[laatste revisie 09-06-2016]
1 E
1Ne scone aventure hebbic gehord,
[129rb]Die willic dan soe bringen vord
2Uten Walsche, dat nu scine
34 Mine staet te sparne cost no pine.
4Maer mochtic ene aventure geraken 5
Die mi wel daertoe dochte smaken, Ende ics dan niet worde bescouden, 8 Soe haddic wel mine pine vergouden.
5Mi gewoech die aventure das
In tSinxenen avonde, alst none was
610 Ende die messe was gedaen,
12 Ende men eten soude gaen,
Quam ene joncfrouwe met haesten groet – Int hof gereden te Carmeloet
Ende vrachde oft Lanceloet daer ware.
715
1. [Handschrift] Blauwe initiaal E versierd met rood penwerk, 11 schrijfregels diep. De decoratie is die van een gewone codex.
2. [Woordverklaring] bringen vord: vertalen
3. [Woordverklaring] dat nu scine: op dat nu blijke (dat ik ...) 4. [Woordverklaring] cost no pine: kosten noch moeite
5. [Commentaar] Onduidelijk is of deze proloog ‘oorspronkelijk’, dat wil zeggen van de hand van de vertaler is, of dat hij er door de compilator aan vastgeplakt is. Inhoudelijk sluit hij beter aan op een willekeurige ridderroman, waarvan de auteur zegt zijn uiterste best gedaan te hebben om een Franse bron te vinden, maar bij gebrek daaraan het verhaal zo goed mogelijk navertelt, zoals ook Penninc doet in de proloog van de Walewein.
6. [Commentaar] De dag voor Pinksteren rond het negende uur, dat is 15:00.
7. [Vertaling] [B1] [P1] A la veille de la Pentecoste, quant li compaignon de la Table Reonde furent venu a Kamaalot et il orent oï le servise et len vouloit metre les tables a hore de none, lors entra en la sale a cheval une molt bele damoisele ; et fu venue si grant oirre que bien le pooit len veoir, car ses chevaus en fu encore toz tressuez. Et ele descent et vient devant le roi ; si le salue, et il dit que Diex la beneie. « Sire, fet ele, por Dieu, dites moi se Lancelot est
ceenz. »
16
endeMen
1seide “Jaet,” ende wiesden
2hare.
3Ende si bat hem doe daer des
Van des conincs halven Pelles
4Dat hi met hare varen woude
20 In den bosch, daer sine leiden soude.
520
Ende alte hant soe vragede hi:
“Joncfrouwe, met wien
6soe sidi?”
7here
“Ic
8ben metten genen, sekerleke, 24 Daer ic u hier nu af spreke.”
9Ende Lanceloet beval alsoe houde
1025 Datmen sijn gereide lecgen
11soude.
12Ende alse die coninc verstont dese sake, 28 Hi wasere af sere tongemake,
Entie
13coninginne ende alt hof doe.
14Entie joncfrouwe antwerder toe: 30
“Hi sal morgen hier weder wesen
1. [Handschrift] <+ende> Men seide iaet ende wiesden hare 2. [Woordverklaring] wiesden: wezen hem aan
3. [Vertaling] — « Oïl voir, fet li rois, veez le la. » Si li mostre.
4. [Woordverklaring] Van des conincs halven Pelles: uit naam van koning Pelles
5. [Vertaling] Et ele va maintenant la ou il est et li dit : « Lancelot, je vos di de par le roi Pellés que vos avec moi venez jusqu’en cele forest. »
6. [Woordverklaring] met wien soe sidi?: in wiens dienst bent u?
7. [Vertaling] Et il li demande a qui ele est.
8. [Handschrift] <+here> Ic ben metten genen sekerleke 9. [Vertaling] « Je sui, fait ele, a celui dont je vos parol. » 10. [Woordverklaring] also houde: onmiddellijk
11. [Woordverklaring] sijn gereide lecgen: zijn paard zadelen
12. [Vertaling] — « Et quel besoign, fet il, avez vos de moi ? » — « Ce verroiz vos bien », fet ele.
— « De par Dieu, fet il, et je irai volentiers. » Lors dist a un escuier qu’il mete la sele en son cheval et li aport ses armes. Et cil si fet tout maintenant.
13. [Woordverklaring] Entie: Ende die (relict uit de oorspronkelijke Vlaamse vertaling).
14. [Vertaling] Et quant li rois et li autre qui ou palés estoient voient ce, si lor en poise molt.
Et neporquant, quant il voient qu’il ne remaindroit, il l’en lessent aler. Et la reine li dit : « Que est ce, Lancelot, nos lairez vos a cest jor qui si est hauz ? »
32 Ter maeltijt.”
1Hi
2voer wech mettesen.
3ende
Als
4si ene halve mile hadden gereden Worden si geware ere steden
Daer ene abdie van nonnen stoet.
535 36 Si reden daer met groter spoet,
6al
Daer
7Lanceloet herde wel was ontfaen, Als hire quam.
8Ende alsoe saen
Ward hi sire
9 IJneven geware,
40 Die op
IJbedden lagen dare, 40
Lyoneel
10ende sijn broder Bohord.
11Ende si quamen gesprongen vord Ende helsdene
12sere tien tide,
1. [Vertaling] — « Dame, fet la damoisele, sachiez que vos le ravroiz demain ceenz ainz hore de disner. » — « Or i voist donc, fet ele ; car se il demain ne deust revenir, il n’i alast hui par ma volenté. »
2. [Handschrift] Ter maeltijt . hi voer wech mettesen
3. [Vertaling] Et il monte et la damoisele ausi. [B2] [P2] Si se partent de laienz sanz autre congié et sanz plus de compaignie, fors seulement d’un escuier qui avec la damoisele estoit venuz. Et quant il sont issu de Kamaalot, si chevauchent tant qu’il sont en la forest venu.
4. [Handschrift] <+ende> Als [-h]<+s>i ene halue mile hadden gereden
5. [Vertaling] Si se metent ou grant chemin ferré et errent bien la moitié d’une liue, et tant qu’il vindrent en une valee. Et lors voient devant els en travers dou chemin une abeie de nonains.
6. [Commentaar] Anders dan in de Franse voorbeeldtekst, waarin een serene rust heerst, en alles met uiterste (zelf)beheersing gebeurt, hanteert de compilator de in de
Middelnederlandse epiek zeer gebruikelijke intensiverende (rijmende) woordgroepen als “met groter spoet”.
7. [Handschrift] <+al> Daer lanceloet herde wel was ontfaen
8. [Vertaling] Et la damoisele torne cele part si tost come il sont pres. Et quant il vindrent a la porte, si apele li escuiers et len li uevre, et il descendent et entrent enz. Et quant cil de laienz sorent que Lancelot estoit venuz, si li vont tuit a l’encontre et li font molt grant joie.
9. [Woordverklaring] sire: zijn
10. [Handschrift] Lyoneel . ende sijn broder bohord
11. [Vertaling] Et quant il l’orent mené en une chambre et il fu desarmez, si voit jesir ses deus cousins Boort et Lyonel en deus liz.
12. [Woordverklaring] helsdene: omhelsden hem
44 Alse die sijns waren blide.
1Ende hi seide hen lieden daer naer 45 Dat hi met ere joncfrouwen quam daer.
2Hine wiste om wat saken ...
348
endeBinnen
4dien dat si dus spraken,
Quamen
IIIJnonnen dine versochten
5Ende Galate met hen brochten, 50
Die soe scone was ende so besneden
652 Van algader sinen leden
Datmen niweren in eertrike
[129rc]Vonden hadde sinen gelike.
7ende
Ene
8nonne hilt
9kint in die hant,
1055 56 Ende si weende sere te hant
11Ende seide: “Here, ic bringe u Dat kint, dat ic tote nu
Gevoet hebbe,
12dat al mine
60 Bliscap ende troest plach te sine.
1360
1. [Vertaling] Et lors est a merveilles liez. Si les esveille ; et quant il le voient, si l’acolent et besent. Et lors comence la joie que li cousin firent li uns de l’autre.
2. [Vertaling] « Biax sire, fet Boors a Lancelot, quele aventure vos a ça amené ? Ja vos cuidions nos trover a Kamaalot. » Et il lor conte coment une damoisele l’a laienz amené,
3. [Vertaling] mes il ne set onques por quoi.
4. [Handschrift] <+ende> Binnen dien dat si dus spraken 5. [Woordverklaring] versochten: kwamen opzoeken 6. [Woordverklaring] besneden: welgevormd
7. [Vertaling] [B3] Et endementiers qu’il parloient einsi, si entrerent laienz troi nonains qui amenoient devant eles Galaad, si bel enfant et si bien taillié de toz membres que a peines trovast len son pareil ou monde.
8. [Handschrift] <+ende> Ene nonne hilt kint in die hant 9. [Woordverklaring] hilt: hilt dat
10. [Woordverklaring] in die hant: bij de hand 11. [Woordverklaring] te hant: onderwijl 12. [Handschrift] Geuoet hebbe . dat al mine
13. [Vertaling] Et cele qui estoit la plus dame le menoit par la main et ploroit mout
Ende ic soude gerne sien dat hi Van uwer hant ridder werde, wildi,
1Bedie van beteren man, sonder waen, 64 En mochti
2ridderscap niet ontfaen.”
3Ã Dat kint docht hem soe scone 65
Dat hi noit onder den trone
4Soe scone vorme en
5sach van manne.
668
endeOmde
7scoenheit dire lach anne
Haddire soe goeden wille toe,
Dat hijt hare beloefde doe 70
Dat hine riddere soude maken.
872
endeHi
9dedene dien nacht
10waken,
Ende opten anderen dach daer naer Soe maectine
11riddere daer
tendrement. Et quant ele vint devant Lancelot, si li dist : « Sire, je vos ameign nostre norriçon, itant de joie com nos avons, nostre confort et nostre espoir,
1. [Woordverklaring] wildi: wilt ghi 2. [Woordverklaring] mochti: mocht hi
3. [Vertaling] que vos en façoiz chevalier. Car de nul plus preudome de vos ne porroit il, a nostre cuidier, recevoir l’ordre de chevalerie. »
4. [Woordverklaring] trone: hemel
5. [Handschrift] Soe scone[-n] vorme <+en> sach van manne
6. [Vertaling] Il regarde l’enfant, si le voit garni de toutes biautez si merveilleusement qu’il ne cuide mie qu’il veist onques mes de son eage si bele forme d’ome.
7. [Handschrift] <+ende> Om[-ti]<+d>e scoenheit dire lach anne
8. [Vertaling] Et par la simplece qu’il i voit i espoire il tant de bien qu’il li [P3] plest molt qu’il le face chevalier. Si respont as dames que de ceste requeste ne lor faudra il ja, et que
volentiers le fera chevalier, puis que eles le vuelent. — « Sire, fet cele qui le menoit, nos volons que ce soit anuit ou demain. » — « De par Dieu, fet il, il sera einsi com vos le voulez. » 9. [Handschrift] <+ende> Hi dedene dien nacht waken
10. [Toelichting] Aan de ridderwijding gaat een nachtwake in een kapel vooraf, waarin de ridder in spe zich bezint op wat hij begint: het dienend handhaven van de door God gegeven orde door het uitoefenen van zinvol geweld.
11. [Woordverklaring] maectine: maakte hij hem
Ende spien
1hem den enen spore vord, 75 76 Enten anderen spien hem Bohort,
Ende Lanceloet gordem tsward doe
Ende slogen inden hals ende seidere toe:
“God make u nu goet vort an,
80 Bedie gi sijt een scone jonc man!”
280
ende
Alse
3Lanceloet hadde gedaen Datter toe hoerde,
4hi seide saen Tote Galate:
5“Here, wildi
84 Tot des conincs hove varen met mi?”
6ende
Hi
7seide, neen hi, niet aldoe.
885 Do sprac Lanceloet der abdissen toe:
“Vrouwe, gedoget dat te hove vare 88 Die neuwe riddere, die dare
Meer sal beteren dan hier met u?”
9ende
Si
10seide: “Hine varter niet nu.
1190
1. [Woordverklaring] spien hem den enen spore: maakte bij hem de ene spoor vast 2. [Vertaling] [B4] Cele nuit demora laienz Lancelot et fist toute la nuit veillier le vaslet au mostier, et a l’endemain a hore de prime le fist chevalier, et li chauça l’un de ses esperons et Boorz l’autre. Aprés li ceint Lancelot l’espee et li dona la colée, et li dist que Diex le feist preudome, car a biauté n’avoit il mie failli.
3. [Handschrift] <+ende> Alse lanceloet hadde gedaen 4. [Handschrift] Datter toe hoerde . hi seide saen
5. [Handschrift] Tote galate . here wildi
6. [Vertaling] Et quant il li ot fet tout ce que a novel chevalier apartenoit, si li dist : « Biaux sire, vendrez vos avec moi a la cort mon seigneur le roi Artuz ? »
7. [Handschrift] <+ende> Hi seide neen hi niet aldoe 8. [Vertaling] — « Sire, fait il, nanil, avec vos n’irai je pas. »
9. [Vertaling] Et lors dist Lancelot a l’abeesse : « Dame, soffrez que nostre noviaus chevaliers viegne avec nos a la cort mon seignor le roi. Car il amendera assez plus d’estre la que de ci demorer avec vos. »
10. [Handschrift] <+ende> Si seide hine varter niet nv 11. [Vertaling] — « Sire, fet ele, il n’ira pas ore ;
Alst tijt es, wi selne sinden daer.”
192 Lanceloet sciet danen daer naer
Ende sine gesellen met haesten groet
Ende quamen vor tirscetijt
2te Karmeloet.
3Die coninc was te messen
4gegaen.
595 96 Si beetten ende gingen in die zale saen,
Soe dat si daer in die zale
Vanden neuwen ridder hadden
6tale.
7Ã Bohort seide dat hi noit ne sach
100 En genen minsce, op enen dach, 100
Soe wel geliken, teneger stede, Lancelote alse dat kint dede.
8“In gelove nembermer man
104 En eest niet Galaat, di
9Lanceloet wan
Ans conincs Pelles dochter wilen ere.
10105
want
Hi
11gelijct hem wel, min no mere,
1. [Vertaling] mes si tost com nos cuiderons qu’il en soit lex et mestiers, nos l’i envoierons. » 2. [Woordverklaring] vor tirscetijt: voor het derde uur van de dag (die in theorie om 06:00 begint), dus vóór 09:00.
3. [Vertaling] [B5] Et lors se part Lancelot de laienz entre lui et ses compaignons ; et chevauchent ensemble tant qu’il sont venu a Kamaalot a hore de tierce,
4. [Woordverklaring] te messen: naar (de viering van) de (heilige) mis
5. [Vertaling] et li rois ert alez au mostier por oïr la messe a grant compaignie de hauz homes.
6. [Woordverklaring] hadden tale: spraken over
7. [Vertaling] Et quant li troi cousin furent venu, si descendirent en la cort et monterent en la sale en haut. Et lors comencierent a parler de l’enfant que Lancelot avoit fet chevalier ; 8. [Vertaling] si dist Boorz qu’il n’avoit onques veu home qui tant resemblast Lancelot come cil fesoit.
9. [Toelichting] “di” in plaats van ‘die’ (en omgekeerd ‘die’ voor ‘di’) zijn relicten van de oorspronkelijke Vlaamse vertaling.
10. [Vertaling] « Et certes, fet il, je ne creroie ja mes riens se ce n’est Galaad, qui fu engendrez en la bele fille au Riche Roi Pescheor ;
11. [Handschrift] <+want> Hi gelijct <+hem> wel min no mere
Dien geslechte enten onsen toe.”
1108 Ende Lyoneel antwerde hem doe:
“Ic wil
2wel seker wesen des,
Want hi Lancelote al gelijc es.”
3110 Ende si sprakere te meer af vort
112 Dat sire gerne iet af hadden verhort
Van Lanceloets monde, daer si niet
[129va]An mochten vinden dat hi sprac iet.
4Ã Ende si gingen besien tien stonden 115
116 Die sittene
5vander Tavelronden, Ende si vonden op elc gescreven doe Des ridders name,
6dire horde toe.
7ende
Doen
8si ten Vresseliken Sitten quamen,
120 Ende si oec die waerheit vernamen 120
Dattere letteren an gescreven stonden, Die si aldus sprekende vonden:
“C
CCCende
LXIIIJjaer
124 Selen wesen leden, vor waer,
Dat onse Here int graf lach.
9125
1. [Vertaling] car il retret a celui lignage et au nostre trop merveilleusement. » 2. [Handschrift] Ic wil[-s] wel seker wesen des
3. [Vertaling] — « Par foi, fet Lyoniaus, je croi bien que ce soit il, car il resemble molt bien mon seignor. »
4. [Vertaling] [B6] Grant piece parlerent de ceste chose por savoir s’il en [P4] tresissent riens de la bouche Lancelot ; mes a parole que il deissent de ceste chose ne respondi il onques a cele foiz.
5. [Woordverklaring] sittene: zetels
6. [Handschrift] Des ridders name . dire horde toe
7. [Vertaling] Et en ce qu’il orent lessié a parler de ce, si regarderent par les sieges de la Table Reonde et troverent en chascun leu escrit : CI DOIT SEOIR CIL.
8. [Handschrift] <+ende> Doen si ten vresseliken sitten quamen
9. [Vertaling] Et einsi alerent tant qu’il vindrent au grant siege que len apeloit le Siege Perilleux. Et lors i troverent lettres qui i avoient novelement esté escrites, ce lor fu avis. Et il regardent les lettres qui dient : .CCCC. ANZ ET .LIIII. SONT ACOMPLI EMPRÉS LA PASSION
Dan
1sal vinden opten Tsinxen dach Dat Vresselijce
2Sitten enen man, 128 Die hem sal onderwinden dan
Dat hi daer in sal sitten gaen.”
3ende
Doen
4seiden die liede al sonder waen: 130
“Dits ene wonderlike aventure ...”
5132 Lanceloet seide ter selver ure:
“Alsoe alst es gescreven daer, Soe es dat incarnation
6waer.
7Ic wilde wel dat tavont mere 135
136 Nieman en lase.”
8Si
9seiden: “Here, Wi selent wel ontkeren
10gereet.”
11Si namen doe een sidijn cleet
Ende decten die letteren also houde
140 Datse nieman lesen en
12soude.
13140
à Alse die coninc van messen quam
JHESUCRIST ;
1. [Tekstkritiek] Handschrift: Dat
2. [Handschrift] Dat vresselijc<+e> sitten enen man
3. [Vertaling] ET AU JOR DE LA PENTECOUSTE DOIT CIST SIEGES TROVER SON MESTRE. 4. [Handschrift] <+ende> Doen seiden die liede al sonder waen
5. [Vertaling] Et quant il voient ces lettres, si dient li uns a l’autre : « Par foi, ci a merveilleuse aventure ! »
6. [Woordverklaring] Soe es dat incarnation waer: wordt dit jaar bedoeld
7. [Vertaling] — « En nom Deu, fet Lancelot, qui a droit voldroit conter le terme de cest brief des le resuscitement Nostre Seignor jusq’a ore, il troveroit, ce m’est avis, par droit conte que au jor d’ui doit estre cist sieges aempliz ; car ce est la Pentecoste apres les .cccc. ans et .liiij.
8. [Vertaling] Et je voldroie bien que nus ne veist mes hui ces letres devant que cil sera venuz qui ceste aventure doit escheoir. »
9. [Handschrift] Nieman en lase . si seiden here 10. [Woordverklaring] ontkeren: bedekken
11. [Vertaling] Et il dient que le veoir destorneront il bien : 12. [Handschrift] Datse nieman lesen <+en> soude
13. [Vertaling] si font aporter un drap de soie et le metent ou siege por covrir les lettres.
Ende hi Lancelote daer vernam Ende Bohorde ende Lyonele, hi das 144 Doe utermaten blide was,
Ende alle die waren tier stede, 145
Ende Walewain sonderlinge mede.
1Men dede daer feesten vele nu
148 Bohorde
2ende Lyonele, secgic u, Diemen binnen den hove vor dien
In langen nine hadde gesien.
3150
Die coninc beval datmen sate 152 Ten taflen ende datmen ate.
4Doe quam Keye di drossate vort Ende sprac ten coninc dese wort:
“Here, sitti ten etene nu, 155
156 Gi brect die costumen, secgic u, Die hier lange hebben
5gewesen.
6want
Gi
7ward gecostumert vor desen Dat gi ten hogen feesten nine
8saet
1. [Vertaling] [B7] Quant li rois fu revenuz del mostier et il vit que Lancelot fu venuz et il ot amené Boort et Lyonel, si lor fet molt grant joie, et dit que bien soient il venu. Et la feste comence par laienz grant et merveilleuse, car mout sont liez li compaignon de la Table Reonde de la venue as deus freres. Et messires Gauvains lor demande coment il l’ont puis fet qu’il se partirent de cort. Et il dient : « Bien, Dieu merci » ; car il ont toz jorz esté sainz et haitiez. — « Certes, fet messires Gauvains, ce me plest mout. »
2. [Handschrift] Bohorde . ende lyonele secgic v
3. [Vertaling] Granz est la joie que cil de la cort font a Boort et a Lyonel ; car pieç’a mes qu’il nes avoient veuz.
4. [Vertaling] Et li rois comande que les napes soient mises, car il est [P5] tens de mengier, ce li est avis.
5. [Handschrift] Die hier lange he[-eft]<+bben> gewesen
6. [Vertaling] — « Sire, fet Kex li seneschaux, se vos asseez ja au disner, il m’est avis que vos enfraindroiz la costume de ceanz.
7. [Handschrift] <+want> Gi ward gecostumert vor desen 8. [Handschrift] De tweede letter ‘n’ lijkt verbeterd uit een ‘e’.
160 Ten taflen, here, noch nine aet 160 Eer vor u ende vor u liede
Enege aventure gesciede.”
1Ende die coninc antwerde daer naer:
164 “En trouwen, Keye, gi sect waer.
2Ic hebt gehouden ende oec sal 165
Vordane houden min leven al, Maer ic was soe blide dor das 168 Dat Lanceloet gesont comen was
Ende sine gesellen, dat ic dor dat
Altemale des vergat.”
3170
à Ende alsi dus spraken, quam dare 172 Een knape ende brachte niemare
Ende seide aldus toten coninc:
[129vb]“Hort hier, here, wonderlike dinc!
4Hier es opt water vlitende comen 175
176 – Een steen, dien ic hebbe vernomen.
5Comten sien nu ter uren!
6Ic weet wel, het sien
7aventuren.”
8ende
Die
9coninc tiede te hant daer
1. [Vertaling] Car nos avons veu toz jorz que vos a haute feste n’asseiez a table devant que aucune aventure fust en vostre cort avenue voiant toz les barons de vostre ostel. »
2. [Vertaling] — « Certes, fet li rois, Kex, vos dites voir.
3. [Vertaling] Ceste costume ai je toz jors tenue et la tendrai tant come je porrai. Mes je avoie si grant joie de Lancelot et de ses cousins qui estoient venu a cort sain et haitié qu’il ne me sovenoit de la costume. » — « Or vos en soviegne », fet Kex.
4. [Vertaling] [B8] Endementres qu’il parloient einsi, si entra laienz uns vaslez qui dist au roi :
« Sire, noveles vos aport molt merveilleuses. » — « Queles ? fet li rois. Di les moi tost. » 5. [Vertaling] — « Sire, la aval desoz vostre palés a un perron grant que j’ai veu floter par desus l’eve.
6. [Vertaling] Venez le veoir, 7. [Woordverklaring] sien: zijn
8. [Vertaling] qar je sai bien que ce est aventure merveilleuse. » 9. [Handschrift] <+ende> Die coninc tiede te hant daer
180 Entie barone, ende vondent waer.
1180 Ende die steen was comen tien
2stonden
an
Den
3lande, dien si daer vonden,
Ende was marberijn.
4Daer in stac een sward 184 Dat rike was ende vele gouts ward,
Ende die appel daer af was een 185
Dire,
5pretieus ende rike steen, Daer letteren van goude in stonden, 188 Die aldus spraken ende orconden:
“Niemen en
6heeft macht mi te doene
Ute desen stene sonder die goene 190
Ane wies side ic hangen sal,
192 Die de beste riddere sal sijn van al.”
7ende
Alse
8die letteren die coninc verstoet, Hi sprac te Lancelote daer hi stoet:
“Dit sward es uwe, want gi sijt 195
196 Die beste riddere nu ter tijt.”
9here
“En
10es min niet,” antwerde Lanceloet hem.
111. [Vertaling] Et li rois descent maintenant por ceste merveille veoir, et si font tuit li autre.
2. [Handschrift] Ende die steen was comen t<+i>en stonden 3. [Handschrift] <+an> Den lande dien si daer vonden
4. [Vertaling] Et quant il sont venu a la rive, si troevcnt le perron qui estoit oissuz de l’eve, et estoit de marbre vermeil ;
5. [Woordverklaring] Dire: kostbaar
6. [Handschrift] Niemen <+en> heeft macht mi te doene
7. [Vertaling] et ou perron avoit une espee fichee, qui molt estoit et bele et riche par
semblant ; et en estoit li ponz d’une pierre preciose ovrez a letres d’or molt soutilment. Et li baron regardent les letres qui disoient : JA NUS NE M’OSTERA DE CI, SE CIL NON A CUI COSTÉ JE DOI PENDRE. ET CIL SERA LI MIELDRES CHEVALIERS DEL MONDE.
8. [Handschrift] <+ende> Alse die letteren die coninc verstoet
9. [Vertaling] Et quant li rois voit ces letres, si dit a Lancelot : « Biau sire, ceste espee est vostre par bon droit, qar je sai bien que vos estes li mieldres chevaliers del monde. »
10. [Handschrift] <+here> En es min niet antwerde lanceloet hem
11. [Vertaling] Et il respont toz corouciez : « Certes, sire, ne ele n’est moie ne je n’avroie le
“Wet wel dat ic niet so cone en
1bem Dat ic min hant daer ane doe.
2200
wantIn
3ben niet ward gnoech daer toe.”
4200
“Provets,” seide doe die coninc,
“Oft gi volbringen moget die dinc.”
5. “Ic en
6does niet,” antwerde Lanceloet, 204 “Bedie ic weet wel dat al bloet
Dat dit en
7sal proven geen man 205 Op dat hire falgiert an,
8En
9sal hem te quade vergaen!”
10208
ende“Wat
11wettis?”,
12sprac die coninc saen.
13“Here, ic weet
14wel,” antwerde hi.
15ende
“Noch
16sekeric u ene dinc daer bi: 210 Dat selen opten dach van heden
212 Beginnen die grote wonderlijcheden
corage de mettre i main, ne le hardement :
1. [Handschrift] Wet wel dat ic niet so cone <+en> bem
2. [Vertaling] car je ne suiz mie dignes ne soffisanz que je la doie prendre. Et por ce m’en tendrai je et n’i metrai ja la main :
3. [Handschrift] <+want> In ben niet ward gnoech daer toe 4. [Vertaling] car ce seroit folie se je tendoie a avoir la. »
5. [Vertaling] — « Toutes voies, fet li rois, i essaierez vos se vos la porriez oster. » 6. [Handschrift] Ic <+en> does niet antwerde lanceloet
7. [Handschrift] Dat dit <+en> sal prouen geen man 8. [Woordverklaring] falgiert an: in faalt
9. [Woordverklaring] En: Het en
10. [Veraling] — « Sire, fet il, [P6] non ferai ge. Car je sai bien que nus n’i essaiera ja por qu’il i faille qu’il n’en reçoive plaie. »
11. [Handschrift] <+ende> Wat wetti<+s> sprac die coninc saen 12. [Woordverklaring] Wat wettis?: Wat weet u daarvan?
13. [Vertaling] — « Et que savez vos ? » fet li rois.
14. [Woordverklaring] weet: weet het 15. [Vertaling] — « Sire, fet il, je le sai bien.
16. [Handschrift] <+ende> Noch sekeric <+v> ene dinc daer bi
Ende die aventuren vanden Grale.”
1Die coninc verstont die worde wale.
à Alse die coninc sach dat Lanceloet 215
216 Daertoe en dede cleine no groet, Bat hi Walewaine alsoe houde
Dat hire
2sine macht toe doen soude.
3ende
Walewain
4antwerde: “Wat mins gesciet,
220 Here, dan
5staet mi te doene niet!
6220 Na dat Lanceloet niet proven en
7wille,
Mi staet wel te sittene stille, Want
8dat et al om niet ware.
9224
waer biMen
10weet dat wel oppenbare
Dat hi beter ridder es dan ic bem.”
11225
ende
Doe
12seide die coninc tote hem:
“Nochtan willic dat gijt proeft ter vard, 228
maerNiet
13om te hebbene tsward.”
14Doe dede Walewain daer ane die hant
1. [Vertaling] Et encore vos di ge autre chose ; car je voil que vos sachiez que en cest jor d’ui comenceront les granz aventures et les granz merveilles dou Saint Graal. »
2. [Woordverklaring] hire: hij daar
3. [vertaling] [B9] Quant li rois ot que Lancelot n’en fera plus, si dist a mon seignor Gauvain :
« Biax niez, essaiez i. »
4. [Handschrift] <+ende> Walewain antwerde wat mins gesciet 5. [Woordverklaring] dan: dat en
6. [Vertaling] — « Sire, fet il, sauve vostre grace, non ferai, 7. [Handschrift] Na dat Lanceloet niet prouen <+en> wille 8. [Handschrift] Wa<+n>t dat<+et> al om niet ware
9. [Vertaling] puis que messires Lancelot n’i velt essaier. G’i metroie la main por noient, 10. [Handschrift] <+waer bi> Men weet dat wel oppenbare
11. [Vertaling] car ce savez vos bien qu’il est assez mieldres chevaliers que je ne sui. » 12. [Handschrift] <+ende> Doe seide die coninc tote hem
13. [Handschrift] <+maer> Niet om te hebbene [.]sward
14. [Vertaling] — « Toutes voies, fet li rois, i essaierez vos por ce que je le voil, ne mie por l’espee avoir. »
Ende falgierde daer ave thant.
1230 Doe seide die coninc: “Nu laet staen!
2232 Gi hebt wel min bevelen gedaen.”
3ende
Lanceloet
4seide te min her Walewaine daer:
[129vc]“Dit sward sal u noch sniden naer
5Dattet u harde leet sal wesen ...”
6235 236
endeWalewain
7antwerde doe te desen:
here
“Al
8haddicker omme wanen sterven saen, Ic hadder af mijns oems wille gedaen!”
9Ende den coninc beraus tier stede
240 Dat hijs Walewaine proven dede.
10240
ende
Doe
11bat hijs Perchevale alsoe houde Dat hijs mede proven soude.
12here
“Ic
13saelt doen herde gerne,” antwerde hi, 244 “In dien dat gi wilt staen
14daer bi.”
15Ende Perchevael dede doe alte hant 245
1. [Vertaling] Et il giete la main et prent l’espee par le heut et sache, mes il ne la puet trere fors.
2. [Vertaling] Et li rois li dist maintenant : « Biax niez, laissiez ester ; 3. [Vertaling] car bien avez fet mon comandement. »
4. [Handschrift] <+ende> Lanceloet seide te min her Walewaine daer 5. [Woordverklaring] naer: diep
6. [Vertaling] — « Messire Gauvain, fet Lancelot, or sachiez que ceste espee vos touchera encore de si pres que vos ne la voldriez avoir baillee por un chastel. »
7. [Handschrift] <+ende> Walewain antwerde doe te desen 8. [Handschrift] <+here> Al haddicker omme wanen steruen saen
9. [Vertaling] — « Sire, fet messires Gauvains, je n’en poi mes ; se je en deusse orendroit morir, si le feisse je por la volenté mon seignor acomplir. »
10. [Vertaling] Et quant li rois ot ceste parole, si se repent de ce que messires Gauvains a fait.
11. [Handschrift] <+ende> Doe bat hijs perchevale alsoe houde 12. [Vertaling] Lors dist a Perceval que il essait a l’espee.
13. [Handschrift] <+here> Ic saelt doen herde gerne antwerde hi 14. [Woordverklaring] wilt staen daer bi: daarop aandringt
15. [Vertaling] Et il dist que si fera il volentiers por fere a mon seignor Gauvain compaignie.
Ane dat sward daer sine hant,
Ende het ontfacht
1hem te doene.
2248 . Doe
3wisten wel alle die barone
Die in die plaetse waren daer,
Dat Lanceloet hadde geseit waer, 250
Ende elc pensde in sinen sin 252 Dat also ware,
4meer no min,
Alse die letteren seiden, ter stonden, Die anden apel gescreven stonden.
5al
Soe
6datmen vord daer niemanne en vant 255 256 Die daer ane wilde doen die hant.
7Ã Walewain sprac toten coninc: “Here, Gi moget nu wel gaen eten vort
8mere.
9want
Gine
10hebt niet nu ter uren
260 Gefalgiert van aventuren.”
11260
ende
Die
12coninc dede gaen eten ter vart Ende liet beide steen ende sward.
13Ende die vander Tavelronden saten
1. [Woordverklaring] het ontfacht hem te doene: het verzette zich daartegen 2. [Vertaling] Si met la main a l’espee et tret, mes il ne la puet avoir.
3. [Handschrift] . Doe[-n] wisten wel alle die barone
4. [Woordverklaring] Dat also ware: dat het inderdaad zo was
5. [Vertaling] Et lors croient bien tuit cil de la place que Lancelot die voir, et que les letres dou pont soient veraies.
6. [Handschrift] <+al> Soe datmen vord daer niemanne <+en> vant 7. [Vertaling] Si n’i a mes si hardi qui main i ost metre.
8. [Handschrift] Gi moget nu wel gaen eten <+vort> mere
9. [Vertaling] Et messire Kex dist au roi : « Sire, sire, par mon chief, or poez vos seurement asseoir au disner quant vos plera :
10. [Handschrift] <+want> Gine hebt niet nv ter vren
11. [Vertaling] car a aventure n’avez vos pas failli devant mengier, ce me semble. » 12. [Handschrift] <+ende> Die coninc dede gaen eten ter vart
13. [Vertaling] — « Alons donc, fet li rois, car ausi en est il bien tens. » [B10] Et lors s’en vont li chevalier et laissent le perron a la [P7] rive.
264 Elc in sijn sitten ende aten.
1Ende daer dienden sonderlinge 265
Vire gecroende coninge
Ende soe vele hogere barone,
2268 Dat wonder was vandien doene.
3Ende daer waren vander Tavelronden
Alle die sittene vol gevonden,
4270 Sonder dat Vreesselijce
5Sitten allene.
6272
endeAlse
7gedient was int gemene Vanden irsten gerechte al dure, Soe gevel daer ene aventure
Dat vander zalen, daer doe in saten 275 276 Die hoge liede alle ende aten,
Beide die vensteren ende die duren Alle loeken toe tier uren,
Datter nieman
8hant ane en
9dede,
1. [Vertaling] Et li rois fet l’eve corner ; si s’asiet en son haut dois, et li compaignon de la Table Reonde s’asieent chascuns en son leu.
2. [Woordverklaring] hogere barone: van de hoogste baronnen
3. [Vertaling] Celui jor servirent laienz quatre roi tuit coroné, et avec aus tant de hauz homes que a merveilles le poïst len tenir.
4. [Handschrift] Alle die sittene vol <+ge>vonden
5. [Handschrift] Sonder dat vreesselijc<+e> sitten allene
6. [Vertaling] Celui jor fu assiz li rois a son haut dois ou palés et ot a lui servir grant
compaignie de hauz barons. Si avint einsi quant il se furent tuit assiz par laienz que il troverent que tuit li compaignon de la Table Reonde furent venu et li siege aempli, fors seulement cil que len apeloit le Siege Perilleus.
7. [Handschrift] <+ende> Alse gedient was int gemene 8. [Woordverklaring] Datter: zonder dat daar iemand 9. [Handschrift] Datter nieman hant ane <+en> dede
280 Daer si alle bi
1scoffierden
2ter stede.
3280
maer
Die
4coninc sprac irst
5te dien:
“Gi heren, wi hebben groet wonder gesien Beide hier ende oc ter
6riviere.
7284 Nochtan soe wanic dat wi scire
Merre dan dit selen sien int hof.”
8285
ende
Binnen
9dien dattie coninc sprac daer of, Quam daer in die zale een out man,
288 Gecleet met witten clederen.
10Nochtan Ne was daer geen riddere di vernam
Te wat steden dat hi in quam.
11290
ende
Hi
12hadde oc enen riddere in die hant 292 Sonder sward ende scilt, ende seide thant:
“Pays moet onder u allen wesen!”
13 [130ra]1. [Handschrift] Daer si alle <+bi> scoffierden ter stede
2. [Woordverklaring] Daer si alle bi scoffierden: waardoor zij zich allen in de maling genomen voelden
3. [Vertaling] Quant il orent eu le premier mes, si lor avint si merveilleuse aventure que tuit li huis dou palés ou il mengoient et les fenestres clostrent par eles en tel maniere que nus n’i mist la main ; et neporquant la sale ne fu pas ennuble ; et de ceste chose furent esbahi et li fol et li sage.
4. [Handschrift] <+maer> Die coninc sprac irst te dien 5. [Woordverklaring] irst: als eerste
6. [Handschrift] Beide hier en<+de oc>ter riuiere
7. [Vertaling] Et li rois Artuz, qui premiers parla, dist : « Par Dieu, bel seignor, nos avons hui veues merveilles et ci et a la rive.
8. [Vertaling] Mes je cuit que nos les verrons encore anuit greignors que ces ne sont. » 9. [Handschrift] <+ende> Binnen dien dattie coninc sprac daer of
10. [Handschrift] Gecleet met witten clederen . nochtan
[Vertaling] Endementres que li rois parloit einsi, si entra laienz uns preudons a une blanche robe, vielz et anciens ;
11. [Vertaling] mes il n’ot chevalier laienz qui seust par ou il i entra.
12. [Handschrift] <+ende> Hi hadde <+oc> enen riddere in die hant
13. [Veraling] Et li preudons venoit a pié et amenoit par la main un chevalier a unes armes vermeilles, sans espee et sans escu. Si dist si tost come il fu en mi le palés : « Pes soit o vos. »
ende
Hi
1seide toten coninc na desen:
“Her coninc, ic bringe hier nu 295
296 Den edelen riddere tote u, Die es van edelen geslachte Comen, ende van groter machte,
Van coninc Davite
2ende vanden vrien
3300 Joseppe van Aromathien.
4300
Daer bi selen comen ten inde Daventuren van des lants inde
5Ende van menegen anderen lande.”
6304 Die coninc was blide te hande
Ende seide toten goeden
7man daer naer: 305
“Wel moetti comen sijn oft es waer Dat gi ons segt hier ter stede,
308 Entie riddere moet wel comen sijn mede!
8want
Bedien
9es hi die gene daer wi
Hopen tenen inde
10te
11bringen bi 310 Daventuren vanden heilegen Grale,
312 Nie en
12was man hier comen soe wale
1. [Handschrift] <+ende> Hi seide toten coninc na desen 2. [Handschrift] Van coninc dauite . ende vanden vrien 3. [Woordverklaring] vrien: edele
4. [Vertaling] Et aprés dist au roi la ou il le vit : « Rois Artus, je t’ameign le Chevalier Desirré, celui qui est estraiz dou haut lignage le Roi David et del parenté Joseph d’Arimacie,
5. [Woordverklaring] van des lants inde: van heel het land
6. [Vertaling] celui par cui les merveilles de cest païs et des estranges terres remaindront. Veez le ci. »
7. [Handschrift] Ende seide toten go<+e>den man daer naer
8. [Vertaling] [B11] Et li rois est molt liés de ceste novele ; si dist au preudome : « Sire, bien soiez vos venuz se ceste parole est veraie, et bien soit li chevaliers venus !
9. [Handschrift] <+want> Bedie<+n> es hi die gene d[-ie]<+aer> wi 10. [Woordverklaring] inde: einde
11. [Handschrift] Hopen tenen inde <+te> bringen bi 12. [Handschrift] Nie <+en> was man hier comen soe wale
Lieden, als hi ons comen sijn sal,
1Ende wi selen hem feeste doen over al.
2Ende soe wie dat hi es nochtan, 315
316 Na dat hi es soe dor
3edelen man Al goet moet heme gescien.”
4ay
“Here,
5gi selet cortelike an sien Een scone begin hier gevallen.”
6320
endeHi ontwapendene do
7met allen, 320
Ende als hi in sinen roc was al bloet Dedi
8hem daer boven een
9sorcoet.
10Die goede man beval den ridder daer 324 Dat hi hem soude volgen naer,
Ende
11hi leidene daer na te hant 325 Daer hi tFreeselike
12Sitten vant,
Ende hi hief op dat siden cleet 328 Ende las die letteren gereet,
1. [Woordverklaring] Nie en was man hier comen soe wale Lieden als hi ons comen sijn sal:
Nooit was een man zo welkom onder mensen als hij ons welkom zal zijn.
2. [Vertaling] Car se ce est cil que nos atendions a achever les aventures del Saint Graal, onques si grant joie ne fut fete d’ome come nos ferons de lui.
3. [Woordverklaring] dor: door en door
4. [Vertaling] Et qui [P8] que il soit, ou cil que vos dites ou autres, je voldroie que biens li venist, puis qu’il est si gentilz hom et de si haut lignage come vos dites. »
5. [Handschrift] <+ay> Here gi selet cortelike an sien
6. [Vertaling] — « Par foi, fet li preudons, vos en verrez par tenz bel comencement. » 7. [Handschrift] <+ende> Hi ontwapendene <+do> met allen
8. [Handschrift] Dedi hem daer bouen een sorcoe[-n]<+t>
9. [Woordverklaring] sorcoet: overkleed
10. [Vertaling] Et lors fet le chevalier tout desarmer ; si remest en une cote de cendal vermeil ; et il li baille maintenant a afubler un mantel vermeil que il portoit sor s’espaule, tout de samit, et par dedenz estoit forrez d’un blanc hermine.
11. [Handschrift] Horizontaal over dit blad is ter hoogte van deze regel een doorlopende rij
‘prickings’ zichtbaar.
12. [Handschrift] Daer hi tf<+r>eeselike sitten vant
Ende daer las hi doe oppenbare
Dat dit Galaats sitten ware.
1330
Ende seide daer toten riddere doe, 332 Dat alle dire waren, horden toe:
“Here, gaet hier sitten alse seker des Alse dat van rechte uwe es!”
2. Hi ginc altehant sitten daer 335
336 Ende seide toten goden man daer naer:
“Gi moget, als gi wilt, wel gaen, Bedie gi hebbet wel gedaen Al dat u te doene bevolen es.
3340 Groet mi minen
4here, den coninc Pelles, 340 Entie vander heileger herbergen algader
Enten Coninc Vischere, minen
5oudervader,
6Ende segt dat icse sal comen sien
344 Tirst dats
7mi stade mach gescien.”
8Ã Di goede man sciet danen na di dinc 345
Ende beval te Gode den coninc.
91. [Vertaling] Quant il l’a vestu et apareillié, si li dist : « Sivez moi, sire chevalier. » Et il si fet. Et il le moinne tout droit au Siege Perilleus delez coi Lancelot se seoit, et souzlieve le drap de soie que cil i avoient mis ; si troeve les letres qui dient: CI EST LI SIEGES GALAAD.
2. [Vertaling] Et li preudons resgarde les letres, si les troeve novelement fetes, ce li est avis, et il conoist le non ; si li dit si en haut que tuit cil de laienz l’oient : « Sire chevaliers, aseez vos ci, car cist lex est vostres. »
3. [Vertaling] Et cil s’asiet tout seurement et dit au preudom : « Sire, or vos en poez raler, car bien avez fait ce que len vos comanda.
4. [Handschrift] Groet mi mi[-n]<+nen> here den coninc pelles 5. [Handschrift] Enten coninc vischere mi[-n]<+nen> ouderuader 6. [Woordverklaring] oudervader: grootvader
7. [Handschrift] Tirst dat<+s> mi stade mach gescien
8. [Vertaling] Et saluez moi toz cels dou saint hostel et mon oncle le roi Pellés et mon aiol le Riche Roi Pescheor, et lor dites de par moi que je les iré veoir au plus tost que je porrai et que je en aurai loisir. »
9. [Vertaling] [B12] Et li preudons se part de laienz et comande le roi Artus a Dieu et toz les autres ausi.
Ende alsmen vrachde wie hi was, 348 Hine wilde niemane berechten das.
1Ende als hi quam daer beneden,
Vant hi liede die sijns ontbeden, 350 Ridders ende oec serjante toe,
352 Ende hi voer sire veerde
2doe.
3Ende alse die ridders sagen dat,
[130rb]Dat Galaat in dat sitten sat,
Dat langen tijt sere ontsien was, 355 356 Hen allen
4hadde groet wonder das,
Om dat hi was soe jonc een man, Wanen hem sulke gratie quam an.
5Si festeerdene doe alle sere
360 Ende daden hem grote ere, 360
Ende si pensden in allen maniren Dat bi heme souden
6falgiren
7Die aventuren vanden Grale, 364 Ende si wisten dat also wale
Ende wildens oec wesen vroet, 365
Na dien dat hem elc verstoet
1. [Vertaling] Et quant len li volt demander qui il estoit, il n’en tint onques plet a ax, ainz respondi tout pleinement qu’il ne lor diroit ore pas, car il le savroient bien a tens se il l’osoient demander.
2. [Woordverklaring] voer sire veerde: vertrok / ging zijns weegs
3. [Vertaling] Si vient au mestre huis dou palés, qui clos ert, si l’uevre et descent en la cort aval ; si troeve chevaliers et escuiers jusqu’a quinze qui l’atendoient et estoient venu avec lui.
Et il monte et se part de la cort en tel maniere qu’il ne sorent plus de son estre a cele foiz.
4. [Handschrift] Hen hadde <allen> groet wonder das
5. [Vertaling] Quant cil de la sale virent seoir le chevalier ou siege que tant preudome avoient redouté, ou tantes granz aventures [P9] estoient ja avenues, si n’i a celui qui n’en ait grant merveille ; car il voient celui si jone home qu’il ne sevent dont tel grace li puist estre venue, se ce n’est de la volenté Nostre Seignor.
6. [Handschrift] Dat bi heme soude<+n> falgiren
7. [Woordverklaring] falgiren: tot een (goed) einde komen
ende
Biden
1sittene, daer hi in sat,
368 Om dat noit man en
2mochte sitten in dat Sonder hi hem en mesfel daer of.
3Alle die waren in dat hof 370
Hildene over meester tien stonden 372 Van al dien vander Tavelronden.
4Lanceloet die
5bi hem sat al dare, Sach op hem ende ward wel geware
Dat hi die selve was dien
6hi 375
376 Riddere gemaect hadde daer bi,
Ende dede hem grote weerde
7ende ere Ende sprac jegen hem te mere
Van vele saken, daer hem af
380 Galaat scone antwerde gaf.
8380
ende
Bohort
9was seker ende blide das Dat et
10gene Lanceloets soene was
1. [Handschrift] <+ende> Biden sittene daer hi in sat
2. [Handschrift] Om dat noit man <+en> mochte sitten in dat
3. [Vertaling] Et la feste comence granz par laienz ; si font honor au chevalier et li un et li autre, car bien pensent que ce soit cil par cui les merveilles dou Saint Graal doivent faillir, et bien lou conoissent par l’esprueve del Siege, ou onques hom ne s’estoit assiz a cui il n’en fust mescheu en aucune maniere, ne mes a cestui.
4. [Vertaling] Si le servent et honorent de quant qu’il pueent, come celui que il tienent a mestre et a seignor par desuz celz de la Table Reonde.
5. [Handschrift] Lanceloet <+die> bi hem sat al dare 6. [Handschrift] Dat hi die selue was [-dien] dien hi 7. [Woordverklaring] weerde: respect
8. [Vertaling] Et Lancelot, qui molt volentiers le resgardoit por la merveille qu’il en a, conoist que ce est cil qu’il a hui fet chevalier novel ; si en a molt grant joie. Et por ce li fet il le
greignor honor que il puet, et le met en parole de maintes choses, et li demande de son estre que il l’en die aucune chose. Et cil, qui auques le conoist et ne l’ose refuser, li respont maintes foiz a ce qu’il li demande.
9. [Handschrift] <+ende> Bohort was seker ende blide das 10. [Handschrift] Dat <+et> gene lanceloets soene was
Ende spracs
1tote Lyonele tier stont 384 Ende makede hem tgene cont
Ende seide: “Nu mogewi wesen 385
Beidegadere blide van desen.
2want
Hem
3staet wel te sine groet here, 388 Ende hi hevets
4goet begin sere!”
5. Een knape was daer die daer nare
Ter coninginne ginc, ende seide hare 390 Dat int Vreesselike Sitten sat
392 Een jonc riddere ende at,
Ende dats wonder hadden daer of
hen
Allen
6die daer waren int hof,
Wanen dat hem die gratie quam.
7395 396 Alse die coninginne dat vernam,
Si seide doe, hem waren ter uren
1. [Handschrift] Ende sprac<+s> tote lyonele t<+i>er stont
2. [Vertaling] Mes Boorz, qui tant est liez que nus plus et qui bien conoist que ce est Galaad, li filz Lancelot, cil qui doit les aventures mener a chief, parole a Lyonel son frere et li dist : « Biau frere, savez vos qui cist chevaliers est qui siet ou Siege Perilleux ? » — « Je nel sai mie tres bien, fet Lyonel, fors tant que ce est cil qui hui a esté noviax chevaliers, que messire Lancelot fist hui chevalier novel de sa main. Et ce est cil dont entre moi et vos avons toute jor parlé, que
messire Lancelot engendra en la fille le Riche Roi Pescheor. » — « Veraiement le sachiez vos, fait Boorz, que ce est il, et qu’il est nostre cousins prochains. Et de ceste aventure devons nos estre molt lié ;
3. [Handschrift] <+want> Hem staet wel te sine groet here 4. [Handschrift] Ende hi heue<+t>s goet begin sere
5. [Vertaling] car ce n’est mie doute qu’il ne viegne encor a greignor chose que chevaliers que je onques coneusse : si en a ja bel comencement. »
6. [Handschrift] <+hen> Allen die daer waren int hof
7. [Vertaling] [B13] Einsi parolent li dui frere de Galaad, et ausi font tuit li autre par laienz. Si en cort tant la novele amont et aval que [P10] la roine, qui en ses chambres mengoit, en oï parler par un vaslet qui li dist : « Dame, merveilles sont avenues laienz. » — « Coment, fet ele ? Di le moi. » — « Par foi, dame, fet il, uns chevaliers est a cort venuz qui a acomplie l’aventure dou Siege Perilleus, et est li chevaliers si juenes hom que toz li siecles se merveille dont cele grace li puet estre venue. »
Gevallen scone aventuren,
Want daer noit riddere toe en
1dochte
400 Dat hire toe comen mochte.
2400
ende
Die
3vrouwe seide daer nare Dat hi een geluckech ridder ware, Die soe sat in dier
4steden
404 Daer noit man toten dage heden
Werdech in te sittene en
5was, 405 Ende dat hi groet geluce
6hadde das.
7ende
Hier
8bi machmen seker sijn des 408 Dat hi die selve riddere es
Die inde vanden aventuren al
Van Grote Bertangen maken sal.
9410 Ã Die coninginne seide doe: “Segt mi,
412 Van wat gescepenessen es hi?”
10Die knape antwerde hare
[130rc]Dat hi die scoenste riddere ware
Dien hi oit vor dien an 415
1. [Handschrift] Want daer noit riddere toe <+en> dochte
2. [Vertaling] — « Voire, fet ele, puet ce estre voirs ? » — « Oïl, fet cil, veraiement le sachiez. »
— « En non Dieu, fet ele, dont li est il molt bien avenu ; 3. [Handschrift] <+ende> Die vrouwe seide daer nare 4. [Handschrift] Die soe sat in die<+r> steden
5. [Handschrift] Werdech in te sittene <+en> was 6. [Handschrift] Ende dat hi groet geluc<+e> hadde das
7. [Vertaling] car cele aventure ne voult onques mes nus hom achever qu’il n’i fust mors ou mehaigniez ainz qu’il l’eust menee a fin. » — « Ha ! Diex, font les dames, tant fu de bone hore nez li chevaliers ! Onques mes hom, tant fust de grant proesce, ne pot avenir a ce que il est avenuz.
8. [Handschrift] <+ende> Hier bi machmen seker sijn des
9. [Vertaling] Et par ceste aventure puet len bien conoistre que ce est cil qui metra a fin les aventures de la Grant Bretaigne, et par cui li Rois Mehaigniez recevra garison. »
10. [Vertaling] — « Biax amis, fet la roine au vallet, se Diex t’ait, or me di de quelle façon il est. »
416 Hadde gesien,
1ende een jonc man, Ende hi scene Lancelote geliken Ende sinen geslechte nameliken, Ende dat int hof liep tale das
420 Dat hi van sinen geslechte was.
2420
ende
Doe
3begerdene die coninginne meer Te besiene dan si dede eer
Ende pensde in haren gedochte 424 Dat Galaat wel wesen mochte,
Die Lanceloet ane Pelles dochter wan, 425 Alsi dus horde secgen daer van.
4ende
Ten
5irsten datmen hadde geten 428 Quam die coninc daer hadde geseten
Galaat,
6ende hief op dat cleet.
7Daer vant hi gescreven gereet 430
Dat tgene
8Galaats sitten was.
9432 Die coninc hadde begeert das
Dat hi sinen name weten woude
1. [Handschrift] Hadde gesien . ende een ionc man
2. [Vertaling] — « Dame, fet il, se Diex m’ait, ce est uns des biax chevaliers dou monde. Mes il est juenes a merveilles, et resemble a Lancelot et au parenté le roi Ban si merveilleusement que tuit cil de laienz vont disant por voir que il en est estrez. »
3. [Handschrift]<+ende> Doe begerdene die coninginne meer 4. [Handschrift] Alsi dus horde secgen daer <+v>an
[Vertaling] Et lors le desirre la roine a veoir assez plus qu’ele ne fesoit devant. Car par ce que ele a oï parler de la semblance pense ele bien que ce soit Galaad, que Lancelot avoit engendré en la fille au Riche Roi Pescheor, einsi com len li avoit ja conté par maintes fois et dit en quel maniere il avoit esté deceuz ; et ce estoit la chose par coi ele fust plus corrouciee vers
Lancelot, se la coulpe en fust soie.
5. [Handschrift] <+ende> Ten irsten datmen hadde geten 6. [Handschrift] Galaat . ende hief op dat cleet
7. [Vertaling] [B14] Quant li rois ot mengié et li compaignon de la Table Reonde, si se leverent de lor sieges. Et li rois meismes vint au Siege Perilleux et leva le drap de soie 8. [Handschrift] Dat <+t>gene galaats sitten was
9. [Vertaling] et trova le non Galaad,
Ende sprac te Walewaine also houde:
“Live neve, wi hebben nu 435
436 Galate, dat secgic hier u,
Dien wi entie vander Tavelronden Begeert hebben so lange
1stonden.
2ende
Nu
3laet ons pensen vort mere
440 Allegadere hem te doene ere 440
Den tijt dat hi hier es int hof, Want hi salre scire sceden of
Om die queste vanden Grale, di saen 444 Beginnen sal na minen waen.”
4ende
Walewain
5antwerde den coninc: “Here, 445 Wi sijn hem sculdech te done ere
Alse den genen die hir comen dede 448 Onse Here bi Sire genadechede,
Ende om te loessene ons lieden
Vanden wondere die gescieden 450
In desen lande ende noch plien
452 In anderen landen oec te
6gescien.”
7Ã Die coninc ginc doe sonder beide
1. [Handschrift] Begeert hebben so lange[-n] stonden
2. [Vertaling] qu’il desirroit molt a savoir. Et il le mostre a mon seignor Gauvain et li dit :
« Biax niez, or avons nos Galaad, [P11] le bon chevalier parfait que nos et cil de la Table Reonde avons tant desirré a veoir.
3. [Handschrift] <+ende> Nu laet ons pensen vort mere
4. [Vertaling] Or pensons de lui honorer et servir tant come il sera avec nos ; car çaienz ne demorra il pas longuement, ce sai je bien, por la grant Queste dou Graal, qui prochienement comencera si come je croi. Et Lancelot le nos a hui fait entendant, qu’il nel deist pas s’il n’en seust aucune chose. »
5. [Handschrift] <+ende> Walewain antwerde den coninc here 6. [Handschrift] In anderen landen oec <+te> gescien
7. [Vertaling] — « Sire, fet messires Gauvain, et vos et nos le devons servir come celui que Diex nos a envoié por delivrer nostre païs des granz merveilles et des estranges aventures qui tant sovent i sont avenues par si lonc tens. »
Tote Galate ende seide:
“Here, willecome sijt nu.
1455
456 Wi hebben lange begert u, Ende wi hebben u nu ter tijt.
2Danc hebs God dat gi comen sijt!”
3“Here, ic quam hier,” seide hi,
460 “Ende ic waest sculdech te done bedi, 460
Want nu moten porren van hene Alle die gesellen gemene
Die de queste selen sonder waen 464 Vanden heilegen Grale bestaen,
Die cortelike nu sal beginnen.”
4465
ende
Die
5coninc seide hierenbinnen:
“Uwer comst was groten
6noet 468 Om te indene dat wonder groet
Dat hier gevalt te
7meneger ure
Ende oc
8om ene aventure 470
Die ons heden es gevallen,
472 Daer af dat falgierden met allen
9Die gene
10die sijn int hof.
11 [130va]1. [Vertaling] Lors vient li rois a Galaad et li dist : « Sire, bien soiez vos venuz : 2. [Vertaling] molt vos avons desirré a veoir. Or vos avons çaienz,
3. [Vertaling] la Dieu merci et la vostre, qui i daignastes venir. »
4. [Vertaling] — « Sire, fet il, je i sui venuz car je le devoie bien fere, por ce que de ceanz doivent movoir tuit cil qui seront compaignon de la Queste dou Saint Graal, qui par tens sera comenciee. »
5. [Handschrift] <+ende> Die coninc seide hierenbinnen 6. [Handschrift] Vwer comst was grote<+n> noet
7. [Handschrift] Dat hier geualt t[-er]<+e> meneger vre 8. [Handschrift] Ende <+oc> om ene auenture
9. [Woordverklaring] falgierden met allen: volledig tekort schoten 10. [Handschrift] Die gene [-alle] die sijn int hof
11. [Vertaling] — « Sire, fet li rois, de vostre venue avions nos molt grant mestier por moltes choses, et por les granz merveilles de ceste terre mener a fin, et por une aventure mener a
Maer gine sulter niet falgiren of
Die te hoefde selt comen van dingen, 475 476 Die de andere niet en
1connen volbringen.
2Daer omme heeft u God gesint hare.”
3ende
Galaat
4antwerde daer nare:
. “Here, wiset mi dan die aventure.”
5480
endeDie coninc leidene daer
6te dire ure, 480 Entie barone die waren daer
Volgeden alle gadere naer, Ende al datter was ter vard
484 Quam ten coninc ende volgeden daer ward.
7ja
Die
8coninginne, alsijt verstont, 485 Si tijdde daer ward, dat si u cont,
Ende met hare vele vrouwen
488 Die dat
9wonder wilden scouwen.
10chief qui hui nos est avenue, a quoi cil de ceanz ont failli.
1. [Handschrift] Die de andere niet <+en> connen volbringen
2. [Vertaling] Et je sai bien que vos n’i faudrez pas, come cil qui devez achever les aventures a qoi li autre avront failli.
3. [Vertaling] Car por ce vos a Diex envoié entre nos, que vos parfaçoiz ce que li autre ne porent onques mener a fin. »
4. [Handschrift] <+ende> Galaat antwerde daer nare
5. [Vertaling] — « Sire, fet Galaad, ou est cele aventure dont vos me parlez ? Je la verroie volentiers. »
6. [Handschrift] <+ende> Die coninc leidene <+daer> te dire vre
7. [Vertaling] — « Et je la vos mosterrai », fet li rois. [B15] Et lors le prent par la main, si descendent dou palés ; et tuit li baron de laienz vont aprés, por veoir coment l’aventure dou perron sera menee a fin. Si i acorrent li un et li autre en tel maniere qu’il ne remest chevalier en tot le palés qui la ne venist.
8. [Handschrift] <+ia> Die coninginne alsijt verstont 9. [Handschrift] Die da[-n]<+t> wonder wilden scouwen
10. [Vertaling] Et la novele parvient maintenant a la roine. Et si tost come ele l’ot dire, si fet oster les tables et dist a quatre des [P12] plus hautes dames qui estoient avec li : « Beles dames, venez avec moi jusq’a la rive ; car je ne lairoie en nule maniere que je ne voie ceste aventure mener a fin, se je i puis onques venir a tens. » A tant descent la reine dou palés et ot
ende
Alse
1die coninc steen ende sward vant,
Hi sprac te Galate te hant: 490
“Dits daventure die ic mene, 492 Tsward te treckene uten stene,
Daer heden toe dede sine macht Selc riddere, dient ontfacht.”
2here
“Dit
3en mach u geen wonder sijn, 495 496 Want die aventure es mijn.
4Om dat ic soude hebben dit sward, Sone brachtic geen harward.”
5Do sloech hi ant sward di hant
500 Ende traect uten stene thant 500
Oft niweren ane vast en
6ware doe, Ende staect te hant inden scoe
7Ende seide
8doe ten coninc mede:
504 “Nu gebrect mi min dant eer dede.
9avec soi grant compaignie de dames et de damoiseles. Quant eles furent a l’eve et li chevalier les virent venir, si comencierent a dire : « Tornez vos, veez ci la roine ! » Si li font maintenant voie tuit li plus proisié.
1. [Handschrift] <+ende> Alse die coninc steen ende sward vant
2. [Vertaling] Et li rois dist a Galaad : « Sire, veez ci l’aventure dont je vos parlai. A ceste espee trere fors de cest perron ont hui failli des plus proisiez chevaliers de mon ostel, qui onques ne l’em porent trere. »
3. [Handschrift] <+here> Dit en mach v geen wonder sijn
4. [Vertaling] — « Sire, fet Galaad, ce n’est mie de merveille, car l’aventure estoit moie, si n’ert pas lor.
5. [Vertaling] Et por la grant seurté que je avoie de ceste espee avoir n’en aportai je point a cort, si com vos poïstes veoir. »
6. [Handschrift] Oft niweren ane vast <+en> ware doe
7. [Toelichting] In de compilatie-versie wordt geen melding gemaakt van het feit dat Galaat zichzelf het zwaard omgordt, wat hoogst ongebruikelijk is in de feodale wereld. De betekenis hiervan is dat Galaat enkel en alleen gehoorzaamheid en loyaliteit verschuldigd is aan de zender van het zwaard in de steen, dat is God zelf.
8. [Handschrift] Ende <seide> doe ten coninc mede
9. [Vertaling] Et lors met la main a l’espee et la trest fors dou perron autresi legierement come