Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017
> thema
Volwassen broers en zussen
> Minke Weggemans
> Maria’s broer is dood
> Congres Zin in Uitvaart?!
3 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017
Omslag
Je broers en zussen ken je (bijna) heel jouw leven lang. Niemand lijkt meer op je qua DNA. Hoe de band ook was, het verlies is ingrijpend. Maar wie heeft er oog voor? Je omgeving niet en de uitvaartverzorger (meestal) ook niet.
Foto: Shutterstock
Vaste rubrieken
5 Vooraf • Infographic
6-7 Korte berichten • Kortst • Klacht = Kans • Agenda 9 Praktijk > Onno van Andel
9 Kijk op Kunst > Electro-Shock Blues 11 Opinie
18 Juridisch > mr. Karin Been 19 In Zake(n) > mr. Frank Post 19 Column > Loes Rooijakkers 23 Hart voor de Zaak > Patty Duijn 24 Productnieuws
25 Service
26 Colofon • Ins & Outs • Volgend nummer
17 Maria’s broer
Complex was hun relatie.
Na zijn onverwachte dood schoot ver- lieskundige en oud-uitvaartverzorger Maria de Greef direct in de vertrouwde regelstand.
thema
Volwassen
broers en zussen
Minke Weggemans schreef vier boeken over de rouw van broers en zussen. Die zijn vaak niet in beeld bij overlijden, ook niet bij de uitvaartverzorger. Zeker niet bij de dood van een volwassen broer of zus. Een gemiste kans.
11 Niet in beeld
Ze zitten achteraan in de kerk, hun namen staan niet op de kaart en ook bij de condoleance zijn ze nergens te vinden: de volwassen broers en zussen.
14 Nu Berichten
15 Vraag aan > Jenette Kortekaas, UZN-groep
…stelt zich voor > Alma Tadema, Nunazorg, werkgroep Ethiek
> cartoon: Hans Basten
16 Congres
Terugblik op Dela’s Zin in Uitvaart?! Reflectie en verbondenheid in Eindhoven.12 Minke Weggemans
Ze pleit voor onderzoek naar de rouw van broers en zussen, voor een jaarlijkse Broersenzussendag en voor ‘broers en zussen’ op de checklist van de uitvaartverzorger.
inhoud
Rouw broers en zussen vaak niet gezien
- Rouwdrukwerk
Assortiment rouwdrukwerk Digitaal rouwdrukwerk Exclusief rouwdrukwerk - Rouwdrukwerk-doosjes - Condoleance-registers - Presentatie-dozen
- Dank-, Bidprent-doosjes - Draagtassen
- Sieraden-doosjes - Brievenbus-doosjes - Foto-vaasjes
- Foto-olielampjes
Marcel van Tilburg | Gen. Maczeklaan 36 | 5111 XC Baarle-Nassau
T +31 (0)13 521 10 06 | M +31 (0)6 519 323 77 | info@Spatium.nl | bestellingen@spatium.nl | www.spatium.nl
5 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017
De eerste twintig jaar
Dertien jaar geleden kreeg de jongere broer van mijn vader een hartstilstand. Hij was 63.
Mijn vader en oom waren met zijn tweeën thuis. Mijn oom was mijn vader al vroeg voorbij gegroeid. Ik kende hem als een boom van een kerel. Maar nu was hij dus dood.
Mijn tante bleef alleen achter. Haar kinderen, mijn drie neven, waren uitgevlogen en de eerste kleinkinderen net geboren. Ze ondervond veel steun aan haar zus, met wie ze altijd een hechte band had. Niemand dacht aan mijn vader.
Hij wilde iets zeggen bij de uitvaart en belde mijn tante of dat mocht. Immers: niemand anders had zijn broer de eerste twintig jaar van zijn leven gekend. Mijn tante was er blij mee.
Het crematorium was afgeladen vol. Mijn oom was een joviale zakenman met een grote vriendenschare. Zoekend liep ik rond in de drukte. Mijn vader had gezorgd dat hij goed op tijd was. Hij maakte zich er druk over of het zou lukken om een zitplaats aan het einde van een rij te vinden, zodat het hem niet veel tijd zou kosten om naar voren te komen voor zijn praatje. Dat lukte. Hij zat ergens achter- aan. Wij stonden tegen de muur gedrukt. Mijn neven had ik in geen jaren gezien. Na de dienst duurde het eindeloos voor ik door de rij geschuifeld was en ze kon condoleren.
Mijn vader drukte mij, destijds beginnend uitvaartbegelei- der, op het hart om oog te hebben voor de broers en zussen van de overledene.
Dit themanummer is deels te danken aan dat plotselinge overlijden van mijn oom. Ik denk er nog geregeld aan als kinderen (vijftigplus) weer eens ‘vergeten’ oude ooms en tantes te bellen. (“Nee joh, die is stokoud, die gaat die reis niet meer maken”). Ook is het te danken aan Nancy Wolting. Zij verloor haar – alleenstaande gehandicapte – zus van 35 en realiseerde zich toen dat als haar gezonde zus zou komen te overlijden zij nauwelijks betrokken zou worden bij de uitvaart: dat zou haar zwager regelen. Terwijl haar verdriet niet minder zou zijn. Wolting schreef een scriptie over ‘rouw bij volwassen broers en zussen’.
Inmiddels had ik gezien hoe hecht de band van mijn eigen kinderen was, in die zo belangrijke eerste levensjaren.
(Ook zonder bloedband; de oudste is geadopteerd).
Ze waren altijd bij elkaar, ook als wij aan het werk waren.
De kindertijd en jeugdjaren zijn voor iedereen belangrijk.
Ook voor (stok)oude mensen. Júist voor stokoude mensen die iedereen om zich heen verliezen. Mijn vader was zo assertief om mijn tante te bellen. Veel tachtigplussers zijn dat niet. Hoe blij kun je een familie maken door eenvoudig te opperen: “Misschien wil een van de broers of zussen iets zeggen?”
<
infographic
200.000 per jaar
25 jaar later
vooraf
Marjon Weijzen hoofdredacteur
redactie@branchebladuitvaartzorg.nl Bron: Minke Weggemans, Als je een broer of zus verliest (Kok, 2015).
Ieder jaar verliezen 200.000 Nederlanders een broer of zus
* Opdrachtgever uitvaart
†
†
†
†
† † †
Hoofdstuk 3 – Uitvaartprotocollen Hoofdstuk 3 – Uitvaartprotocollen gestopt. Elke volgauto schuift dan steeds een auto op. De uitvaartbegeleider houdt hierbij overzicht
en geeft zo nodig aanwijzingen zonder daarbij als verkeersagent op te treden.
De belangrijkste rol van de uitvaartbegeleider is om de familie na het uitstappen te begeleiden naar de familiekamer. Hierbij loopt u altijd een paar passen links voor de familie uit. Hoe dit begeleiden gaat, hangt af van de situatie. In principe begeleidt u per volgauto de familie naar binnen. Is het beter om de familie eerst allemaal te verzamelen en dan gezamenlijk naar binnen te gaan, dan kan dat natuurlijk ook. Let erop dat dat de familie niet bekend is met de locatie en zich ook vaak niet helemaal kan oriënteren. Pas daarom bij het naar binnen gaan uw tempo aan, aan dat van de familie. Mocht u heen en weer moeten lopen, doe dat altijd rustig. Het is immers een plechtigheid.
Moment van stilte
Tijdens een uitvaart is er altijd één stiltemoment. Meestal gebeurt dat in de aula of bij het graf. Een moment van stilte duurt altijd één minuut. Uitsluitend tijdens dodenherdenking op 4 mei komt twee minuten stilte voor.
De minuut stilte wordt bij een crematie altijd aan het einde van de plechtigheid gehouden; bij een begrafenis heeft het de voorkeur om dit bij het graf te doen. Als de familie dit wenst kan er bij een auladienst (begrafenis) voor worden gekozen om in de aula aan het einde van de plechtigheid de minuut stilte in acht te nemen. Daarvoor is immers alles gezegd wat gezegd moet worden. Daarna is het aan ieder voor zich om de overledene op zijn of haar eigen wijze te gedenken of te eren met deze minuut stilte. Het komt weleens voor dat een spreker onverwacht vraagt om een minuut stilte.
In dat geval zou de eventueel later geplande minuut stilte kunnen vervallen.
Exercitie
Bij exercitie denkt men vaak aan militairen. Toch kennen we ook in een burgeromgeving vormen van exercitie, bijvoorbeeld bij officiële bijeen- komsten en plechtigheden als Prinsjesdag en een Staatsbezoek. De hoogwaardigheidsbekleders lopen hierbij zoveel mogelijk gelijk in de pas.
Een ander woord voor exercitie is ‘lichaamsbe- weging’. In de exercitie is de uitvaartbegeleider leidend. Hij geeft de bewegingsopdrachten (zie bijlage Opdrachten). Bij de exercitie is het van be- lang dat alle handelingen synchroon en rustig verlopen.
Bij de exercitie in de uitvaart gaat het om:
• Opdrachten die de uitvaartbegeleider geeft aan bijvoorbeeld dragers (zie hoofdstuk ver- schillende functies bij een uitvaart, dragers)
• Bewegingen zoals het lopen en dragen van de kist.
Vanuit de traditie kende men voorheen één opdracht: ‘Heren/dames alstublieft’. Deze werd dan ge- geven voor verschillende activiteiten. Bij de A van alstublieft verricht men tegelijkertijd de gewenste handeling. Bij voorkeur gaf steeds de uitvaartbegeleider de opdracht. Het lopen begint door het linker been voorwaarts te verplaatsen. Daarna worden de bewegingen van de uitvaartbegeleider gevolgd. In de praktijk blijkt dat het gelijk beginnen bij de opdracht ‘alstublieft’ lastig uit te voeren is. Daarom is het advies om ‘alstublieft’ te vervangen door ‘nu’. Het is eigentijdser en men kan veel gemakkelijker tegelijk beginnen.
Uitvaartmedewerkers zijn vertrouwd met een basishouding waarbij de handen zijn gevouwen, voor het lichaam. De linkerhand houdt de rechterhand vast. Deze houding toont echter geen open en dienstbare uitstraling. Deze houding sluit als het ware alles af. De schouders hangen naar voren.
De nieuwe basishouding van uitvaartmedewerkers bij de exercitie is rechtop staand, benen ge- strekt, hakken naast elkaar, voeten iets licht gespreid tot een smalle V-vorm. Het hoofd kijkt recht vooruit. Voorkom telkens heen een weer kijken (het zogenaamde ‘vogeltjes kijken’). Let er hierbij op dat de kin niet te hoog staat, maar ook niet te ver naar beneden. De stand van het hoofd is erg belangrijk. De handen hangen hierbij naast het lichaam. Beide handen zijn in een vuist met de duim ervoor, hangend precies op het midden van de bies van de broek.
Het lopen geschiedt ook rechtop. Lopen met gevouwen handen is niet langer gebruikelijk. De han- den hangen stil naast het lichaam, ook tijdens het lopen. Eventueel mogen de armen heel licht heen en weer bewegen.
52 53
Hoofdstuk 3 – Uitvaartprotocollen Hoofdstuk 3 – Uitvaartprotocollen Het kan wel eens voorkomen dat Z.M. de Koning en H.M. de Koningin bloemen schenken. Soms in
een krans, soms in een bloemstuk. Het bloemstuk van het Hof komt altijd direct na de familie en is als het ware het tweede bloemstuk. In de praktijk betekent dit dat dit bloemstuk aan het voeten- einde staat, voor de kist. In principe is dit de plaats, die het meest zal voorkomen. Een krans wordt altijd op een standaard geplaatst.
Er is geen verschil in het bloemenprotocol bij een begrafenis of een crematie. De placering is afhan- kelijk van de ruimte maar ook of er dragers zijn. Het kan daarom wenselijk zijn om voor de dragers een looppad vrij te houden. Verplaats aan het einde van de plechtigheid hierbij geen bloemen als dit niet direct nodig is. Het zou vertragen en de serene sfeer kunnen verstoren.
Bovenstaand is het uitgangspunt. In de praktijk blijkt vaak dat de préséance (volgorde van belang- rijkheid) lastig te bepalen is. Het is op dat moment niet duidelijk wie de bloemen aanbiedt en ook
niet welke relatie iemand met de overledene had. Belangrijk is dat er een globale structuur voor placering van de bloemen is, zoals kleur of grootte. Ook de locatie is van invloed. Zo is er vaak in de aula wel voldoende ruimte, terwijl u zich bij het graf moet aanpassen aan de omstandigheden. Vaak
Dragen van de bloemen Bij het dragen van de bloemen gaan de meest nabije bloemen voorop. De bloemen gaan in volgorde van préséance. De linten hangen van de drager af. Anderen kijken dan tegen het lint aan (let op dat de linten leesbaar zijn). Het protocol stelt dat de bloemen bij het dragen worden aangegeven en aangenomen, mits de uitvaartmedewerkers de bloemen dragen. Als bloemen in de goede volgorde worden aange- nomen, bespoedigt dat ook het plaatsen van de bloemen.
Behandelen van de bloemen
Bloemen zijn een persoonlijk geschenk aan de overledene, voor veel mensen het láátste geschenk.
Realiseer u dat dit voor de schenker, maar ook voor de familie, een bijzondere gevoelswaarde kan hebben. Dat betekent dat uitvaartmedewerkers zorgvuldig met de bloemen dienen om te gaan.
Pak de bloemen netjes aan, draag ze met zorg en leg de bloemen netjes en rustig op de plaats.
Besteed aandacht aan de linten. Zorgvuldig handelen is altijd uitgangspunt. Werk rustig. Behandel de bloemen alsof het iets kostbaars is. Loop niet over de linten en probeer het ‘hinkelen’ tussen de bloemen te voorkomen. Bij het neerleggen van de bloemen bukt u niet, maar zakt u door de knieën om ongepaste ‘inkijk’ te voorkomen.
Bloemenprotocol bij een bloemenauto of koets
Soms zijn er zoveel bloemen, dat deze niet in de rouwauto of koets passen. Dan is een extra bloe- menauto of koets nodig. De meest nabije bloemstukken gaan dan mee in de rouwauto. De overige kandelaars
vrije ruimte voor dragers
‘omarming’
1 23
19 15
21 11 17
13
5 7
9 2
6 4 8
10 12 14 16
22
20 18
3
42 43
Concreet betekent dit dat de meest nabije bloemen op het deksel van de kist staan. Rondom de kist is de eerste plaats vóór het hoofdeinde van de kist. De tweede plaats is dan rechts voor de kist (vanuit de overledene gezien) aan het voeteneinde, de derde plaats is dan links voor de kist aan het voeteneinde. Daarna gaat men weer zigzaggend naar achteren. De voorste bloemen staan in een denkbeeldige halve cirkel, die een omarming symboliseert. Indien er meer bloemen zijn dan in twee rijen naast de kist te schik- ken zijn, dan kan daarna zijwaarts een nieuwe rij geplaatst worden.
Het boek kost € 39,95 (ex. btw en verzendkosten).
Bestellen via shop.uitvaartmedia.com
Postbus 80532 – 2508 GM Den Haag – T: 070 351 88 18 – info@uitvaartmedia.com – www.uitvaartprotocol.com
Hét boek voor uitvaartprofessionals
niet welke relatie iemand met de overledene had. Belangrijk is dat er een globale structuur voor placering van de bloemen is, zoals kleur of grootte. Ook de locatie is van invloed. Zo is er vaak in de aula wel voldoende ruimte, terwijl u zich bij het graf moet aanpassen aan de omstandigheden. Vaak kan wel de globale protocollijn gevolgd worden.
16
Hét boek voor uitvaartprofessionals
niet welke relatie iemand met de overledene had. Belangrijk is dat er een globale structuur voor placering van de bloemen is, zoals kleur of grootte. Ook de locatie is van invloed. Zo is er vaak in de kandelaars
16
Tijdens de Uitvaart Vakbeurs 2016 introduceerde
UitvaartMedia het naslagwerk ‘Protocol en Etiquette rond- om de uitvaart’. Auteur van dit unieke naslagwerk is Hans Bleijerveld (directeur Bijzondere Uitvaarten bij Monuta).
In de uitvaartbranche wordt gewerkt met talloze protocol- len die in de loop van de tijd ontstaan zijn. Maar wat is het juiste protocol? Waarom doen we wat we doen en past dat in deze tijd? Het ruim 170 pagina’s tellende naslagwerk be- schrijft niet alleen tientallen protocollen en hoe ze ontstaan zijn, maar geeft ook aan hoe ze kunnen worden toegepast.
Het naslagwerk – met een voorwoord van Gilbert Monod de Froideville, voormalig ceremoniemeester van H.M. Koningin
Inhoudsopgave
1 Protocol & Etiquette vanuit historisch perspectief 2 Protocol & Etiquette rondom de uitvaart
• Geschiedenis • Attitude
• Toepassen van het protocol • Invloed van religie en cultuur • Representatie
3 Uitvaartprotocollen 4 Uitvaartetiquette
5 Protocol & Etiquette rondom de uitvaart, de dagelijkse praktijk • De voorbereiding • Uitvoering
• Opstellen rouwkaart • Functies • Voorbereiding uitvaartcentrum • Nazorg Bijlage 1: Representatie
Bijlage 2: Religie Bijlage 3: Opdrachten
Bijlage 4: Behandeling van onderscheidingen Bijlage 5: Woordgebruik in de uitvaartbranche
Beatrix – biedt houvast, slaat vanuit de traditie een brug naar modern protocol en is een must voor iedereen die (professioneel) te maken heeft met het verzorgen van een uitvaart.
Het boek kwam tot stand met medewerking van tientallen deskundigen van zowel binnen de uitvaartbranche als daar- buiten.
Bestellen 2
edruk
advertentie voor VU-BU_A4_2.indd 1 11-01-17 16:07
Mr. Marliz Schellekens is ombudsman uitvaartwezen.
6 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017 7
Natuurbegraafplaats in Zuid, crematoria in Noord en West
In het zuidelijkste puntje van ons land opende een natuurbegraafplaats, in het noordelijkste een crematorium. Het aantal crematoria dat dit jaar de deuren opent, is aanzienlijk. Ook de Hoeksche Waard heeft nu een eigen crematorium. Een natuurbegraafplaats is daar (nog?) niet.
Tarieven cremeren
Plus Magazine vergeleek de tarieven van 92 Nederlandse crematoria. Op de site van het blad staat een kaartje waarop de tarieven aan te klikken zijn.
Vooral de tarieven voor technische crematies verschillen flink. Betaal je in Schifferheide (Kerkrade) slechts 470 euro, in Duin- en Bollenstreek (Lisse, het crematorium van Harry Mens) is dat maar liefst 1100 euro. De tarieven voor een plakje cake lopen uiteen van 95 cent tot 1,80 euro en die van een kop koffie varië- ren van 1,80 tot 2,65 euro. Ook erg verschillend: de boetes die gerekend worden voor tijdsoverschrijding. Die kunnen oplopen tot vijfhonderd euro per kwartier (Zorgvlied).
www.plusonline.nl
Familie raak je nooit kwijt
Een uitvaart laat zien hoe de familie
verhoudingen zijn. Ik heb veel familie
conflicten langs zien komen. Bijvoorbeeld van de broer, wiens zus uitvaartonder
nemer was. Zij regelde vaders uitvaart, gaf blijkbaar geen ruimte aan haar broer en streek ook de rekening op. Integer?
Geen idee, want ik was niet bevoegd de kwestie te onderzoeken. De onderneming van zus was niet aangesloten bij het Klachten instituut en alleen de opdracht
gever van de uitvaart kan een klacht indienen. Een andere klacht betrof de zwager, die de kostenbegroting tekende zonder te kijken wát hij exact onder
tekende en later door de familie ter verantwoording werd geroepen, omdat zij niet gerekend had op de hoge factuur.
Of de broer, die geen afscheid mocht nemen van zijn overleden zus. En natuur
lijk de conflicten over de asbestemming.
Wat is uw rol?
Feitelijk heeft u alleen te maken met de opdrachtgever: zijn wil is uw wet. Maar dat betekent niet dat u geen rol kunt spelen! U bent immers de deskundige en objectieve derde. U kunt laten weten dat familieleden recht hebben om af
scheid te nemen. U kunt het zo regelen dat de opdrachtgever er geen last van ondervindt, buiten de plechtigheid om.
Zijn toestemming kunt u schriftelijk la
ten bevestigen. Het hangt van de situatie af en van uw relatie met de opdracht
gever hoever u kunt gaan in uw advies.
Als u nazorg aanbiedt, kunt u wellicht
‘voorzorg’ verrichten om ellende bij het verdelen van de erfenis of andere familietwisten te voorkomen.
Klacht 2016112
www.ombudsmanuitvaartwezen.nl
22 september t/m 11 februari Expositie ‘Hier besta ik’
Amsterdam Totzover.nl 25 t/m 27 oktober
Necropolis-Tanexpo World Russia Moskou, Rusland
Tanexpoworld.com/home.html 28 oktober
Gala European Funeral Innovation Awards Brussel Eufia.eu
29 oktober t/m 1 november Nfda Convention & Expo 2017
Boston, VS Nfda.org
1 november
Workshop ‘Duurzame inzetbaarheid’
Breda Bgnu.nl 2 november-4 februari
Sundaymorning@ekwc
Oisterwijk Ekwc.nl 8 en 9 november
Regiobeurs Uitvaart
Houten Regiobeurs.com
9 november Studiedag
‘Pr & communicatie voor begraafplaatsen’
Utrecht Begraafplaats.nl/lob-agenda/
studiemiddag-over-pr-communicatie/
23 november Salon Funéraire
Parijs, Frankrijk Salon-funeraire.com 6 december
NetwerkEvent
Vleuten Bgnu.nl
5 t/m 7 april 2018 Tanexpo
Bologna, Italië Tanexpo.com 5 en 6 mei 2018
Funeral Expo
Brussel Funeralexpo.be 10 t/m 12 mei 2018
Befa
Düsseldorf, Duitsland Befa-forum.com
Voor meer agenda
> Uitvaartmedia.com/agenda
De redactie aanvaardt geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van fouten en onvolledigheden in de agenda.
> Yarden Afscheidsprijs
‘Watermethode’, de wateropbaring voor overleden pasgeborenen (beschreven in het juninummer van Brancheblad Uitvaartzorg), is door de jury gekozen als winnaar van de Yarden Afscheids
prijs. Luizterverhaal (muzikale levens
verhalen) won de Publieksprijs. Beide winnaars ontvingen een cheque ter waarde van 7500 euro.
> Uitvaarten door Pkn-leden De cursus Uitvaarten voor gemeenteleden – vorig jaar gehouden in drie wijkgemeenten in Groningen – heeft geleid tot de op
richting van een uitvaartteam dat niet alleen uitvaarten van Pknleden be
geleid, maar ook van mensen buiten de kerk. De opgeleide gemeenteleden helpen bij het voorbereiden van de dienst, het kiezen van de liturgie en ze kunnen spreken voor grote groepen.
De leden die de cursus hebben af
gerond, zijn tijdens een eredienst voorgesteld aan de gemeente en kregen een zegen mee voor hun taak.
De cursus wordt vaker gegeven.
> Grafschenner opgenomen Een Haagse grafschenner, die dertien graven vernielde, wordt twee jaar verplicht opgenomen in een instelling en moet schadevergoeding betalen.
> Robot-uitvaartleider In Tokio is op een uitvaartbeurs een robot gepresen
teerd, ‘Pepper’, die ingezet kan worden als (boeddhistische) priester bij een uitvaart, meldt Nieuwsblad.be.
> Buitencampagne Museum Tot Zover gaat een jaar de buitenreclame
campagne Pluk de dag voeren, gefinancierd door het Centercom Subsidiefonds (50.000 euro).
> Dieren cremeren via tuincentrum Tuincentrum Ranzijn gaat in Amsterdam en Alkmaar uitvaarten verzorgen voor dieren. Vanuit het uitvaartcentrum wor
den de overleden dieren overgebracht naar een dierencrematorium. Ze worden gecremeerd met zes tot vijftien dieren tegelijk.
> Stichtse Vecht verkoopt begraaf- plaatsen De gemeente Stichtse Vecht wil de begraafplaatsen in Kockengen, Nieuwer Ter Aa en Vreeland overdragen aan private organisaties. De samen
gevoegde gemeente is nu te veel geld kwijt aan het onderhoud op de acht gemeentelijke begraafplaatsen, meldt het Ad. Lokale maatschappelijke organisaties hebben de voorkeur.
Urnen bekijken
In Oisterwijk zijn meer dan 150 kera- mieken urnen van kunstenaars uit verschillende landen tentoongesteld.
2 november - 4 februari, Europees Keramisch Werkcentrum, Oisterwijk, woensdag- zondag, 11-17 uur, € 5.
www.ekwc.nl.
Liever oude urnen bekijken? Museum Paulus van Daesdonck (Breda) stelt twee urnen tentoon van bijna drie duizend jaar oud. Ze werden in 1937 gevonden in Strijbeek.
Open: elke eerste zondag van de maand van 14-16 uur.
Greenleave showt
Stichting Greenleave promoot duurzame uitvaarten. Op de site staan filmpjes van het productieproces van negen duurzame producenten, zoals de houten urnen van Martin van der Wilt (uit knoestig ‘afval’hout), ecologische grafkisten van Dust to Dust, wilgentenen manden en urnen van de Mythe, vilten lijkwa- den en urnen van Koester, seizoensbloemen van Bloemkracht8. Ook grafmonu- menten van hergebruikte grafstenen komen nog in beeld.
www.greenleave.nu
Foto’s in en voor het Uitvaartmuseum
“Dat wat voor het slordige oog zinloos lijkt, is een ultiem ge- baar van beschaving.” Een uitspraak van oud-burgemeester Eberhard van der Laan, over dichters die bij eenzame uitvaarten (uitvaarten zonder traceerbare nabestaanden) een speciaal voor deze gelegenheid geschreven gedicht voor- dragen. Fotograaf Bianca Sistermans en schrijver Hester van Hasselt maakten een tentoonstelling over de eenzame uitvaart. Tot 11 februari in Nederlands Uitvaart Museum Tot Zover te zien. Ook zijn er eind dit jaar foto’s te zien van Satijn Panyigay. Zij schonk haar serie Behind Death’s Door aan het museum. U hoeft er trouwens niet voor naar Amsterdam: haar melancholische foto’s van leeg te ruimen huizen zijn ook te bekijken op de site.
www.totzover.nl
klacht = kans korte berichten kort-korter-kortst
agenda
Crematorium Hoeksche Waard. Steenhouwers René en Renata Drijver zetten het in vier jaar neer.
Natuurbegraafplaats Eygelshof, van Gé Peterink (ook eigenaar van Natuurbegraafplaats Weverslo), ligt op het terrein van een voormalige steenkoolmijn.
Crematorium en Uitvaartcentrum Noordoost Fryslân in Dokkum, eigendom van Respectrum, locatiemanager: Linda van der Deen.
Mensen met een Missie in uw testament
Mensen met een Missie steunt gedreven mensen die in hun gemeenschap opstaan tegen onrecht en uitsluiting. Dit doen wij samen met onze partners in 14 landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika.
Wij geloven daarbij in de
verbindende kracht van religie.
Laat u iets na voor een rechtvaardige wereld?
Contact: Julie Mingeli, 070 - 31 36 731 of juliemingeli@mensenmeteenmissie.nl mensenmeteenmissie.nl/testament
Geef uw testament een missie Geef uw testament een missie
185 x 133 mm, Brancheblad Uitvaartzorg
9 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017
Als het gaat om muziek, dood en verdriet dan moet je bij Mr. E. van Eels zijn. In 1996 pleegde zijn zuster zelfmoord.
Hij verwerkte dat in de intense plaat Electro-Shock Blues.
Zware kost. Going to your funeral and feeling I could scream/
Everything goes away. Verlies van je zuster is verlies van
Eels, Electro-Shock Blues, albumcover (CD, Dreamworks, 1998).
Citaten uit Going To Your Funeral Part 1 en P.S. You Rock My World.
jezelf. Door de muziek laat E. anderen meeleven. Zo helpt hij zichzelf. Althans dat hoop ik, want zijn latere albums zijn niet veel vrolijker. Gelukkig eindigt hij met een klein, nou ja, minuscuul sprankje hoop: Everyone is dying/And maybe it is time to live. Dan de strings en springt je hart open.
<
Opgewekt neemt mijn vrouw Vera de telefoon aan. Ik kijk verschrikt op als ik haar “Nee, nee, nee” hoor stamelen, gevolgd door: “We komen eraan.”
“Martin is dood!” Haar broer Martin? Dood? Maar dat kan niet. Hij is begin dertig. Nog niet zo lang geleden spraken wij hem nog. Vertelde hij vol trots over zijn bedrijf in licht- en geluidtechnieken en over het vaderschap. Een nood lottig auto-ongeluk. En nu is mijn zwager dood. Zomaar ineens.
Als wij die vrijdagmiddag in juli 1990 in de auto zitten en onderweg naar de Achterhoek zijn, praat mijn vrouw voluit over Martin. Herinneringen aan vroeger. Hoe zij samen opgroeiden op de boerderij. Hoe verschillend zij als kinde- ren waren. Toen al was hij af en toe tegendraads en eigen- wijs. Een vrijbuiter. Dat was hij eigenlijk altijd gebleven.
Een vrije jongen, die bij voorkeur zijn eigen gang ging.
Van de dagen daarna kan ik mij niet veel meer herinneren.
Het enorme verdriet dat zichtbaar en voelbaar was bij zijn vrouw en bij mijn schoonouders. De verhalen van de drie
Voor altijd jong
broers en drie zussen over hun kindertijd en jeugd met Martin. Ieder ging op zijn of haar manier om met het verlies. Van de dag van de uitvaart weet ik alleen nog dat wij vanuit de kerk naar de begraafplaats liepen. Dat was indrukwekkend. Zoveel mensen. En ik zie mijn schoonzus aan het graf staan. Haar blik zal ik nooit vergeten.
Martin ook niet. Als ik aan hem denk, dan herinner ik mij een zwager die uit zijn leven haalde wat erin zat. Intens genoot van alles wat hij deed. Iemand die zich niet in een keurslijf liet dwingen. Iemand die zo heel anders was dan ikzelf.
In de jaren sindsdien zijn wij doorgegaan met ons leven.
Mijn schoonouders zijn inmiddels overleden, mijn schoon- zus heeft al jaren een nieuwe vriend, Martins zoon is vol- wassen. Martin is nog steeds die vrolijke dertiger die van het leven geniet. Hij is nog steeds die vrijbuiter, die intuïtief beslissingen neemt. Voor eeuwig jong!
<
praktijk
kijk op kunst
Guus Sluiter, directeur van Nederlands Uitvaart Museum Tot Zover, bespreekt een funerair kunstwerk.
Suggesties?
Mail: totzover@
branchebladuitvaart- zorg.nl
Onno van Andel runt samen met zijn vrouw Vera sinds 2013 Wenz Uitvaart in het Gelderse Lieren.
Voor meer informatie schrijf of bel naar:
A.C. van der Burgt & Zn. VOF Alde Biezenstraat 30, 5421 BG Gemert Tel.: 06 - 53 71 88 49
Fax: 0492 - 36 78 78 E-mail: pburgt@xs4all.nl
bgg 06 - 51 05 24 69 Internet: www.vanderburgtgemert.nl
Gespecialiseerd in:
• Delven en dichten van graven
• Opgraven en herbegraven
• Ruimen, op- en herbegraven van gehele begraafplaatsen in heel Nederland
• Ruimen van Grafmonumenten, tekens en grafkelders
• Plaatsen van nieuwe grafkelders
G B urgt ravendienst
Minke Weggemans geeft op een liefdevolle manier adviezen en gaat in op de vraag hoe je kunt omgaan met de veranderde dynamiek in je familie. Als je een broer of zus verliest bestaat uit het boek Broederziel alleen?, aangevuld met verhalen uit Rouw in de zijlijn en Broers rouwen ook.
www.kok.nl ! " È 9789043523981 paperback 288 blz.
€ 19,99
11 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017
In > Opinie reageren deskundigen in de uitvaart- branche op een vraag of stelling.
Vroegste herinneringen
Nancy Wolting-Hulzinga, de Zwolse Uitvaartzorg:
“Voor mijn eindwerkstuk bij Meander interviewde ik tien uitvaartbegeleiders en tien mensen die een broer of zus ver- loren. Mijn conclusie was: uitvaartverzorgers hebben wei- nig oog voor volwassen broers en zussen. Ze zijn gericht op de opdrachtgever. Als die broers en zussen de ruimte geeft, krijgen ze die. Maar uitvaartverzorgers kaarten het belang voor broers en zussen om goed afscheid te nemen zelf niet aan. Terwijl het voor deze nabestaanden – of ze nu een goede of slechte band hadden – wel belangrijk is. Bovendien hebben ze, als de ouders niet meer leven, de vroegste herinneringen aan de overledene.”
Niet het meest nabij
Paul Boelen, professor klinische psychologie, Universiteit Utrecht:
“De meest nabije dierbaren krijgen de meeste aandacht. Het gaat dan vaak om een partner (als een volwassene overlijdt), om ouders (als een – nog niet volwassen – kind overlijdt) en om kinderen (als een vader, moeder, broertje of zusje is overleden). Maar het is niet altijd zo duidelijk wie ‘de meest nabije dierbaren’ zijn. En bovendien kampen ‘iets minder nabije dierbaren’ vaak ook met intens verdriet. Ik denk niet dat uitvaartverzorgers in het algemeen te weinig oog hebben voor volwassen broers en zusters. Ze hebben een moeilijke taak: inschatten wie in de omgeving van de overledene precies welke zorg en aandacht nodig heeft. Die inschatting zal soms, maar niet in alle gevallen, precies goed gemaakt (kunnen) worden.”
Zien en benoemen
Riet Fiddelaers, verlieskundige, Land van Rouw:
“Uitvaartverzorgers hebben vaak weinig kennis van syste- mische aspecten in hun werk en kunnen er daardoor weinig oog voor hebben. De relatie met broers en zussen is meestal de langstlopende relatie in het leven. De verbindingen en breuklijnen in de familiegeschiedenis worden bij een uitvaart zeer voelbaar. Hoewel partner en kinderen op de
Verlieskundigen, ervaringsdeskundigen en een uitvaartverzorger reageerden op de stelling:
uitvaartverzorgers hebben te weinig oog voor volwassen broers en zussen.
Levenslange band
opinie
In > Opinie reageren deskundigen in de uitvaartbranche op een vraag of stelling. In het volgende nummer: wat te doen bij een (naderend) overlijden in eigen kring?
Reageer: redactie@branchebladuitvaartzorg.nl
eerste plaats staan, is het van belang om oog te hebben voor broers en zussen en wat bij hen (opnieuw) geraakt wordt.
Het is fijn als de uitvaartverzorger dit opmerkt en kan be- spreken. Alleen het uitspreken kan al van grote betekenis zijn, omdat broers en zussen zich daardoor gezien voelen.”
Bij elkaar zitten
Tinie Kämink, Stichting Broederziel:
“Het valt mij op dat broers en zussen tijdens een uitvaart vaak niet genoemd worden. Het zou al schelen als ze bij elkaar zaten, vooraan bij de andere nabestaanden, zodat anderen weten: ‘dat zijn de broers en zussen’. Broers en zussen krijgen niet de plek die ze verdienen. Het zou enorm schelen als ze voorafgaand en tijdens de uitvaart gezien en benoemd werden.”
Hele sociale systeem
Klaas-Jan Rodenburg, Landelijk Steunpunt Verlies:
“Broers en zussen in de derde levensfase troosten elkaar vaak in hun onvervulde kinderwensen. Maar de relaties kunnen ook gebrouilleerd zijn. Je ziet bijvoorbeeld wel dat de jongste zus de uitvaart gijzelt. Zij voelde zich vroeger altijd verwaarloosd. Later deed de oudste broer de financiën en de oudste dochter organiseerde alle familie-evenementen.
Maar zij is in de buurt blijven wonen en heeft de laatste jaren veel gemantelzorgd. En nu trekt ze de uitvaart hele- maal naar zich toe.
De band tussen broers en zussen is onverbrekelijk, maar je moet hem niet romantiseren, zoals Minke Weggemans wel wat doet. Soms betekent het dat je afstand houdt om de relatie niet nog meer te frustreren.
Uitvaarten worden boeiender, en troostrijker, als het hele sociale systeem van de overledene gezien en benoemd wordt. Niet alleen de opdrachtgever, diens gezin, of de volwassen kinderen, maar ook de broers en zussen van de overledene.”
<
Onze belofte
Met TroBit kiest u voor:
� Online toegankelijke software;
� Software die programma’s koppelt;
� Meer dan 20 jaar ervaring;
� Een aantrekkelijke prijs;
� Ervaren vakmensen die voor u klaar staan;
� Sterk merk als onderdeel van ‘de Facultatieve Groep’.
Specialist in funeraire software
TroBit maakt deel uit van ‘de Facultatieve Groep’
UitvaartLite is hét softwarepakket voor startende en kleinschalige uitvaart - ondernemingen.
Snel en overal uw uitvaart- administratie bij de hand
Nieuwsgierig geworden?
Neem vandaag nog contact met ons op via 070-351 88 34 of info@trobit.com
www.trobit.com
TRO_adv alg UitvaartLite NW_v1.indd 1 08-08-17 09:36
STEENHOUWERIJ Skledar & Brandwijk BV
Gespecialiseerd in de vervaardiging van grafmonumenten
Snelle levertijden Scherpe prijzen
Grote toonzaal Ruwe showtuin Lasergravures
Van ontwerp tot uitvoering In eigen beheer
www.skledar.nl
Nijverheidsstraat 1 4231 AC Meerkerk Tel. 0183-352056 Email: info@skledar.nl
Een passende en waardige gedenksteen voor allen die u dierbaar zijn
13 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017
Volwassen broers en zussen thema
>tekst: Marjon Weijzen > Beeld: Rob Mulder
Het zou enorm helpen als iedere uitvaartverzorger op zijn checklist de vraag heeft staan: zijn er broers of zussen?
Rouw van broers en zussen is nog steeds een onderbelicht thema, vindt dé Nederlandse autoriteit op dit gebied: Minke Weggemans. Zij schreef er vier boeken over en initieerde Stichting Broederziel.
Vergeten rouw. Zo noemt Minke Weggemans de rouw van broers en zussen. “Vaak is er alleen aandacht voor de achter- blijvende partner. Zelden informeert iemand naar achter- blijvende broers of zussen.” Zelf verloor Weggemans op 21-jarige leeftijd een broer, een paar jaar later een zus en weer later overleed haar lievelingsbroer, op 45-jarige leef- tijd. Maar dat die verliezen een rol speelden bij de onder- werpkeuze voor haar scriptie pastoraal werk, daarvan was ze zich niet bewust. “We leerden een protocol om iemand te begeleiden na het verlies van een
partner”, herinnert de therapeut uit Diessen zich, “maar er was geen richtlijn om mensen na het verlies van een broer of zus te begeleiden.
Die wilde ik maken.”
Geen vakliteratuur
Er bleek geen vakliteratuur te zijn, enkel ervaringsverhalen.
“Zelfs in Amerika was er nauwelijks over geschreven.”
Daarom interviewde Weggemans voor haar scriptie mensen die een broer of zus verloren. Uit die interviews leerde ze veel. “Broers en zussen kunnen – vaak jaren later – heel goed verwoorden welke impact het overlijden had.” Het trof haar hoe onzichtbaar de rouw is van broers en zussen. “Ze schieten na een overlijden snel in een ondersteunende rol:
ze helpen hun ouders of de partner en kinderen van hun zus of broer. Hun eigen verlies komt vaak pas jaren later boven.”
Datzelfde gold eveneens voor Weggemans. Die onzichtbaar- heid wordt ook geïllustreerd door de reactie van haar huisarts toen ze vertelde dat haar broer was overleden. “Hij vroeg:
‘O, waaraan?’ en vervolgens waarvoor ik kwam. Die vraag naar de oorzaak van het overlijden snap ik. Want sommige ziektes zijn erfelijk en bloedverwanten weten soms dat zij de- zelfde ziekte hebben, of kunnen bang zijn die te krijgen. Maar het was ook wel fijn geweest als hij me gecondoleerd had…”
Hoe kunnen uitvaartverzorgers bijdragen aan het rouwproces van broers en zussen?
“Maak hen zichtbaar. Bijvoorbeeld tijdens de uitvaart. Het zou enorm helpen als iedere uitvaartverzorger checkt: zijn er broers of zussen? En zo ja, wat willen die bij de uitvaart?
Willen ze iets zeggen? Willen ze bij elkaar zitten, zodat ze voor iedereen herkenbaar zijn? Willen ze in de rij om gecon- doleerd te worden? Moet hun naam misschien op de kaart?”
Herdenking
Partners en kinderen denken vaak niet aan de broers of zus- sen van hun echtgeno(o)t(e) of hun ouder. Terwijl die ‘hun’
overledene vaak hun hele leven kenden. Weggemans merkt dat het delen van ervaringen, bijvoorbeeld uit de gezamen- lijke kindertijd, de herinneringen van partner en kinderen verrijkt. Zelf organiseerde zij, tien jaar na de dood van haar broer Lex, een herdenking. Zij vroeg daarbij iedereen het over Lex als persoon te hebben en niet over de rol (vader, broer of vriend) die hij vervulde. Haar neven en nichten – rond de twintig toen Lex overleed – gaven naderhand aan dat ze door de verhalen zoveel nieuwe aspecten van hun vader hadden leren kennen. “Ze waren heel blij.
Het had hun ogen geopend.”
Weggemans geeft nog een voorbeeld: “Een vriendin, zelf psychologe, verloor een broer. Samen met haar andere broer had ze bedacht wat ze graag zou zeggen tijdens zijn uitvaart. Ze waren uitgekomen op een kort gedichtje.”
De vriendin vroeg aan de uitvaart- leider of ze dat mochten voorlezen.
Maar schoonzus wilde niet dat er iemand anders aan het woord kwam. “Terwijl het zo had kunnen helpen als ze die vier regels wél voor had mogen lezen. Misschien had die uitvaartleider dat voor elkaar kunnen krijgen.
Nu waren de verhoudingen voor lange tijd verstoord, en de rouw van mijn vriendin ging ondergronds.”
Twee dagen voor broers en zussen
Je geeft veel lezingen en initieerde Stichting Broederziel. Wat doet die stichting?
“Die promoot wetenschappelijk onderzoek naar de rouw van broers en zussen. Want wat onderzocht is, bestaat. Verder worden er bijeenkomsten voor rouwende broers en zussen georganiseerd en introduceerde de stichting een landelijke Broersenzussendag. Op 10 april, net als de Amerikaanse si- blingsday. Er zijn er nu trouwens twee, want toen zijn zus Saskia in 2013 stierf, riep radiopresentator Giel Beelen 30 september uit tot Broer en Zus-dag. De positie van broers en zussen is maatschappelijk minder geworden, maar het blijft een heel belangrijke relatie, die meer erkenning verdient.”
<
Ondergrondse
rouw
Minke Weggemans is therapeut en pastoraal werker. Voor haar scriptievan de opleiding pastoraal werk interviewde zij mensen die een broer of zus hadden verloren over hun rouw. Omdat er nog geen literatuur was over dit onderwerp, besloot ze haar interviews te bundelen en uit te geven. Dit resul
teerde onder meer in: Broederziel alleen? Het verlies van een broer of zus een plaats geven (2005). Later volgden Rouw in de zijlijn (2008), Broers rouwen ook (2009) en Als je een broer of zus verliest (2015). Dit laatste is te lezen als een samenvatting en update van de Nederlandse literatuur op dit gebied.
Weggemans geeft lezingen door het hele land.
Bio
Interview Minke Weggemans
Branchevereniging Gecertificeerde Nederlandse Uitvaartondernemingen Postbus 484 T 070 - 364 75 00 E info@bgnu.nl 3500 AL Utrecht F 070 - 345 90 23 I www.bgnu.nl
n i e u w s
B G N U - n i e u w s
14 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017 15
BGNU-Nieuws valt niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie van Brancheblad Uitvaartzorg.
1 november Workshop Duurzame inzetbaarheid
De slotbijeenkomst Duurzame inzetbaarheid is in Breda, bij Zuylen.
Cyber Risico Scan
Veilig internetten blijft actueel. Tot eind dit jaar is de Cyber Risico Scan nog gratis. Hij levert u de informatie over de beveiliging van uw bedrijfs- netwerk en uw website waarmee u in gesprek kunt met uw ICT-bedrijf.
Kijk op onze site: Bgnu.nl.
Online dialoog Ethiek
Om te bepalen welke ethische kwesties u van belang vindt in de uitvaartzorg organiseerde de werk- groep Ethiek een internet dialoog, uitgevoerd door Fred Balhuizen van Synmind. De resultaten worden verwerkt BGNU in het jaarplan voor 2018. Eén ding is al duidelijk: daarin komt ruim aandacht voor het thema ethiek.
vraag aan
“Vorig najaar organiseerden we een NetwerkEvent over ethiek.
Muel Kaptein hield daar een krachtig verhaal. Een aantal aanwezigen meldden zich meteen voor een op te richten werkgroep Ethiek.
Met de werkgroep hadden we een aantal inspirerende bijeenkomsten.
We besloten te onderzoeken of we via een online dialoog meer leden bij onze discussie konden betrekken. Voor ons een nieuwe manier van communiceren. We stelden vragen op binnen drie aandachtsgebieden:
ethische kwesties binnen je onderneming, hoe communiceer je met de consument en wat kan vereniging BGNU ermee.
We zijn verheugd over het resultaat. Bijna een kwart van de leden discussieerde mee! Niet alleen werden de vragen beantwoord, ook ging men met elkaar in discussie. Leuk om te zien. Precies de bedoeling.
We gaan zeker verder met het thema ethiek – u leest dat straks terug in ons werkplan voor 2018 – en zeker ook met deze vorm van interactie met onze achterban.”
Paul Koeslag, voorzitter BGNU
Online dialoog
…stelt zich voor nu
“Mijn collega Lotte van der Hoop en ik hebben alle vier de workshops Duurzame inzetbaarheid bijgewoond. Zo goed om even buiten je dagelijkse werkpraktijk te stappen! Wij vonden het inspire- rend. Op de weg terug bedachten we vaak al hoe we het geleerde in onze eigen organisatie – Uitvaart- centrum Zuid – zouden toepassen.
Fysieke belasting
Soms kregen we vooral de bevesti- ging dat we al best goed bezig zijn.
Bijvoorbeeld bij de bijeenkomst over fysieke belasting. Wij werken veel met ondersteunende diensten die daar al heel ver mee zijn.
De bijeenkomst over onregelmatig werken en wat dat doet met je lichaam vond ik dan weer een eyeopener. Uit fysiologisch onder- zoek blijkt dat je wel kunt denken
dat je prima’s nachts kunt werken, maar dat het ondertussen een be- hoorlijke impact heeft op je lijf.
Terwijl er heel praktische tips te ge- ven zijn. Zoals: vermijd blauw licht, houd het licht gedempt en eet niet:
zorg dat je lichaam zoveel mogelijk in het gewone dag-nacht ritme blijft, dan belast je het het minst.
Jobcrafting
De laatste keer, in september, met Luc Dorenbosch – over jobcrafting – kregen we een handzaam A3tje mee, aan de hand waarvan we de functie van uitvaartleider uiteen- rafelden. Die bestaat uit verschil- lende aspecten die niet allemaal door één en dezelfde persoon hoe- ven te worden uitgevoerd. We kun- nen de talenten van iedereen in ons team optimaal gebruiken. We gaan daar zeker mee aan de slag in een teamoverleg. Jong en oud kunnen elkaar bijvoorbeeld heel goed aan- vullen. Jongeren zijn heel bedreven in het werken met computers en het omgaan met social media en
ouderen hebben een schat aan praktijkkennis en – ervaring.
We zijn echt enthousiast geworden om in ons eigen bedrijf te gaan
‘sleutelen’.
Uitwisseling
Verder vonden we het boeiend om van elkaar te horen hoe het er in andere bedrijven aan toe gaat, wat er speelt, welke oplossingen ze proberen.
Ik vond de opzet die Heidi gekozen heeft: concrete workshops met een begeleider die de nieuwste inzich- ten met ons deelt en veel ruimte voor onderlinge uitwisseling, echt heel geslaagd. Dikke pluim!
In november bij de slotworkshop zijn Lotte en ik ook weer van de partij. We hopen dat BGNU volgend jaar weer zoiets organiseert.”
Jenette Kortekaas, personeels
manager UZNgroep
De laatste workshop Duurzame inzet
baarheid is 1 november.
Hoe waren de workshops Duurzaam inzetbaar?
berichten agenda 2017-2018
1 november, 17-20 uur
Workshop Duurzame inzetbaarheid, slot Zuylen, Breda
28 november, 16-18 uur Ledenvergadering
Conferentiecentrum Drakenburg, Baarn 6 december, 16-19 uur
NetwerkEvent
Parkrestaurant Anafora, Vleuten 14 maart 2018, 16-19
BGNU NetwerkEvent 17 april 2018, 15.30-18 Ledenvergadering 29 mei 2018, 16-18 ALV
12 juni 2018, 16-19 BGNU NetwerkEvent 3 oktober 2018, 16-19 BGNU NetwerkEvent 27 november 2018, 16-18 ALV
11 december 2018, 16-19 BGNU NetwerkEvent
“Ik ben een trouwe bezoeker van de NetwerkEvents die Bgnu organiseert en breng steeds wis- selende collega’s van Nunazorg mee. Ook neem ik deel aan de werkgroep Ethiek. Inspirerend!
Ethiek gaat over je drijfveren, waarom doe je wat je doet. Toen ik in de zorg werkte – als verpleeg- kundige – zat ik in de medische ethische commissie van ons zieken huis. We bekeken bijvoor- beeld de ethische afwegingen bij euthanasie. Voor de artsen en het verzorgend personeel, de betrok- kene en zijn naasten… Nu, vanuit de nazorg, ben ik euthanasie nog breder gaan zien. We horen nu soms hoe nabestaanden tijden later nog kunnen zitten met de beslissingen die zijn genomen.
Voor uitvaartverzorgers zullen ethische afwegingen ook steeds belangrijker worden. Bijvoorbeeld rond het opdrachtgeverschap en samengestelde gezinnen. Je hebt één opdrachtgever, maar ook een zekere verantwoordelijkheid voor het hele familiesysteem rond een overledene. En dat wordt steeds complexer. Boeiende materie!
Goed dat BGNU het op de agenda zet.”
Alma Tadema, Nunazorg, BGNU-werkgroep Ethiek
Feedback nieuwe site
Ook zo blij dat de ‘zwarte’ site van BGNU vervangen is door een fris en helder platform? Kunt u vinden wat u zoekt? Iedere gebruiker komt zaken tegen die beter, sneller, efficiënter, duurzamer kunnen.
Of mooier. Het branchebureau is heel blij als u de moeite neemt om suggesties ter verbetering aan ons door te geven.
Dat kan via: info@bgnu.nl.
Fysieke belasting
In september organiseerden we een bijeenkomst over fysieke belasting met TNO. TNO kan specifiek voor onze branche innovaties verrichten.
Bijvoorbeeld voor tilwerkzaamheden in thuissituaties. Heeft u sugges- ties? Neem dan contact op met het branchebureau.
Jos Sanders, TNO, nov 2016, mei ‘verzorgde de aftrap van de workshops duurzame inzetbaarheid en mindmapte over vitaal vakmanschap’.
Alwin van Drongelen, februari
‘gezondheid: fysiologische gevolgen onregelmatig werk’.
Joep van den Eerenbeemt, Tno, mei ‘mentaal pensioen versus vitaal vakmanschap’.
Luc Dorenbosch, de Baaningenieurs, september ‘mobiliteit:
sleutelen aan de functie van uitvaartverzorger’.
16 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017 Brancheblad Uitvaartzorg 8 • oktober 2017 17
thema Volwassen broers en zussen
> Broers en zussen horen bij de eerste kring. Betrek hen bij de uitvaart. Nodig ze uit om veel bij te dragen: praktisch en inhoudelijk.
> Bied de mogelijkheid om de cirkel rond te maken: J. en ik mochten 45 jaar geleden met onze vader mee om aangifte te doen van Peters geboorte. Nu deden we aangifte van zijn overlijden. Wij droegen vanzelfsprekend zijn kist.
> Denk aan een ritueel om het gebroken systeem te markeren.
> Wijs op steun: de site www.broederzielalleen.nl, boeken, films.
Tips
congres Zin in Uitvaart?!
Onverwacht overlijdt de broer van Maria de Greef.
Samen met haar andere broer regelt ze zijn uitvaart.
Niet gemakkelijk, want hun verhouding was complex.
Een vrijdagavond in december. Mijn broer J. belt. “Luister, lieverd”, zegt hij, “de politie belde. Peter is dood.” Die bood- schap luidt een heftige nacht en een zware week in.
Ontreddering
Peter is ons kleine broertje (45). In de auto, samen met mijn partner, bedenk ik hoe fijn het is dat ik hem twee weken geleden nog zag. Geen vanzelfsprekendheid voor ons, want zijn leven had een andere wending genomen. Over al mijn emoties daaromtrent, het terugblikken op het familie- systeem van onze jeugd, over schuldgevoel en schaamte, zou ik een boek kunnen schrijven. Zelfs nu, negen maan- den na zijn dood, kan ik er niet samenhangend over praten.
Hoe betreed je het huis waar je je dode broertje zult aan- treffen? Ik doe het met tegenzin en wapen me tegen wat er komt. Daar zijn ze: twee stiefkinderen. Zijn kinderen.
Jonge twintigers. Ontredderd. Peter was hun enige anker, nadat zes jaar geleden hun moeder overleed.
Ik sla mijn armen om hen heen. Het huis is vol mensen die ik niet ken. Peter blijkt in een slaapkamer te zijn gelegd, waar het licht het niet doet. We vragen de mensen te vertrekken: “Bedankt dat je hier was…”
Zijn ontzielde lijf. Het kapot geknipte shirt. Mijn kleine broertje. Te jong. Reanimatie heeft hem niet teruggebracht, nadat zijn hart het begaf. Ik raak zijn gezicht aan, leg een opgerolde handdoek onder zijn kin.
Ik neem afstand en handel. Dat zal ik tot en met de uitvaart, tot en met vandaag zelfs, blijven doen. Alleen zo red ik het.
Uitvaartondernemer
Zeven jaar geleden verkocht ik mijn uitvaartonderneming.
Ik weet meteen dat ik er nu een uitvaartondernemer bij wil. En ook wie: ik bel Nicole van den Bos. Terwijl zij onderweg is, bespreken wij de stappen met de kinderen:
ophalen, brancard, verzorgen, opbaren, kleding.
Ik neem de regelende rol die ik zo goed ken. Onze ouders leven niet meer en Peter had geen partner. Zijn kinderen zijn niet in staat de regie te voeren. Het is aan mij en J. om zijn afscheid te regelen. Waardig. Herkenbaar voor mensen uit zijn leef- wereld. Het is zoeken. We doen veel zelf, dat is logisch voor ons. Nicole geeft ons alle ruimte en voert uit wat we vragen.
Bloedband
Als zus was ik opdrachtgever, omdat dit niet anders kon.
Maar ook als je dat niet bent, is het verlies van een broer of zus ingrijpender dan veel mensen – ook professionals – denken.
Iemand die je al je hele leven kent of die jou zijn hele leven kende. Die onlosmakelijke bloedband, ongeacht de relatie.
Op YouTube zoek ik naar het lied He ain’t heavy, he is my brother, door Neil Diamond. De tekst zegt niets over mijn broer, zijn leven, onze band. Het raakt alleen de pijn over wat er anders had moeten gaan.
<
Maria de Greef is eigenaar van Funiq, nascho- lingsinstituut voor de uitvaartbranche, verlies- kundige, trainer en auteur. Voor Brancheblad Uitvaartzorg recenseert ze rouwboeken.
Mijn broer is dood
Mijn broer is dood. Ik ben verbaasd, het kan niet kloppen, want ik zie dat ik nog leef.
Wij zijn van meet af aan altijd bij elkaar geweest en waren dan ook zo ongeveer precies gelijk.
Hoe kan het dan dat ik zomaar in mijn eentje overblijf?
Alsof iemand in het wilde weg gekozen heeft, niet opgelet heeft wie van ons het was.
Hoe dichterbij kan nog de dood?
Ted van Lieshout. Uit: Hou van mij (Leopold, 2010).
“Help de koning”
Een bijna perfect congres. Reflecties op rituelen, gedichten van Tjitske Jansen, anekdotes over de vader van Frénk van der Linden, kerkklokken en worstenbroodjes. Alleen die akoestiek…
“Oh, happy day”, opent een gospelkoortje de congresmiddag van Dela en de Funeraire Academie in de Eindhovense Paterskerk. Dagvoorzitter Frénk van der Linden vertelt dat zijn 89-jarige vader zijn moeder nooit meer wilde zien, nadat zij hem meer dan veertig jaar geleden verliet. Een lijmpoging van Van der Linden en zijn zus, toen hun moe- der dement dreigde te worden, mocht niet baten. Maar uit- vaartverzorger Ank uit Hoofddorp kreeg het voor elkaar dat hij met een rode roos bij haar kist
stond. Zo belangrijk kan een uit- vaartverzorger zijn, wil Van der Linden maar zeggen.
Sprekers
Winnaar van de P.C.-Hooftprijs en
Nrc-columnist Bas Heijne trof geen ‘Ank’ bij de uitvaart van zijn moeder, maar een uitvaartverzorger die zijn vader naar een ‘showroom’ wilde lokken om hem daar te verleiden tot de aanschaf van een dure kist. Zulke clichés komen blijkbaar nog voor. Heijne ziet niets in een revival van de oude uitvaartritu- elen of het ‘knutselen’ van nieuwe. Wat dan wel? Aandacht!
De Tilburgse hoogleraar Paul Post, voorzitter van de Funeraire Academie, besprak de ontwikkeling van fune- raire rituelen. Conclusie: Nederland is ritueel competent.
Dat zie je bij individuele uitvaartrituelen én bij publieke seculiere rituelen, zo bleek na de ramp met de MH17.
Zorgelijke tendensen ziet Post wel, zoals casualisering (in spijkerbroek de as in de fietstas proppen), evenementalise- ring en neiging tot efficiency en uitleg.
IJle meezinger
Na de pauze is het tijd voor verbinding. De Brabantse blon- de tweeling Clean Pete weet de 350 aanwezigen te verleiden tot het meezingen met het gevoelige Het is zo fijn om alleen te zijn. Er is een paneldiscussie, onder andere over ‘zin in fa- milie?!’ Familietherapeut Else-Marie van den Eerenbeemt weet met een enkel voorbeeld een snaar te raken. “Luister ook naar de zondebok”, is haar devies, “niet alleen naar het zondagskind dat het allemaal zo goed weet – ongetwijfeld je opdrachtgever. Je kunt zoveel betekenen. Iedere familie zit vol geheimen, maar in een crisis kan er veel –en na een overlijden is er crisis.”
Bij de friet
Na afloop hoor ik van Jaap Blaak (Monuta, voorzitter van de Landelijke Vereniging van Crematoria, begonnen als
uitvaartverzorger) dat zo’n zonde- bok hem na afloop van een uitvaart eens bedankte “omdat ik hem net zo behandeld had als de andere kinderen”. David Meiboom (De Laatste Eer Steenwijk) en Annette van de Meene (Zoom- en Zegestede) zijn dik tevreden – “ook congrestechnisch” – en Brenda Siebrand (Siebrand Uitvaartbegeleiding en Meander) roemt de worstenbroodjes.
Regiocoördinator Janny Boel, een van de ruim honderd Dela-genodigden, vond het congres “een cadeautje”. Voor de rest van de branche is het dat zeker. Dit voorjaar vierde Dela het tachtigjarig bestaan met een intern feestje, nu – net als tien jaar geleden – met een congres voor vakgenoten over rituelen. Een onderwerp dat alleen maar aan belang wint, want de regie over de uitvaart is niet meer in handen van de kerk, maar van de uitvaartverzorger. De klant is ko- ning. Maar, zoals onderzoeker Martin Hoondert het mooi verwoordde: “De koning moet geholpen.”
>tekst: Marjon Weijzen > beeld: Mirjam Thijs
