] [ Standard Business Reporting: een uitgelezen kans of juist een zorgenkindje? 2012

2012

S 2228025

Joseph de Jong

[

Standard Business Reporting: een

uitgelezen kans of juist een zorgenkindje?

]

Deze scriptie zal in het teken staan van Standard Business Reporting (SBR). Dit in het kader van de verplichte invoering van SBR per 1 januari 2013 voor communicatie met de overheid.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 1

Voorwoord

Voor u ligt mijn masterscriptie over Standard Business Reporting (SBR), de Nederlandse equivalent van eXtensible Business Reporting Language (XBRL) voor rapportages aan de overheid. Per 1 januari 2013 is SBR de enige aanlevermethode voor IB/VPB rapportages aan de overheid, in de jaren daarna zullen er gefaseerd steeds meer rapportages verplicht in SBR moeten worden aangeleverd totdat dit de enige manier van zakelijke communicatie met de overheid en ook de banken is. Deze scriptie staat in het teken van SBR en de

veranderingen in de administratieve processen waarmee ondernemingen te maken krijgen. Er worden twee typen onderzoek uitgevoerd, namelijk exploratief en toetsend onderzoek. In de onderzoeksopzet zal hier dieper op worden ingegaan. Doel van de scriptie is om te toetsen welke positieve dan wel negatieve gevolgen SBR heeft voor grote ondernemingen. Deze masterthesis schrijf ik ter afsluiting van de master Accountancy & Controlling aan de Rijksuniversiteit Groningen met als afstudeerrichting Accountancy.

Allereerst wil ik de heer E. Rutkens bedanken voor de goede begeleiding tijdens het schrijven van het onderzoek, het meedenken en meehelpen met de problemen en vraagstukken waar ik tegenaan ben gelopen tijdens het schrijven en uiteindelijk het succesvol ten einde brengen van deze masterthesis.

Daarnaast wil ook de die hebben meegewerkt aan dit onderzoek bedanken voor het meewerken aan mijn onderzoek door middel van het invullen van de interview vragenlijsten waarmee deze bedrijven een nuttige bijdrage hebben geleverd aan het beantwoorden van mijn hoofdvraag.

Ook wil ik de heer de onderzoeker aan de Hogeschool van Amsterdam die heeft meegewerkt aan mijn scriptie bedanken. Deze onderzoeker is doet onderzoek naar SBR in de functie van ‘SBR in bedrijf’.

Tenslotte wil ik de persoon bedanken die mijn scriptie heeft doorgelezen en daarbij hem heeft nagekeken op spel- en grammaticale fouten.

Ik wil jullie hierbij heel veel leesplezier toewensen. Joseph de Jong

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 2

Samenvatting

SBR is de standaard voor het uitwisselen van financiële gegevens tussen bedrijven en de overheid die per 1 januari 2013 is ingevoerd in Nederland. Deze manier van

gegevensuitwisseling brengt de nodige veranderingen met zich mee voor zowel

ondernemers, accountants als de overheid. Al lange tijd voor de verplichte invoering van SBR was het draagvlak voor deze standaard erg beperkt onder CFO’s (anoniem 2011a). Nu ondernemingen geen keuze meer hebben en deze standaard moeten implementeren zal er een duidelijk plan moeten worden opgesteld om dit te bewerkstelligen. Dit onderzoek richt zich op ondernemingen die opgenomen zijn in de AEX, de belangrijkste beursindex van Nederland. Deze ondernemingen zijn erg belangrijk voor de overheid door de hoge

belastingen die ze afdragen, maar ook de voor de werkgelegenheid binnen Nederland. Het doel van dit onderzoek is om te onderzoeken welke positieve danwel negatieve gevolgen de invoering van SBR heeft voor ondernemingen die opgenomen zijn in de index.

In het eerste gedeelte van de scriptie wordt een introductie over SBR gegeven. Hier komen achtereenvolgens de geschiedenis en de techniek achter de standaard aan bod. Na dit hoofdstuk zal de lezer een helder beeld hebben wat SBR precies inhoudt, waaruit het is ontstaan en hoe het in zijn werking gaat. Vervolgens wordt er een hoofdstuk gewijd aan de voordelen van SBR. Dit zijn zowel voordelen uit economisch- als uit wetenschappelijk perspectief. Hier komen ook accountant specifieke onderwerpen aan bod op het gebied van informatie asymmetrie en full-disclosure. Deze voordelen zullen naar verwachting in de toekomst een rol gaan spelen. Nadat eerst de voordelen van SBR aan bod komen wordt er in het daaropvolgende hoofdstuk aandacht besteed aan de nadelen van deze standaard. In hoofdstuk vijf zal vervolgens het praktijk onderzoek aan bod komen. Hiervoor zijn vier bedrijven en een te die betrokken is bij SBR geïnterviewd. In het laatste hoofdstuk volgt de conclusie die de literatuur- en praktijkonderzoek samenbrengt en komen ook de beperkingen van het onderzoek en de suggesties voor vervolgonderzoek aan bod.

Uit dit onderzoek blijkt dat de geïnterviewde ondernemingen nog geen duidelijk beeld hebben wat SBR inhoudt en welke gevolgen de standaard gaat hebben voor de

onderneming. Er zullen kosten moeten worden gemaakt om SBR te integreren binnen de onderneming, terwijl grote ondernemingen al een goed werkende interface voor zowel interne- als externe communicatie hebben. De overheid zal de invoering actiever in de hand moeten nemen om ondernemers ervan te overtuigen dat SBR een toegevoegde waarde kan zijn voor de onderneming.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 3

Inhoud

Voorwoord ... 1 Samenvatting ... 2 Inhoud ... 3 1.Inleiding ... 6

1.1 De totstandkoming van het onderzoek ... 6

1.1.1 Inleiding ... 6

1.1.2 Probleemstelling ... 6

1.2 Opzet en structuur van het onderzoek ... 7

1.2.1 Hoofdvraag en deelvragen ... 7 1.2.2 Onderzoekstype ... 8 1.2.3 Onderzoeksdoelgroep ... 8 1.2.4 Wetenschappelijke relevantie ... 10 1.2.5 Conceptueel model ... 12 2.Introductie SBR ... 13 2.1 Inleiding ... 13

2.2 De geschiedenis van de standaard ... 13

2.3 XML: De basis voor XBRL ... 14

2.3.1 De opbouw van XBRL ... 14

2.3.2 Taxonomieën ... 15

2.3.3 Van XML naar XBRL ... 15

2.3.4 De Opbouw van een XBRL rapport ... 15

2.4 XBRL in Nederland ... 17 2.4.1 NL-FRIS ... 17 2.4.2 Digipoort ... 18 2.4.3 SBR ... 19 2.5 Conclusie ... 20 3.De voordelen van SBR ... 21

3.1 SBR kan bijdragen aan het verminderen van informatie asymmetrie ... 21

3.1.1 Informatie asymmetrie... 21

3.1.2 Full Disclosure ... 22

3.1.3 De bijdrage van SBR aan het verminderen van informatie asymmetrie ... 23

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 4

3.3 De drempel voor ondernemingen om aan contininuous reporting te doen wordt lager ... 24

3.4 SBR kan bijdragen aan een verbeterde earnings quality ... 26

3.5 SBR kan bijdragen aan een betere interactie en feedback tussen de onderneming en de gebruikers van de informatie ... 27

3.6 Het consolideren van gegevens van verschillende dochterondernemingen wordt eenvoudiger ... 28

3.7 Door het gebruik van SBR daalt de kans op foutieve invoer van informatie ... 29

3.8 Door het gebruik van SBR zijn de prestaties van ondernemingen beter te benchmarken ... 30

3.9 Conclusie ... 30

4.De nadelen en tekortkomingen van SBR ... 31

4.1 Het integreren van SBR brengt kosten met zich mee ... 31

4.2 Ondernemingen hebben pas profijt van SBR als zij deze standaard volledig begrijpen en steunen ... 31

4.3 SBR is enkel een standaard om te communiceren, geen zelfstandige rapportagestandaard……32

4.4 De leesbaarheid van een SBR document is beperkt... 32

4.5 Conclusie ... 33

5.Het onderzoek ... 34

5.1 Opzet onderzoek en geinterviewden ... 34

5.2 Inhoud vragenlijst en interviews ... 35

5.3 Resultaten... 36

5.3.1 Bekendheid met XBRL Nederland en de informatievoorziening vanuit de overheid ... 36

5.3.2 Verwachtingen van SBR ... 36

5.3.3 Full-disclosure en informatie-asymmetrie ... 37

5.3.4 Gevolgen van SBR voor de onderneming ... 37

5.4 Conclusie ... 38

6. Conclusie ... 39

6.1 Beperkingen van het onderzoek ... 40

6.2 suggesties voor Vervolgonderzoek ... 40

Referenties ... 41

Artikelen en publicaties ... 41

Websites ... 43

Boeken ... 43

Bijlage 1: Opzet Interview ... 45

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 5

Bijlage 3: Interview anonieme onderneming ... 52

Bijlage 4: Interview onderneming 3 ... 55

Bijlage 5: Interview onderzoeker HvA ... 58

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 6

1. Inleiding

In dit hoofdstuk zal in paragraaf 1.1 de totstandkoming en de probleemstelling van het onderzoek worden behandeld. Vervolgens zal in paragraaf 1.2 de structuur van het onderzoek aan bod komen met achtereenvolgens de hoofdvraag en deelvragen, onderzoekstype, onderzoeksdoelgroep en wetenschappelijke relevantie.

1.1 De totstandkoming van het onderzoek

1.1.1 Inleiding

Ooit begonnen in 1990 in Amerika waar enkele computers aan elkaar werden verbonden, is het WWW hedendaags uitgegroeid tot een platform waar 1,7 miljard mensen gebruik van maken (webfoundation.org). In maart 2012 waren er 194 miljoen websites actief en 644 miljoen domeinnamen geregistreerd (Netcraft 2012). In de hedendaagse omgeving zijn er bijna altijd wel apparaten te vinden die direct of indirect verbonden zijn met het internet. Communiceren doen we anno 2013 digitaal via social media als Facebook, Twitter en Whatsapp. Ook het bedrijfsleven ontkomt niet aan communicatie via het internet, is eind jaren negentig de standaard XBRL ontwikkeld.

XBRL staat voor Extensible Business Reporting Language (xbrl.org). XBRL is gebaseerd op de standaard XML (Meer informatie over het ontstaan van XBRL is te vinden in hoofdstuk 2). XML is een taal om een eenduidige structuur in gegevens aan te brengen. XBRL is in de markt gezet met als doel een lastenverlichting te realiseren voor alle betrokken partijen, omdat het communiceren via een uniform ontwikkelde standaard verloopt (Hoffman 2005). Op deze manier wordt er zowel met de overheid, ondernemer, intermediair (accountant) als de bank op dezelfde manier gecommuniceerd.

In 2005 deed de Securities and Exchange Commission (SEC) een proef waardoor

Amerikaanse beursgenoteerde ondernemingen hun jaarcijfers konden aanleveren in XBRL (de Haas en Pasmooij 2005). Deze proef was zeer succesvol, waardoor de SEC besloot XBRL verplicht te stellen voor de 500 grootste beursgenoteerde ondernemingen in Amerika (anoniem 2008). Ook in andere landen kende XBRL een succesvolle introductie. In

Denemarken bijvoorbeeld is de standaard sinds 2012 verplicht (Jacques 2012) en in België levert ruim 95% van de ondernemingen hun jaarrekening in XBRL aan (anoniem 2009).

1.1.2 Probleemstelling

Het succes van XBRL in andere landen is in Nederland ook niet onopgemerkt gebleven. De Nederlandse variant op XBRL, Standard Business Reporting, kortweg SBR is al in

ontwikkeling sinds 2005. Standard staat voor een vooraf gedefinieerde, uniforme manier van gegevensuitwisseling die is vastgelegd in een taxonomie (Zie hiervoor paragraaf 2.3.2). Business betekend in dit geval dat SBR gericht is op het uitwisselen van financiële informatie tussen partijen.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 7 De ministeries van Economie, Landbouw & Innovatie en Financiën hebben in 2011 besloten dat SBR verplicht wordt en geleidelijk vanaf 2013 de exclusieve aanlevermethode is voor rapportages aan de overheid. Als argument voeren zij aan ‘Standard Business Reporting

zorgt voor betere kwaliteit gegevens, sneller rapporteren en hergebruik van gegevens uit de administratie. Snelheid en kwaliteit, kort gezegd’ (anoniem 2011b).

Is het optimisme terecht en biedt de standaard dezelfde voordelen voor het Nederlandse bedrijfsleven? Uit een artikel uit 2011 blijkt dat financiële directeuren de voordelen van SBR niet direct inzien(Wijkstra 2011), terwijl de standaard nog geen twee jaar later wordt

ingevoerd. Een ander onderzoek uit november 2011 bevestigt dit beeld. Dit onderzoek uitgevoerd door ING onder veertien intermediairs concludeert dat ondernemers nog niet nadenken over wat de invoering van SBR en deze standaard algemeen voor hun onderneming gaat betekenen (Boxmeer 2011).

Mogelijk hebben deze resultaten een verband met een eerder onderzoek van (Lybaert 2003). In dit onderzoek ‘externe financiële verslaggeving op het internet in Nederland’ komt naar voren dat er nog veel obstakels zijn voor een naadloze integratie in het Nederlandse bedrijfsleven. Het onderzoek stelt dat ondernemingen hun beleid ten aanzien van het communiceren via massamedia (in dit geval het internet) moeten wijzigen ten behoeve van de investeerders en belanghebbenden, maar dat deze trend nog niet zichtbaar is.

Het gegeven dat veel ondernemers kort voor de invoering van SBR nog niet nadenken over de invoering van deze standaard, gecombineerd met de moeizame aanpassing aan

communicatie via internet is enigszins zorgwekkend. Hoe kan een standaard die verplicht wordt opgelegd succes hebben zonder dat ondernemingen er massaal achter staan? Zijn de ondernemingen niet gevoelig voor de lastenverlichting die wordt beloofd door middel van de invoering van SBR? Deze twee vragen vormen het uitgangspunt voor mijn masterscriptie.

1.2 Opzet en structuur van het onderzoek

1.2.1 Hoofdvraag en deelvragen

Naar aanleiding van de probleemstelling zoals geschetst in paragraaf 1.1.2 wordt de hoofdvraag van dit onderzoek:

‘Welke voor- en nadelen heeft SBR voor ondernemingen die opgenomen zijn in de AEX index en welke gevolgen heeft de invoering van SBR voor deze doelgroep?’

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 8 Naar aanleiding van de hoofdvraag zullen de deelvragen luiden:

1. Wat is SBR?

2. Wat zijn de gevolgen van de invoering van SBR voor in de index opgenomen ondernemingen volgens de literatuur?

3. Wat zijn de voor- en nadelen van SBR voor in de index opgenomen ondernemingen volgens de literatuur?

4. Welke voordelen dan wel nadelen zien de in de index opgenomen ondernemingen in de praktijk van SBR?

5. Welke gevolgen heeft de invoering van SBR voor in de index opgenomen ondernemingen in de praktijk?

In hoofdstuk 2 zal SBR geïntroduceerd worden, hiermee zal tevens de eerste deelvraag beantwoordt worden. Vervolgens zullen in hoofdstuk drie de voordelen en in hoofdstuk vier de nadelen van SBR aan bod komen, die uit het literatuuronderzoek naar voren zijn gekomen. In deze twee hoofdstukken zal een antwoord gegeven worden op de tweede en derde deelvraag. Vervolgens worden deze voor- en nadelen in de praktijk getoetst in hoofdstuk vijf waarna de overige deelvragen worden behandeld en ten slotte wordt in het concluderende zesde hoofdstuk de hoofdvraag beantwoord.

1.2.2 Onderzoekstype

Er zullen twee soorten onderzoek uitgevoerd worden, namelijk exploratief en toetsend onderzoek. Het doel van exploratief onderzoek is om vermoedens van mogelijke verbanden te ontwikkelen aan de hand van een vooraf gestelde hoofdvraag. Toetsend onderzoek door zal deze verbanden vervolgens in de praktijk brengen.

Het exploratieve onderzoek zal plaatsvinden door middel van een literatuurstudie. Tijdens de literatuurstudie zullen de eerste drie deelvragen beantwoord worden. Deze literatuurstudie zal deels beschrijvend en deels informatief zijn. Het doel van de literatuurstudie is om meer te weten te komen over de voor- en nadelen van SBR en welke gevolgen de invoering heeft voor bedrijven genoteerd aan de AEX.

De uitkomst van het exploratief onderzoek zal kwalitatief worden getoetst door middel van diepte-interviews om op deze manier inzicht te krijgen of de gestelde voor- en nadelen ook in de praktijk tot uiting komen.

1.2.3 Onderzoeksdoelgroep

Alle ondernemingen die rapporteren aan de overheid, de KvK of het CBS komen in

aanraking met SBR. In theorie zal elke ondernemer te maken krijgen met SBR. In de praktijk zal dit niet het geval zijn, omdat veel kleine ondernemers hun administratie en aangiftes uitbesteden aan accountants- en administratiekantoren.

De totale doelgroep is daardoor erg breed. Begin 2009 waren er totaal 844.000 bedrijven in Nederland (Konen, 2009). Doordat bedrijven onderling erg verschillen qua aard,

werkzaamheden en activiteiten is het eveneens lastig om de focus te leggen op een type bedrijf of een bedrijfstak.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 9 Het onderzoek met de titel ‘de concurrentiekracht van BV-Nederland’ (KPMG, 2012) richt zich op het belang van Nederlands grootste bedrijven. In dit onderzoek is te lezen dat de top 100 bedrijven in Nederland een bijdrage leveren aan het Bruto Binnenlands Product (BBP) van 13,4%, daarnaast leveren ze elk jaar 0,3% van het jaarlijkse BBP groeipercentage. Tenslotte loopt Nederland het risico 0,4% van het BBP te verliezen mocht er een top tien onderneming uit Nederland verdwijnen.

Deze informatie heeft ertoe geleidt dat de focus ligt op de grootste ondernemingen van Nederland. De 25 beursgenoteerde ondernemingen uit Nederland met de grootste

marktkapitalisatie zijn opgenomen in de AEX en hebben een grote invloed op de economie. Dit zal dan ook de doelgroep van dit onderzoek worden.

Figuur 1: De nettowinst, omzet, vrije kasstroom en diverse andere gegevens van de aan de AEX genoteerde bedrijven in 2009 (Jansen en Kraus, 2010).

Zoals in de afbeelding hierboven te zien bedroeg de totale omzet van AEX ondernemingen in 2009 ruim €488 miljard. Hierdoor nemen deze ondernemingen een significante positie in binnen de economie in Nederland. Deze groep ondernemingen staan door hun omvang logischerwijs de grootste veranderingen in de bedrijfsvoering te wachten. Deze bedrijven bevatten vaak grote, uitgebreide en complexe administratieve processen waardoor het veel tijd kost om SBR te implementeren binnen de organisatie. Het is relevant omdat deze bedrijven een grote impact hebben, daarnaast kunnen in de index opgenomen bedrijven een voorbeeld functie vervullen.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 10 Om de doelgroep verder in te perken is besloten om de focus te leggen op ondernemingen die statutair gevestigd zijn in Nederland. Hierdoor blijven er 21 bedrijven over die tot de doelgroep van dit onderzoek behoren. Het doel is om vijf betrokken personen uit de overgebleven ondernemingen te spreken die betrokken zijn bij de invoering van SBR om ongeveer 20% van de totale doelgroep te hebben geïnterviewd. De geïnterviewde personen krijgen vragen voorgelegd waarin de bevindingen uit de literatuurstudie zijn verwerkt. De interviews hebben tot doel het bevestigen dan wel ontkrachten van de conclusies van het literatuuronderzoek.

1.2.4 Wetenschappelijke relevantie

Wereldwijd zijn veel landen al bezig met XBRL en de effecten die het heeft op het

bedrijfsleven en dan vooral op het gebied van gegevensuitwisseling (o.a. Yoon et al. 2011; Bonsón et al. 2009). In Nederland is de non-profit organisatie XBRL Nederland opgericht die zich bezig houdt met de taxonomie voor Nederlandse standaarden en wet- en regelgeving onder de noemer Standard Business Reporting (SBR); de Nederlandse equivalent van XBRL. De diverse bijeenkomsten over SBR zijn een groot succes (anoniem, 2011c). De Nederlandse overheid is uitgesproken voorstander SBR en dit heeft ertoe geleid dat de standaard verplicht wordt.

Voordat de standaard verplicht werd in Nederland en omgedoopt werd in SBR, is XBRL in Nederland ook enige tijd een populair onderzoeksonderwerp geweest. Sinds de oprichting van de organisatie XBRL Nederland in november 2003, is er veel gepubliceerd over de voor- en nadelen en gevolgen voor het bedrijfsleven. Hoffman et al. (2005) hebben een business case voor XBRL opgesteld waarin de verschillende voor- en nadelen van XBRL uiteengezet worden. Dit onderzoek is echter gericht op de Amerikaanse markt.In Amerika wordt de markt sterker gereguleerd door de overheid door middel van de SOx wetgeving. Hierdoor is niet alle onderzoek representatief voor de Nederlandse economie, omdat de overheid hier de markt veel minder reguleert. Hierdoor blijft onderzoek gericht op de Nederlandse economie relevant om te kijken hoe de overheid SBR gaat introduceren en hoe het bedrijfsleven hiermee omgaat. Hiervoor zal onderzoek moeten worden gedaan om de voor- en nadelen van SBR op een rij te zetten en deze in de praktijk te toetsen.

Naast de gevolgen voor ondernemingen blijkt uit onderzoek van Paul Staal van ING dat de invoering van SBR ook gevolgen gaat hebben voor de werkzaamheden van accountants. Volgens Paul Staal zullen vooral in het Midden en Klein Bedrijf (MKB) de tarieven onder druk komen te staan, omdat voor kredietrapportages nog maar weinig werk hoeft te worden verricht (Boxmeer, 2012). Het gevolg hiervan is dat accountants hun verdienmodel dusdanig hierop zullen moeten aanpassen (Nierop, 2011).

SBR heeft tenslotte ook voordelen voor beleggers. Het draagt bij aan het reduceren van informatie asymmetrie, hier wordt uitgebreid op in gegaan in paragraaf 3.1.1. Eerdere onderzoeken toonden dit al aan, bijvoorbeeld op de Koreaanse beurs (Hyungwook et al. 2011). Dit is het gevolg van het feit dat er tijdig kan worden gerapporteerd waardoor er zelfs continue informatie voor aandeelhouders en beleggers beschikbaar kan komen, zodat zij rationelere beslissingen kunnen nemen en zo het besluitvormingsnut kunnen ophogen. Doordat Koreaanse bedrijven net als Nederland aan de IFRS rapportageregels moeten

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 11 voldoen, kan dit onderzoek ook representatief zijn voor de Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen.

De bevindingen uit het onderzoek van Hyungwook et al. (2011) worden ook bevestigd in een onderzoek door Geerings et al. (2003), hierin wordt gesteld dat zowel beleggers als de onderneming voordeel kunnen hebben bij het gebruik van het internet om snel informatie te verspreiden om zo de beleggers te informeren.

Een ander argument dat geldt voor SBR, is dat het kan bijdragen aan full-disclosure, omdat het makkelijker wordt om informatie te communiceren. Zo kunnen ondernemingen via één taxonomie communiceren met belanghebbenden. Vanuit het SBR-pakket is het mogelijk om snel de informatie op te vragen die gewenst is, zo kan de onderneming snel informatie voor de juiste doelgroep beschikbaar stellen. Full-disclosure zal verder uiteen worden gezet in paragraaf 3.2.

Samenvattend is de combinatie van de verplichte invoering van SBR en de beperkte kennis en terughoudendheid bij ondernemingen een belangrijke reden om dit onderzoek uit te voeren. Vooral omdat SBR zich specifiek op de Nederlandse markt richt en hier nog vrijwel geen onderzoek naar is verricht.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 12

1.2.5 Conceptueel model

Figuur 2: Conceptuele weergave van het onderzoek.

Het model hierboven is schematische weergave van de problematiek die ten grondslag ligt aan deze scriptie.

Het zwarte vak met het cijfer één geeft SBR vanuit het overheidsperspectief weer. De overheid stelt de invoering van SBR verplicht waardoor ondernemingen verplicht zijn om te rapporteren in SBR. Deze rapportages komen uiteindelijk weer terug bij de overheid. Het blauwe ondernemersperspectief met cijfer twee echter houdt zich vooral met andere aspecten van SBR bezig. Het is voor ondernemingen relevanter om te zien welke gevolgen de invoering van SBR heeft, welke kosten het met zich meebrengt en eventuele andere gevolgen.

Deze scriptie zal trachten om beide perspectieven te verklaren, de gevolgen in kaart te brengen en kijken of beide perspectieven kunnen worden samengebracht waarbij zowel de overheid als de ondernemingen profijt kunnen hebben van SBR.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 13

2. Introductie SBR

In dit hoofdstuk zal de historie van XBRL in algemene zin aan bod komen om vervolgens beknopt de geschiedenis van XBRL in Nederland tot aan de naamswijziging in SBR te beschrijven. Vervolgens zal de werking van SBR beschreven worden en ten slotte zullen de voor en nadelen van deze standaard besproken worden.

2.1 Inleiding

Ook het bedrijfsleven ontkomt niet aan de digitaliserende wereld. Het internet biedt volop kansen om financiële gegevens op een efficiënte, snelle en goedkope manier uit te wisselen. Het gevolg was dat het bedrijfsleven behoefte had aan een standaard die het mogelijk maakt om gegevens op uniforme manier uit te wisselen zodat deze direct door computers verwerkt, bewerkt en uitgewisseld kunnen worden. Het was Charles Hoffman die in 1998 op het idee kwam om een uniforme standaard te ontwikkelen wat later XBRL zou worden. In de volgende paragraaf ga ik uitgebreider in op de geschiedenis achter de standaard.

2.2 De geschiedenis van SBR

Zoals al eerder genoemd vond XBRL zijn oorsprong in 1998. In april dat jaar onderzocht de Amerikaanse accountant Charles Hoffman de mogelijkheden om met behulp van XML (de standaard waarop XBRL is gebaseerd) elektronisch financiële informatie te rapporteren en jaarrekeningen op basis van XML op te stellen. Hoffman begon prototypes te ontwikkelen voor elektronische jaarrekeningen en controle schema’s op basis van deze standaard. In juli 1998 presenteerde hij zijn bevindingen aan de voorzitter van het hoogste accountantsorgaan in Amerika, het AICPA, die vervolgens een onderzoek naar de mogelijkheden instelde. In oktober van dat jaar werden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd aan het AICPA. Naar aanleiding van dat onderzoek werd besloten om een prototype set van financiële overzichten te ontwikkelen. Dit prototype werd afgerond op 31 december 1998. Begin 1999 bevestigden de voorzitter van de AICPA en Hoffman dat XML belangrijk is voor de toekomst van het accountantsberoep. De AICPA vraagt om een business case voor de verdere uitrol van XML en specifiek de op XML gebaseerde jaarrekening. De codename voor dit project was XFRML. Zes maanden later was de business case afgerond door vier

accountants. Vanaf toen begon het snel te gaan. In juli 1999 besloot de raad van bestuur van de AICPA het project te financieren en een maand later werd het XFRML Steering

Committee opgericht. Aan dit committee namen twaalf bedrijven deel waaronder de BIG-4

accountantskantoren. Vanaf die maand begon het AICPA met het creëren van de XML

financial reporting specification, de standaard waaraan op XML gebaseerde jaarrekeningen

moeten voldoen.

In april 2000 werd de naam van het XFRML steering committee gewijzigd in XBRL steering committee en tenslotte werd in juli 2000 de eerste XBRL specificatie (1.0) voor Amerikaanse bedrijven gelanceerd, XBRL for financial statements. In december 2001 komt XBRL

taxonomie versie 2.0 beschikbaar. Later in dit hoofdstuk zal er uitgebreider worden ingegaan op de taxonomieën achter XBRL (Perry, 2000).

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 14

2.3 XML: de basis voor XBRL

2.3.1 De opbouw van XML

De basis voor XBRL is Extensible Markup Language, kortweg XML. XML is een open standaard van het World Wide Web Consortium (W3C) voor het vertalen en uitlezen van documenten dat geschikt is voor gebruik door zowel mensen als computers. Deze standaard vond zijn oorsprong in 1998 (Harold & Means, 2004). XML wordt meestal gebruikt om informatie op een dusdanige manier te ordenen dat het door een applicatie overzichtelijk kan worden weergegeven.

XML moet niet verward worden met HTML. XML is ontwikkeld om data uit te wisselen, structureren en op te slaan, hier ligt de focus op de data zelf. HTML is ontwikkeld om data weer te geven, hierbij ligt de focus op de lay-out om de data weer te geven. Hieruit komt meteen het grootste voordeel van XML naar voren: documenten gemaakt volgens deze standaard worden door elk programma op dezelfde manier weergegeven. Zo treden er geen compatibel issues op zoals dat het geval kan zijn bij HTML.

Figuur 3: een voorbeeld van een weerbericht geschreven in XML (Passier, z.j.)

Een XML document bestaat uit verschillende onderdelen. Allereerst de tag, de value en het

element. De tag geeft aan dat een element begint (begin tag) of eindigt (eind tag). De value

is het gegeven binnen de tag. Het element is de tag en de value samen. In het voorbeeld op de vorige pagina zijn de haakjes om <weerbericht> de tag, is het weerbericht de value en zijn deze twee onderdelen samen het element. Een element is verder uit te splitsen in sub

elementen als onderdeel binnen een element. In het voorbeeld is <weerstation> een sub

element.

Een XML document begint altijd met het versienummer van de XML standaard die wordt gebruikt gevolgd door de taal die gebruikt wordt. In dit voorbeeld zijn het achtereenvolgens versie 1.0 en UTF-8. Een groot XML document is gestructureerd in verschillende elementen. Uiteindelijk zal dit leiden tot een gestructureerd overzicht van alle data die het

XML-document bevat. <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?> <weerbericht> <weerstation> <naam>Amundsen-scott</naam> <land>Antarctica</land> </weerstation> <datumTijd tijdzone="GMT+12"> <datum>08-sep-2005</datum> <localeTijd>10:30 AM</localeTijd> </datumTijd> <temperatuur eenheid="C">-69</temperatuur> <luchtdruk eenheid="hPa">951</luchtdruk> <weerbeeld>geheel bewolkt</weerbeeld> <wind> <richting>N</richting> <snelheid eenheid="km/u">16</snelheid> </wind> </weerbericht>

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 15 Gegevens kunnen daarnaast ook voorkomen als waarde van een attribuut. Attributen kunnen worden gebruikt om extra informatie te geven aan een element. In het voorbeeld is het getal zestien de waarde van het attribuut snelheid.

2.3.2 taxonomieën

Alle vooraf gedefinieerde labels worden samengevoegd in de zogenaamde taxonomie. De taxonomie vormt het hart van het XBRL concept. In de XBRL taxonomie wordt de

rapportagestandaard vastgelegd, bijvoorbeeld de RJ of IFRS standaard. XBRL Nederland geeft de volgende definitie voor een taxonomie: ‘een rapport woordenboek met

rapportagedefinities, waarin onder andere is beschreven hoe de labels met elkaar in verband staan, wat erop vermeldt wordt en aan welke voorschriften moet worden voldaan’ (Hoekstra,

2012). Deze taxonomie bevat de betekenis van alle benodigde elementen en attributen voor je juiste weergave van gegevens, maar bevat zelf geen informatie. Financiële XBRL

rapportages in Nederland worden opgesteld met behulp van SBR en de

verslaggevingsregels die zijn vastgelegd in de taxonomie. Elk jaar brengt XBRL Nederland een vernieuwde versie uit van de SBR taxonomie. Deze taxonomie bevat alle benodigde gegevens om de aangiftes af te leveren bij de belastingdienst evenals een format voor de rapportages aan het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Kamer van Koophandel.

2.3.3 Van XML naar XBRL

Zoals gebleken bestaat het kloppend hart van XML uit tags. Bij een standaard XML bestand mag de auteur zelf de tags kiezen (Richards 2002). Het is hierbij uiteraard van belang dat de tags overeenkomen met de inhoud. Doordat de tags vrij te kiezen zijn, zal het in de praktijk zelden voorkomen dat er twee XML bestanden zijn met overeenkomstige tags. Dit is lastig wanneer dezelfde informatie uitgewisseld wordt tussen verschillende partijen, omdat deze immers van elkaars tags op de hoogte moeten zijn om de informatie correct uit te lezen. Bij het gebruik van XBRL is deze vrijheid ingeperkt. Voor een XBRL-document zijn deze tags vooraf gedefinieerd. Hierdoor wordt erop toegezien dat iedereen voor dezelfde informatie dezelfde labels (Nederlands voor tags) gebruikt zodat uiteindelijk dezelfde informatie uniform wordt weergegeven, ongeacht het programma dat gebruikt wordt. XBRL is zodoende een aanvulling op XML om informatie gestroomlijnd weer te geven.

2.3.4 De opbouw van een XBRL rapport

Zoals uit de voorgaande hoofdstukken blijkt bestaat een XBRL document uit meerdere onderdelen. Deze onderdelen vormen samen het XBRL instance document. Een

schematische weergave van alle onderdelen is samengevat in het schema op de volgende pagina

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 16 Figuur 4: Alle onderdelen die een XBRL instance document kan bevatten (Richards, 2012)

In het XML schema file (ook wel XBRL Instance document genoemd) zijn alle basisgegevens opgeslagen, bijvoorbeeld de waarde van de activa op de balans of de omzet als onderdeel van de resultatenrekening. Dit is het enige bestand dat vereist is om te downloaden. De overige gegevens (linkbases) worden automatisch gedownload omdat deze zijn gekoppeld aan het XML schema file.

De XBRL linkbases bevatten alle koppelingen tussen elementen, taxonomieën en gebruikte accountingstandaarden. Het linkbase label bestand is de basis voor de ordening van alle gegevens van een XBRL document. In het label bestand worden alle elementen gedefinieerd die gebruikt worden in het desbetreffende XML bestand maar ook de eventuele

ondersteuning voor meerdere talen. Een ander belangrijk onderdeel van dit label bestand is dat er voorwaardes gesteld kunnen worden aan de labels die worden toegewezen. Zo zou er bij winst een ander label aan het betreffende element moeten worden gekoppeld dan

wanneer er verlies wordt geleden.

Het reference bestand zorgt vrij vertaald voor de referenties tussen de gebruikte taxonomie en de gebruikte accountingstandaard. Een goed voorbeeld is een XBRL instance document dat is opgesteld volgens de taxonomie NTP 2012, deze wordt gebruikt voor rapportage aan zowel de Belastingdienst, Kamer van Koophandel als het CBS. Hierbij kan het voorkomen dat dezelfde elementen verschillend moeten worden weergegeven; hier zorgt het reference bestand voor. Vervolgens zorgt het presentation bestand ervoor dat de gegevens

gestructureerd worden weergegeven, zo zal op de balans de MVA boven de liquide middelen worden weergegeven en in de resultatenrekening zal de omzet bovenaan komen te staan. Het calculation bestand bevat zoals de naam al suggereert informatie over welke elementen bij elkaar opgeteld moeten worden of juist afgetrokken; zoals de kostprijs verkopen van de omzet afgetrokken moet worden om tot het bedrijfsresultaat te komen. Het definition bestand tenslotte geeft de relaties weer tussen elementen en sub-elementen. Het zorgt ervoor dat alle sub-elementen onder het juiste element worden weergegeven.

Dit zijn samengevat de bestanden waar een XBRL document uit kan bestaan. In de praktijk is het niet verplicht om al deze bestanden te gebruiken.

• XML Schema File (.xsd file) • XBRL Linkbases (.xml files) for:

• Labels • References • Presentation • Calculations, and • Definitions

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 17

2.4 XBRL in Nederland

In Nederland duurde het tot november 2002 voordat XBRL Nederland werd opgericht. XBRL-Nederland is een non-profit initiatief van verschillende instanties waaronder ondernemingen en de overheid. De organisatie werd opgericht omdat er behoefte was aan informatie over de toepassingsmogelijkheden van XBRL en onderlinge uitwisseling van kennis en ervaring (anoniem, z.j.). Het doel van de organisatie is daarnaast om gezamenlijk met de overheid en het bedrijfsleven de Nederlandse XBRL taxonomie verder te ontwikkelen.

Dit leidde al snel tot een nationaal initiatief, het Nederlandse Taxonomie project (NTP). Dit project ging in 2004 van start en in 2005 kwam versie 0.1 van het NTP uit. De bekendheid onder Nederlandse ondernemingen was op dat moment echter erg beperkt (Computable, 2004).

Pas in 2006, toen in Nederland een convenant tussen vijftig bedrijven en de overheid werd gesloten, is de ontwikkeling van XBRL pas echt op gang gekomen. Het gevolg was dat de overheid per 1 januari 2007 de eerste stap heeft gezet door aan ondernemers de

mogelijkheid te bieden om diverse rapportages door middel van XBRL aan te leveren. Vanaf 2008 kunnen ondernemingen de aangifte omzetbelasting (OB) en Intracommunautaire leveringen (ICL) via XBRL aanleveren.

2.4.1 NL-FRIS

De eisen waaraan een XBRL assurance instance document (die volgens de NT2012 taxonomie is opgesteld) moet voldoen in Nederland zijn vastgelegd in de NL-FRIS documentatie. FRIS staat voor Financial Reporting Instance Standards. De NL-FRIS is gebaseerd op de internationale FRIS 1.0 en is een aanvulling voor Nederlandse rapportages. Het doel hiervan is dat er zo min mogelijk overlap bestaat tussen deze twee standaarden. De FRIS standaard is geen onderdeel van de XBRL standaard maar is wel een voorwaarde voor het opstellen van rapportages aan de hand van het NT2012 taxonomie (Nederlandse

overheid, 2011). Elke keer als er nieuwe versie van de Nederlandse Taxonomie wordt vrijgegeven zal er ook een nieuwe versie van de NL-FRIS worden opgesteld. De laatste versie van NL-FRIS werkt daarom ook alleen met de laatste versie van de Nederlandse Taxonomie.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 18 Schematisch ziet het voorgaande er zo uit:

Figuur 5: De taxonomie voor een Nederlands SBR document en de uiteindelijke belanghebbenden van SBR

2.4.2 Digipoort

Nadat de documenten zijn opgesteld volgens de richtlijnen van BW2:Titel 9, RJ, IFRS, NT2012 en NL-FRIS moeten de documenten vervolgens worden verzonden naar de desbetreffende instantie (Belastingdienst, Kamer van Koophandel of het CBS). Om dit zo soepel en effectief te laten verlopen heeft de overheid de Digipoort ontwikkeld (digipoort, z.j.). De Digipoort is als het ware de digitale brievenbus van de overheid. Ieder bedrijf dat is aangesloten kan zijn digitale documenten naar deze brievenbus sturen. De overheid zorgt er vervolgens voor dat het document bij de betreffende instantie terecht komt.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 19

2.4.3 SBR

In 2009 hebben de banken en overheid een convenant gesloten voor het uitwisselen van jaarcijfers via XBRL. Vanaf dat moment zijn de drie grote banken (ABN Amro, Rabobank en ING) overgegaan op het verstrekken van kredietinformatie via XBRL. In hetzelfde jaar wordt de naam van het NTP gewijzigd in Standard Business Reporting (SBR). Als grootste

voordeel om te rapporteren volgens deze standaard wordt de eerdergenoemde

lastenverlichting aangedragen. De overheid heeft besloten dat per 1 januari 2013 de aangifte VPB en IB alleen nog maar via SBR kan worden aangeleverd en per 1 januari 2015 dienen alle rapportages volgens deze Nederlandse interpretatie van XBRL te worden aangeleverd.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 20

2.5 Conclusie

De afgelopen vijftien jaar is het internet wereldwijd snel in opkomst. Ook de zakelijke dienstverlening ontsnapt niet aan deze trend. Aan het eind van de jaren ‘90 werd XML gemeengoed en Charles Hoffman zag hierin mogelijkheden om er een standaard uit te ontwikkelen waarmee financiële rapportages simpel, gestructureerd en uniform konden worden uitgewisseld en zo werd XBRL geboren.

In de jaren erna werd XBRL Nederland opgericht met als doel om deze standaard ook wijdverbreid in Nederland te verspreiden en hieruit is de Nederlandse Taxonomie geboren. Vanaf 2013 en de jaren erna moeten ondernemers steeds meer rapportages in het SBR formaat aanleveren. Dit zorgt ervoor dat de komende jaren de accountancy grote

veranderingen staat te wachten die mogelijk leiden tot een permanente verandering van de werkzaamheden van een accountant.

De opbouw van een SBR bestand is schematisch gezien vrij eenvoudig. De basis voor een SBR/XBRL instance document is het XML schema file en de Linkbases bestanden. In de XML base file bevinden zich de gegevens zelf en in de linkbases files de manier waarop deze gegevens moeten worden weergegeven.

De Nederlandse overheid is al een aantal jaren bezig om het voor ondernemers eenvoudiger te maken om te rapporteren in SBR. Zo heeft de overheid de digitale brievenbus digipoort opgericht en is de NL-FRIS standaard in het leven geroepen om overzichtelijk weer te geven waaraan een Nederlandse instance assurance document moet voldoen.

Dit zal uiteindelijk moeten leiden tot een uniforme communicatiestandaard voor het rapporteren van financiële gegevens op basis van SBR voor alle ondernemingen in Nederland.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 21

3. De voordelen van SBR

Het meest besproken voordeel van SBR volgens de overheid is de lastenverlichting voor bedrijven. SBR heeft echter nog veel meer voordelen volgens de literatuur. Zo kan SBR bijdragen aan het verminderen van informatie asymmetrie, bijdragen aan een betere earnings quality, eenvoudige consolidatie van gegevens en het makkelijker kunnen

benchmarken van cijfers tussen bedrijven onderling. Deze voordelen zullen in dit hoofdstuk worden uitgewerkt.

3.1 SBR kan bijdragen aan het verminderen van informatie asymmetrie

3.1.1 Informatie asymmetrie

Informatie asymmetrie is een van de bestaansredenen van het accountantsberoep. (o.a. Limpberg 1932). Information asymmetrie houdt in dat er tijdens een transactie tussen 2 twee partijen, een van de twee partijen een informatievoordeel heeft ten opzichte van de andere partij. De andere partij is hiervan op de hoogte (Scott 2009, p. 13). Er zijn twee types informatie asymmetrie te onderscheiden:

Adverse selection: ‘Een of meer partijen hebben een informatievoordeel bij een zakelijke

transactie, of een potentiële zakelijke transactie ten opzichte van andere partijen.’ (Scott

2009, p.13)

Moral Hazard: ‘Een of meer partijen kunnen bij een zakelijke transactie, of een potentiële

zakelijke transactie hun acties of gedrag observeren terwijl andere partijen dit niet kunnen.’

(Scott 2009, p.14)

Limpberg (1932, p.3) stelt dat het maatschappelijk verkeer behoefte heeft aan een onafhankelijk oordeel over de verantwoording van bestuurders van ondernemingen. Een intern accountant die onder de hiërarchie van de leiding staat zal geen onafhankelijk oordeel kunnen geven. Bestuurders van ondernemingen hebben vaak de beschikking over privé informatie terwijl de aandeelhouders van deze ondernemingen alleen de beschikking hebben over publiek beschikbare informatie. Hieruit is te concluderen dat de accountant zijn functie te danken heeft aan de informatie asymmetrie die bestaat tussen de

belegger/aandeelhouder en de directie van de onderneming.

Uit het onderzoek van Diamond en Verricia (1991)komt naar voren dat als er meer informatie wordt prijsgegeven voor de markt, de informatie asymmetrie wordt verminderd doordat de beleggers over meer informatie beschikken en dit komt weer ten goede aan de aandelenprijs. Institutionele beleggers profiteren hiervan, omdat zij op deze manier betere beslissingen kunnen nemen ten aanzien van het verwachte toekomstig rendement van hun aandelen. Zij zullen in dit geval grotere aandelenorders uitvoeren om een grotere positie of juist kleinere positie te verwerven in de onderneming. Dit effect zal vooral zichtbaar zijn bij

grote (beursgenoteerde) ondernemingen, omdat de handel in deze ondernemingen het

grootst is. Doordat institutionele beleggers grote posities in deze bedrijven innemen zullen de kosten voor de onderneming om kapitaal aan te trekken verminderen, omdat er meer

uniformiteit bestaat over de beslissingen die de beleggers zullen nemen, simpelweg door het feit dat er minder transacties zijn. Dit zal weer leiden tot een hogere aandelenprijs, omdat deze ondernemingen als meer betrouwbaar worden gezien (Diamond en Verricia 1991).

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 22 Het is voor deze institutionele beleggers echter van belang dat er enige vorm van informatie asymmetrie zal bestaan om te voorkomen dat market makers1 zich terugtrekken uit de handel. Deze market makers zorgen ervoor dat de handel in de aandelen blijft bestaan, wat uiteindelijk ten goede komt aan de aandelenkoers, omdat er meer wordt gespeculeerd. Concluderend valt te zeggen dat SBR de drempel om meer informatie vrij te geven kan verlagen. Zien de ondernemingen ook het voordeel in van de vermindering van informatie asymmetrie of zijn er argumenten te noemen in de praktijk die hierbij niet aan bod zijn gekomen? In het praktijkonderzoek zal getracht worden hier antwoord op te vinden.

3.1.2 Full disclosure

Beleggers nemen beslissingen aan de hand van de informatie waar zij de beschikking over kunnen hebben. Hoe meer informatie er beschikbaar is op de aandelenmarkt, hoe beter de aandelenprijs de kennis en de capaciteit van het verwerken van informatie van investeerders weergeeft, hoe efficiënter de aandelenmarkt is (Scott 2009). De efficiency van een

aandelenmarkt is belangrijk voor de financial accounting, het leidt namelijk tot het concept van full-disclosure. Hoe meer informatie er door ondernemingen wordt vrijgegeven, hoe efficiënter een markt kan werken. Full-disclosure is daarom belangrijk voor beleggers, immers hoe meer financiële informatie een onderneming prijsgeeft, hoe beter zij een beslissing kunnen nemen.

De aandelenprijs kan echter nooit volledig informatief zijn, omdat in dat geval alle informatie over de onderneming in de aandelenprijs wordt weerspiegeld. Het gevolg is dat er geen handel meer plaatsvindt in aandelen van de desbetreffende onderneming, omdat de handel in aandelen normaal gesproken impliceert dat er nieuwe informatie is of wordt vrijgegeven over de onderneming. Beleggers zullen hun aandelen dan nooit willen verkopen of het aandeel kopen omdat ze altijd slechter af zullen zijn (Scott 2009). Daarom is er op de aandelenmarkt vrijwel altijd sprake van een partieel informatieve prijs, omdat er ook

beleggers zijn die niet handelen op basis van de beschikbare informatie (Scott 2009). Als de aandelenmarkt volledig efficiënt is, zal er geen bestaansrecht voor accountants en financiële specialisten meer zijn en in meer algemene zin voor de financial accounting. Dit komt doordat alle informatie al bekend en verwerkt is de aandelenprijs en zo de rol van de verslaggeving vervalt, zie ook het figuur op de volgende bladzijde.

Full-disclosure maakt hierdoor deel uit van informatie asymmetrie, omdat ondernemingen steeds de overweging maken tussen de kosten om informatie publiekelijk bekend te maken en het verwachte nut van deze vrijgegeven informatie.

1

Market maker: Een market maker is een beurshandelaar die de handel in aandelen, opties of effecten onderhoudt. Hij verdient voornamelijk aan het verschil tussen koop en verkoopprijzen. De market maker is een algemeen geformuleerde naam, in de praktijk kan zijn naam of functie verschillen per beurs of land.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 23 Figuur 7: De rol van financiële verslaggeving – Scott (2009)

De mogelijkheid van insiders om te profiteren van het informatievoordeel dat ze hebben is onderdeel van het adverse selection probleem. Investeerders weten dat insiders over privé-informatie beschikken waar zij niet over kunnen beschikken. Dit vormt een risico voor deze groep, omdat insiders betere beslissingen kunnen nemen naar aanleiding van hun

informatievoordeel. Doordat beleggers over het algemeen risico-avers (Scott 2009) zijn, kan dit de kosten om kapitaal aan te trekken verhogen voor ondernemingen die weinig informatie vrijgeven.

3.1.3. De bijdrage van SBR aan het verminderen van informatie asymmetrie

Het onderzoek van Yoon et al. (2011) is heel belangrijk geweest voor de acceptatie van XBRL. Dit onderzoek of de invoering van XBRL leidt tot het reduceren van informatie asymmetrie op de Koreaanse aandelenbeurs. Korea is een van de eerste landen die een concrete invulling aan XBRL heeft gegeven en sinds 2007 zijn beursgenoteerde

ondernemingen in Korea verplicht om rapportages aan te leveren in XBRL. De conclusie van het onderzoek is dat XBRL inderdaad informatie asymmetrie kan verminderen, hierbij moet wel opgemerkt worden dat het verschil significanter is voor grote ondernemingen. Dit is consistent met het onderzoek van Diamond en Verricia (1991).Investeerders zien een onderneming die de financiële cijfers publiceert in het XBRL/SBR formaat als minder risicovol, wat weer samenhangt met het goedkoper kunnen aantrekken van kapitaal en een hogere aandelenprijs als gevolg. De beperking van dit onderzoek is dat het over een relatief kleine periode is uitgevoerd, namelijk negen maanden.

SBR kan in Nederland daarnaast een belangrijke bijdrage leveren aan full-disclosure. Het belangrijkste voordeel zijn de kosten om aan informatie te komen. Normaal gesproken kan het erg kostbaar zijn om informatie te vergaren, analyseren en te vertalen zodat het bruikbaar is voor de onderneming. Dit komt doordat ondernemingen nu nog vrij zijn om te kiezen op welke manier informatie de wereld in wordt gestuurd. Weber (2003) merkte al op dat de kosten flink gereduceerd kunnen worden door XBRL, omdat deze uniforme standaard ervoor zorgt dat de verschillen tussen rapportagestandaarden worden geëlimineerd. Naast voordelen voor ondernemingen hebben ook incidentele beleggers voordeel van XBRL, omdat het voor hen makkelijker is om XBRL informatie te interpreteren wanneer deze standaard wordt begrepen, waardoor ze betere investeringsbeslissingen kunnen maken (Hodge et al. 2004).

De markt wordt hierdoor efficiënter wat uiteindelijk leidt tot een meer informatieve marktprijs wat uiteindelijk in het voordeel werkt van investeerders en beleggers (Scott 2009).

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 24 Doordat de kosten omlaag gaan, zou dit een prikkel kunnen zijn om op deze manier aan de wens van beleggers te voldoen. Zien ondernemingen dit voordeel ook of zijn er obstakels in de praktijk die niet aan het licht komen in de literatuur? Deze vragen zullen in tijdens het onderzoek in hoofdstuk 5 aan bod komen.

3.2 SBR kan leiden tot betere corporate governance en betere informatietransparantie Een gevolg van de bijdrage aan het verminderen van informatie asymmetrie is dat XBRL kan leiden tot beter corporate governance. Corporate governance is de wijze waarop een

onderneming wordt bestuurd en de wijze waarop toezicht wordt gehouden op dat bestuur (Eumedion, z.j.). Onderzoek van Premuroso & Bhattacharya (2008) bevestigt dat ‘early-adopters’ van XBRL inderdaad een betere corporate governance structuur hebben. Ze hebben dit onderzocht door middel van enkele bedrijfsspecifieke variabelen en dit statistisch getest naar aanleiding van de vraag waarom ondernemingen een nieuwe technologie adopteren die een betere transparantie van financiële data beloofd. Uit het onderzoek blijkt tevens dat de netto inkomsten van XBRL-ondernemingen hoger liggen vlak na de adoptie van XBRL.

Alles en Piechoki (2010) trekken dezelfde conclusie. Als XBRL door de aandeelhouders in de informatieketen wordt begrepen, kunnen zij betere beslissingen ten aanzien van de onderneming. Hierdoor kan de besluitvorming aanzienlijk verbeterd worden. Zij hebben ook ontdekt dat aandeelhouders die gebruik maken van ‘search-facilitating’ technologieën zoals XBRL betere beslissingen nemen doordat ze voetnoot-informatie beter kunnen linken aan relevante informatie dan anderen die geen gebruik maken van deze technologie.

Voor beleggers is het internet ook een laagdrempelige manier om aan informatie te komen. In zeer korte tijd zijn alle jaarverslagen van AEX-genoteerde ondernemingen te downloaden in PDF formaat. Sommige ondernemingen gaan al verder door het jaarverslag op een interactieve manier online te zetten. Toch blijft het lastig om de jaarverslagen gemakkelijk en snel te vergelijken, omdat ondernemingen vrij zijn om een eigen interpretatie te geven aan de invulling en weergave van een jaarverslag. Door middel van XBRL zullen de cijfers eenduidiger worden weergegeven wat ten gunste komt aan de belegger. XBRL zorgt ervoor dat de gebruiker makkelijker toegang heeft tot de benodigde informatie en het op een eenvoudige manier gebruikt kan worden in analytische software om tot een beslissing te komen (Jones en Willis 2003).

3.3 De drempel voor ondernemingen om aan continuous reporting te doen wordt lager Een citaat uit het onderzoek van Geerings et al. (2003) “Voor ondernemingen biedt het

internet een mogelijkheid om snel informatie te verspreiden onder een grote groep beleggers, waar gebruik kan worden gemaakt van een zeer breed scala aan informatievormen, uiteenlopend van simpele tekst, tot interactieve

multimedia.” Doordat aandeelmarkten tegenwoordig niet meer gebonden zijn aan één land,

wordt de concurrentie om het verwerven van kapitaal ook steeds heftiger. Daarom zullen ondernemingen steeds nieuwe manieren zoeken om optimaal te communiceren met hun investeerders. Wat hierbij kan helpen is meer informatie vrijgeven die op een makkelijke manier is uit te lezen.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 25 Het goedkoper kunnen aantrekken van kapitaal en de lagere kosten voor het produceren van informatie kan de drempel verlagen om real-time financiële informatie via het internet te verspreiden om zo de transparantie van de onderneming te verhogen (XBRL.org, white paper, 2002)

Voordat een onderneming een nieuw informatiesysteem adopteert, is het van belang dat de verwachte opbrengsten op termijn hoger liggen dan de kosten die gemaakt zullen worden om dit systeem te implementeren. Zodra de ICT-infrastructuur operationeel is, zullen de kosten voor het publiceren van informatie al afnemen, in het bijzonder met de komst van XBRL doordat het op deze manier bijna volledig geautomatiseerd kan waardoor er weinig menselijke interventie nodig is (Hunton et al. 2003 p.8). Hunton waarschuwt echter dat de kosten voor continuous reporting hoog kunnen zijn voor ondernemingen die een hoge mate van complexiteit in de informatie-infrastructuur hebben, omdat het veel tijd kost om de infrastructuur aan te passen aan de nieuwe standaard. Het onderstaande figuur verduidelijkt dit.

Figuur 8: De kosten versus de baten van Continuous reporting voor ondernemingen met een hoge en lage complexiteit van de ICT-infrastructuur (Hunton et al. 2003).

Zoals uit het figuur blijkt zullen ondernemingen met een relatief simpele ICT-infrastructuur sneller profijt hebben van continuous reporting doordat een nieuw informatiesysteem eenvoudiger te implementeren is. Uiteindelijk zullen alle ondernemingen kunnen profiteren van de voordelen die XBRL geniet zodra het aanbod van informatie verschuift van eens per kwartaal naar real-time.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 26 3.4 SBR kan bijdragen aan een verbeterde earnings quality

Earnings quality is erg belangrijk voor zowel de relevantie als de betrouwbaarheid van informatie (Hunton et al. 2003). Onderzoek heeft al aangetoond dat investeerders meer waarde hechten aan de winst dan aan de cashflow van een onderneming (Healy & Wahlen 1999). Dit effect wordt versterkt doordat de kapitaalmarkt bedrijven beloont die de voldoen aan de verwachtingen van analisten of deze juist verslaan. Ondernemingen doen soms bewust aan earnings management2 (het sturen van de winst) om aan deze verwachtingen te voldoen (Leuz et al 2002). Dit komt omdat het overtreffen van de verwachting leidt tot een lagere beloning ten opzichte van de afstraffing voor het niet halen van de verwachting (Scott 2009).

Er zijn verschillende manieren om winst te sturen. Dit kan bijvoorbeeld door het timen van stelselveranderingen, toepassen van nieuwe verslaggevingsregels of accruals3 te gebruiken in de verslaggeving zoals het schatten van diverse posten zoals Research&Development of voorzieningen voor bijvoorbeeld oninbare debiteuren of een reorganisatievoorziening. Waarom wordt earnings management toegepast? Vaak ligt de grondslag bij de

bonuscontracten die tussen de managers en de onderneming worden gesloten. Managers zijn gebaat bij een zo hoog mogelijke winst omdat deze gerelateerd is aan de bonus die ze ontvangen. Daarnaast kunnen ook politieke overwegingen meespelen, non-profit

organisaties zoals stichtingen en verenigingen zijn tenslotte niet gebaat bij een zo hoog mogelijke winst omdat ze niet voor de markt produceren. Tenslotte kan, zoals al eerder genoemd, de resultaatvoorspelling van analisten een reden zijn om de winst te ‘sturen’. Uit onderzoek van Elliot en Pallais (1997) blijkt dat investeerders en analisten minder waarde hechten aan traditionele financiële rapportages, omdat deze informatie niet actueel is en er te weinig niet-financiële informatie in het jaarverslag staat. Er zijn sterke aanwijzingen dat er vanuit de markt steeds meer behoefte is aan continue nieuwe (niet-financiële) informatie (Boxmeer, 2010). Als er continue informatie wordt gerapporteerd hebben managers minder tijd om deze informatie te bewerken in hun voordeel. Uiteindelijk hebben belanghebbenden hier profijt van.

Het is echter niet vanzelfsprekend dat managers willen meewerken aan continuous

reporting, omdat dit hun vermogen om de winst te sturen verminderd. Er zal een evenwicht gezocht moeten worden waarin zowel de manager de voordelen van continuous reporting inziet als het kostenvoordeel voor de onderneming. Het figuur op de volgende bladzijde verduidelijkt dit:

2

Earnings management: De keuze van het management om een bepaalde verslaggevingsmethode te gebruiken, of een andere actie toe te passen die het resultaat beïnvloed, om een bepaald resultaat (bepaalde winst of verlies) te behalen (Scott 2009).

3

Accruals: Zijn te onderscheiden in discretionaire accruals en non-discretionaire accruals. Discretionaire

accruals zijn de normale accruals die gebruikelijk zijn, non-discretionaire accruals zijn de accruals die bewust worden gebruikt bij winststuring.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 27 Figuur 9: De relatie tussen continuous reporting en de vrijheid die managers krijgen om de winst te sturen (Hunton et al. 2003).

Als een onderneming rapporteert op kwartaalbasis, zal rapporteren via de nieuwe standaard duurder zijn dan de traditionele manier van rapporteren. Informatie publiceren brengt

tenslotte altijd kosten met zich mee, dus meer informatie zorgt voor meer kosten en

daarnaast moet de ICT-infrastructuur worden aangepast aan de nieuwe informatiestandaard wat ook een kostbare aangelegenheid is. Zodra het publiceren van informatie verschuift van eens per kwartaal naar real-time zal er een break-even punt plaatsvinden vanaf waar het real-time rapporteren een voordeel biedt. Dit komt doordat het een gunstige invloed heeft op de aandelenprijs, omdat beleggers betere beslissingen nemen wat naar voren komt in een hogere aandelenkoers. Dit komt uiteindelijk ten goede aan de onderneming die zo

goedkoper kapitaal kan aantrekken.

Concluderend kunnen we stellen dat XBRL de prikkel verlaagt voor ondernemingen om aan continuous reporting te doen. Continuous reporting kan op haar beurt weer bijdragen een hogere earnings quality wat uiteindelijk zal leiden tot een informatievere aandelenprijs (Hunton et al. 2003).

3.5 SBR kan bijdragen aan betere informatie-uitwisseling tussen ondernemingen en gebruikers

Het internet biedt tal van mogelijkheden om een hoge mate van interactie tussen gebruiker en de website te bewerkstelligen. Vroeger waren vooral fora en chatsites dé manier om met elkaar te communiceren. Met de komst van Web 2.0 (Blauw, 2009) zijn de mogelijkheden flink uitgebreid. Denk aan websites zoals Facebook en Youtube waar gebruikers media kunnen uploaden, delen en verspreiden. Andere gebruikers kunnen daar op reageren en feedback geven. Dit biedt ook mogelijkheden voor ondernemingen om snel en efficiënt feedback te krijgen. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid om gebruikers via de website te

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 28 laten reageren op een gepubliceerd artikel en hierbij de nuttige feedback te verzamelen. Dit is een eenvoudige en goedkope manier om data te verzamelen wat gebruikt kan worden voor optimale beslissingen.

Ondernemingen kunnen op deze manier monitoren wie de gebruikers zijn van de informatie, zodat de rapportages kunnen worden aangepast aan de behoefte van de gebruikers. (Van der Haegen 2006).

3.6 Het consolideren van gegevens van verschillende dochterondernemingen wordt eenvoudiger

Voor een onderneming met veel verschillende dochters is het consolideren van de dochterondernemingen vaak een tijdrovend en arbeidsintensief proces. Vooral als de dochterondernemingen een eigen boekhoudpakket hebben, een andere rapportage standaard of in het buitenland gevestigd zijn (Hierbij moet opgetekend worden dat dit niet geld voor SBR daar deze standaard alleen in Nederland gebruikt wordt). Voor grote ondernemingen die intern regelmatig moeten rapporteren en extern eens per kwartaal een externe rapportage uitbrengen is dit vaak een kostbare aangelegenheid.

Voor elke uitwisseling van gegevens tussen twee ondernemingen (zonder XBRL) moet een interface worden gecreëerd die dit mogelijk maakt (Bergeron 2003 p.8-14; Van der Haegen 2006 p.8). Bij vier ondernemingen zijn er al zes interfaces nodig:

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 29 Zoals uit het figuur op de vorige bladzijde blijkt, is dit een verre van efficiënte manier om gegevens tussen meerdere systemen uit te wisselen. Het kan daarbij een tijd duren voordat de gegevens op de juiste plaats zijn, vooral als de dochterondernemingen in het buitenland gevestigd zijn. XBRL heeft als voordeel dat het via het internet werkt, dat bijna overal ter wereld beschikbaar is. Door te zorgen dat elke onderneming een eigen XBRL interface heeft en deze aan te sluiten op het internet kunnen het aantal interfaces flink gereduceerd worden.

Figuur 11: Uitwisseling van gegevens met XBRL (Bergeron, 2003)

Door ervoor te zorgen dat alle dochterondernemingen gebruik maken van XBRL kunnen de gegevens veel makkelijker geconsolideerd worden waardoor de herbruikbaarheid van data toeneemt (Hoffman et al. 2005).Zo zouden de zes interfaces vervangen kunnen worden door vier XBRL interfaces die elk een koppeling hebben met het internet. Dit komt de tijdigheid van gegevens ten goede omdat er direct gegevens kunnen worden uitgewisseld en er minder onderhoud benodigd is omdat er minder systemen zijn (Van der Haegen 2006). Dit zorgt er tevens voor, zoals eerder genoemd, dat het makkelijker wordt om verschillende rapporten te genereren voor de diverse groep gebruikers doordat het met het met XBRL mogelijk is om snel aan verschillende rapportage-eisen te voldoen.

Kan SBR bijdragen aan een verandering in de interface van de ondernemingen? SBR is slechts een rapportagetaal voor communicatie met de Nederlandse overheid en niet een complete interface. Wellicht kan SBR een onderneming net over de streep trekken om de interface te optimaliseren en zo de consolidatie makkelijker te maken. Dit zal terugkomen in het onderzoek in hoofdstuk 5.

3.7 Door het gebruik van SBR daalt de kans op foutieve invoer van informatie Doordat de gegevens in een SBR instance rapport maar een keer hoeven te worden ingevoerd daalt de kans op fouten. Dit is het gevolg van het feit dat de gegevens

automatisch worden getransporteerd tussen de SBR systemen zonder manuele tussenkomst (Van der Haegen 2006). De SBR taxonomie zorgt er voor dat de gegevens automatisch op de juiste plek in de balans of resultatenrekening worden weergegeven, ongeacht het

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 30 softwarepakket dat wordt gebruikt. Hierdoor neemt de kwaliteit van de informatie toe (Van der Haegen 2006).

3.8 Door het gebruik van SBR zijn de prestaties van ondernemingen beter te benchmarken

Doordat XBRL een uniforme standaard is waarin de gegevens gestandaardiseerd

weergegeven worden, zijn de financiële rapportages goed te vergelijken. Vooral omdat de overheid IFRS sinds 2005 verplicht heeft gesteld voor alle grote, beursgenoteerde

ondernemingen biedt dit kansen om de gegevens eenvoudig naast elkaar te leggen om de performance van twee ondernemingen te vergelijken. Zo kunnen de ondernemingen hun prestaties zowel nationaal als internationaal vergelijken met andere ondernemingen die ook de IFRS standaard hanteren. Er bestaat zelfs de mogelijkheid om dit real-time te doen als de organisaties continue informatie gaan prijsgeven.

Ook voor de markt heeft het rapporteren in XBRL voordelen. In de toekomst zijn

ondernemingen verplicht hun cijfers (anoniem) aan te leveren bij het CBS waardoor deze partij de cijfers kan vergelijken en openbaar maken. Op deze manier kunnen de

ondernemers hun ondernemingen vergelijken met de branche. 3.9 Conclusie

In dit hoofdstuk zijn de voordelen van SBR behandeld aan de hand van artikelen die over XBRL zijn geschreven. Het voordeel waar de meeste aandacht naar uitgaat en waar alle partijen baat bij hebben is de verbeterde earnings quality. Ondernemingen hebben baat bij een hoge mate van earnings quality omdat dit wordt beloond door de aandeelhouders wat tot uitdrukking komt in de aandeelprijs. Het gevolg is dat de ondernemingen goedkoper kapitaal kunnen aantrekken.

Dit voordeel heeft tevens tot gevolg dat er een ander prikkel wordt verlaagd, namelijk de drempel om aan continuous reporting te doen. Continuous reporting leidt tot een betere informatietransparantie wat uiteindelijk leidt tot een meer informatie marktprijs. Dit leidt tot betere beleggingsbeslissingen door aandeelhouders wat uiteindelijk ook ten goede komt aan de marktprijs.

Continuous reporting kan op haar beurt weer bijdragen aan het verminderen van earnings management doordat managers minder gelegenheid krijgen om de winst aan te passen doordat de cijfers veel sneller openbaar gemaakt worden.

Op het financiële rapportage vlak zijn de voordelen ook significant. Zo zullen de cijfers makkelijker te consolideren zijn, nemen de fouten af en zijn de cijfers beter te benchmarken. Deze voordelen kunnen leiden tot kostenbesparingen, omdat het eenvoudiger wordt om cijfers op de juiste manier te presenteren en te vergelijken. Hierbij moet wel zorgvuldigheid worden betracht. Hebben ondernemingen niet al Controls binnen de organisatie om de kans op fouten minimaal te houden? Welke toegevoegde waarde heeft het voor ondernemingen om hun cijfers te benchmarken? Dit zal tijdens het onderzoek aan bod komen.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 31

4. De nadelen en tekortkomingen van SBR

Naast de voordelen zoals genoemd in vorige hoofdstukken heeft SBR ook enkele nadelen. Zo zullen er kosten moeten worden gemaakt om de nieuwe standaard te integreren in de financiële processen, is de standaard nog relatief onbekend onder bedrijven en heeft de standaard niet direct een toegevoegde waarde voor het bedrijf. Daarnaast is de leesbaarheid nog te beperkt en is de authenticiteit van een SBR bestand moeilijk te toetsen. Veel van deze nadelen zijn tijdelijk en zullen afnemen dan wel verminderen wanneer SBR meer ingeburgerd raakt en verder ontwikkeld wordt. Op dit moment is het echter noodzakelijk om de nadelen niet over het hoofd te zien bij de overweging om SBR snel te implementeren.

4.1 Het integreren van SBR brengt kosten met zich mee

De aanschaf van nieuwe software gaat altijd gepaard met kosten. Er moet een geschikt softwarepakket worden gevonden die geïmplementeerd kan worden zonder dat het risico bestaat dat de bedrijfsvoering in gevaar komt. Vervolgens moet de software uitgebreid worden getest en geschikt gemaakt worden voor de onderneming. Tenslotte moeten de medewerkers training krijgen om te kunnen werken met dit proces. Het totale proces kan maanden of zelfs jaren duren. Het zal voor ondernemingen belangrijk zijn om een goede planning te maken voor de implementatie van SBR.

Zolang de standaard nog niet breed ondersteund wordt, zal software die de mogelijkheden van SBR benut vrij kostbaar zijn. Vooral in deze tijden waar ondernemingen al erg op de kosten moeten letten zullen niet direct noodzakelijke investeringen onder een vergrootglas komen te liggen.

Het ligt echter in de lijn der verwachting dat de kosten zullen dalen wanneer SBR meer en meer ingeburgerd raakt in het bedrijfsleven. Softwareleveranciers zullen hun software aanpassen aan de nieuwe standaard en daardoor zullen de kosten voor een SBR pakket afnemen. Ondernemingen hebben geen directe kosten aan de ontwikkeling van een softwarepakket die wordt ingekocht.

4.2 Ondernemingen hebben pas profijt van SBR als zij deze standaard volledig begrijpen en steunen

Alles en Piechoki (2010) concludeerden het al in hun onderzoek. SBR kan inderdaad leiden tot een verbeterde governance en de daarbij behorende besluitvorming, maar dan moet de waarde toevoeging (value chain) van het informatieproces wel volledig transparant en begrepen worden. De voordelen op zowel de korte als lange termijn zullen overzichtelijk in kaart moeten worden gebracht om tot een beslissing te komen tot een eventuele invoering ervan.

Uit onderzoek van vorig jaar blijkt dat veel financieel directeuren nog niet bekend zijn met XBRL of de synergievoordelen er niet van inzien (Wijkstra, 2011). Zelf zien ze geen rol weggelegd voor het bedrijfsleven, omdat ze de voordelen niet inzien van SBR buiten de communicatie met de overheid om. Zolang er nog geen breed draagvlak en steun is voor SBR vanuit het bedrijfsleven zullen de meeste financieel directeuren terughoudend zijn met de acceptatie en implementatie van de standaard.

Rijksuniversiteit

Groningen 2013

Pagina 32 Figuur 12: Bekendheid van XBRL onder CFO’s van grote ondernemingen (Wijkstra 2011).

Zoals uit het figuur blijkt zien de financieel directeuren vooral voordelen op het gebied van de belastingaangifte en verplichte rapportages naar het CBS en de KvK. De overige punten voegen weinig waarde toe aan de onderneming. Een opvallend punt is dat kansen die SBR biedt voor de onderneming nog vrij onbekend zijn onder financieel directeuren in 2011, twee jaar voor de verplichte invoering. Enige tijd later heeft de overheid besloten dat SBR toch verplicht wordt en geleidelijk wordt ingevoerd.

4.3 SBR is enkel een standaard om te communiceren, geen zelfstandige rapportagestandaard

SBR heeft veel mogelijkheden om het digitaal communiceren makkelijker te maken. Het is een uniforme standaard voor gegevensuitwisseling. Deze standaard schrijft echter niet voor welke gegevens er tussen partijen moeten worden uitgewisseld, alleen op welke manier dit moet gebeuren. Het gevolg is dat er nog altijd de rapportageregels in het desbetreffende land gevolgd moeten worden. Bij consolidatie of gegevensuitwisseling tussen landen kunnen hier nog grote verschillen in zitten (Hoffman et al. 2005). Zodra alle ondernemingen gebruik gaan maken van IFRS wordt dit probleem een stuk kleiner, maar zolang hier nog geen sprake van is kan het een kostbare aangelegenheid zijn om gegevens tussen

ondernemingen met verschillende rapportagestandaarden uit te wisselen. 4.4 De leesbaarheid van een SBR document is beperkt

SBR werkt met stylesheets zoals genoemd in hoofdstuk 2 van dit onderzoek. Het renderen (leesbaar weergeven) is echter zeer complex waardoor het voor de normale gebruiker niet te doen is (Van der Haegen 2006). Er zal dan ook naar een oplossing moeten worden gezocht om dit op een eenvoudige manier mogelijk te maken door dit bijvoorbeeld uit te besteden aan softwareontwikkelaars.