Bemarkingsgerigtheid in 'n vakbond van die Suid-Afrikaanse polisiediens

BEMARKINGSGERIGTHEID IN 'N VAKBOND VAN

DIE SUID-AFRIKAANSE

POLlSlEDlENS

deur

JOHANNES WILHELMUS

DE JAGER

B Comm (Hons) M Comm

Proefskrif voorgel6 vir die graad

PHILOSOPHIAE DOCTOR in die Departement Ondernemingsbestuur

aan

DIE POTCHEFSTROOMSE UNlVERSlTElT

vir

CHRlSTELlKE HOeR ONDERWYS

Promotor: Prof. L.R.J.van Rensburg

POTCHEFSTROOM

VOORWOORD

Die sukses van hierdie studie het van verskeie faktore en persone afgehang wat op 'n direkte of indirekte wyse 'n besondere bydrae daartoe gelewer het. Graag wil ek die volgende persone vir hulle bydraes bedank:

- _{My promotor, professor L. R. J. van Rensburg, vir sy bekwame leiding en die vinnige} terugvoering .

- _{Mnr Peter-Don Brandt nasionale sekretaris van die Suid-Afrikaanse Polisieunie} (SAPU) en sy personeel, vir die deurlopende hulp wat hulle gedurende die studie verleen het.

- _{Mnr Anton Louwrens, assistenthoofbestuurder van die Verer~iging van Staats-} amptenare (VSA) en sy personeel, vir die hulp wat hulle met die insameling van die vraelyste verleen het.

- _{Dr. E. Bernardt, direkteur van die Harvard Trade Union Program in Boston, VSA, vir} haar waardevolle insette.

- _{Dr. P. Lewis van Leeds Universiteit in Engeland vir sy waardevolle inligting.}

- _{Die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing, vir die finansiele bystand om hierdie} studie te kon voltooi.

- _{Melanie Geyser vir al haar hulp met die verwerking van die data.}

- _{Ingrid Swanepoel vir die deeglike taalversorging.}

- _{Professor M. van der Merwe, dekaan van die Fakulteit Ekonomiese Wetenskappe} van Technikon Pretoria, vir sy belangstelling in die studie en die ondersteuning wat die fakulteit my gebied het in die voltooiing van die studie.

- _{Mnr Tonie Drotsky, hoof van die Departement Bemarking van Technikon Pretoria,} vir sy belangstelling en bydrae wat hy tot die studie gemaak het.

- _{Al die ondersteuningsdienste van Technikon Pretoria vir hulle bydraes. Dit sluit in} mev. E. Nel van die biblioteek en mev. R. Michau en haar personeel van die tikkantoor vir die tik van die vraelyste.

- _{My ouers vir hulle voortdurende belangstelling en aanmoediging in die studie.}

- _{My skoonouers vir die omsien na Conrad deur die afgelope studietydperk.}

- _{My oom, W. J. Evert, vir sy belangstelling en finansiele ondersteuning gedurende} my studies.

- _{Opregte dank aan Lizette en Conrad vir al die hulp, opofferings en geduld ge-} durende die afgelope studietydperk. Sonder hulle ondersteuning en aanmoediging sou hierdie studie nie moontlik gewees het nie. Hierdie studie word dan ook aan hulle opgedra.

- Alle ander familie en vriende vir hulle belangstelling in die studie.

POTCHEFSTROOM DESEMBER 1997

INHOUDSOPGAWE

HOOFSTUK 1

INLEIDING. MOTIVERING. METODE EN INDELING

INLEIDING . . . 1

BEGRIPSOMSKRYWING . . . 2

MO1-IVERING . . . 2

Bewuswording van die probleem . . . 2

Gesprekke met kenners en ondersoeke . . . 4

BYDRAE WAT HlERDlE STUDIE KAN LEWER . . . 4

PROBLEEMSTELLLING

. . .

5

HIPOTESE . . . 6

DOEL VAN DIE STUDIE . . . 6

Hoofdoelstelling . . . 6 Newedoelwitte . . . 6 NAVORSINGSMETODE EN METODIEK . . . 7 Literatuurstudie . . . 7 Empiriesenavorsing . . . 7 Studiepopulasie . . . 7 HOOFSTUKINDELING . . . 10

HOOFSTUK 2

BEMARKINGSGERIGTHEID IN VAKBONDE AS NIE-

WINSGEWENDE DIENSONDERNEMINGS

2.1 INLEIDING . . . 12 2.2 'N VAKBOND AS 'N ONDERNEMING . . . 12 . . . 2.2. I Omskrywingvan'nvakbond 13 . . .

NIE-WINSGEWENDE DIENSONDERNEMINGS . . . 15

. . . 'n Vakbond as 'n nie-winsgewende onderneming 15 'n Vakbond as diensonderneming . . . 17

DIE RELEVANTHEID VAN BEMARKING IN VAKBONDE AS NIE-WINSGEWENDE DIENSONDERNEMINGS . . . 17

'N BEMARKINGSBENADERING TOT VAKBONDE AS NIE- WINSGEWENDE DIENSONDERNEMINGS . . . 19

DIE EVOLUSIE VAN DIE BEMARKINGSBES-TUURSFILOSOFIE . . . . 21

Produksiegeorienteerde era . . . 22

Produkgeorienteerde era . . . 22

Verkoopsgeorienteerde era . . . 23

Bemarkingsgeorienteerde era . . . 24

Die sosiale bemarkingsgeorienteerde era (die verbreding van diebemarkingskonsep) . . . 26

Strategiese benadering tot bemarkingsbestuur . . . 28

DIE BEMARKINGSKONSEP . . . 30

Die bemarkingskonsep as bestuurfilosofie . . . 30

Die beginsels van die bemarkingskonsep . . . 31

Sensitiwiteit vir verbruikers se behoeftes en begeertes . . . 31

Strewe na langtermynwinsmaksimering . . . 32

Daarstelling van 'n ge'integreerde stelsel . . . 33

GemeenskapsverantwoordeIikheid

. . .

34

Die mate waarin SAPU aan die eienskappe van 'n effektiewe bemarkingsonderneming voldoen . . . 36

'n Verbruikersfilosofie . . . 36

Ge'integreerde bemarkingsorientasie . . . 38

Geskikte bemarkingsir~ligting vir besluitneming . . . 40

Strategiese orientasie . . . 41

Operasionele effektiwiteit . . . 42

Algemene bemarkingsdenke van SAPU se Nasionale Uitvoerende Komitee . . . 43

VERHOUDINGSBEMARKING

.

'N WYER SlENlNG

. . .

46

. . .

Die uitbou van verhoudings 47 Verbruikersmarkte . . . 48 Verwysingsgroepe

. . .

48 Potensiele werknemers . . . 59 Be'invloeders . . . 59 Leweransiers . . .

:

. . . 50 Interne markte . . . 50

Uitbreiding van die markaanbieding . . . 51

Kwaliteit en verhoudingsbemarking . . . 53

DIE VERHOUDING TUSSEN VERBRUIKERS EN BEMARKING . . . 55

Die eienskappe van verbruikergesentreerde bemarkingsbestuur . . . 56

Die evaluering van 'n verbruikergesentreerde gedagtegang vir die Suid-Afrikaanse Polisieunie . . . .' . . . 56

Verskuiwing van transaksiebemarking na verhoudingsbemarking

. . .

58

Vereistes vir die daarstelling van langtermynverhoudings

. . .

59

Stappe in die skep van 'n verhoudingsbemarkingsprogram metkliente . . . 60

DIE BEMARKINGSKONSEP IN DIE PRAKTYK

. . .

63

ETIESE IMPLI~ASIES VIR VAKBONDE

. . .

64

SAMEVATTING

. . .

66

HOOFSTUK

3

BEMARKINGSBEPLANNING VIR 'N VAMBOND

3.1 INLEIDING . . . 68

3.2 DIE STRATEGIESE BEMARKINGSBEPLANNINGSPROSES

. . .

68

3.2.1 Analisering van die ondernemiog se interne omgewing

. . .

70

3.2.1.1 Die missieverklaring . . . 70

3.2. I . 2 Ondernemingsdoelstellings en -doelwitte . . . 72

. . .

3.2.1.3 Ondernemingskultuur 73

. . .

. . .

Die onderneming se markomgewing 76

Verbruikers . . . 77

. . . Die mededingende omgewing 78 . . . Die openbare omgewing 81 Die makro-omgewing . . . 85

Demografiese omgewing . . . 86

Politieke en sosiale omgewing . . . 86

Tegnologiese omgewing . . . 87

Wetlike omgewing . . . 88

Ekonomiese omgewing . . . 88

Sosiale en kulturele omgewing . . . 88

Geleenthede en bedreiginge in die makro- en markomgewing . . . 90

Die waardering van die bemarkingsomgewing en die formulering van bemarkingsdoelstellings . . . 93

Die formulering van 'n bemarkingstrategie . . . 97

Marksegmentering . . . 97

. . . Doelmarkkeuse 97 Posisionering . . . 98

ldentifiseer alternatiewe bemarkingsinstrumente . . . 101

lmplementering van strategiese bemarkingsprogramme . . . 101

Ontwerp van 'n organisasiestrl~ktuur . . . 102

Ondernemingskultuur . . . 103

Interne bemarking . . . 104

Bestuur van die bemarkingsfunksie . . . 105

Diebeheerproses . . . 107 Verkoopsontledings . . . 109 'n Voordeel-koste-analise . . . 109 Doeltreffendheidsontleding . . . 109 Bemarkingsoudit . . . I 1 0 Markaandeelanalise . . . 110 . . . Verbruikersondersoeke 111 SAMEVATTING . . . 111

HOOFSTUK 4

VERBRUIKERSGEDRAG VAN VAKBONDLEDE

INLEIDING . . . 113

VERBRUIKERSGEDRAG

. . .

113

Definisie en belangrikheid van verbruikersgedrag

. . .

114

. . . Bestuursbesluite na aanleiding van verbruikersgedrag 117 Soorte verbruikersbesluite . . . 119

Komplekse of hogbetrokkenheidsbesluite . . . 120

Geprogrammeerde of laebetrokkenheidsbesluite

. . .

126

VERBRUIKERS SE VERWAGTINGE . . . 127

Die tipes diensvewagtinge en hulle betekenis . . . 128

Veranderings in vetwagtingsvlakke . . . 129

Die bestuur van verbruikers se verwagtinge . . . 129

VERBRUIKERS SE PERSEPSIES

. . .

134

Faktore wat verbruikers se persepsies van dienste be'invloed . . . 135

Diensontmoeting

. . .

135

Diensbewyse . . . 136

Beeld vandieonderneming . . . 137

Prys

. . .

138

Die organisering van verbruikers se persepsies . . . 138

Dienskwaliteit

. . .

139

Waargenome waarde . . . 139

Verbruikerstevredenheid

. . .

140

SAPU-LEDE SE GEDRAG, PERSEPSIE EN VERWAGTINGE . . . VAN DIEVAKBOND 141

. . .

DEMOGRAFIESE KENMERKE VAN SAPU-LEDE 148 . . . SEGMENTERING EN POSlSlONERlNG VAN SAPU SE MARK 155 SAMEVATTING

. . .

162

HOOFSTUK

5

PRODUKBESLUlTE VIR 'N VAKBOND

INLEIDING . . . 165

DIE PRODUKKONSEP . . . 165

Die omskrywing van 'n produk . . . 165

Verskil tussen goedere en dienste . . . 167

DIE PRODUKAANBOD . . . 168

Dieprodukaanbodvanvakbonde . . . 168

Kategoriee van diensaanbiedinge . . . 170

DIE BEPLANNING VAN DIE PRODUK . . . 172

Produkbesluite . . . 173

. . . Die kerndiensvlak 173 Die sekondere diensvlak . . . 173

BESTUURSBESLUITE VlR DIENSONDERNEMINGS . . . 182

Die bestuur van differensiasie . . . 183

Die bestuur van dienskwaliteit . . . 185

Die lewering van dienste deur tussengangers . . . 192

~ i e bestuur van produktiwiteit . . . 193

TOPBESTUUR VAN SAPU SE ROL IN DIE AANBlEDlNG VAN . . . PRODUKTE 194 Topbestuur van SAPU se mate van tevredenheid met betrekking tot die aanbieding van dienste . . . 194

VAKBONDWERKNEMERSI-VERTEENWOORDIGERS SE BENADERING MET BETREKKING TOT PRODUK- . . . BEPLANNING 195 NlENlNGS EN HOUDINGS VAN SAPU-LEDE RAKENDE DIENSTE . . . WAT AAN HULLE GEBIED WORD 199 ONTWIKKELING VAN NUWE DIENSTE EN DIENSBEeINDIGING . . 210

HOOFSTUK 6

PRYS EN DlSTRlBUSlEBESLUlTE VIR

'N

VAKBOND

INLEIDING . . . 217

PRYS SE INVLOED OP DIE FINANSIeLE LlKWlDlTElT VAN NIE- WINSGEWENDE ONDERNEMINGS . . . 217

DIE BESTUUR VAN KOSTE VIR VAKBONDE AS NIE- WINSGEWENDE ONDERNEMINGS . . . 218

Die aard en rol van koste in vakbonde . . . 219

Monetere koste en -inkomste . . . 219

Prys as monetere koste en inkomste . . . 219

Bronnevaninkomste . . . 221

Nie-monetgre koste . . . 222

DIE FORMULERING VAN PRYSDOELSTELLINGS . . . 224

FORMULERING VAN 'N PRYSSTRATEGIE

. . .

227

Grondbeg insels vir prysstrategiee . . . 227

Die belangrikheid van die heffing van 'n monetgre prys . . . 229

Die formulering van monetere prysstrategiee

. . .

231

Kostegeorienteerde benadering . . . 231

Vraaggeorienteerde benadering . . . 232

Mededinging-georienteerde benadering . . . 236

Verhoudingsprysbepaling . . . 236

TOPBESTUUR VAN SAPU SE TEVREDENHEID MET BETREKKING TOT PRYSBEPALING . . . 237

6.7 VAKBONDWERKNEMERSI-VERTEENWOORDIGERS SE MENING MET BETREKKING TOT PRYSE VIR DIENSTE GEVRA . . . 238

MENINGS VAN DIE LEDE MET BETREKKING TOT PRYSE VIR DIENSTE GEVRA . . . 240

DIE BEMARKINGSKOMMUNIKASIEMENGSEL EN DIE MOONTLIKE TOEPASSING DAARVAN IN DIE SUID-

AFRIKAANSE POLlSlEUNlE

. . .

278

'n Massa-aanslag

. . .

281

Advertensies . . . 281

Openbare betrekkingelpublisiteit . . . 281

'n Persoonlike aanslag . . . 282

'n Ander benaciering tot bemarkingskommunikasie . . . 283

Wanneer die verbruikers die inligting versprei . . . 283

Ge'integreerde bemarkingskommunikasie . . . 284

DIE BELANGRIKHEID VAN OPENBARE BETREKKINGE EN DIE TOEPASSING DAARVAN IN DIE SUID-AFRIKAANSE POLlSlEUNlE . . . 285

Publisiteit . . . 288

Ondernemingspublikasies . . . 291

Korporatiewe advertensies . . . 292

Ander metodes van openbare betrekkinge . . . 292

PROBLEME IN BEMARKINGSKOMMUNIKASIE . . . 293

TOPBES-I-WUR SE MENING RAKENDE DIE EFFEK-I-IWITEIT297 VAN DIE VERSPREIDING VAN INLIGTING . . . 297

VAKBONDWERKNEMERSI-VERTEENWOORDIGERS SE MENING MET BETREKKING TOT DIE VERSPREIDING VAN INLIGTING . . . 298

VAKBONDLEDE SE MENING MET BETREKKING TOT DIE EFFEKTIWI-TEIT VAN BEMARKINGSKOMMLINIKASIE . . . 300

DIE BELANGRIKHEID VAN PERSONEEL IN DIE PROSES VAN PERSOONLIKE VERKOPE EN DIE TOEPASSING VAN INTERNE BEMARKINGSBEGINSELS . . . 304

. . . Die belangrikheid van personeel in diensbemarking 304 Die aard en belangrikheid van interne bemarking in 'n onderneming . . . 306

7.10.3 Interne bemarking en vakbondpersoneel

. . .

307

BELANGRIKE OORWEGINGS VIR DIE DAARSTEL VAN

EFFEKTIEWE VERKOOPSVERTEENWOORDIGERS . . . 310

Die stappe in die bestuur van die verkoopsverteenwoordigers . . . 311

Die verantwoordelikhede van die verkoopsverteenwoordigers . . . 311

Die samestelling van die verkoopsverteenwoordigerspan . . . 315

Die werwing en keuring van verkoopsverteenwoordigers . . . 316

Die ontwikkeling van verkoopsverteenwoordigers . . . 319

Voorsien die nodige ondersteuning aan verkoopsverteen- woordigers . . . 322

Behou die beste verkoopsverteenwoordigers . . . 323

TOPBESTUUR SE BENADERING MET BETREKKING TOT INTERNE BEMARKING . . . 326

SAMEVATTING . . . 327

HOOFSTUK 8

SAMEVATTING. GEVOLGTREKKING EN AANBEVELINGS

SAMEVATTING . . . 329 GEVOLGTREKKING EN AANBEVELINGS . . . 335 Bemarkingsgerigtheid in 'n vakbond . . . 336 Gevolgtrekkings . . . 336 . . . Aanbevelings 337 . . . Bemarkingsbeplanning 339 Gevolgtrekkings . . . 339 Aanbevelings . . . 340 Verbruikersgedragaspekte . . . 342 Gevolgtrekkings . . . 342 . . . Aanbevelings 344 . . . Dieprodukaanbodvandievakbond 345 . . . Gevolgtrekkings 345 Aanbevelings . . . 347

8.2.5

Prys-

en distribusiebesluite vir 'n vakbond . . . 348

8.2.5.i Gevolgtrekkings . . . 348

8.2.5.2 Aanbevelings . . . 350

8.2.6 Bemarkingskommunikasie en interne bemarking vir 'n vakbond

. . .

352

8.2.6.1 Gevolgtrekkings . . . 352

8.2.6.2 Aanbevelings . . . 353

8.3 MOONTLIKE VERDERE NAVORSING . . . 356

ABSTRACT

. . .

BlBLlOGRAFlE

. .

BYLAE A

. . .

BYLAE B . . .

. . .

BYLAE

C

BYLAE D

. . .

LYS

VAN TABELLE

TABEL 1.1 '-VERSPREIDING VOLGENS SAPD-LEDE EN VAKBOND-

LEDE PER RANG . . . 9 TABEL 1.2 VERSPREIDING VAN VRAELYSTE PER VAKBOND PER

. . .

STREEK 9

TABEL 2.1 INGESTELDHEID VAN SAPU OP LEDE SE BEHOEFTES

. . .

36 TABEL 2.2 AANBlEDlNG VAN VERSKILLENDE DIENSTE AAN VERSKIL-

LENDE SEGMENTE . . . 37 TABEL 2.3 W E UITKYK MET BETREKKING TOT BREe PUBLIEK IN

DIE BEPLANNING EN FUNKSIONERING VAN DIE VAKBOND . . . 37 TABEL 2.4 SENTRALE VERANTWOORDEI-IKHEID VIR BEMARKINGS-

AKSIES EN KOoRDINASIE . . . 38 TABEL 2.5 UlTBRElDlNG VAN BEMARKINGSVERANTWOORDELIK-

HElD NAANDER ONDERNEMINGSFUNKSIES IN SAPU . . . 39 TABEL 2.6 BEMARKING AS BELANGRIKE INTEGRERENDE

FUNKSIE IN SAPU . . . 39 TABEL 2.7 GEBRUIK VAN 'N GE'iNTEGREERDE BEMARKINGS-

. . .

BENADERING IN SAPU 39

TABEL 2.8 TYDPERK VERLOOP SEDERT MEES ONLANGSE BEHOEF-

TEBEPALING . . . 40 TABEL 2.9 INGELIGTHEID OOR DIE VERSKILLENDE BEHOEFTES

VAN DIE LEDE . . . 40 TABEL 2.10 MATE VAN FORMELE BEMARKINGSBEPLANNING DEUR

. . .

SAPU GE'iMPLEMENTEER 41

TABEL 2.1 1 BESKRYWING VAN SAPU SE HUlDlGE BEMARKING-

STRATEGIE . . . 41 TABEL 2.12 MATE VAN GEBEURLIKHEIDSDENKE DEUR SAPU

GE'iMPLENIEN-TEER . . . 42 TABEL 2.13 EFFEKTIWI-TEIT WAARVOLGENS BEMARKINGSAANGE-

LEENTHEDE DEUR BESTUUR NA DIE ORGANISEERDERS

OORGEDRA WORD . . . 42

TABEL 2.14 NASIONALE UITVOERENDE KOMITEE SE MENING

RAKENDE BEMARKING

. . .

43

TABEL 2.1 5 ALGEMENE BEMARKINGSDENKE VAN SAPU SE TOP- BESTUUR . . . 44

TABEL 2.16 NASIONALE UITVOERENDE KOMITEE SE BENADE- RING TEN OPSIGTE VAN VERHOWDINGSBEMARKING TUSSEN SAPU EN HULLE LEDE . . . 58

TABEL 2.17 ONDERSKEID TUSSEN TRANSAKSIE- EN VERHOUDINGS- BEMARKING . . . 59

TABEL 3.1 STERK PUNTE VOLGENS SAPU SE TOPBESTUUR . . . 75

TABEL 3.2 SWAK PUN-TE VOLGENS SAPU SE TOPBES-TUUR . . . 76

. . . TABEL 3.3 MATE VAN INGELIGTHEID OOR LEDE-AANGELEENTHEDE 77 TABEL 3.4 AANDUlDlNG VAN BEDRElGlNG DEUR SAPU-MEDE- DINGERS . . . 79

TABEL 3.5 GROOTSTE MEDEDINGER VAN SAPU . . . .-. . . . 79

TABEL 3.6 DIENSTE WAAR MEDEDINGERS BESTAAN . . . 80

TABEL 3.7 BELANGRIKSTE INLIGTING VAN MEDEDINGERS . . . 80

TABEL 3.8 MATE VAN MNPASSINGS NAMATE BOGEMELDE INLIGTING BEKEND RAAK . . . 81

TABEL 3.9 WISSELWERKING TUSSEN TOPBESTUUR EN DIE OPENBARE OMGEWING . . . 85

TABEL 3.10 EVALUERING VAN EKS-TERNE OMGEWING VAN SAPU . . . 89

. . . TABEL 3.1 1 GELEENTHEDE VOLGENS DIE TOPBESTUUR VAN SAPU 92 . . . TABEL 3.12 BEDRElGlNGE VOLGENS SAPU SE TOPBESTUUR 92 TABEL 4.1 MATE WAARIN SAPU 'N BYDRAE TOT DIE . . . LEWENSTYL VAN SY LEDE G E M M K HET 141 TABEL 4.2 MATE WAARIN SAPU 'N POSlTlEWE BYDRAE LEWER IN TERME VAN HOE DIE GEMEENSKAP DIE SAPD SlEN . . . 142

. . .

TABEL 4.3 BEELD VAN SAPU ONDER LEDE 142

...

TABEL 4.4 BEGRIP VIR VERSKIL TUSSEN PERMANENTE WERK- NEMERS VAN SAPU EN DIE VAKBOND SE DEMOKRA-

TIES VERKOSE STRUKTURE

. . .

143

TABEL 4.5 DEMOKRATIESE VERKlESlNG VAN PLAASLIKE VAKBONDVERTEENWOORDIGERSISHOP STEWARDS . . . 143

TABEL 4.6 GEREELDHEID VAN DEELNAME AAN MASSAVER- GADERINGS EN DEMONSTRASIES . . . 144

TABEL 4.7 VERNAAMSTE REDE WAAROM DAAR NIE AAN SAPU- AKTlWlTElTE DEELGENEEM WORD NIE . . . 144

TABEL 4.8 LEDE SE BEKENDHEID MET DIE INHOUD VAN . . . SAPU SE GRONDWET 145 TABEL 4.9 BEHOEFTE AAN MEER INLIGTING OOR SAPU SEGRONDWET . . . 145

TABEL 4.10 ONAFHANKLIKE BESTUUR VAN SAPU . . . 145

TABEL 4.1 1 FAKTORE WAT 'N BELANGRIKE ROL BY DIE KEUSE VAN 'N VAKBOND SPEEL . . . 146

TABEL 4.12 MATE VAN TEVREDENHEID MET ASPEKTE WAT MET SAPU VERBIND WORD (NIE FINANSIeLE OF REGSAANGELEENTHEDE NIE) . . . 147

TABEL 4.1 3 GESLAG VAN RESPONDENT . . . 149

TABEL 4.14 OUDERDOM VAN RESPONDENT . . . 150

TABEL 4.15 HUISTAAL VAN RESPONDENT . . . 150

TABEL 4.16 HUWELIKSTATUS VAN RESPONDENT . . . 151

TABEL 4.17 TYDPERK VAN DlENS IN DIE SAPD

. . .

151

TABEL 4.1 8 KWALIFIKASIES VAN RESPONDENT . . . 152

TABEL 4.1 9 KLASSlFlKASlE VOLGENS AARD VAN DlENS . . . 152

TABEL 4.20 AARD VAN DlENS VAN RESPONDENT

. . .

153

TABEL 4.21 RANG VAN RESPONDENT . . . 153

TABEL 4.22 STREEK WAAR RESPONDENT WERKSAAM IS . . . 154

TABEL 4.23 MATE WAARIN SAPU SE TOPBESTUUR OORWEGING . . . AAN MARKSEGMENTERING SKENK 155 TABEL 4.24 SEGMENTASIE WAT DEUR SAPU SE TOPBESTUUR OORWEEG WORD . . . 156

TABEL 4.25 DIE REDES WAAROM VAKBONDLEDE BY DIE VAKBOND AANGESLUIT HET TEENOOR DIE AARD

. . .

VAN DIE DlENS 157

TABEL 4.26 FAKTORE WAT 'N BELANGRIKE ROL IN DIE KEUSE VAN 'N BEPAALDE VAKBOND SPEEL TEENOOR RANG

VAN DIE RESPONDENT

. . .

158 TABEL 4.27 VOORKEURINLIGT1NG IN INLIGTINGSBRIEFIKOERANT

. . .

TEENOOR TAALGROEPE 159

TABEL 5.1 MATE VAN SAPU-TOPBESTUUR SE TEVREDENHEID MET

. . .

BETREKKING TOT DIE ALGEMENE PRODUKAANBIEDING 194

TABEL 5.2 VAKBONDWERKNEMERSNERTEENWOORDIGERS SE MENING RAKENDE BEPAALDE PRODUKVERWANTE

ASPEKTE . . . 196 TABEL 5.3 MATE VAN BETROKKENHEID BY BEMARKINGSNAVOR-

SING ALVORENS 'N NUWE PRODUK AANGEBIED WORD . . . . 197 TABEL 5.4 BETROKKENHEID BY BEMARKINGSNAVORSING

. . .

197 TABEL 5.5 REDES WAAROM BEMARKINGSNAVORSING NIE

ONDERNEEM WORD NIE . . . 198 TABEL 5.6 POGING OM DEUR MIDDEL VAN DIENSTE BY LEDE SE

VERANDERENDE BEHOEFTES AAN TE PAS

. . .

198 TABEL 5.7 MATE WAARIN 'N AANPASSINGSBENADERING

GEVOLG WORD . . . 198 TABEL 5.8 TYDPERK VAN SAPU-LIDMAATSKAP . . . 200 TABEL 5.9 MATE WAARIN SAPU AAN VERWAGTINGE

VOLDOEN

. . .

200 TABEL 5.10 REDES WAAROM DAAR BY DIE ONDERSKEIE VAKBONDE

AANGESLUIT IS

. . .

201 TABEL 5.1 1 VOORKEURREDES WAAROM DAAR BY DIE VAKBOND

AANGESLUIT IS . . . 202 TABEL 5.12 INTERNE DIENSTE WAARVAN DAAR REEDS GEBRUIK

TABEL 5.13 MATE VAN TEVREDENHEID MET DIENSTE WAARVAN

GEBRUIK GEMAAK IS . . . 203 TABEL 5.14 BEKENDHEID MET EKSTERNE DIENSTE DEUR SAPU

. . .

AANGEBIED 204

TABEL 5.15 EKSTERNE DIENSTE WAARVAN REEDS GEBRUIK

. . .

GEMAAKIS 204

TABEL 5.16 MATE VAN TEVREDENHEID MET EKSTERNE DIENSTE

WAARVAN GEBRUIK GElVlAAK IS . . . 205 TABEL 5.17 GEREELDHEID VAN SKAKELING MET SAPU-

STREEKKANTOOR

. . .

206 TABEL 5.18 MATE VAN DIENSTEVREDENHEID MET SAPU-

STREEKKANTOOR . . . 206 TABEL 5.19 MATE VAN DIENSTEVREDENHEID MET SAPU-

HOOFKANTOOR . . . 207 TABEL 5.20 LIDMAATSKAP VAN ANDER VAKBONDE

. . .

207 TABEL 5.21 ANDER VAKBONDE WAARVAN LIDMAATSKAP

BEKOMIS . . . 207 TABEL 5.22 VERGELYKING VAN SAPU SE VOORDELE MET Die

VAN DIE VSA . . . 208 TABEL 5.23 VERGELYKING VAN SAPU SE VOORDELE MET Die

VAN POPCRU . . . 208 TABEL 5.24 VERGELYKING VAN DIE BENADERING VAN SAPU SE

WERKNEMERSI-VERTEENWOORDIGERS MET BETREK- KING TOT SY LEDE, MET DIe VAN POPCRU SE WERKNE-

MERSI-VERTEENWOORDIGERS . . . 209 TABEL 5.25 VERGELYKING VAN DIE BENADERING VAN SAPU SE

WERKNEMERI-VERTEENWOORDIGER MET BETREKKING TOT SY LEDE, MET DIE VSA SE WERKNEMERSI-VERTEEN-

WOORDIGERS

. . .

209 TABEL 5.26 BEHOEFTE AAN OPLElDlNG IN ARBEIDSVER-

HOUDINGE

. . .

213 TABEL 5.27 BEHOEFTE AAN ADDlSlONELE REGSVERSEKERINGS-

PAKKET . . . 213

TABEL 5.28 BERElDWlLLlGHElD VIR DIE BETALING VAN ONGEVEER R25 PER MAAND VIR ONBEPERKTE

REGSDIENSTE . . . . .

. . . .

.

. . .

. . . 214 TABEL 5.29 BEHOEFTE AAN LENINGSKEMA DEUR SAPU AANGEBIED

. . .

214

TABEL 6.1 MATE VAN TEVREDENHEID MET PRYSE GEVRA

. . .

.

. .

. . .

238 TABEL 6.2 MATE VAN BELANGRIKHEID MET BETREKKING TOT DIE

EVALUERING VAN PRYSE VAN INTERNE EN EKSTERNE

DIENSTE

. . .

239 TABEL 6.3 HOOFDOEL MET LEDEGELD . . .

. . .

.

. . .

.

. . .

.

. . . .

239 TABEL 6.4 BESKOUING VAN HUlDlGE LEDEGELD .

. .

. .

. .

. . . .

. .

.

.

. . . . 240 TABEL 6.5 REAKSIE AS GEVOLG VAN BEPERKTE STYGING240

IN LEDEGELD .

.

. .

. . .

. . .

.

. . .

. . .

240 TABEL 6.6 LEDEGELD AS BELANGRIKE FAKTOR VIR VOLGEHOUE

LIDMAATSKAP . . . 241 TABEL 6.7 MEER KOSTE-EFFEKTIEWE DIENSLEWERING

ELDERS . . . 241 TABEL 6.8 1-IPE DIENSTE WAT MEER KOSTE-EFFEKTIEF GEVIND

KANWORD . . . 241 TABEL 6.9 INSTANSIES WAAR DIENSTE MEER KOSTE-EFFEKTIEF

VERKRY KAN WORD . . .

.

. .

.

. . . . .

. . .

242 TABEL 6.10 MENING MET BETREKKING TOT DIE VRAAG OF PERSONE

WAT VIR 'N EENMALIGE VOORDEEL BY SAPU AANSLUIT,

AANGESPREEK BEWOORT TE WORD . . .

. . .

242 TABEL 6.1 1 WYSE WAAROP LEDE AANGESPREEK MOET WORD . . .

.

. 242 TABEL 6.12 MENING TEN OPSIGTE VAN KONTRAKTUELE

AANSPREEKLlKHElD VIR BOGENOEMDE ASPEK

. . .

.

. . .

243 TABEL 6.1 3 MAKLIKE BEKOMBAARHEID VAN DIENSTE TEENOOR

STREEK

. . .

261 TABEL 6.14 MATE VAN TEVREDENHEID MET DIE DISTRIBUSIE-

FUNKSlE . . . 262 TABEL 6.15 MATE VAN BELANGRIKHEID VAN DIE TOEGANKLIKHEID

VAN DIENSTE . . .

. . . .

. . .

. . . .

. . .

. . .

263

TABEL 6.16 MATE VAN LEDEGRIEF MET KANTOOR SE HUlDlGE

PLASING . . . 263 TABEL 6.17 MOON1-LIKE WYSE OM ONGERIEFI-IKE PLASING TE

OORKOM . . . 264 TABEL 6.18 MENlNG MET BETREKKING TOT MEER STREEK-

KANTORE

. . .

264 TABEL 6.19 MENlNG MET BETREKKING TOT DIE MAKLIKE

TOEGANKLIKHEID VAN EKSTERNE DIENSTE VIR LEDE . . . 264 TABEL 6.20 POGINGS OM BETER SKAKELING TE BEWERKSTELLIG . . . . . 265 TABEL 6.21 GEREELDHEID VAN BESOEKE DEUR SAPU-WERKNE-

MERSNERTEENWOORDIGERS . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . 266 TABEL 6.22 MATE VAN GEREELDHEID WAARMEE LEDE DEUR

WERKNEMERSNERTEENWOORDIGERS BESOEK

WILWORD . . . 266 TABEL 6.23 MAKLIKE BEKOMBAARHEID VAN DIENSTE DEUR SAPU

AANGEBIED . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 TABEL 6.24 REDE WAAROM DIENSTE NIE MAKLIK BEKOMBAAR IS NIE . . 267 TABEL 6.25 TYDIGE ONTVANGS VAN NOODSAAKLIKE INLIG-TING OP

STANDPLAAS . . . . . . . . . . 267 TABEL 6.26 GEOGRAFIESE LlGGlNG AS MOONTLIKE OORSAAK VIR

VERTRAGING VAN NOODSAAKLIKE INLIGTING . . . . . . 267

TABEL 7.1 MATE VAN TEVREDENHEID MET BETREKKING TOT DIE

VERSPREIDING VAN INTERNE INLIGTING

. . .

.

. .

. .

.

. . . . . . . . 297 TABEL 7.2 MATE VAN BELANGRIKHEID TEN OPSIGTE VAN DIE

KOMMUNIKERING VAN BEPAALDE INLIGTING . . . . . 298 TABEL 7.3 AKTlEWE KOMMUNIKASIE VAN DlENSAANBlEDlNGE

AANLEDE . . . 298 TABEL 7.4 INLIG-TING WAT HOOFSAAKI-lK GEKOMMUNIKEER WORD . . . 299

TABEL 7.5 BEMARKINGSKOMMUNIKASIEMETODES WAT

DIE MEESTE GEBRUIK WORD OM LEDE TE WERF

TABEL 7.6 MATE VAN GEREELDHEID WAARMEE BEPAAL- DE METODES GEBRUIK WORD OM SAPU SE DOEL-

. . .

STELLINGS BEKEND TE MAAK 300

TABEL 7.7 MATE WAARIN INI-IGTING EN INI-IGTINGSNOTAS

. . .

VAN-SAPU DIE WERKPLEK BEREIK 301

TABEL 7.8 -ImIPE INTERNE INLIGTING WAT GEREELD DEUR SAPU-

LEDE ONTVANG WORD . . . 301 TABEL 7.9 WYSE WAAROP INTERNE INLIGTING HOOFSAAKLIK

ONTVANG WORD . . . 301 TABEL 7.10 MATE VAN TEVREDENHEID MET DIE INHOUD VAN

DIE UNION POST . . . 302 TABEL 7.1 1 VERGELYKING TUSSEN DIE UNION POST EN

KOERANTE VAN ANDER VAKBONDE . . . 302 TABEL 7.12 KEWSE TEN OPSIGTE VAN DIE GEREELDE ONTVANGS

VAN 'N SAPU-INLIGTINGSBRIEFIKOERANT . . . 303 TABEL 7.13 GEREELDHEID VAN ONTVANGS VAN INLIGTINGS-

BRIEFIKOERANT

. . .

303 TABEL 7.14 VOOKELIRTIPE INLIGTING IN INLIGTINGSBRIEFI

KOERANT . . . 303 TABEL 7.15 MATE VAN TOPBESTUUR-ONDERSTEUNING MET BETREK-

KING TOT INTERNE PERSONEELAANGELEENTHEDE . . . 327 TABEL 7.16 BENADERING MET BETREKKING TOT DIE WERKS-

OMGEWING IN DIE ALGEMEEN VIR WERKNENIERS . . . 328

LYS VAN

FIGURE

FIGUUR 2.1 DIE VERSKIL TUSSEN 'N VERKOOPS- EN 'N BEMAR-

KINGSGEORIeNTEERDE BENADERING . . . 25

FIGUUR 3.1 BEPLANNING VAN DIE BEMARKINGSTRATEGIE . . . 69 FIGUUR 3.2 RESPONSKATEGORIE TOT OMGEWINGSVERANDERING . . . 95 FIGUUR 3.3 DIE BEHEERPROSES . . . 108

FIGUUR 4.1 'N MODEL VIR VERBRUIKERSBESLUITNEMING

EN -1NVLOEDE . . . 115 FIGUUR 4.2 BELANGE WAT TOT KOLLEKTIEWE ONDERHANDELINGE

AANLElDlNG GEE . . . 116 FIGUUR 4.3 VERWAGTINGSVLAKKE EN DIE TOLERANSIESONE

. . .

129 FIGUUR 4.4 FAKTORE WAT VERBUIKERSPERSEPSIE VAN

DlENS BE'iNVLOED

. . .

141

. . . .

FIGUUR 5.1 KLASSlFlKASlE VAN VAKBONDVOORDELE EN -DIENSTE 169

. . .

FIGUUR 5.2 BEPLANNING. SKEPPING EN LEWERING VAN DIENSTE 182

FIGUUR 5.3 SLEUTELELEMENTE VAN WAARGENOME DIENS-

KWALlTElT . . . 192

FIGUUR 6.1 'N MODEL VlR PRYSBEPALING . . . 225 FIGUUR 6.2 DlSTRlBUSlEBESLUlTE . . . 244

. . .

FIGUUR 6.3 UITEENSETTING VAN SAPU SE DISTRISBUSIEKANAAL 249

. . .

FIGUUR 6.4 DIENSLEWERING EN -EVALUERING 253

FIGUUR 7.1 DIE BEMARKINGSKOMMUNIKASIEMENGSEL . . . 280 FIGUUR 7.2 DIE STRATEGIESE OPENBARE BETREKKINGE-BEPLAN-

NINGSPROSES . . . 287 FIGUUR 7.3 DIE DIENSBEMARKINGSDRIEHOEK . . . 306 FIGUUR 7.4 STAPPE IN DIE BESTUUR VAN DIE VERKOOPSVERTEEN-

. . .

WOORDIGERS 311

. . .

HOOFSTUK

I

INLEIDING, MOTIVERING, METODE EN INDELING

Vakbonde en hulle bedinging vir kollektiewe, individuele en ander dienste vir hulle lede raak al hoe meer 'n aktuele onderwerp in Suid-Afrika. 'n Vakbond, oftewel die onder- handelingspan, is egter net so "sterk" as wat die verteenwoordiging wat hulle het, dit toelaat. Om hierdie rede is 'n bemarkingsgerigte benadering van groot belang vir vakbonde by die vestiging en instandhouding van bedingingsmag. Dit spruit voort uit die volgende.

As gevolg van die toenemende belangrikheid van vakbonde in die arbeidsmark kan aanvaar word dat die strewe na voldoende verteenwoordiging gepaard gaan met die bevrediging van lede se behoeftes. Die bevrediging van arbeidsverwante behoeftes van die werknemers van die Suid-Afrikaanse Polisiediens (SAPD) gaan egter nie vir vakbonde sonder hindernisse gepaard nie, aangesien SAPD-lede 'n keuse het tussen verskillende vakbonde om te ondersteun. Dus moet daar deur vakbonde vir mark- aandeel meegeding word. Daar is drie prominente vakbonde wat binne die Suid- Afrikaanse Polisiediens funksioneer. Elkeen van die vakbonde ding mee om die steun van lede met die doel om die grootste verteenwoordigende vakbond in die Suid- Afrikaanse Polisiediens te wees. Selfs as daar geen mededinging is nie, bestaan die gevaar dat lede slegs hul lidmaatskap van 'n vakbond sal behou vir solank as wat daar vir hulle voordele in lidmaatskap is.

'n Bemarkingsgerigte benadering in 'n vakbond van die Suid-Afrikaanse Polisiediens gaan van die,veronderstelling uit dat ondersoek ingestel moet word na die behoeftes van vakbondlede en die rede(s) waarom hulle aan die vakbonde behoort. Die inligting voortvloeiend uit hierdie studie sal aangewend word om riglyne daar te stel wat sal verseker dat alles in die vakbond se vermoe gedoen word om aan lede se behoeftes

I

.2 BEGRIPSOMSKRWING

Bemarkingsgerigtheid kan omskryfword as 'n bestuursfilosofie wat deur elke bestuurder in 'n onderneming nagevolg behoort te word.

Dit behels die uitvoering van alle aktiwiteite wat verbruikerstevredenheid sal verseker niet inagneming van gemeenskapsverantwoordelikheid en die onderneming se effek- tiwiteit. Uit hierdie omskrywing word die volgende begrippe afgelei enlof verder verduidelik:

Die implementering van 'n ge'integreerde stelsel (verskillende groepe aktiwiteite wat tot 'n gemeenskaplike doel saamwerk) en gemeenskapsverantwoordelikheid (om

onder andere 'n sosiale veranhvoordelikheid vir die welsyn van 'n onderneming se eie personeel te he, landswette te gehoorsaam en heersende etiese norme en standaarde na te volg) is van belang. Hoewel die strewe na langtermynwinsmaksimering vir winsgewende ondernemings belangrik is, word laasgenoemde oogmerk nie ten volle deur vakbonde nagestreef nie, maar dit impliseer dat 'n vakbond koste-effektief moet funksioneer om uitvoering aan ondernemingsdoelwitte te gee (Van der Walt et al., 1996:22-24 en Jefkins, 1993:5).

Vir die doeleindes van hierdie studie sal die terme vakbondlede, verbruikers en

kliente as sinoniem met mekaar beskou word en hulle sal afwisselend gebruik word, na gelang van die bespreking en die bron.

1.3

MOTIVERING

1.3.1 Bewuswording van die probleem

Volgens Dekker (1992:26) is die doelwitte van 'n vakbond die werwing en behoud van lede; die verkryging van erkenning as wetlike verteenwoordiging van werknemers; en die versekering van 'n stabiele bron van inkomste.

Ten einde bogenoemde doelwitte te kan verwesenlik, is 'n bemarkingsgerigte be- nadering van wesentlike belang vir vakbonde by die vestiging en instandhouding van 2

bedingingsmag. Die situasie onder die soeklig behels kortliks dat die bestuur van die Suid-Afrikaanse Polisieunie (Nasionale Uitvoerende Komitee van SAPU), wat hoof- saaklik uit polisiebeamptes bestaan, en nie noodwendig oor die nodige bemarkings- vaardighede beskik nie, 'n bemarkingsgerigte benadering behoort te volg in 'n poging om die vakbond se doelwitte te bereik. Sodoende kan daar aan die behoeftes van hulle lede voldoen word. Die resultate hiervan behoort by te dra tot 'n uitbreiding in magsbasis en dus groter verteenwoordiging. Die navolging van 'n bemarkingsgerigte benadering vind egter nie oornag plaas nie, maar vereis deeglike navorsiqg.

Die Suid-Afrikaanse Polisieunie (SAPU) is die grootste vakbond wat ledetal betref en wat lede van die Suid-Afrikaanse Polisiediens (SAPD) bedien. Dit is die enigste vakbond wat slegs lede van die SAPD bedien. Die markaandeel van SAPU is 32% (45000 lede) terwyl die Police and Prison Civil Rights Union (POPCRU) se markaandeel 22%, en die Vereniging van Staatsamptenare (VSA) se markaandeel ongeveer 5% van die Suid-Afrikaanse Polisiebeamptes uitmaak. Lede wat klaarblyklik nie lid van enige vakbond is nie Seloop ongeveer 41%. SAPU het in die tydperk Desember 1995 tot Februarie 1996 meer as 2 000 lede verloor. Die algemene styging in SAPU se mark- aandeel is hoofsaaklik deur die amalgamasieproses van die TBVC-lande by Suid- Afrika veroorsaak (Pretorius, 1996: skriftelike mededeling). Volgens Weil (1 99455) is die daling in vakbonde se ledetalle nie 'n seldsame verskynsel nie. 'n Doelbewuste poging om dit teen te werk moet egter van stapel gestuur word. Dit kan gedoen word deur op hoogte van die behoeftes van die lede te wees.

Tans vorm SAPU die kworum van die onderhandelingsforum wat met die regering vir, onder andere, salarisverhogings onderhandel. Uit die bestuderirlg van die Suid- Afrikaanse literatuur en ander oorsese studies wat oor nie-winsgewende ondernemings handel, het die gedagte van die toepassing van bemarkingsbeginsels in vakbonde wat binne die Suid-Afrikaanse Polisiediens funksioneer, posgevat. Na verdere ondersoek het dit geblyk dat geen amptelike navorsing tot dusver in Suid-Afrika oor die ondewerp gedoen is nie. Min oorsese studies kon oor die onderwerp gevind word, hoewel die belangrikheid van studies van hierdie aard beklemtoon is.

1.3.2 Gesprekke met kenners en ondersoeke

Volgens Lewis

(1990:

52 en

54)

is die ontleding van die dienste en voordele wat vakbonde aanbied van besondere belang. Die navorser is van mening dat 'n vakbond se voorsiening van kollektiewe dienste aan vakbondlede oor die algemeen meer prominent voorkom as die voorsiening van persoonlike dienste direk aan individuele lede. Onlangs is meer oorweging geskenk aan die aanbied van individuele dienste aan lede, byvoorbeeld wat betref finansiele en regsaangeleenthede. Volgens Pretorius

(1

997:

skriftelike mededeling ) word kollektiewe en individuele dienste aan SAPU-lede

gebied. Geen omvangryke navorsing oor die behoefies van lede in die verband is nog gedoen nie. Pride & Ferrell

(1997:lO)

wys daarop dat, om 'n bemarkingskonsep effektief te kan implementeer, 'n bemarkingsgeorienteerde benadering vereis word. Dit behels dat die huidige en toekomstige behoeftes van verbruikers ondersoek moet word, en dat 'n bemarkingsinligtingstelsel daaruit moet voortvloei. Weil

(1

994:117

&

1

18)

bevestig dat 'n meningsopname van vakbondlede se houdings en behoeftes met betrekking tot, onder andere, onderhandelingsvraagstukke en ander vakbondaan- biedinge, 'n sistematiese en betroubare metode is om inligting by lede en subgroepe te verkry. Geen bewys van vorige navorsing in hierdie verband kon by die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing verkry word nie. 'n Besoek aan die Harvard Trade Union Program in Boston, VSA, het ook niks soortgelyks opgelewer nie.

1.4

BYDRAE WAT HlERDlE STUDIE KAN LEWER

Hierdie studie sal 'n positiewe bydrae tot dienslewering in vakbonde lewer, maar veral tot die wat binne die SAPQ funksioneer, in die sin dat hulle by die veranderende be- hoeftes van hul lede sal kan aanpas. Vakbonde in die algemeer~ bied lar~kal 11ie nieer slegs kollektiewe bediugingsvoordele aan die lede nie, maar lewer 'n verskeidenheid van dienste aan lede, met die doel om sodoende 'n mededingende voordeel in die mark te kan handhaaf. Die gevolg hiervan kan tot 'n styging in ledetalle oor die lang termyn lei, wat weer op sy beurt tot 'n groter magsbasis aanleiding kan gee.

'n Groter magsbasis sal uiteindelik daartoe bydra dat vakbonde se bedingingsmag op verskillende terreine tot voordeel van die lede uitgebrei word. Hierdie kringloop eindig weer by vakbondlede se strewe na 'n beter lewenstandaard. Vir die gemeenskap hou

dit die voordeel in van beter gemotiveerde polisiemanne, wat na die veiligheid van die land se burgers kan omsien. Ten einde bogemelde oogmerke te kan nakom, word vereis dat 'n bemarkingsgerigte benadering aangeneem en gehandhaaf moet word. Dit omvat onder meer 'n ondersoek na lede (verbruikers) se behoeftes en die bevrediging daarvan.

Aangesien hierdie studie die betreding van 'n nuwe veld in terme van die toepassing van bemarkingsgerigte beginsels deur 'n vakbond behels, behoort die vakwetenskap beslis hierby te baat. Die bevindinge van die beoogde ondersoek sal deur ander vak- bonde as basis gebruik kan word.

1.5

PROBLEEMSTELLING

Frauenstein (1 993:8) is van mening dat vakbonde afhanklik is van die ondersteuning van die lede. Sonder hierdie ondersteuning sal hul magsbasis uiteindelik wegkwyn en die rede vir hulle voortbestaan tot niet gaan.

Aangesien 'n vakbond se bedingingsmag op verteenwoordiging, dit wil si2 ledetal, gegrond is, is dit van besondere belang om 'n onderskeidende voordeel te he, met die doel om soveel lede as moontlik te bedien. Soos reeds gemeld, wil dit voorkom asof die vernaamste rede vir die groei in ledetalle van die onderskeie vakbonde wat in die SAPD funksioneer die gevolg van die amalgamasieproses van die TBVC-lande en Suid-Afrika was en nie die gevolg van 'n mededingende voordeel nie.

Die rede waarom hierdie studie onderneem word, is om 'n bemarkingsgerigte benadering vir 'n vakbond in die Suid-Afrikaanse Polisiediens oor die lang termyn te ontwikkel en toe te pas met die doel om 'n beter diens aan bestaande lede te lewer en 'n toename in ledetal te bewerkstellig. Op sy beurt sal dit hoevlakver- teenwoordiging by die onderhandelingsforum verseker.

1.6

HIPOTESE

Die nastrewing van 'n bemarkingsgerigte benadering dew 'n vakbond van die Suid- Afrikaanse Polisiediens is 'n noodsaaklike voorvereiste vir die werwing en behoud van lede.

1.7

DOEL VAN DIE STUDIE

1.7.1 Hoofdoelstelling

Die hoofdoelstelling van hierdie studie is om ondersoek na die mate van bemarkings- gerigtheid in die Suid-Afrikaanse Polisieunie in te stel en om vir vakbonde in die alge- meen riglyne vir die in-~plementeri~ig van bemarkingsbeginsels neer te 16.

I .7.2 Newedoelwitte

Ten einde die hoofdoelstelling te kan verwesentlik, sal daar aan die volgende newedoelwitte aandag gegee word:

- _{Om ondersoek na bemarking in nie-winsgewende diensondernemings in te stel} en te bepaal tot watter mate die bemarkingskonsep op vakbonde van toepassing gemaak kan word.

- _{Om ondersoek na die bemarkingsbeplanningsproses in te stel en dit as vertrek-} punt vir die formulering van 'n bemarkingstrategie te gebruik

- _{Om verbruikersgedrag in die algemeen na te vors en die invloed daarvan op die} persepsies en verwagtinge van vakbondlede rakende die dienste wat deur SAPU aangebied word, vas te stel.

- Om die bestaande elemente van die bemarkingsmengsel, naamlik die diens, prys, distribusie, bemarkingskommunikasie en interne bemarking, te ondersoek en aanbevelings ten opsigte van die effektiwiteit daarvan te maak.

- Voortspruitend uit bogenoemde sal die houdings en persepsies van lede ten opsigte van bestaande en beoogde dienste van die vakbond geevalueer word om spesifieke geleenthede en bedreiginge te identifiseer. Vergelykings met betrekking tot mededingende dienste (soos deur die VSA en POPCRU aangebied) sal getref word. Daar sal onderskei word tussen interne dienste wat

deur SAPU gebied word en dienste wat deur aangewysde eksterne leweransiers gebied word. Soortgelyke inligting sal by die VSA-lede ingewin word en dit sal met die van SAPU-lede vergelyk word.

1.8

NAVORSINGSMETODE EN METODIEK

I .8.1 Literatuurstudie

Sover vasgestel kan word, bestaan daar weinig literatuur oor bemarkingsaspekte van vakbonde. Tydens besoeke aan die Verenigde Koninkryk, die Verenigde State van Amerika en Kanada is geen soortgelyke studies oor hierdie onderwerp gevind nie. 'n Kombinasie van vakbondverwante studies; studies wat handel oor die bemarking van nie-winsgewende ondernemings; die bemarking van dienste; bemarking in die algemeen; en die empiriese ondersoek het as basis vir hierdie studie gedien. Oor die algemeen is die beskikbaarheid van literatuur oor die bemarking van nie-winsgewende ondernemings geen wesentlike probleem nie en daar sal gepoog word om met die toepassing van hierdie literatuur op die terrein van vakbonde 'n bydrae tot die vakwetenskap te maak.

I .8.2 Empiriese navorsing

Daar is van die persoonlik opname-metode gebruik gemaak. Vraelyste is hoofsaaklik deur veldwerkers (vakbondwerknemers en -verteenwoordigers op streeksgrondslag) aan ewekansige verkose lede versprei. Hierdie veldwerkers het hoofsaaklik beheer uitgeoefen oor die akkurate invul van die vraelyste, terwyl die navorser waar nodig besoek afgele en hulp verleen het. Aangesien die verlangde hoeveelheid vraelyste nie op die teikendatum ontvang is nie, is die proses herhaal totdat die verlangde hoeveelheid vraelyste ingevul is.

1.8.3 Studiepopulasie

Die studiepopulasie is in twee bree kategoriee ingedeel, naamlik die Suid-Afrikaanse Polisieunie (SAPU) en die Vereniging van Staatsamptenare (VSA).

In die geval van die Suid-Afrikaanse Polisieunie is tussen drie studiepopulasies onderskeid getref, naamlik die Nasionale Uitvoerende Komitee (topbestuur); die vak-

bondwerknemers en -verteenwoordigers en die vakbondlede. Wat eersgenoemcie populasie betref, is van die sensusmetode gebruik gemaak om inligting in te samel. Wat die vakbondwerknemers en -verteenwoordigers betref, is afgevaardigdes van al die streke tydens 'n nasionale konferensie by die ondersoek betrek. Elkeen wat 'n besondere streek verteenwoordig, is van 'n toepaslike vraelys voorsien. Voorsiening vir verskillende vraelyste is vir die twee studiepopulasies gemaak met die doel om die besondere eienskappe en menings van elkeen in sylhaar onderskeie hoedanigheid te ondersoek. Hierdie vraelyste verskyn in Bylae A en B van hierdie studie.

Wat die derde studiepopulasie, naamlik die vakbondlede, betref, is die ondersoek op 'n nasionale grondslag geloods en vraelyste is aan SAPU-lede landswyd versprei. Na samesprekings met statistiese konsultante van Technikon Pretoria is besluit dat vrae- lyste aan ongeveer 900 respondente op 'n ewekansige wyse volgens die gestratifi- seerde steekproefmetode versprei sal word. Die vraelyste is proporsioneel per streek en rang van lede van die vakbond verdeel en versprei. Die rede hiervoor is dat die universum hiervolgens in die steekproefpopulasie weerspieel sal wees. Die keuse van respondente het op 'n ewekansige metode (sistematies) per rang geskied. Die vraelys verskyn in Bylae C.

Wat betref die tweede kategorie, naamlik die Vereniging van Staatsamptenare, is vraelyste aan ongeveer 600 lede van die vakbond versprei. Die verdeling van die vraelyste het op dieselfde wyse as die verspreiding van vraelyste aan lede van SAPU plaasgevind, naamlik proporsioneel per nasionale streek en per rang. Hoewel 'n soortgelyke vraelys as die wat aan SAPU-lede versprei is, vir die VSA-lede gebruik is, is slegs sekere vrae as vergelykende inligting vir hierdie stwdie gebruik. Die volledige vraelys verskyn in Bylae D.

Tabel 1 .I dui die nasionale verspreiding van SAPD-lede en vakbondlede per rang in Suid-Afrika aan. In tabel 1.1 kan gesien word dat ongeveer 41% van die totale personeel wat in diens van die Suid-Afrikaanse Polisiediens is, nie lede van erlige vakbond is nie. Dit dui daarop dat daar 'n potensiaal van ongeveer 50 000 werknemers van die Suid-Afrikaanse Polisiediens is wat lidmaatskap van 'n vakbond kan bekom en om wie daar dus meegeding kan word.

TABEL 1.1 VERSPREIDING VOLGENS SAPD-LEDE EN VAKBONDLEDE PER RANG

Bron: Pretorius (1 996: skriftelike mededeling)

Tabel 1.2 gee 'n uiteensetting van die hoeveelheid vraelyste wat per streek aan die steekproefpopulasie voorsien is.

RANG KONSTABEL SERSANT INSPEKTEUR KAPTEIN SUPERINTENDENT SNR SUPERINTENDENT BURGERLIKES TOTAAL ENIOF %

TABEL 1.2 VERSPREIDING VAN VRAELYSTE PER VAKBOND PER STREEK . . SAPU 12 850 17 827 6 123 - - SAPD 45 948 46 509 14 299 6 931 2 719 - 618 20 420 137 444 SAPU % 27,97% 38,33% 42,82% STREEK GAUTENG NOORDWES PROVlNSlE NOORD PROVlNSlE MPUMALANGA VRYSTAAT KWAZULUINATAL NOORD-KAAP WES-KAAP 00s-KAAP HOOFKANTOOR TOTAAL POPCRU 15 135 10 145 1 683 2 625 GETAL VRAELYSTE SAPU 189 90 72 4 5 63 144 45 126 81 45 900 VSA POTEN- SlAAL 458 17 505 1 697 749 41 8 50 6 2 599 21,8% - 37,87% Yo VAN STEEKPROEF 21 % 10% 8% 5% 7% 16% 5% 14% 9% 5% 100% 815 512 29,97% 176 GETAL VRAELYSTE VSA 138 36 18 42 72 48 24 60 36 126 600 1 678 % VAN STEEKPROEF 23% 6% 3% 7% 12% 8 '10 4% 10% 6% 21 % 100% 108 52 2 320 4,8% 17 48% 452 I1 339 41,4% 4 162 44 510 20.38% 32,38%

1.9

HOOFSTUKINDELING

Hoofstuk een handel oor die uiteensetting van die probleemstelling en die motivering van die studie, sowel as die metodologie wat in die studie gevolg is. Die verspreiding van Suid-Afrikaanse Polisielede en alle vakbondlede per rang word aangedui terwyl 'n uiteensetting van die steekproef per vakbond en per streek aangedui word.

In Hoofstuk twee word bemarkingsgerigtheid in 'n vakbond as nie-winsgewende diensonderneming bespreek. Spesifieke aandag word aan die sogenaamde verbreding van die bemarkingskonsep gegee, terwyl 'n uiteensetting van die elemente wat noodsaaklik vir enige ondernerr~ing is om bemarkingsgel-ig te wees, gegee word. Sekere basiese bemarkingsbeginsels word in hierdie hoofstuk bespreek en van toepassing gemaak op 'n vakbond as 'n nie-winsgewende diensonderneming. Die toepassing van die beniarkingskonsep word as basis vir hierdie hoofstuk gebruik.

In Hoofstuk drie word ondersoek ingestel na die bemarkingsomgewing van die vakbond onder bespreking. Die doel hiervan is om in staat te wees om riglyne vir 'n bemarkings- gerigte benadering vir vakbonde daar te stel met in agnen-ling van die oorblywende doelwitte wat vir die studie gestel is. Die faktore wat belangrik is om 'n bemarking- strategie te formuleer word bespreek. Daar word verder gewys op die belangrikste elemente wat in gedagte gehou behoort te word by die implementering van verskillende bemarkingsprogramme en die beheertegnieke wat aangewend kan word om die doel- treffendheid van die bemarkingsfunksionering in die Suid-Afrikaanse Polisieunie te verhoog.

Hoofstuk vier het dit ten doel om die gedrag, persepsies en verwagtinge van vakbondlede in die algemeen vas te stel. Met in agneming van die inligting wat hieruit voortvloei, en die bevindinge wat uit hoofstukke vyf tot sewe verkry word, word 'n pogiqg aangewend om beginsels toe te pas wat ten doel het om aan die behoeftes van die vakbondlede te voldoen.

Hoofstuk vyf handel oor die prod~~kbesluite in vakbonde as nie-winsgewende diens- ondernemings. Aangesien goedere nie ter sprake is nie, word spesiale aandag aan

dienslewering geskenk. Daar word afgesluit met 'n bespreking oor die ontwikkeling van nuwe dienste en die beeindiging van dienste.

Prys- en distribusiebesluite vir 'n vakbond as nie-winsgewende diensonderneming word in Hoofstuk ses bespreek. Aspekte rondom die neem van prysbesluite vir 'n prys- strategie word in hierdie hoofstuk bespreek. Verder word daar ondersoek ingestel na die fisiese ligging en effektiwiteit van die streekkantore, en die toeganklikheid van al die dienste vir die vakbond se lede.

Hoofstuk sewe handel oor die verskillende aspekte van die bemarkingskommuni- kasiemengsel. 'n Bespreking oor die toepassing van die mees effektiewe bemarkings- kommunikasiemengsel vir die vakbond onder bespreking vind in hierdie hoofstuk plaas. Dit behels eerstens die belangrikheid van die openbare betrekkinge-funksie vir die Suid- Afrikaanse Polisieunie. Daarna word die rol en belangrikheid van verkoopsverteen- woordigers in die bemarkingskommunikasieproses bespreek, en 'n verband tussen verkoopsverteenwoordigers en vakbondverteenwoordigers en -werknemers word bepaal. Tesame met laasgenoemde bespreking word daar ondersoek ingestel na die belangrikheid van interne bemarkingsbeginsels en die toepassing daarvan op vakbond- werknemers en -verteenwoordigers.

HOOFSTUK

2

BEMARKINGSGERIGTHEID IN VAKBONDE AS NIE-WINS-

GEWENDE DIENSONDERNEMINGS

Vakbonde in die hedendaagse Suid-Afrika speel 'n belangrike rol met betrekking tot die werkgewer en werknemer se onderlinge verhouding en die regulering van arbeids- verhoudinge. Aangesien die suksesvolle funksionering van vakbonde op verteen- woordiging berus, beteken dit dat die dienste wat deur vakbonde gelewer word so effektief as moontlik behoort te wees ten einde in die lede se behoeftes te voorsien. Hierdie beg insel vorm die belangrikste uitgangspunt vir enige onderneming, hetsy 'n winsgewende of nie-winsgewende onderneming. Die afwesigheid van 'n geskikte bemarkingsmengsel sal meebring dat vakbonde in gebreke bly om lede te werf of selfs om lede te behou. Hierdie stand van sake kan meebring dat vakbonde se bedingings- mag in die slag bly.

Die doel van hierdie hoofstuk is om algemene bemarkingsbeginsels op dienste wat gelewer word deur vakbonde wat binne die Suid-Afrikaanse Polisiediens funksioneer, van toepassing te maak. Eerstens sal die begrippe, vakbonde, nie-winsgewende

ondernemings en diensondernemings en die verband tussen hulle kortliks bespreek word.

2.2

'N

VAKBOND

AS 'N ONDERNEMING

- Die toepassing van bemarkingsbeginsels op 'n vakbond in die Suid-Afrikaanse Polisiediens maak die basis van hierdie studie uit. Volgens Lewis (1990:28) is 'n vakbond niks anders nie as 'n onderneming wat 'n verskeidenheid dienste en voordele aan vakbondlede beskikbaar stel. So 'n onderneming is net soos ander ondernemings ook afhanklik van die ondersteuning van vakbondlede wat op 'n gereelde basis

vergoeding vir die benutting van bepaalde dienste en voordele aanbied. Op hierdie wyse word vakbonde in staat gestel om vir die nodige uitgawes wat mag ontstaan, voorsiening te rnaak. Die ontvangs van ledegeld behoort gesien te word as die resultaat van tevredenheid onder vakbondlede. Eerstens gaan daar kortliks na die omskrywing van vakbonde gekyk word, en laastens na hulle funksies.

2.2.1 Omskrywing van 'n vakbond

In artikel 1 van die Wet op Arbeidsverhoudinge,l956 (Wet 28 van 1956 soos gewysig), word 'n vakvereniging (vakbond) omskryf as:

"enige aantal werknemers in 'n bepaalde onderneming, nywerheid, bedryf of beroep wat verenig met die doel, hetsy alleen of met ander doelstellings, om verhoudinge tussen hulle of parfy van hulle en hul werkgewers of party van hulle werkgewers in daardie onderneming, nywerheid, bedryf of beroep te reel. "

Artikel 213 van die Wet op Arbeidsverhoudinge, 1995 (Wet 66 van 1995), omskryf 'n vakbond as 'n vereniging van werknemers waarvan die hoofdoel is om verhoudinge tussen werknemers en werkgewers, met inbegrip van enige werkgewersorganisasie, te reel.

Volgens Van Rensburg (1992:9) is 'n vakbond 'n permanente groepering van werknemers wat sake van ekonomiese belang, byvoorbeeld werktoestande, by wyse van die proses van gesamentlike onderhandeling tussen hulle en die werkgewers reel. Die oogmerk hiermee is 'n algemene verbetering in hulle werksomgewing en lewen- standaard. Daar word ook na sake van nasionale belang omgesien.

Tustin ( 1993:26) is van mening dat die definisie in die Wet 'n formele definisie is wat die klem op die organisatoriese aspekte van vakbonde laat val. Uit die omskrywing van die Wet kan daar egter afgelei word dat 'n uitruiling van verskillende aanbiedinge hier ter sprake is, naamlik vakbondlede se ledegeld en die dienste wat deur die vakbond gebied word. McCarthy & Perreault (1993:14) vul bogenoemde afleiding aan en beweer dat enige onderneming se mark bestaan uit 'n groep potensiele verbruikers met soortgelyke behoeftes wat die bereidwilligheid openbaar om iets van waarde in ruil aan

die aanbieders van goedere of dienste aan te bied. 'n Behoefte aan die uitruiling van aanbiedinge is egter 'n voorvereiste vir enige transaksie in die mark. Kotler (1 982:14) en Husted et al. (1993:527) bevestig die ondernemingstatus van vakbonde en klassifiseer hulle as nie-winsgewende ondernemings. Daar word spesifiek na vakbonde as beskermende ondernemings verwys. Aangesien 'n vakbond geag word as 'n onderneming wat 'n professionele diens verrig, sal die term vakbondlede in hierdie studie as sinoniem met klienfe en verbruikers beskou word.

2.2.2 Die doel en funksies van vakbonde

Volgens Tustin (1 993:26) blyk die doe1 van 'n vakbond volgens die Wet organisatories van aard te wees, naamlik die vereniging van werknemers met mekaar om sodoende hulle verhouding met werkgewers te reel. Die skrywer is van mening dat 'n vakbond dit ten doel het om sy lede by onderhandelinge met werkgewers te verteenwoordig.

Volgens Pretorius (1996: skriftelike mededeling) omskryf SAPU se grondwet die doel van die vakbond soos volg:

"

O m

'n unie vir die werknemers van die Polisie daar te stel met geen beperking op ras, geloof of geslag nie, waf die belange van daardie werknemers op werk-, professionele, ekonomiese, sosiale en kulturele gebied sal verteenwoordig en

verbeter. "

Die dienste wat vakbonde aan vakbondlede bied, kan as 'n uitvloeisel van die doel van 'n vakbond gesien word.

Uit bogenoemde bespreking blyk die basiese funksie van vakbonde te wees om . verhoudinge tussen werknemers wa't lede van 'n vakbond is en hulle werkgewers of werkgewersorganisasies te reel. Hierdie funksie impliseer dat 'n vakbond die belange van sy lede op ekonomiese en maatskaplike gebied in die werksituasie bevorder. Dit sluit volgens Lewis (I 990:28) nie slegs kollektiewe bedingingsvoordele in nie, maar ook ander dienste, byvoorbeeld finansiele dienste teen gunstiger rentekoerse as vir individue.

Die funksies van vakbonde sluit volgens Tustin (1 993:28) en Bendix (1 996: 171) onder andere die volgende in:

-

Om namens lede met werkgewers oor werkers se belange te onderhandel.

-

Om werksekerheid en aanvaarbare salarisse te beding.

-

Om gunstige oortydkoerse enlof rusdae vir addisionele werk te beding.

-

Om bestuursbesluite wat die lede mag raak, gunstig te bei'nvloed.

-

Om die werknemer se veiligheid in die werksituasie en 'n behoorlike werks- omgewing te verseker.

- _{Om individuele aangeleenthede, byvoorbeeld verplasings, bevorderings en} persoonlike griewe, namens die werknemer te beding.

-

_{Om ander dienste soos finansiele dienste, vir lede te beding.}

-

Om optimale werkverskaffing en en nasionale voorspoed te bevorder.

Bogenoemde funksies word gewoonlik as 'n pakket aan vakbondlede gebied in ruil vir ondersteuning deur middel van ledegeld. Vervolgens word nie-winsgewende diens- ondernemings kortliks bespreek.

2.3

NIE- WINSGEWENDE DIENSOMDERNEMINGS

Soos reeds gemeld, word vakbonde as nie-winsgewende ondernemings beskou. Die feit dat vakbonde nie verantwoordelik is vir die verspreiding van fisiese produkte nie, maar we1 vir die lewering van professionele dienste, het tot gevolg dat vakbonde ook as diensondernemings geklassifiseer word.

2.3.1 'n Vakbond as 'n nie-winsgewende onderneming

Husted et al. (1 993:526) beweer dat nie-winsgewende ondernernings verantwoordelik is vir die verskaffing van voordele, en dat produkte, dienste en idees die wyse is waar- volgens die voordele aan die ontvanger daarvan oorgedra kan word. Kotler & Arm- strong (1 993:505) is van mening dat die bemarking van nie-winsgewende onder- nemings by wyse van oordrag geklassifiseer kan word. Dit sluit persone, idees, ondernemings en plekke in. Bovee & Thill (1 992:711) ondersteun die siening en voeg by dat al bogenoemde bemarkers een aspek in gemeen het, naamlik dat hulle poog om

verbruikers se gedrag ten gunste van 'n bepaalde aspek te verander, maar nie met winsmaksimering as doelwit nie. Vakbonde streef dieselfde doel na, naamlik om lede se stemme te werf, wat die mate van verteenwoordiging by die onderhandelingstafel aandui. Verteenwoordiging alleen is nie al waarin vakbonde belangstel om hulle werksaamhede te kan verrig nie. Ledegeld, wat die vakbond in staat stel om uitgawes wat tydens dienslewering aarlgegaan word, te dek, is van besondere belang. Artikel 25 (3) (b) van die Wet op Arbeidsverhoudinge maak daarvoor voorsiening dat ledegeld van vakbondlede se salarisse afgetrek en aan die vakbond oorbetaal word. Die verwisseling van finansiele middele het egter nie tot gevolg dat vakbonde van nie-winsgewende ondernemings uitgesluit word nie. Hansman (1980:835) beweer dat nie-winsgewende ondernemings selfs nie van die geleentheid weerhou word om wins te toon nie, maar sodanige wins of surplus moet uitsluitlik aangewend word vir finansiering enlof verbetering van van dienste wat aangebied word.

Bemarking wat dit ten doel het om mense se aanvaarding van ondernemings- doelstellings en dienste te werf, te verander, of in stand te hou, staan as onder- nemingsbemarking bekend. Vakbonde, kerke en skole as nie-winsgewende diens- ondernemings is voorbeelde van instellings wat van hierdie tipe bemarking gebruik maak (Kotler & Armstrong, 1993:505). Aangesien die veiligheidsituasie in Suid-Afrika kommerwekkend is en gepaard gaan met regstellende aksies, swak salarisse, beper- kinge op bevorderings en 'n moratorium op die aanstelling van polisiebeamptes wat tot onlangs nog van toepassing was, dra dit by tot arbeidsonrus in die Suid-Afrikaanse Polisiediens (Swart, 1996:l). As gevolg hiervan het daar gedurende die afgelope vyf jaar drie vakbonde binne die Suid-Afrikaanse Polisiediens as volwaardige vakbonde ontstaan om na die arbeidsverwante behoefies van lede om te sieti. Om effektief in hierdie mededingende situasie te kan funksioneer, is die aanbieding van 'n mededing- ende voordeel van besondere belang om die grootste rnarkaandeel vir die vakbonde te bekom. Aangesien vakbonde se aanbiedinge redelik standaard is, is dit belangrik om 'n wyse te vind waardeur waarde tot die aanbiedinge toegevoeg kan word en waardeur 'n vakbond hom gevolglik van sy mededingers kan onderskei. Die beklemtoning van mededingende voordele is dus belangrik in vakbonde se toepassing van 'n bemark- ingsgerigte benadering.

2.3.2 'n Vakbond as diensonderneming

Volgens Boyd et al. (1995:246) sluit 'n produk goedere, dienste, plekke, mense, aktiwiteite en idees in (kyk verdere bespreking van produkte in Hoofstuk vyf, paragraaf 5.2.1). Wanneer daar dus verderaan in die studie na 'n produk verwys word, sluit dit die lewering van 'n diens in. Vakbonde se produkaanbod is die lewering van dienste en hulle word dus as diensondernemings geklassifiseer. 'n Diens is volgens Husted et al. ( I 993:513) 'n aktiwiteit enlof 'n voordeel wat verbruikers se behoeftes bevredig maar geen of baie min nuwe eienaarskap van 'n tasbare of fisiese item voorsien nie. Volgens Bovee & Thill (1992:692) kan 'n diens gerig word tot 'n koper of tot 'n koper se besittings. In die geval onder bespreking kan vakbondlede se besittings gesien word as h ~ ~ l l e onmiddellike ekonomiese enlof maatskaplike welstand. Die lewering van 'n vakbond se dienste vind binne die lede se ekonomiese enlof maatskaplike omgewing plaas en be'invloed die betrokke persone se lewensgehalte direk. 'n Vakbond se dienste is prim& die lewering van interne kollektiewe en persoonlike arbeidsverwante dienste deur middel van onderhandeling enlof verteenwoordiging. Eersgenoemde verwys na die hantering van gemeenskaplike aangeleenthede soos salarisverhogings en oortyd- betalings terwyl die persoonlike aangeleenthede onder andere na die hantering van individuele verplasings en bevorderingsaangeleenthede verwys. Vervolgens sal onder- soek ingestel word na die relevantheid van bemarking vir vakbonde as nie-winsge- wende ondernemings.

2.4

DIE RELEVANTHEID VAN BEMARKING VIR VAKBONDE

AS

NIE-

WINSGEWENDE DIENSONDERNEMINGS

Baie mense huldig die sienswyse dat bemarking sinoniem met verkope en verkoops- promosies is. Verkope is egter nie die belangrikste komponent van beniarking nie, maar dit is slegs die einddoel daarvan. Dit is slegs een van die verskeie funksies van 'n bemarker en dikwels nie die belangrikste een nie. Verkope sal vanselfsprekend plaasvind indien geskikte produkte aangebied word, en die prys-, distribusie- en proniosiebeleid effektief uitgevoer word (Kotler, 1982:6).

Volgens McDonald (1995:l) is die basiese idee van bemarking die paring van 'n onderneming se vermoens en die behoeftes van verbruikers met die oog op die verwesenliking van albei partye se doelwitte. Volgens die navorser definieer die 17

"Chartered Institute of Marketing" bemarking as 'n bestuursproses wat verantwoordelik is vir die identifisering, antisipering en bevrediging van verbruikers se behoeftes op 'n winsgewende wyse. Jefkins ( I 9935) wys daarop dat selfs nie-winsgewende onderne- mings hulle produkte of dienste behoort te bemark en dat hulle, in plaas van om winsgewend te wees, gemeet kan word in terme van die mate van tevredenheid wat die dienste wat hulle aar~bied tot gevolg het. Hierdie stelling word deur McDonald (1 995:5) beaam wanneer hy beweer dat verbruikers se tevredenheid in die nie-winsgewende sektor 'n plaasvervanger vir winsgewendheid is.

Boyd et al. (1 995 :4) is van mening dat bemarking 'n sosiale proses is wat die aktiwiteite behels wat noodsaaklik is om individue en ondernemings in staat te stel om deur middel van uitruiling dit te verkry wat hulle onderskeidelik nodig het. Dit beteken verder dat uitruilooreenkomste voortdurend aangegaan word. Nel (1 995: 15) het tot die gevolg- trekking gekom dat 'n vergelyking tussen die bemarking van ondernemings en politieke bemarking getref kan word. Ondernemings en politieke bemarking kan beide ontleed word in terme van 'n uitruilteorie. Dit kan ook op vakbonde van toepassing gemaak word. Terwyl winsgewende ondernemings produkte verskaf en dit vir geld ruil, voorsien vakbonde in die SAPD 'n verskeidenheid dienste wat vir geld (ledegeld) geruil word, maar bowenal vir stemme wat die mate van verteenwoordiging van die vakbond by die onderhandelingsforum bepaal. Die vakbondlede "koop" dus verteenwoordiging by die onderhandelingsforum, deur hulle steun wat met die betaling van ledegeld en die registrasie as vakbondlid gepaard gaan. Die betaling van ledegeld bring die voordele mee dat sekere interne dienste wat deur die vakbonde gebied word, benut kan word. Dit sluit outomatiese kollektiewe bedingingsvoordele in, sowel as, byvoorbeeld, die hantering van persoonlike griewe, verplasings en bevordering. Sekere eksterne dienste word ook aan vakbondlede beskikbaar gestel, wat onder meer toegang tot spesiale aanbiedinge verskaf. Die mees geskikte aanbieding word namens die lede deur die vakbond beding.

Alvorens produkte uitgeruil kan word, moet daar eers 'n behoefte aan sulke produkte bestaan. 'n Behoefte is volgens Gross en Peterson (1 987:lOO) 'n fisiese of sielkundige verskynsel wat in 'n persoon aanwesig is as gevolg van 'n onbevredigende toestand. 'n Onvervulde behoefte prikkel 'n individu om te reageer en gee tot sekere gedrags-

patrone aanleiding. Die onvervulde behoefte waarna verwys word, verwys na. onbevre- digende toestande wat by 'n werknemer se werkplek aanwesig mag wees.

Volgens Du Plessis (1995:37) het 'n werknemer die keuse om lid te word van 'n eksterne werknemersorganisasie (vakbond) om na sy belange om te sien. Wanneer so 'n persoon we1 die keuse uitoefen, delegeer hy of sy sy of haar mag aan die vakbond om namens hom of haar op te tree en inspraak te lewer. Die vakbond betree nou die verhouding tussen werkgewer en werknemer en die rol van die werknemer word as't ware oorgeneem. Dit impliseer dat bepaalde verwagtinge as gevolg hiervan by beide partye ontstaan. Vakbonde is organisasies wat vrywillig funksioneer met die doel om ledebelange te beskerm, en indien moontlik te bevorder. Volgens Lewis (1 990: 52) het vakbonde 'r: belangrike rol te speel in die handhawing van goeie werksverhoudinge. Daarmee gepaard gaan nie net die voorsiening van kollektiewe dienste nie, maar ook 'n verskeidenheid addisionele persoonlike dienste, anders as industriele verteenwoor- diging, wat aan lede beskikbaar gestel word.

Kotler et al. (1 9955) beweer dat die aanwending van gesonde bemarkingsbeginsels vir alle ondernemings, insluitende nie-winsgewende ondernemings, van kritiese belang vir oorlewing is. Vir ondernemings wat op die veranderende behoeftes van verbruikers reageer, is dit veral van besondere belang om vas te stel hoe die publiek die onder- neming en sy aanbiedinge sien. Persone wat 'n negatiewe beeld ten opsigte van 'n

onderneming huldig, sal die onderneming waarskynlik vermy. Om hierdie rede is dit vir 'n onderneming baie belangrik om vas te stel wat sy beeld in die mark is, en te verseker dat hierdie beeld die lewering van dienste sal vergemaklik. Vervolgens sal 'n poging aangewend word om 'n bemarkingsbenadering ten opsigte van vakbonde toe te pas.

2.5

'N BEMARKINGSBENADERING TOT VAKBONDE

AS

NIE-

WINSGEWENDE DIENSONDENEMINGS

Kotler (1982:6) is van mening dat 'n professionele bemarker vaardig moet wees wat betref begrip, beplanning en die bestuur van uitruiling. 'n Bemarker behoort te weet hoe om navorsing te doen; om die ander party se behoeftes te verstaan; 'n waardevolle aanbieding te ontwikkel om aan die behoeftes te voldoen; die waardevolle aanbieding effektief te kommunikeer; en dit op die regte tyd en plek beskikbaar te stel.