele recht
1 . 3 . 1 Procedu res e n aspecten
1 . 3 . 2 K ne l p u nten 1 . 3 . 3 Aan beve l i n g e n
1 . 4 De verzekeri ngssector
1 . 4 . 1 Procedu res e n aspecten
1 . 4 . 2 K n e l p u nten
1 . 4 . 3 Enkele i l l u straties uit d e media 1 . 5 De medische sector
1 . 5 . 1 Procedures e n aspecten
1 . 5 . 2 K ne l p u nten
1 . 6 Psycho-soci ale en sociaal-m aatscha ppel ijke h u l pverl e n i n g
1 . 6 . 1 Procedu res en aspecten
1 . 6 . 2 K ne l p u nten
1 . 7 Arbeid ssector en sociale ve rzeke r i n g e n
1 . 7 . 1 Procedu res e n aspecten
1 . 7 . 2 K n e l p u nten
1 . 8 G eraardpleegde bronnen
2 Slachtoffers van misdrijven met letsel 2 . 1 I n l e i d i n g
2 . 2 Strafrecht 2 . 2 . 1 Politie
2 . 2 . 2 O p e n baar M i n i sterie
2 . 2 . 3 Rechterl ijke m acht ( algemeen) 2 . 3 C i v i e l recht
2 . 4 Verze keri ngs wezen 2 . 5 M edische sector
2 . 6 Psycho-soc iale h u l pverlening
2 . 7 Arbeidssector e n sociale verzeke r i n g e n
Pagina 2 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties'
7 9 9 10 1 1 1 2 1 2 1 3 1 4 1 4 14 17 18 19 1 9 20 2 1 2 1 2 2 2 2 2 2 24 2 5
28 28 29 29 30 3 2 3 3 3 3 3 4 3 5 3 5
DS P-Amsterdam
3 Vrijwilligers
3 . 1 I n l eiding 3 .2 Strafrecht 3 .2 .1 Politie
3 .2 .2 Openbaar Minister i e 3 .2 . 3 Rechterlijke macht 3 .4 .2 Algemeen
3 . 3 Het civiele recht 3 .4 Het verzeker ingswezen 3 . 5 De medi sche sector
3 . 6 D e psycho-s ociale h u l pverlening
3 .7 A r beidssector en sociale verzeke ringen 3 .8 Overig
4 Voorlopige synthese
Pagina 3 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties'
37
37 38 38 4 1 4 3 44 4 5 4 6 48 4 9 51 52
53
DSP-Amsterdam
Inleiding
Plaatsbepaling
S l a c htoffers van m i sd rijve n , verkee rsongevallen en medische fouten krijgen met een veelheid aan problemen en i n stel l i n g e n te make n . De laatste jaren i s veel aand acht besteed aan ver beteren v a n d e eerste opvan g .
Ervar i n g e n leren echter ook dat ( n a eerste o pvang) op h et moment v a n h et hervinden van de zelfredzaamheid van sl achtoffers er i n p raktisch opzicht van al les mis kan gaa n . Wa n neer dit ernstige vormen aan neemt ka n s e c u n d a i r s l achtofferschap optred e n . M e n wo rdt dan opnieuw slachtoffer, m a a r d a n n i et v a n het i n cident, m aar van het ( m aatsc h appel ijk) systeem.
A nd erzijds constateren we d at daar waar s l a c htoffers e r i n slagen d e
p raktische g evolgen van e e n misd rijf of verkeersongeval op e e n goede wijze te 'verwerke n ' d it het herstel en welbev i n d e n van slac htoffers bevordert.
Onderzoeksvraag
De vraag d i e i n ons o nde rzoek aan de orde komt i s :
Welke knelpu nten treden op b i j de praktische/materiële nazorg aan slacht
offers (na de eerste opvang) en hoe k u n n e n d i e word e n verbeterd om bij te d r agen aan een verbete rde, d u u rz a m e en afro ndende n azorg en aan het verg rote n van de zelfred zaamheid van slac htoffers?
D a ar bij m aken w e een onderscheid n aar:
• secto ren i n de samenleving ( h i e r n a g e n o e m d : su bsystemen) : strafrecht, civiel recht, medische sector, arbeid ssector , verzekeri ng sweze n ,
h u l pverle n i n g ;
• procedu res b i nnen d i e sectoren (zoals m el ding, be handeling en klacht
afh a n d e l i n g ) en aspecten van proced u res (denk aan regelgevi n g , com m u n icat i e e n bejegen i n g ) ;
• de m ate waarin d i e procedu res d e zelfredzaamheid bevorderen e n belemmere n .
E r wordt naar d r i e g roepen slachtoffers ( m i sd rijve n , verkeersongevallen, medische fouten ) g ekeke n . Wanneer alle g e g evens verzameld zijn, zullen in d e loop van het ond erzoek d e res u l taten van d e deelonderzoeken met e lkaar worden vergeleke n , overeenko msten en versch i l l en worden aang egeven en concrete aan beve l i ngen word e n gedaan d i e te goede komen aan alle o n d erscheiden s l ac htoffergroepen .
Inhoud onderzoek
H et o n d e rzoek naar d e drie slachtofferg roepen is gespl i tst i n twee del e n : ond e rzoek 1 : slac htoffers van misdrijven e n verkeerso ngeva l l e n ; ond e rzoek 2 : slachtoffers v a n m ed i s c h e foute n .
O nd e r zoek 2 z a l starte n na afronding v a n o nderzoek 1 . Voorliggende tussenrapportage beperkt z i c h tot onde rzoek 1 en bevat nog sl echts een deel v a n d e s l a chtoffergegevens d i e b i n nen d i t onderzoek verzameld z u l l e n word e n .
Tussenrapportage
De tussenrapportage is gesch reven ten be hoeve van de expertmeeting op 5 februari 1 99 8 bij de Sti chti n g Achmea S l a c htoffer en Samenlevi n g . De rapportage d i ent twee doel e n : allereerst is het een verslagleg g i n g van d e eerste res u ltate n ; ten tweede is d e rapportage bedoeld om aan zet t e geven tot een bes piegeling en discussie vanuit het p erspectief
van d e aan wezige experts o p 5 februari .
I n d e tussenrapportage worden de resultaten weergeg even van de tot n u t o e g e h o u d e n gesprekken met slac htoffers e n i ntermed i airen. De slacht-
Pagina 4 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' DSP-Ämsterdam
offers vertegenwoord igen thans nog een beperkte g roep, namel ijk sl achtof
fers van m i sd r ijven met voornamel ijk letselschade . Om deze ( be perkte) g egevens aan te v u l l e n is een panel georgan i seerd met i nterm e d i a i ren (vrij w i l l igers werkzaam bij bureau Slachtoffe r h u l p ) die zich goed in de ervaringen van d e g e noemde s l achtoffergroep kunnen verplaats e n .
Leeswijzer
I n h oofdstuk 1 zijn de resultaten van het literatuuronde rzoek beschreve n . In h oofdstuk 2 worden d e resu ltaten uit het panel met s l achtoffe rs van m i sd rijven m et l etselschade besp roken . H et gaat i n deze fase van het ond erzoek o m een voorlopig beeld dat verder uitgewerkt zal worden zod r a d e and ere p a n e l s gehoud en z ij n .
H oofd stuk 3 bevat e e n weerg ave v a n d e res u l taten van het panel met v rij w i lli gers .
H oofdstuk 4 geeft een voo r l o p i g e synthese v a n de d r i e gegevensbronnen per s u bsysteem .
Pagina 5 Tussenrapportage ' Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' D S P-Amsterdam
1 Resultaten literatuuronderzoek
1.1 Inleiding
In dit hoofdstuk is een weerslag te vinden van een zoektocht naar sch r ifte
lijke bronnen over procedu res, as pecten en knel punten in de bu reaucratie, waar sl ac htoffers m ee te m a ken krijgen bij de afhande ling van p raktische za ken rond een m i sdrijf of een ongeva l . De info rmatie die is verwerkt i s verzameld in twee ronden:
1 . Een tel efoni sche ronde l angs actoren en inter medi a i ren binnen de ver
schillende su bsystemen die worden ondersc heiden in het onderzoe k . Aan de contactpersonen is gev raagd a an te geven of men binnen de organi
satie slac htoffe rs ( van misdr ijven en verkeersongeva l l en) als doelg roep onderscheidt en of m en s c hr iftelijke bronnen kon noemen die voor een q u i c k-scan interessant zou den kunnen zijn. in het geval dat men geen rel evante bronnen kon noemen is volstaan met opvrag en van het jaarver
slag .
2 . Een q u i c k-s can v an de sch ri ftelijke bronnen die de telefoni sche ronde onder 1 heeft opgeleverd, inclus ief aanv u l l end sch r i ftelijk m ateriaal .
D e gevonden info r m atie is in de verslaglegg ing geordend naar su bsysteem en aangev uld met a anbevel ingen. De meeste informatie die via de zoektocht b oven tafel i s gekomen gaat over de s u bsystemen binnen het strafrecht en het verze keringswezen. Het l ij ken de su bsystemen waar slachtoffers het m eest mee te ma ken kr ijgen. Over de ande re s u bsystemen is m inder info r
m atie aang edragen en gevonden.
In dit hoofdstuk is geen u itge breide bes chr ijving te vinden van het verwer
kingspr oces na een schokkende gebeurtenis waartoe een misdrijf of ver
keersongeval kunnen wo rden gere kend. H et is immers niet het onderwerp van het onderhavige onderz o e k . O p dit terrein zijn inm iddels veel lezens
w aardige en toeg ankel ij ke p u bl i caties versc henen.
Wel is het van bel ang aan te g even dat a lles wat in het onde rzoek aan p r a ktische knelp unten wo rdt gesignal eerd en welke o p l oss ing en en aanbe
vel ingen wo rden gedaan de verwerking di rect beïnvl oedt . De l ange duur of de ontoegankelij k h e i d van een procedu re of de bej eg eni n g of communicatie en samenwer king binnen een p rocedu re k unnen de verwer king in negatieve en in positi eve zin beïnv loeden. J u ist dat as pect en de rel atie m et de ver
werk ing door sl achtoffers brengt het onde rwerp van dit onderzoek weer in beeld.
1.2 Het strafrecht
Voor sl achtoffers v an m isdrijven en verkee rsongeval len is de politie vaak de eerste instantie w a a r iets over de schade en het letsel op papier gezet wo rdt .
Als de politie aang ifte heeft opgeno men wo rdt een opsporingsonderzoek g estart . Zodra de pol itie het o psporingsonderzoek heeft afger ond en een verdachte be kend is gewo rden, kan de zaak worden ing ezonden naar het o penbaar m iniste r i e .
I n een aantal (wettelij k vastgelegde) za ken k a n d e politie d e z a a k zelf afh an
delen. In de ander e gevallen di ent steeds op zijn m inst t e worden overlegd met het op enbaar m inisterie of de zaak ingezonden moet worden ter ve rde
re afhandel ing . Het openb aar m inisterie heeft het ve rvolg ing s m ono po l i e en beslist over een al dan niet vervolgen van de verdachte . Vanaf het moment
Pagina 6 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
1.2.1
van i nzen d i n g naar het openbaar m i n i ste r i e ligt de reg ie ten aa nzi en va n d e strafrec htel ijke procesgan g d a a r .
Slachtoffers van misd rijven e n strafwaardige verkeersongevallen
De i n formatie over de mogelijkheden voor schadeverg oeding via het straf
recht i s de laatste jaren, mede o nder i nvl oed van de i nvoering va n de wet en r i chtlijn Te rwee. Deze wet s c h rijft o n d e r meer voor d at slachtoffers goed o p de hoogte gesteld worden van het verloo p van de strafzaa k, van schade
vergoed i ngsmogelij k heden voor het slac htoffer en van de rol die pol itie e n het openbaar m i n i sterie d aa r bij k u n nen spelen . D e i nformatievoo rziening i s m et n a m e gericht op mogelijkheden voor schadeverg oeding of
a n d ersoortige genoegdoen ing b i n nen of in de schad u w van het strafrecht.
Zo is het mogelijk voo r een s l achto ffer o m zich met zij n/haar sch adevorde
ring te voegen in het strafproces; de strafrechter zal d a a rover gelijktijd i g m et de u itspraak over d e strafza a k e e n uitspraak doe n .
I n h e t geval v a n ver keersong eva l l e n die val l e n onder e e n strafbe p a l i ng ( m eestal uit de Weg enver keerswet) zal i n veel gevallen de schadevergoe
d i n g l a n g s andere weg geregeld worden . De i n formati ebehoefte bij het slachtoffer kan in dat geval echter net zo g root zij n a l s bij slachtoffers van m i sd rijve n .
Te n s l otte bestaat d e mogelijkheid d at i n d i e n e e n zaak niet wordt vervo l g d , het slachtoffer e e n k l a c h t i nd i e nt bij het G erechtshof m et h e t verzoek o m d e z a a k a l s nog te vervo lgen ( a rti kel 1 2 Wetboek van Strafvorde ring) .
1.2.2 Procedu res en aspecten
De regel gevi n g in het kader va n de
wet Terweehoudt het vo lgende i n .
• H et slac htoffer geeft bij a a n g i fte op het s l achtoffe rformulier a a n op d e hoogte gehouden te will en worden v a n d e voortgang van de zaa k .
• H et slac htoffer m a a kt de wens om zich te voegen kenbaar via een door j u stitie to eg estu u rd voeg i ngsform u l i e r . Er i s geen maximum aan het te vorderen bedrag . Wel moet de schade eenvoudig te bewijzen zij n ; de vo rdering van het slac htoffer kan worden gesplitst i n een eenvoudig te bew ijzen deel (te vo rderen vi a het strafrecht) en een n iet eenvoudig te bew ijzen deel ( te vord eren vi a het civiele rec ht) .
• A l s de sch adevergoed i n g wordt toeg ewezen krijgt het slachtoffer een 'vo rdering ben adeel de partij ' , waarmee hij naar de deurwaarder kan om het bed rag te i n n e n .
• D e rechter kan op vordering van de officier van justitie beslu iten een schadeve rgoed i n g s m aatregel op te leg g e n . In dat geval maakt het ver
g oeden van de schade deel uit van d e i n h et vonnis opgeleg de straffen en m aatregelen . J u stitie ( het openbaar m i n iste rie) zo rgt dan voor de i n n i n g van het bedrag. Ook hier is geen m aximum verbonden aan de op te leggen sch adevergo eding .
• A l s de Officier van Justitie of d e ( a dvo ca at van de) verd achte van de strafzaak in hoger beroep g aat, g aat de vordering va n het slac htoffer op g rond van voeg ing a uto matisch mee.
• H et slachtoffer kan ook zelf teg en de u i ts p raak over de vord e r i ng op g rond van de voeg ing in hoger beroep g a a n . Dit moet dan wel i n een civiele proc ed u re gebeu re n .
• Termijn i n l eve ren voeg i n gsform u l i e r : tot op het moment van de zitti ng kan het s l a chtoffer zich i n p r i ncipe voegen in het strafproces; wel wordt aan bevolen het for m u l ier tij d i g (ter kennisneming en spoedige en adequa
te afhandel ing) i n te ze nd e n .
Pagina 7 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
De volgende richtlijnen z i j n g eformuleerd voor pol itie e n j ustitie, in h et verlengde van de wet Terwe e :
• De politie d i ent aandacht te bestede n aan de mogelijkheden i n de schade tussen verd achte en s l achtoffer te bem iddele n .
• O ok bij het o p e n baar m i n i sterie berust de taak in een zo vroeg mogel ijk (voorp rocessue e l ) stad ium te bem i d d e l e n in schadeverg oed i n g tussen verd achte e n s l achtoffer ; d aartoe zijn onder meer schadebem iddel aars aangesteld bij v ersch i l l e n d e parketten .
• Sl achtoffers moeten correct bejegend worde n . Dat h o udt onder meer i n dat:
het slachtoffer recht h eeft op een persoo n l ijk onderhoud met d e be
h a ndelend officier van j ustitie
het slachtoffer o p zorgvuldige en tijdige wijze geïnfo rmeerd wordt over het verloop van d e z aak en mogelijkheden voor schadevergoe
d i n g ;
d e p olitie h et s l achtoffer ook hoort t e vragen o f h et slachtoffer er prijs o p stelt o p d e hoogte gehouden te worden van de ontwikke l i n g e n schadevergoe d i n g w e nst e n d aarvan i n h e t proces-verbaal aa nteke
n i ng van bij houd t . Totd at het p roces-verbaal naar het parket wordt opg estuurd is d e politie hiervoor vera ntwoordel ijk, daarna j ustitie;
d e politie h et s l achtoffer actief behoort te wijzen op de mogel ijkheid g e br uik te m aken v a n d e bijsta nd e n ondersteun i n g van een Buro S l achtofferhulp of a ndere vormen van ond erste un i n g ;
h e t openbaar m i nisterie h et sl achtoffer op de hoogte hoort t e brengen van z ittingsd atum e n hem daarvoor uit te nod i g e n
• H et ope nbaar m i n iste rie hoort het s l achtoffer op de h oogte te ste l l e n van zijn wettel ijke bevoeg d heden.
Tenslotte dient te worden vermeld dat er i n navol g i ng o p de wet e n richtl ijn Terwee n etwerke n gevo r m d worden (en zij n ) om de we rkzaa m heden op het geb ied v a n slachtofferi nformatie e n sl achtofferzorg ( p o l itie e n j ustitie) e n s l achtofferhulp ( h ulpverl e n i n g ) zo g o e d mogelijk op elkaar af te ste m m e n .
Schadefonds Geweldsmisdrijven
Sl achtoffers van g ewe l d s m i sd r ijven kunnen een beroep te doen op h et Schadefonds G eweldsm isd rijve n . Door d it fonds kan zo wel m ateri ë l e als i m m ateriële sch a d e vergoed worden, m its d i e o p geen e nkele a ndere m a n ier verhaald kan word e n . De d ader van h et m i sdrijf hoeft n iet beken d te zij n .
A a n d e volgende voorwaarden moet voldaan worde n : - E r moet sp rake z ij n v a n zwaar l ichamel ijk o f geestelijk l etsel -Alleen l etselschade komt in aan merki ng, geen zaakschade
- H et s l achtoffer i s n i et d r aagkrachtig genoeg om de schade zelf te dragen - H et s l achtoffer mag niet m ed esch uld i g zijn aan het g e beurde, dan wordt de uitke r i n g l ager of n i et toegekend
-Termijn i n d i e n i n g aanvraag : b i n ne n d rie jaar na datum m i sdrijf
Klachten
K l achten over de politie worden i n eerste i n stantie aang ekaart bij de betref
fende politiefunctionaris, eve ntueel via een gesprek met aanwezigheid van een derde ( be m i d d el i ng ) , die z ich zo neutraal mogel ijk o pstelt ( i nformele fase) .
Wordt de klacht n i et naar tevrede n heid afgeh and eld, d a n geeft het kl ach
tenreg l e m e nt van h et politiekorps in kwestie aan hoe de klacht verder afgehandeld wordt (formele fase, klachtenco m m issie) .
K l achte n over j ustitie word e n ook eerst aangekaart bij de behandelend officier v a n j ustiti e . Denkbaar i s ook hier dat er een d erde persoon aan het gesprek deelnee m t ( be m i dd e l i ng ) . Daarna kan de klacht formeel ke nbaar
Pagina 8 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' D S P-Amsterdam
worden gem a a kt bij d e hoofdofficier van justitie.
In beide geva l l en k a n bij o n tevredenheid over de formele afha n d e l i ng door het sl achtoffer een k l acht w o r d en i n g edi end bij de Nationale O m bu d s m a n . D e z e k a n de kl acht i n be h a nd e l i n g nemen en advies u itbrengen a a n d e betro k ken d i enst e n d e k l a c ht p u bl i ceren .
1.2.3. Specifieke procedures en aspecten bij verkeersongevallen
• De politie zorgt bij ver keerson gevallen vo or adeq u ate reg istratie te d oen . Dat gebeurt via een zoge n aamde reg istrati eset die speciaal voor ver
keerson gevallen i s o nt w i k ke l d .
• Waar het uitsluitend g a a t om b l i ks chade of om li cht letsel w o rdt vo lstaan met deze reg istratie ( b l i k s c h adereg el i ng l . Wel wordt a andacht besteed
aan de vraag of er bij de a a nrijd i n g een ver keersovertreding is bega a n .
• I s er sprake van ve r keerssl a chtoffers met zwaarder l etsel of dodelijke ongeva l l e n dan wordt de zaak voorgelegd aan de officier van justitie om te beoo rdelen of d e zaak een strafrechtel ijk vervolg moet krijgen.
1.2.4 Knelpunten
U it de geraadp leegde b ro n n e n zijn de vo lgende knel pu nten gedesti l l eerd .
Ten aanzien van schadevergoeding
• Acto ren i n het strafrecht w i l len het slachtoffer geen valse hoop geven bij pogingen tot schadebe m i d d el i ng: er is va a k minder mogelijk is d a n waar het slachtoffer o p hoopt.
•
De officier van j u stitie besteedt n i et altijd en even consequent aand a cht aan het voeg i ngsform u l ier .
• Als een verdachte meerdere misdrijven heeft gepl eeg d , worden ze soms niet allem aal ten l a ste g elegd en behandeld maar ad i nform a n d u m voor
gelegd aan de rechte r . De rechter neemt wel kennis van z a ken, maar kan niet gevraagd worden i n deze zaken schad evergoed i n g op te leg g e n . H oewel de officier v a n j u stitie ge houden is om o o k b i j deze besl issing rekening te houden m et d e bel angen van het sl achtoffer g e beurt dat niet in alle geva l l e n .
• Er is nogal wat d i s c u s s i e over de vraag wel ke schade n u wel en wel ke niet meer eenvo u d i g a a n te tonen is; duidelij k heid o p d at p u n t ontbreekt.
• Een schadevergoed i n g s m aatregel of vo rdering kan wel opgelegd worden, maar h et is maar de vr aag of het vastgestelde bedrag ook d aadwerkelij k bij de ve rdachte i n baar i s .
• Als het openbaar mi nisterie nalatig is geweest om het slac htoffer de gelegenheid te geven z i c h te voeg en, wordt door j u stitie een standaard
bedrag van 1 80 g u l d e n u itgekeerd; dat bedrag is te l a ag en kan n au we
l ij ks compensatie g e n o e m d word e n .
Ten aanzien van de informatieverstrekking
• De politie zendt d e zoge n aamde s l achtofferform ulieren ( p rocesinformatie over de wensen van s l a c htoffers) niet altijd naar het openbaar m i n i sterie,
waardoor de i n fo r m at i evoorzi e n i n g stag neert .
• Bij het ve rstrekken van i n fo rmatie is het soort info r m atie en het aange
ven van de concrete m a atschappelijke en persoo n l i j ke (onlm ogelijkheden voor het sl achtoffer van belan g . De aan dacht ga at soms teveel uit n a ar problemen i n plaats va n n a a r de mogelij k h ede n . Door meer aandacht voor d at l a atste kan d e oordeelsvorming en verwe r k i n g va n slach toffers in posit ieve zin worden beïnvloed .
Pagina 9 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
• Rede nen voor o ntevredenheid bij s l achtoffers zijn vaker dan tot nu toe werd aangenomen gerelateerd a an con crete resu ltate n . Politiemensen moeten z i ch meer bewust zijn van d e verw achti ngen die bu rgers he bben.
E r i s goede e n d u idel ijke u itleg nodig door politie. H et ni et verstrekken van i nformatie over de afloop van de zaak l eidt tot g rote i rritaties bij aangever s .
Ten aanzien van d e bejegening
• Verkeersslachtoffers e n fam i l i e ( nabestaanden) geven aan o ntevreden te zijn over d e strafrechts p l eg i n g : d e tenlastelegging wordt als onbi l l ijk ervaren of m e n vi ndt d e bejeg e n i n g n iet serieus e n getuigen van o n vol
doende respect. Verkeersslachtoffers of hun nabestaanden w i l l e n meer betrokken z i j n bij d e proced u r e .
• Slachtoffers worden nog teveel gezien als g etu igen en als secundaire partij en nog te weinig a l s bela nghebbe n d e ; de fo cus ligt ondanks alle vernie u w i n g nog altijd o p vervo l g i ng e n berechting van de verd achten (er i s slechts beperkte partici patie van s l achtoffers ) .
Ten aanzien van het Schadefonds Geweldsmisdrijven
• H oge letselschades k u n n e n n i et volledig g edekt word e n .
• Fonds is vrij o n beke nd bij pu bliek en hu l p verl eners .
• Beha ndel i n g d u u rt zeer l a n g : er moet veel i nformatie i ngewonnen wor
d e n .
Overige knelpunten
• Bij d e politie ontbreken gespecialiseerde v erkeersafdelinge n .
• De verd e l i n g van sl achtoffertake n tussen actoren b i n nen het strafrecht zijn v aak op papier wel d u i d e l ijk, m a a r laten i n de praktijk te wensen over. Bron van o nd u idel ijkheid kan z ij n :
Verschi l l e n d e definities v a n doelste l l i ngen Geen u n iform registratiesysteem
O n d u i d e l ijke m eetm ethoden
Bron van vertrag i n g kan zijn dat er in verband met capaciteitsproblemen bij actoren d e keus wordt gemaakt voor n a l eving van een deel van de richtlijnen in pl aats van het totaalpakket.
Een i nteres sant p u nt dat werd aangetroffe n in de geraadpleegde bronnen is het verschil tussen het strafrechtsysteem in Nederland e n i n Angl osaksische l a n d e n . H i e r zijn politie en j u stitie verantwoordelijk gesteld voor sl acht
offe r i nform atie en sl achtofferzorg ( services model), terwijl in Anglosaksi sche l a n d e n is g ekozen voor het toeke n n e n van afd w i n g bare rechten aan sl achtoffe rs (rights model ) . G e noemde k n e l p u nten liggen overwegend i n het verlengde van de keuze voor het servi ces mode l . Of het sl achtoffer meer gediend zou zijn met een verschu i v i n g van acce nten is daarmee natu u r l ijk nog niet gezeg d .
1.2.5 Aanbevelingen
I n de geraadpleegde bro n n e n hebben we naast de knel punten ook een aantal a a n beve l i n g e n aangetroffen die we hiero nder weergeve n .
• I nformatieve rstrekkers d i e opereren b i n n e n een n etwerk Terwee ten behoeve van de d ienstverlening aan s l a chtoffers moeten goed op de hoogte te zijn van hetgeen de and ere n etwerkpartners te bieden he bben.
• Er moet worden gewaakt voor het wekke n van hooggespannen verwachti ngen bij slachtoffers over schad evergoe d i n g .
• De w achttijd voor de zittingen moet beperkt worden en de wachttijd kan aangenaam gem aakt worden d oor aanwez igheid van relevante i nformatie e n d e i n r i chti n g van de w achtruimte.
Pagina 1 0 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
1.2.6
Pagina 11
• Er mo et binnen het strafrecht meer a a n d acht besteed worden aan de pr ivacy van de slac htoffers .
• Actoren b i n nen het strafrecht m oeten zorgen voor o ptima le bereikbaar
hei d .
• Sch adereg e l i ngen m oeten in een zo vroeg mogelijk stad ium tot stand ge
bracht proberen te word e n .
• O p e l k parket moet een schadebemiddelaar worden a a ngesteld, die het netwer k rond voorprocessuele schadevergoed i ng coördi nee rt .
• Er moet een Centraal I nformatie- en Coördinatiepunt S l achtofferzorg per a r ro n di ssement gereali s eerd worden voor informatie aan sla chtoffers en alle betro k ken org a n i s aties .
• A ctoren i n het strafrecht moeten via een m eetmethode hun doelen i n zi chtel ijk m a ken; e e n voorbeeld voo r een dergelij ke m eetmethode is ontwi k keld door het M i nisterie van J u stitie.
Enkele illustraties uit de media
Volkskrant 8-11-'97:'Slachtoffer van mishandeling staat in de kou'
In het artikel staat een beschrijving van blunders justitie bij een schadevergoedingsprocedure Februari 1996: mishandeling vindt plaats. September 1996: slachtoffer krijgt bericht dat er zal worden vervolgd en een formulier waarmee hij zich kan voegen in het strafproces.
Slachtoffer stuurt formulier op, daarna lange tijd geen bericht, ondanks herhaalde verzoeken van zijn kant om informatie over de voortgang van de zaak. Eind december komt bericht:
zitting is in november geweest, dader is veroordeeld tot 500 gulden boete en zowel Officier van Justitie als rechter hebben over het hoofd gezien dat slachtoffer zich had gevoegd.
Justitie laat weten dat slachtoffer zich dan in het -door de dader ingediende hoger beroep kan voegen. Bureau voor rechtshulp wijst slachtoffer erop dat dit niet mogelijk is. Slachtoffer meldt dit zelf tot twee keer toe bij de hoofd officier van justitie. De fout wordt toegegeven en het slachtoffer kan een vergoeding aanvragen bij het parket generaal. Dit doet hij. het verzoek raakt kwijt en na herhaald verzoek krijgt hij 150 gulden. In hoger beroep wordt de dader vrijge
sproken.
Trouw, 8-1-1998: 'OM blunderde met tenlastelegging in zaak Tjoelker'
'Slachtofferhulp Nederland verzoekt minister Sorgdrager van justitie per brief een onderzoek in te stellen naar de rol van het openbaar ministerie in de zaak van Meindert Tjoelker. Volgens Slachtofferhulp is Justitie te kort geschoten in het zorgvuldig informeren van de nabestaanden over de vrijlating van de verdachten en over het afzwakken van de aanklacht tegen de drie verdachten in de zaak. De belangenorganisatie baseert zich op contacten die ze met familie en nabestaanden van Meindert Tjoelker heeft gehad. Het openbaar ministerie neemt deze mensen niet serieus, vindt Slachtofferhulp.'
Trouw 8-1-1998: 'Ik schaam me voor ons rechtssysteem' - Daniël van den Bos
'Zo zijn we niet meer getuige van het recht doen aan mensen, zowel aan verdachten als aan Meindert Tjoelker en aan zijn nabestaanden. We aanschouwen een juridisch schaakspel. Bij het schaken gaat het niet om de bedoelingen maar om de zetten. Een foutje van een speler betekent zijn einde aan het bord. In wezen zijn de advocaat en de officier in zo'n spel ge
wikkeld met elkaar. En de rechter past de regels van de schaakbond toe.'
'In ons land staan in een strafproces als partijen tegenover elkaar: de officier van justitie enerzijds en de verdachte (samen met zijn advocaat) anderzijds. De officier komt in de rechts
zaal met de aanklacht, levert de bewijsvoering, doet mee aan de verhoren van de verdachte en eist tenslotte de straf ( ... ). Het slachtoffer -of als hij dood is zijn nabestaanden -is er niet, speelt geen rol.
In dit geval zitten de nabestaanden ( ... ) thuis. Zij lezen over het proces en de uitspraak in de krant of zien iets op het journaal, bij Nova of Paul Witteman. E� is in de rechtszaal geen stoel gereserveerd. Willen de nabestaanden van het slachtoffer de zitting bijwonen, dan rest vaak een plek op de publieke tribune (. .. ).'
'Ook verder gaat het bij ons heel ordelijk toe. Iedereen zit stil in ontzag voor de belangrijkste mensen in toga die een hoogstaande vorm van Nederlands recht spreken. Deze mensen zijn hard aan het werk om de juiste formulering van het misdrijf op te sporen. Zo is het spel, zo zijn de regels en zo moet het gespeeld worden ( ... ).'
Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
1.3 1 .3.1
Pagina 1 2
Het civiele recht
Procedures en aspecten
I n h et civiele recht ko m e n g rofweg twee soorten proced u res voor die voor slachtoffers van belang zijn . Dat zijn d e rechtbankproced u r e e n h et kort g e d i n g .
Dading
Een civiel rechtelijke vorm waar d e laatste jaren mee i s g eëxpe r i m e nteerd i s d e dading ( i n m i d d e l s vaststel l i ngsovereenkomst genoem d ) . B i j e e n d a d i n g treden slachtoffer e n d ader ( a l d a n n iet met b e h u l p van een advocaat of andere rechts h u l pverlener) m et elkaar i n contact om ter afwente l i ng van een p roces d e zaak o nd e r l i n g te reg e l e n . D i rect contact tussen d ader en slachtoffer i s daar bij n i et noodzakelijk. De overeenkomst wordt s c h riftel ijk vastgelegd . Bij n i et nako m i n g i s h et sl achtoffer ( net als in het h e l e civiele recht) zelf verantwoordel ijk voor executie. Bij het totsta ndko m e n van de ove reenkomst kan een voorschot als voorwaarde worden gevord erd .
Bij verkeersongeva l l e n e i n d i g e n zeer veel zaken (tusse n verzeke r i ngsmaat
schappije n , optre d e n d n a m e ns slachtoffer en veroorzaker) overigens in een vastste l l i ngsovereenko mst. In het geval van m isdrijfsch a d e gebeurt dat zelden, mede door het g egeven dat tussen personen vaak ontbreken .
Kort geding
Een kort g ed i n g kan w o r d e n aangespannen indien het s l achtoffer een spoedeisend belang h eeft . Daarmee ka n een belang rijk bezwaar (tijd sver
loop) van d e n o r m a l e recht bankproced u re worden omzei ld. Een spoedeisend belang kan zijn g elegen in een co ntact- of straatverbod voor daders maar ook i n het feit d at bijvoorbeeld voor het slachtoffer een nijpende financiële situatie is ontstaan e n het s l achtoffer voor kosten staat ( d u r e therapie of kosten voor schadeherstel bijvoorbee l d ) . I n zo'n geval kan h et slachtoffer om een voorschot o p d e s c h adevergoed i n g vrage n . Ook het feit dat een spoed ige erke n n i ng van het gebeuren schadebeperke nd ka n werken voor het slachtoffer en bevorderend i s voor de verwerki ng v a n het gebeurd e kan een spoedeisend belang o p l everen .
Dagvaard i ng geschiedt altijd bij d e president van de rechtbank e n het slachtoffer heeft een advocaat nod i g . Verder heeft het slachtoffer zoge
naamd p rocesr i s i co ( het r i s i co bij verlies de kosten van de tegen partij te moeten d ragen of zelf met een deel van de proceskoste n te blijven zitten, ook als de z aak wordt g ew o n n e n ) .
Een kort geding v e r l o o p t veelal mondel i n g .
Rechtbankprocedure
Ook een rechtbankprocedure begint met het uitbre n g e n v a n een d agvaar
d i n g . De dagvaard i n g wordt opgesteld door een advocaat (pro cureur) en aan gedaagde ( verdachte) u i tgereikt door een g erechts d e u rwaarder. Nadat de zaak op d i e m a n ie r i s u i tg e bracht wordt de zaak op d e rol van de recht
bank gezet. Er z i j n vers c h i l le nd e ' ro ndes' i n een civiele p roced u r e . Het slachtoffer wordt vertegen woordigd door een advocaat en hoeft zelf n i et aanwezig te zij n o p d e z itti n g . Veel van de civielrechtel ijke procedure g e schiedt sch riftelijk.
Voor de executie van het v o n n i s ( het kan i n het civiele recht lang d u ren voordat een vonnis i s verkregen) i s het sl achtoffer zelf verantwoordelijk e n o o k hier g e l d t w e e r het procesrisi co.
Van het vonnis k u n n e n beide partijen in hoger beroep g a a n . Rechtsbijstand
Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid i n S l achtoffersituaties' D S P·Amsterdam
Voor adviseri ng over de civiel rec htelijke mogelij kheden kan een s l a chtoffer naar een advocaat gaan of n a a r een Bureau voor Rec htshul p (slac htoffers kun nen hier afh a n kel ijk van de hoo gte van het i n komen terecht) .
Voor procedurel e bijstand zal het s l a chtoffer een advocaat in de arm mo e
te n neme n . Soms is het eer ste gesprek kosteloos ( a dvies- of 'toga' gesprek) .
Klachtenregeling advocatuur
Schriftelijke klac hten over d e advocatuur kunnen worden i ngediend bij de Deken van de O rd e van het ressort, waartoe de des betreffende advocaat behoort.
Bij de i n d i e n i ng moete n naam e n ad res van klager, naam en adres van advocaat en o m s chrijving v a n het feit waarover een k l acht bestaat worden aangegeven .
AI naar gelang d e wens v a n het slac htoffer zal de deken proberen tot een s c h i k k i n g te komen, of de k l acht d oorsturen naar d e Raad voor Disc i p l i n e .
1.3.2 Knel punten
K nelpunten die in de bronnen zij n gevonden hebben bij na allem aal betrek
king o p perso nensch ade ( n a een verkeer songeval, soms specifiek genoemd, of n a een gewel d s m i s d rijf) . H ieronder een overzicht.
• I nform atie d i e wordt verstrekt a a n sl achtoffers van ver keersongevallen met betrek k i n g tot hun wettelijke rechten is onvoldoende.
• Ver keers slachtoffers en f a m i l i e zijn i n g rote mate on tevred en te zijn over de civiele rechtsplegi n g .
• Civiele proce dure bij letselschade is een jarenlange procedure waar bij slachtoffer d ubbele taa k krijgt: het verwerken en a a ngaan van een juri di
sche strijd ( r i s i co van sc haderegeli ngstraum a l , waar bij de uitkomst ook nog eens o nzeker i s (eigen schul d , predis positie, voordeel stoereke n i n g , schad ebeperki ngsplicht om n o g maar t e zwijgen van de verhaalbaarheid van de dader) en rechter het m ati g i ngs recht mag toepasse n .
• Bewijsprob lemen bij geestel ijke letsel schade blijven o n d a n ks a l l e ni euwe re gelgeving en schadebundels besta a n .
• Jurid isch casemanager no odza kelijk voor de vele jur id ische vragen rond afhandeling van ern sti g e n veelvoorkomend hoofdl etsel
• O bjecti vi teit bij vastste l l e n causal iteitsverdeling en d aarop gebaseerde schadeverg oeding bij l etsels c h ad e i s een probleem : letselsch ade-advoca
ten zijn eerd e r o bjectief d an niet-gespeci aliseerde juriste n .
• I n het schaderegelingsp roces wordt ond erscheid g e m a a kt i n de fase van aansprake l i j k heidsstel l i ng en de fase van het schaderege l i ngsp roces . D at laatste is veel problemati scher d a n vaak wordt gedacht ( d e tegenpartij is aansprak elij k , l aat het geld nu m a a r komen ) .
• Sta n d a ardisering i n l etsel schaderegeli ngen en branche-a fspra ken tussen verzekeraars en letsel schad e-advoc aten (m eer s i g n alerend d a n dat het zonder m eer een knelpunt oplevert) .
• Voordat de aanspra kelijkheid v aststaat en de schu ldvraag is beantwoord moet slachtoffer i n p r i n ci pe zelf de kosten d rage n .
• Slachtoffer i s niet al tijd op de hoogte van het feit d at er bij i n scha kelen van een sch aderegelaar i n de overeenge komen sch adevergoed i ng een bedrag zit dat naar deze bem iddelaar g aat.
• Een zaa k wordt door ' no cure, no pay' advocate n al leen aangenomen a l s e e n goede kans o p wi nst w o r d t i ngeschat.
• De afhan del i n g via een tussen persoon duurt vaak l a n g e r .
E e n knel punt betreft d e m ate riële schadecomponent:
• Het ontbreken van een bundel i n g van uits p raken op g e bied van mate riële schadevergoed i n g .
Pagina 13 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
Een l aatste k n e l p u n t g aat over rechtsbijstand bij een civielrechtel ijke rege
l i ng of proce d u r e :
• De toeg a n g tot d e rechtsbijstand (kwal iteit, mogelijkheden advocaten e n i n vergel ijki n g daarmee a l l e r l e i schaderegeli ngsburea u ' s : veel nieuwe toetred ers o p d e m arkt) i s ondoorz i c htig ; ook met betrekking tot i nz i cht i n mogel ijkheden ten aanzien van h et verdere verloo p .
1.3.3 Aanbevelingen
Een aanbe v e l i n g i n d i t verband is het zorgen voor i n s c h akelen van een tussenpersoon o m de belangen van het s l achtoffer met letsel te behartigen neemt zorg uit h a nd e n . Voor het sl achtoffer i s d e afhandeling vaak emotio
neel . Mogelijkhed e n :
• Rechts bijsta ndverzekeraar ;
• Letselsch adeadvocaat .
H et is mogel ijk de h u l p i n te roe pen van l etselschadebe m i ddelaars om tot een sch ikking kom e n m et de verzekeraar v a n de dader.
Advocate n d ie hierin gespecialisee rd z ij n , zijn verenigd i n een landelijke organisatie, d e LSA . Er zijn letselschad e b u reaus die werken op basis van 'no cure no p ay ' . D e a a n s prake l ijkheid van de dader m oet i n dat geval meestal wel e rkend zijn voordat een p ro ced ure g estart kan word e n .
1 . 4 De verzekeringssector
1.4.1 Procedures en aspecten
Er kan een o nderscheid worden gemaakt i n :
• schadeverzekeri n g e n : i n b oedel verzeke r i n g , kostbaarhedenve rzekeri n g ;
• aansp rake l ijkheidsverzekeri n g e n : autoverzekeri n g ;
• sommen verzeke r i n g e n : levensverzeke r i n g en ongevallenverzeker i n g ;
• d i e n stenverzeke r i n g e n : rechtsbijsta n d s verzeker i n g , g l asverzekering;
• zi ektekoste n verzeke r i n g ;
• arbeidso ngeschiktheidsverzekeri ng .
De basis voor een v erzekering vormt het verzekeringscontract . De klant ontvangt bij afs l u it i n g een polis b l ad en bij behorende p o l isvoorwaard e n .
Naast fi nanciële e n m ateriële voorz i e n i n g e n k u n nen verzekeraars i nformati e op j u rid isch g e b i e d , preventievoorlic hti ng en i m materieel voordeel i n de vorm van rust e n zeke r h e i d .
Schadeverzekeringen
I n geval van het ontstaan van de schade d i ent een s l a c htoffer de schade zo spoedig m o g e l ijk te melden bij d e verzeke r a a r . Dat g e be u rt via een tussen
persoon waar d e verzekering is afgesloten of via een s c hadecorrespondent bij d e verzekeri n g . De t u ssenpersoon zorgt voor afh a n d e l i ng v a n de schade met d e verzeke r i n g . I n het geval van ' d i re ct m a i lers' ( verzekeraars die wer
ken zonder t u s senpersoon) wordt de schade d i rect afgehandeld met de schadecorrespondent.
Tot aan d e schademe l d i ng heeft h et sl achtoffer de p l i cht schade zoveel mogel ijk te beperke n .
Bij g rotere s c h ad es z a l e e n schadetaxateu r worden i n g esc hake ld o m d e hoogte v a n d e schade t e bepale n .
Vaak wordt v a n slac htoffers gevraagd a a n g i fte t e d o e n ter stav i ng van d e schade.
Pagina 1 4 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid i n S l achtoffersituaties' DSP-Amsterdam
I n het geval va n letselschade wordt een verze keringsgenees k u n d i g e (en eventueel a r beidsdes kundige) i n geschakeld om de letsel sch ade (en i n k o
m ensschade) vast te stell e n .
Letsel schade wordt concreet berekend, o p basis van do ktersbezoe ken, herstelkosten enlof gederfde i n komste n . Een sla chtoffer heeft ook recht op i m m ateri ële schadevergoed i n g , s m a rteg e l d . Het recht o p schadeve rg oed i n g o ntstaat ni et zonder meer o p basis v a n het feit d at er schade wordt
gelede n . I n principe d raagt ied ereen zijn eigen schade.
De laatste tijd i s er bij ve rzekeraars toenemende aandacht te bespeuren voor het o nderwerp va n ( a rbeids-) reïnteg r atie van slachtoffers .
Aansprakelijkheidsverzekering
O p grond van de Wet A a n s p r a kelijkheid Motorrijtu igen is het wettel i j k ver
p l icht een moto r r ijtu ig te verzekeren . I n de meeste geva l l e n kan de schade, geleden door een ve rk eerso ngeval b u iten s c h u l d , ve rhaald worden o p een aansprak elij kheid sverzeker i n g .
Sommenverzekering
Een som me nverzekering k o m t bij een bepaalde ge beu rte nis tot u it kering . Dat is i n het geval van een o ngeva l l e nverze kering het o ng eval; aan de h a n d v a n de b e p a l i n g v a n de m ate v a n i nvaliditeit (%) wordt e e n u it kering vast
g esteld .
I n het g eval van een levensverze kering wordt aan het e i n d van de l ooptijd of bij overlijden tot u itke r i n g overgegaan van het overeengekomen bedrag . O o k komen perio d i eke u it ke r i ng e n voor; de uitkering wordt dan over l a ngere tijd u itgesmeerd .
Diensten verzekering
Rechtsbijstandsverzeke r i n g e n k u n n e n u i tkeri ngen doen i n d iensten en i n sommen geld . J u risten van de rechtsbijstandsverzekeraar proberen t e on
derhandelen met de teg e n p a rtij . Lu kt dat niet of komt het tot een proces, dan kan een advocaat worden i ngeschakeld . Bij de m ee ste maatschappijen kan men zelf een advocaat kieze n . Voor het vertrouwen va n het slachtoffer is vrije advocaats keuze heel bel ang rij k .
De verze keraar be s l i st uiteind e l ij k over i nschakel in g . I nd i e n een s l achtoffer het d a a r niet mee eens i s k a n een k l acht worden i nged iend .
I n het geval van een letsel schade k a n een s l ac htoffer ( i ndien voorzien kan worden d at de schuld bij d e teg e n p a rtij l i gt) ook overwegen de rechts bij
stand sverze keraar niet i n te s c h a kelen .
Ziektekostenverzekering
Een sla chtoffer van een geweldsmi sd rijf moet voor zover mogel ij k de door hem geleden scha de cl a i m e n bij de eigen zie ktekostenverzekeraar en b ij de eigen bed rijfsveren i g i ng een u itkering krijgen op grond van de z i e ktewet .
De rest va n de schade k a n meestal n iet bij d e d ader zelf gehaald worden, omdat het diegene vaak aan de m i ddelen o ntbreekt. De aansprak elij k heids
ve rze keri ng van de dader d e kt o pzettelijk toegebrachte schade niet.
Een zie ktekostenverzeker i ng d e kt (de gehele of een percentage va n) de kosten voor medische e n p a r amed i sche zorg . Voor s o m m i ge kosten (of voor een hogere d e k k i ng) moet e xtra premie worden betaald ( b ijvoorbeeld tand
a rts kosten) .
O nder een bepaalde i n ko m e n sgrens is men ve rzekerd via het z i e kenfonds.
Verd ient iemand meer, dan moet h ij of zij zelf een verzekering s l u iten . Sommige vo orzi eningen vallen o nder de Alge mene Wet Bijzo nd ere Zie kte
kosten . De verstre k k i ng van deze voorzieni ngen loopt gewoon via de ziekte
kostenverzekeraar die de AWBZ-bijdrage i nt bij de prem i e .
Arbeidsongeschiktheidsverzekering
Met het gedee lte l i j k wegva l l e n van collecti eve voorz ieningen worden i n
Pagina 1 5 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid i n Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
toenemende m ate aanvu l l e n d e arbeidsongesch iktheidsverzekeringen a a n g e
bod e n . Deze verzeke r i n g e n d ekke n i nko mensverlies bij ( g edeeltel ijke) ar
beidso ngeschikthei d .
D e l aatste tijd i s e r bij verzekeraars toenem ende aand a c ht te bespeuren voor h et onderwerp van (arbeids-) reïnteg ratie van sl achtoffers .
Gedragsregels voor verzekeraars en verkeersslachtoffers
E r zijn gedragsregels opgesteld voor verzekeraars i n verband met h et o m gaan m et verkeersslachtoffe r s .
D e z e regels, opgesteld door d e e i g e n beroepsgroep, verpli chte n de verzeke
raar v a n de vermeende s c h u ldige aan het ongeva l :
• u i t zichzelf contact op te n e m e n met het slachtoff e r , direct n a aanmel
ding van het voorva l ;
• h et slachtoffer regel m at i g op de hoogte houden van stand van zake n ;
• zodra de schuld vaststaat voorschotten uit te keren , ook al i s de exacte schade nog niet beken d ;
• bij passieve rechts h u l pverlener neemt sc haderegelaar zelf co ntact op met slachtoffer en stelt h ij /zij daarvan rechts h u l pverlener i n ke n n i s ;
• als meerdere verzekeraars betrokken zij n mogen ze d e afh a n d e l i n g n i et l aten verza nden m aa r moet de schuldvraag snel worden opgel ost;
• als bij een schade meer verzekeraars tot uitkering m oeten ko men d a n keert onvoorwaard e l ijk d e eerst aangesp roken verzekeraar u i t .
Overige procedures
• Een slachtoffer kan een beroep doen op de aansprakel ijkheidsverzekering van de dader, m its het s l a c htoffer de schuld van d e dader kan aanto n e n . O pzet wordt i n aansprakelijkheid sverzekeri ngen uitg eslote n .
• Voor de meeste verzekeraars is er vol doende bewijs als het schadeaan
g i ftefo r m u l i e r door bei d e partijen is ondertekend .
• A n d ere i nformatie br o n n e n d i e gebruikt worden bij het vaststel l e n van de s c h u ld zij n processen-verbaal e n verkl aringen van g etuig e n .
• Beg roti ng l etselschade : bij e n i g e twijfel over de toeko mstve r wachti n g e n van e e n sl achto ffer met letselschade w o r d t o m een m edis c h e rapportage gevraag d .
Klachten
Voor klachten over h et verzekeri ngs weze n , die i ntern n i et bevred igend worden afgehandel d , bestaat een m ogelijkheid van beroep bij d e O m b u d s
m a n voor schad everzeke r i n g e n . En bij de Raad van Toezicht (i nterne kl acht
afhand e l i n g , o . a . over de g ed rag sregels/gedrag verzekeraar) .
De O m budsman Schadeverzekeri ngen raadt het verzeke r i ngs wezen aan te zorgen voor een betere i nterne klachtenaf handeling . H ij d raagt h iervoor s u g gesties aan in zijn jaarverslag van 1 99 5 . Ook pleit hij voor h et versch af
fen van helderheid omtrent de mogelijkheden en beperkingen van een be
paalde polis, zodat de cliënt niet voor onverwachte verrass i n g e n komt te staa n .
Waarborgfonds Motorverkeer
I n een aantal geval len kan e e n verkee rsslachtoffer een beroep doen op h et Waarborg fo nds M otorverke e r :
1 . Ide ntiteit van de aansprakel ijke persoon kan niet vastgesteld wo rden;
2 . H et motorvoert u i g dat d e schade veroorzaakt heeft, is o n verzeker d ; 3. H et ongeval is veroorz aakt door iemand die zich door d i efstal of g e
weldpleging de m acht over het motorrijtuig heeft verschaft;
4. De WA M verzekeraa r is fai l liet;
5 Een vrijgestelde gemoedsbezwaarde die aansprakelijk i s , kan de scha
de niet zelf beta l e n . De voorwaarden zij n :
Pagina 1 6 Tussenrapportage ' Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' D SP-Amsterdam
• De schade moet door een motorrijt u i g veroorzaakt zijn;
• Er moet burgerrech tel ijke aansprakelijk heid voor de geleden schade be
staan;
• S l a c htoffer moet aantonen dat hij alle bekende aansprakelijke personen of h u n verzekeraars heeft aangem a a n d en aa nnemel ijk m a ken dat ver
goed i ng v a n schade van geen van hen k a n worden verwacht;
• Termijn voor in d ienen van de vorderi n g : 3 jaar.
1 .4.2 Knelpunten
Ten aanzien van bewijsvoering schade
•
De politie stelt een proces-ver baal op a l s basis voor eventuele strafrech
tel ijke vervo l g i n g . H ierdoor ontbreekt v a a k i n formatie, die het s l achtoffer bij het beh artigen van zijn civiel rechtel ij ke en verzekeringsrechtel ijke belangen nodig heeft .
• De politie m a akt n iet a ltijd i n het bel a n g v a n een sla chtoffer met schade een proces-ver baal op; men gaat u i t van de strafrec htel ijke schuldvraag, terwijl voor het sl achtoffer vooral d e civiel rechtel ijke aansprakelijkheids
regel i n g v a n bel ang i s .
• Bewij sproblemen bij geestel ijke letsel s c h ade bl ijven ondanks alle nieuwe regelgev i ng en sch adebu ndels best a a n .
Ten aanzien van tijdsduur, ingewikkeldheid en kosten
•
De verzekeraar heeft een voorsprong i n kennis op het sl achtoffer, waar d e l aatste niet altijd tegen opgewassen i s . D i t wer pt voor slachtoffers een psychologische (eigen i n s p a n n i n g ) en f i n anciële ( beroep d oen op tu ssenpersoon of j u ridisch d es k u nd i ge) barrière o p .
Voorbeel d : verzekeraar verzoekt ei ndeloos o m in zage i n het medisch doss ier v a n het slachtoffer om schade te beperken; d i t mag officieel niet ( zo nder toestem m i n g ) m aar slac htoffer weet dat n iet .
• H et o ntbreekt s l achtoffers v a n verkeersongeval len aan i n itiatief om regel
wer k aan te g a a n .
• Schade-afwi k kel i n g kan erg l a n g d u ren . A l s vertragende facto ren worden door verzekeraars aangegeve n :
nalatig gedrag v a n verzekerden of t u ssen perso nen a a n wie d e schade i s d oorgegeven;
slec ht i n gevulde schadefo r m u l ieren;
med ische rap portage laat l a n g d u r i g o p zich wac hten .
• Achterwege bl ijven van voorsch otverstre k k i n g waaruit voorkomende kosten voor ver keersslachtoffers of n a bestaanden k u n nen worden be
taald .
• O n gel ij kheid tussen slachtoffers en verzekering sm aatschappijen .
Ten aanzien van informatie
• Voorl i c h t i n g over verzekeringen en d e k k i n g l aat vaak te wensen over, waardoor s l a chtoffer voor nare verrassi ngen komt te staan .
• Registratie van o nderha ndel i n g s - en p rocesresultaten ontb reekt vaak:
meeste letselsch ades buiten rechte g eregeld terwijl slachtoffer zich n iet van rechts h u l p heeft voorzien; slachtoffer heeft d a n geen en kel zicht o p onderhandeli ngsres ultaten .
Ten aanzien van dekking
• O pzettelijk toegebrac hte schade wo r d t i n de regel niet gedekt door de aanspra kelijk hei dsverzekera ar van d e d ad er en is langs deze weg niet te ver h alen voor een sl achtoffer .
• Verbeter ing tarievensy steem en bet a l i n g s beleid verzekeringsm aatschap
pijen .
• Ont breken b u ndel i n g van uitspr aken op gebied van materiële schadever-
Pagina 1 7 Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid i n Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
1 .4.3
goed i ng .
• Lump-s u m rege l i n g e n ( u itkering i neens tegen finale kwijting) kunnen nadelig u itva l l e n voor slachtoffer hoewel emotioneel soms heel aan lok
kel ijk (ervan af zijn) .
• O bjectiviteit bij vastst e l l e n causal iteitsverd e l i n g en d aarop gebaseerde schadevergoed i n g : special isten bij verzekeri ng smaats chappijen komen eenvou d i g tot een bepaalde verdel i n g door onderl i n g g e bruik van l ijsten waari n afspraken staan over sch adeverd e l i n g b ij bepaalde soorten onge
val l e n ; d at gebe u rt echter n a u w e l ijks bij letselsch ad e .
• Discussie rond s l achtoffe rbescherm i n g : te ver doorgeschote n ? Verzeke
raars v i nden van wel, belangen behartigers m ake n z i c h sterk voor extra sl achtofferbescher m i n g . Premieverhog i n g soms gevolg met als resultaat dat elke vorm van sl achtofferbescherming i l l usoir wordt.
• Duidel ijke criteria bij toeke n n i ng smarteg eld ver te zoeke n .
• Bij de eigen z i e ktekostenverzekeraar kan soms alleen de hoogst nod ige medische zorg vergoed word e n . G een i m p lantate n , wel een plaatje als je je tanden kwijt bent bijvoorbeeld . Geen l i cht afwijke n d e therapie, wel het
RIAG G , met bijbehorende wachtl ijsten .
Specifiek ten aanzien van whiplash en hoofdletsel
• Ernstig en veel voorkomend hoofdletsel wordt nog a ltijd slecht gedia
g nosticeerd e n d e ernst ervan o nd erkend .
• G eharrewar tussen medisch behandelaars, keuri n g s a rtsen en verzeke
raars door ontbreke n van o bj ectieve bevindi ngen over w h i p l a s h en ander veel voorkomend hoofd letse l .
• M u ltidiscipl i n aire oordeelsvorm i n g en d i a g nosticeri n g ( neuroloog, ortho
peed , K N O-arts , n e u ropsychol oog etc . ) bl ijft vaak a c hterwege terwijl in feite e n i g e goede g rondslag voor zorgv u l d i g e diag n os e .
• J u r i d i s c h casema nager noodzakel ijk voor de vele j u r i d ische vragen rond afhand el i ng van ernstig e n veel voorkomend hoofd letse l .
• Erke n n i ng van w h i plash als medisch probleem i n p l a ats van a l s fraude
probleem of l uxeprobleem : raakt aan d e betaaibaarheid van slachtoffer
besc her m i n g . D u i d e l ijkheid in toeke n n i ng smarteg e l d vereist.
• N ieuwe vergoed i n gsreg e l i ng fys iotherapie (9 beha n d e l i nge n , 1 8 bij aan
vullende verzeke r i n g ) veel te beperkt voor Whiplash-patiënte n .
Overig
• Notitie verkeersaansprakel ijkheid ( 1 990) : naar een verkeersverzekering of n i et ? Tusse noplossing die wordt g ekozen is d i e van een r i s i co-aan
sp rakel ijkhei d . G ee n definitieve bes l i s s i n g over afs c h affing reg resrechten verzekeraars . Voorschotreg e l i n g kan verbetering brengen i n het verzeke
ri ngswezen net als een voorz i e n i ng voor slachtoffe rs die t h a n s door g ebrek aan i nfo of vaard i g h e i d verz u i m e n van hun a a n spraken gebruik te m ake n . Tussenstap i s i n m i ddels ge weest de uitg e b reidere bescherming van d e zwakke v erkeersdeel nemer (omkering va n d e bewij sl ast voor deze g roepen ) , was o . a . voo rstel van d e ANWB.
Enkele illustraties uit de media
Trouw 14 juni 1 9 9 7: 'Verzekeraars: Slachtoffers worden teveel beschermd'
Prof.dr . . mr. dr. Bas de Mol ( A M e l , destijds betrokken bij regelen inzagerecht van patiënten in medisch dossier:
" Een letselschadezaak kan zeven tot tien jaar duren, voordat er duidelij kheid is over de uitke
ring. Dat is natuurlijk absurd. Als je een beetje in deze sector zit, dan weet je dat je na een medische fout bij iedere specialist na drie weken kunt horen of er een fout gemaakt is, en zo ja, wat de restgevolgen zijn en wat ongeveer het prijskaartje is dat daar aan vastzit. Je kunt dus heel wat patiënten na drie weken al een groot voorschot geve n . Maar daar is niemand in geïnteresseerd, want dokters maken geen fouten, verzekeraars willen niet betalen en het slachtoffer, ach, die heeft het niet eens in de gaten. Voorlopig is er in Nederland dus nog genoeg werk aan de winkel om het slachtoffer een beetje te helpen " .
Pagina 1 8 Tussenrapportage ' Zelfredzaamheid i n Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
1.5
1 . 5 . 1
Pagina 1 9
Trouw, 7 juni 1 99 7: 'In Nederland heerst een kassabonnenmen taliteit'
Gaat met name over 'massaschade' waarbij volgens letselschade advocaat Bunjes het ken
merk is dat het schadegebeuren een bijzondere impact heeft, dat brede maatschappelijke onrust veroorzaakt, mede doordat een basaal collectief vertrouwen is geschonden. (Artikel richt zich met name op het ontbreken van smartegeld voor nabestaanden in NL-systeem)
Bunjes: " Het Nederlandse recht is behoorlijk zuinig; je kunt in beginsel alle schade vergoeden die je daadwerkelijk geleden hebt . Maar je moet bonnetjes laten zien. We zijn daarin een tikkeltje calvinistisch . Rijk mag je er niet van worden" ( ... ) " Het is voor mensen die een trau
matische ervaring hebben meegemaakt soms pijnlijk zich voor triviale zaken te moeten verant
woorden. En dat kan toch nooit de bedoeling zijn " .
Nieuwsbrief NVV, jaargang 2, nummer 2 : 'Het verhaal van mijn ongeluk '
Citaat van verkeersslachtoffer: ' D e argwaan die ik bespeurde bij de schade-afwikkeling, ging mij door het hart. het was pijnlijk om te ervaren, hoe mijn beweringen en gegevens, die ik te goeder trouw deed, werden betwijfeld en weersproken. Over mijn ongevraagde ellende werd onderhandeld. '
Volkskran t 1 1 - 1 1 - 1 995: Handelaars in Leed:
Citaat Wansink, bijzonder hoogleraar Verzekeringsrecht in Rotterdam:
' Een tussenpersoon die zijn klant niet op de hoogte stelt dat hij een beloning krijgt voor doorverwijzen (naar letselschade bureaus, gjs), handelt in strijd met de wet assurantiebemidde
lingsbedrijf . Hij schaadt het vertrouwen dat de klant in hem stelt'.
' Verzekeraars prediken een harmonieuze schade-afwikkeling, maar de praktijk blijkt anders. De tegengestelde financiële belangen van eiser en uitbetaler staan de zoete vrede in de weg.
Schade-expert mr. Frank Reijnen, die optreedt namens verzekeraars, schrijft in het blad Kennis van het Nederlands Instituut van Schaderegelaars dat er sprake is van een " heilloos polari
satieproces dat de belangen van alle partijen benadeelt. We besteden steeds meer tijd aan allerlei bijzaken die ons onevenredig belasten en de voortgang in de zaak belemmeren" . Steeds meer externe deskundigen - medici, arbeidsdeskundigen, detectives - worden ingehuurd om te bepalen hoe groot de schade is.'
' Het is een algemene klacht van de belangenbehartigers die rechtsbijstand verlenen. Verzeke
raars en hun schaderegelaars vertragen de schade-afhandeling om slachtoffers te vermoeien.
Ze speculeren erop dat genoegen wordt genomen met een lagere afkoopsom. P. Vallen van de SRB Rasenberg, een bureau dat zowel slachtoffers als verzekeraars vertegenwoordigt, somt wat ontmoedigingstaktieken op. " Traineren, negeren, slachtoffers murw maken. Geen voor
schotten beschikbaar stellen. Regelmatig slachtoffers voor controle naar de huisarts sturen.
Snel komen met een schikkingsaanbod dat eigenlijk veel te laag is" . Een andere door verzeke
raars gebruikte methode om onder te hoge schadevergoedingen uit te komen is de consultatie van neurologen die zeer sceptisch staan tegenover het fenomeen whiplash. ( ... ) Belangenbe
hartigers beklemtonen het graag. Slachtoffers die zich niet laten vertegenwoordigen lopen een reële kans dat verzekeraars hen confronteren met een uiterst kritische arts.'
' Bijzonder hoogleraar verzekeringsrecht Wansink pleit voor duidelijker gedragsregels. " De verharding van de markt mag niet tot uitwassen leiden . We moeten voorkomen dat we in een onderwereldcultuur terecht komen" .'
De medische s ector
Procedures en aspecten
Een s l a chtoffer zal via de h u i sarts of via de afdel i ng spoedeisende h u l p i n een z ieken h u i s d e medi sche sector b i n nen komen . I n ernst i ge gevallen volgt een verwijzing naar een special ist (door h u i sarts of spoedeisende h u l p ) ; in
d n ngende gevallen waari n medisch ha ndelen op korte ter m ij n noodzakel ijk is zal tot een op name worden besloten .
Verder behoort ook de p a ramedisc he zorg tot de medische sector (fysiothe
rapie, ergotherapie etc . ) . Een verwijz i n g naar deze zorg zal door de huis arts of tijdens of in aansluiting op een zieken h u i sopna me wor den ged a a n .
Er kan een o nderscheid worden gem aakt i n medici d ie h e t slachtoffer be
ha ndelen en medici die het slachtoffer beoordelen in verband met arbei d s
o ngesch i ktheid of voor het vaststel len v a n de letsel schade ( verzekeringen ) .
Tussenrapportage 'Zelfredzaamheid in Slachtoffersituaties' DSP-Amsterdam
