In memoriam
Enneiis Heerma
Welke eigenschappen Enneiis Heerma ook had, als mens, bestuurder en politi-cus: niet de uitstraling van een wetenschapper.
En toch zijn de ruim tweeeneenhalf jaar, dat hij lei ding gaf aan de christen-democratie, uniek geweest voor de systematische inschakeling van in de achter-ban beschikbare deskundigheid en wetenschappelijke kennis bij de beleidsont-wikkeling van het coA.
Dat kon alleen doordat Enneus Heerma zelf een antenne had voor hoe politiek en bestuur steeds en systematisch gevoed moesten worden vanuit deskundigheid en wetenschap. Dat kon alleen doordat hij zelf een grote leergierigheid en brede belangstelling koppelde aan intellectuele verwondering.
Onmiddellijk na zijn aantreden nam hij een tweetal initiatieven, die voor de her-positionering van het CDA van grote betekenis zijn geweest.
Daar was allereerst de instelling van het Politiek Afstemmingsoverleg en vervol-gens werd de Tweede Kamerfractie door een serie fractiespecials op een inhoude-lijke koers gedrukt.
Het Politiek Afstemmingsoverleg was in tegenstelling met de door roddels bepaalde beeldvorming geen veredeld Politbureau. Er werden zelden besluiten genomen; ieders competentie en eigen verantwoordelijkheid werd zorgvuldig gerespecteerd. Maar door de systematische en intensieve communicatie binnen verschillende geledingen van onze beweging werden niet alleen tijdig misver-standen en contraire bewegingen voorkomen, maar konden vooral ook de krach-ten gemobiliseerd worden, die tot herstel en terugkeer moeskrach-ten leiden.
Mobilisering en uitdaging: samen de beweging kracht geven doordat het weer over de inhoud ging, de overbodigheid voorbij. Dat het Politiek Afstemmings-overleg tot stand kwam ongeveer gelijktijdig met het in werking treden van een reorganisatie, die de geinstitutionaliseerde communicatie van de gelieerde orga-nisaties met de partij inperkte, was bovendien een noodzakelijke compensatie, zeker voor het Wetenschappelijk Instituut.
De fractiespecials waren bedoeld om door de vermenging van externe deskun-digheid en interne verantwoordelijkheid nieuwe ideeen binnen te brengen, stand pun ten te onderbouwen en de verloren gegane expertise van de departe-menten te vervangen. Soms waren ze meer: in de geest van Heerma moesten ze de luiken open zetten voor de kijk op de echte maatschappelijke
4 m z z tr. c ~
gen, op de onderstroom in de samenleving, op de nieuwe keuzes, die hedendaag-se menhedendaag-sen moeten maken.
Daarom waren studiedagen en fractiespecials soms ook op veel meer gericht, en werden sociologen, theologen, trendwatchers uitgenodigd, die een nieuw zicht op de maatschappelijke, culturele en geestelijke ontwikkelingen konden geven. Het was Heerma, die 1995 uitriep tot het jaar van de inhoud.
De partij heeft het geweten: het Strategisch Beraad zou nooit een schijn van kans hebben gekregen, als Heerma dat initiatief niet aileen verdedigd had, maar ook doorgevochten tegen weifelaars en regelrechte tegenstanders. Het Voorjaarsma-nifest, twee maanden later, op basis van intensieve bezinningsbijeenkomsten, waren de eerste vingeroefeningen in het CDA-nieuwe stijl met zijn accentuering van de menselijke maat, het belang van integrale veiligheid, respect voor het kwetsbare.
Weer enkele maanden later, in mei 1995, kon over de nog niet geheelde wonden van de gebeurtenissen in het voorjaar van 1994 heen de conferentie gehouden worden, die de christen-democratie neerzette als niet minder dan 'beweging van de toekomst', ook over de twijfels, de ademnood heen.
Die benadering had de nadrukkelijke steun van de fractievoorzitter, steun en medewerking, zoals hij iedere zaterdag (met professor Hirsch Ballin en mevrouw Van Rooy) ook aan de bijeenkomsten van het Strategisch Beraad deelnam. Weer enkele maanden later lanceerde fractievoorzitter Heerma bij de Algemene Beschouwingen de gezinsprioriteit, dat een schot in de roos bleek.
Het verschijnen van het rapport 'Nieuwe wegen, vaste waarden' in oktober 1995 is het startsein voor een beweging van concentratie op inhoud in de partij, voor een bezig zijn met maatschappelijke keuzes in plaats van met het verleden of met poppetjes. Als fractievoorzitter stond hij daarbij voor de niet altijd gemakke-lijke taak om de keuzes van 'Nieuwe wegen, vaste waarden' in concrete fractie-standpunten te Iaten vertalen.
Intussen gaf hij actieve steun aan dat tweede element van de partijvernieuwing, dat ook met wetenschap te maken had: het naar binnen halen van het door de Konrad-Adenauer-Stiftung gelnitieerde demoscopisch onderzoek: hoe kunnen voor-keuren en opinies van mensen gemeten worden, als die niet Ianger meer in de hokjes van hun beroep, hun afkomst, of hun woonomgeving gevangen kunnen worden. Zo was de boerenzoon Heerma ervan overtuigd, dat in onze samenleving de scheiding platteland-stad in het denken en de opvattingen van de burgers van vee! minder betekenis was dan bijvoorbeeld ikzelf geneigd was aan te nemen. Misschien was het hoogtepunt van Heerma's fractievoorzitterschap wel die Pink-sterpartijraad eind mei 1996: een partij, die in gesprek was over inhoud, dat
neergelegd had in honderden amendementen op 'Nieuwe wegen, vaste waar-den', die over felle discussies heen (minimumloon versus minimuminkomen) toch de eenheid wist te bewaren en die aldus het fundament legde voor het ver-kiezingsprogramma 'Samenleven doe je niet alleen'. In de publiciteit begon zich iets van die nieuwe contouren van een nieuwe christen-democratie af te tekenen: zorg om de kwaliteit van de samenleving, respect voor de traditie, engagement met de zwakkeren.
Het was een ontroerende Partijraad met een ontroerde fractievoorzitter. Op het jaar van de inhoud volgde het jaar van het herstel van vertrouwen, tus-sen partij en achterban.
ENNEUS HEERMA
Tot zijn vertrek uit de politiek zou Heerma krachtig steun verlenen aan de inzet op een ander soort verkiezingsprogramma; hij gaf Ieiding aan consultaties met vooraanstaande wetenschappers over de relevante themakeuzes van de christen-democratie als tegenbeweging; hij stimuleerde de buitengewoon goed bezochte expertbijeenkomsten ter onderbouwing van de keuzes in het programma. Het
CDA werd weer gesprekspartner van deskundigheid en wetenschap, ook omdat
hij nooit in moraliserende ofwereldvreemde termen over de ontwikkelingen in de samenleving sprak. En bij al zijn verwondering over de geweldsontwikkeling in de samenleving, de onveiligheid, de doorgeschoten schaal bij onderwijs en andere maatschappelijke voorzieningen, was er toch altijd dat gezonde verstand, die mildheid en dat maat houden: een in wel zeer zwarte tonen gezette passage in het verkiezingsprogramma sneuvelde terecht met een verwijzing vanaf de veertiende verdieping van het Jaarbeursgebouw naar de tienduizenden burgers daaronder, die de Vakantiebeurs bezochten; het in 'Nieuwe wegen, vaste waar-den' nog zo prominent gebrachte thema van de non-participatie werd door hem niet ontkend, maar wel gerelativeerd op een moment, dat de cijfers van de arbeidsvoorziening nog een ander beeld gaven.
6
-z Enthousiasme, intellectuele openheid, deskundigheid, dialoog; dat kenmerkte
zijn inzet voor het voor het CDA zo cruciale verkiezingsprogramma, dat het sei-zoen 96{97 zou moeten kenmerken; dat seizoen, dat met zijn ontwikkelingen op beurs, in economie en in samenleving eigenlijk geen enkele ruimte bood voor oppositie, voor het ontdekken van de niches. Of toch? Het thema van Enneiis werd: het gaat goed met Nederland, maar hoe gaat het met de Nederlander?
Het werd meer en meer ook een vraag aan hemzelf. Vanaf die zomer van 1996 werd het moeilijker: de ziekte en dood van zijn vertrouweling Berry Esselink, de toenemende kritiek, de zelftwijfel, het besluit om niet als lijsttrekker de volgen-de verkiezingen in te gaan, volgen-de beslissing om uit volgen-de fractie te gaan ... .
Het Wetenschappelijk Instituut heeft in Enneiis Heerma een echte kameraad ver-loren, een fractievoorzitter met wie het een buitengewoon intensief en creatief contact had; Christen Democratische Verkenningen een redacteur, die echt geln-teresseerd was in het wel en wee van dit blad; het CDA een Ieider, die begreep,
dat de toekomst van de beweging gelegen was in een herpositionering op basis van inhoud, deskundigheid en authenticiteit.
]].A.M. van Gennip is directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA.
