Chr·
sten
Democ
atische
Verken
ningen
Een christen-democratisch
verbond
2
De positie van minderheden in
het onderwijs
6
Franse discussie over de
verzorgingsstaat
16
Culturele waarden meer
erkennen
23
De andere kant van het
geschenk
28
Culturele dimensie struikelblok
voor Europese Unie
3 3
Medialand voorbij de schaarste
36
Maa
ndbl
a
d
va
n h
e
t
W
ete
n
sc
h
ap
p
e
li
j
k ln
s
tituut
voo
r h
e
t
C
D
A
Chno..,ten I )emocratJo..,chc Vcrkenn1ngen 1..., her rnaanclblccl van hct \JCctcn,chappeltlk \no..,tJtuut voor hct C:!),.\ l1ct 10.., de voorlLel-ting vJ.n t-\nti-Rcvolutionaire StJ.Jtkunde Chmtcltik 1-h,tomch Tqc\,chntt en Polttick l'cr,pecticl
Redactic
dr,_ ,\I lk111ctna
prol clr . .\I L llcmclman,-V,dcc dr' \\'I Deerman
mr II.A.t\1 ,-an C.cnntp dr,_ I' Hccnn,J
prot ch I',\ I H Htr,ch llall111 · \'tH>rztttcr' prot d1
r
1.11\1 K11ntnan S.l dr C I. Klop dro.., L 1 !.J.ning-Boero..,clllJ. dr H A ( ,\\ Notcnhoolll mr '"' II l'a,, pml.d1 f 1.1- _', \\'oldr111g dr.., .\1 lZln..,cn o..,cu et<HI'>, Rcdactie-adres \\.'c·tcn"h,1ppcl11k \n,tlllllll '''"" hl'l Cll-\ l'oq\"" '11-l'i' 2'1111 Cl !len I bag tck-(.,oniCII-H2-lS-lllta\· dr' 1\l hnsc11 Sn_ rct,1rc...,...,c· A V\cco..,L holl\\ cr- V011 \\'1...,'->l'llI )c rcdZlcllc o..,tL'lt cr prqo.., op Zlrtl~c\cn 'lol
!llZl)>.llllJ.~ll -1-(l{l(l \\'(HJrclcn tl· onl\·;1ngcn d1c pJo..,<.,C11 Ill de opzct vZln Chn....tc11! )L·moLrZl-tJo..,chc Vcrkcnn1ngcn. tcr Jcccno..,ic gczondcn hockcn kunncn tllCt \\·ordcn gcrctournccrd
lnternct-J.drco..,. http \\'\\'\\·.ub.nl [ -mad-Jclrl"-,· cLlJ(u pi.nct
Chno..,tcn Dcmocratio..,chc Vcrkcnnlllgcn wil cen gcwctcno..,!unctic vervullcn h111ncn de chn..;ten-dcmocrJtic, vcrkcnnend, grcnzen Jlta-.tcnd. opin1Crend, zowcl hJ-..torio..,ch-analitio..,ch al-.. tockom....tgericht en internatio-naal geonl;nteercl. Het doct dit vJnUJt cen kritisch-"Jiidairc en onalhankcli1kc opstcl-ling ten opzichte van het C:DA. Hct schn1tt over en vJnuit het o..,pannlllgvcld wo..,o..,en !"elool en politick.
Het \TJJ.gt de aandacht voor de hetckc!ll..., vJn chno..,ten-dcmocrJtJo..,chc uitgZlng-.punten \'Oor po1JtJekc en tllZlJt...,chappclii~e vrJZlg-stukken
Chrio..,tcn I )cmoc rJtlo..,che Vcrkcnn1ngen richt z1ch op de trend 111 hct j""lolitH_lc en
tllZliJLo..,chJppl'li!ke gchcurcn uok l!l de poli-tieke J.ltuJlllclt vJn de dJg Uitgever Wctcl"Lhappellik lnsutuul ''""' hct ( [),\ l'osthus "1-15' 25011 C.l Den Hac~ tckloon 1170- H2 IS 711 Eindredactie drs 1\1 C 1\ ,'-clcttel \-1 C .\1 Vennga-!JJ()\ll,lll<.., Vormgeving en produktie
,'.I. ,-an Sc haik
,,.\ V\cco..,chou\\Tr-van \X'Jo..,<.,en
Druk
Sdu Cral,ch Bcdr11t
Abonnemcntcn
I )c Jhonncmcnto..,prqo.., hcdr;lagt I;--; )(l JllT ]Jell 11Kl \\T\\" l'll \'LTZC!ldkoo..,tcn Studcntcn ( :1 lL\-Icdcn I 111 'ill
1 oo..,o..,c mlmmcro.., IS
-.\h( Jll11l"tlll"11lellJdlll11ll....trJtll'· 1 cLbctic ( ~hJJ<..,tl'll l )cmou JtJo..,clw Vc1 ~ClllllllgL·n
l'osthus <ti-l'" 2'ill(l (,I I len ~Llc~
BeCindiging abonnement
.\honncmcllll'll ~unncn ...,L hrdtel1\k tot ultlT11Jk I deccmhLT ' J l l \wt l(lpcndc Zlh()n-ncmento..,iaar \\'Olden opgeze~~d hlJ \ourku11 met opgJ\T VJll rcdcn' cn1 B11 tllct t11digc opzeggl!lg \\'ordt hct Jhonncment automJ-tlo..,Lh voor ccn jJ.Jr ver\cngd
Adreswijzigingen
B1i wiiziglllg vJn nJJlll en. ut ad reo.., verzoc-kcn \\'lj u ecn gewijz1gd Jdreo..,handJc toe tc zcndcn JZlll de redJctle Chno..,tcn l )cmocrZl-tJ<..,che Vcrkcnningcn, Po...,thuo.., i() +5 i
251111 Cl Den Haog
Betalingcn
Cehn11k voor uw hctJllllgcn h11 \oorkelll de tc ont\'Jngen ...,turtJngo..,acccptglrn~JJrtcn dn \TrgcmJkkelq~t de \Trwcr~lllg
Ac\vertenties
INHOUD
Een christen-democratisch verbond
Prof. dr.
E.MH. Hirsch Ballin
Ter introductie
De positie van minderheden in het onderwijs
Dr. HAK Klatter-Folmer
Franse discussie over de verzorgingsstaat
Prof. dr. W Albeda
Europees cultuurbeleid:
Culturele waarden meer erkennen
Prof. dr.
A G.
Weiler
Europees cultuurbeleid:
De andere kant van het geschenk
Dr.
AE
Komter
Europees cultuurbeleid:
Culturele dimensie struikelblok voor Europese Unie
Prof. dr.
A
Klamer
Periscoop: Medialand voorbij de schaarste
W
at men kan lezen in een tijdschnft als dat nu voor u ligt, is uiter-mate bepcrkt, vergelc-ken met water allcmaal te lczen valt op de pagina's die gebruikcrs van hct Internet kunnen opvragcn Op hct Internet is onafzienbaar vee] in forma tie beschikbaar, maar we moeten ons wei rcaliseren dat mensen niet eindeloos vee! informatie in zich op kunnen nc-men. Het wezenlijke verschil tussen het Internet enerzijds en kranten, tijdschrit-ten en radio- of televisieprogramma's anderzijds is dus dat hct Internet gcen selccterende redactie hecft, en de voor-heen bekende media noodzakelijker-wijs altijd wei. Is dat eenvoordcel van het Internet? Als we de aandacht rich-ten op Ianden waar cen-suur selecteert is het ant-woord stellig ja. In een samenleving als de onze ligt het antwoord minder voor de hand. Het zijn vooral mensen die een
kri-de mekri-dewerkers en auteurs op het spoor te komen. AI realiseert lang niet icdereen zich dat hctzcltde geldt voor omroepen. Zcnders en omroepvereni-gingen herken je niet aileen aan deaf-zonderlijke programma's. maar ook aan de keuze die door de 'redacteuren' van die omroep (programmadirecteuren l wordt gemaakt. Op het Internet moet de gebruikcr het zondcr zo'n 'redactic' doen. Je kunt natuurlijk zeggen. ieder is daar verantwoordelijkheid voor de eigen keuze. 1\laar dat lijkt, bij de onaf-zicnhare overvlocd van silr en pagina's mooier dan het is. Sommige Internet-gehruikcrs vinden intus<,en dan ook haat bij de adviezen die her en der in de vorm van adresboeken
met 'links' worden
gege-ven.
Teken van de tijd
Er
is reden genoeg de overvloed van eindeloos uiteenlopende gegcvens en contacten op hct Internet tc zien als eente-tische, vorsende instelling ken van de tijd Ordcning
hebhen die met het hrengen in die overvlocd
Internet zijn gehaat. Er
Prof. dr. EJ\.1H.
Hirsch
i'>, of we het willcn of niet, zijn evenwel ook mensenBalli11
de opgave waarvoor we die op hct Internet het spoor hijster ra- ons geplaatst zicn. De tijd is voorhiJ ken en hij obscure sites Ianden. Een waarin mensen - door plaats van wo-krant of tijdschrift ontleent zijnkwali-teit aan het vermogen van de redactic een gocde, voor de lezers overtuigendc selcctic te maken uit het aanbod van mogelijke puhlicaties, en uitcraard
goe-ncn, wcrken en tcr kcrke gaan gehon-den aan een afgcbakcnde kring van ge-sprekspartncrs - als vanzclf kennis, ervaringen en heoordelingen met elkaar deelden. Dat betckende niet dat ze in
saaie eendracht wegzakten, maar dis-cussie had wei een vaste hodem van gemcemchappelijke gcschiedenis en principes. Als resultaat van mobiliteit, communicatie en '>Chaalvcrgroting zijn we dat houvast kwijt De socioloog Giddens spreekt hier van 'disembed-ding' Nict meer ingehed in ccn ge-meenschappelijkc horizon van kennis en ervaringen wordt het voor mcnsen moeilijker tot een gemeenschappclijke bcoordeling te komen.
Losse meningen
De democratisering in deze en de vori-gc eeuw was niet aileen een staat<,rech-teliJk vcrandcringsproces. Het was eerst en vooral de ontwikkcling van een 'openbarc mening' door cer1 steeds gro-terc kring van meedenkende burgers: mcn'.en die her nict over hun kant lie-ten gaan hoc de staatsmacht wcrd uit-van socialc
pijvisic Niet aileen de Ncderlandse christen democratic, maar ook andere traditionele grote partijcn hinnen en buiten Nederland kennen spectaculairc
ups cmd downs in kiezerssteun. Zc kunnen vee! mindcr dan vroeger <,tcuncn op een vaste, vanzelfsprekende steun van-uit een groep van mensen die tot die politieke stroming 'behoren'
De tijdsfactor
De politiek wordt misschien nog mecr dan andere lcvcnsterreinen meegezo-gcn in de haast wcrcldwijde openheid van informatie en mcningen, zondcr veel samenhang Daarin speelt de tijds-factor cen rol. Echte resultatcn van po-litick handelen - uit het oogpunt van de kwaliteit van rechtsstaat en samen-lcving- kunnen pas op de (middel)lan-ge tennijn worden vast(middel)lan-ge<,teld Om wil-lc van de controkerbaarheid van de macht is ecn politiek mandaat cchter aan een tennijn van (in de geoefend of ten ovcrstaan
nood Jlli'>t vcrstck liet gaan. De openbare mc-ning '>tcunde dus op een met elkaar - onder mccr via kranten en tijdschriften - delcn van kennis en er-varingen om zo. in discus-sic met anderen, tot cen politrek oordecl te komen. Is zoicts als de vorming
Vtlll ccn openbarc n1cning
nog wei mogeliJk als de kadcrs van gemeenschap-pelijke kennis en ervaring
Wil politiek van
rcgcl) vier jarengcbon-den. Het tijdsper<,pectid van de beoordelrng is dus haast per ddinitie korter dan van water beoordceld
zozccr vcrvagcn en over-gaan in CCn grotc.
ongeor-dcnJc baaicrd van
gege-verls en meningcn van het
moment?
waarde zijn in een
samenleving met
zoveel losse kennis
en meningen, dan
moet ze een punt
hebben waarop
ze
zich richt en
waaraan ze zich
verbindt: haar
politieke idealen.
moet worden, hoogsten'> vier jaren, en mcestal - bij het nadercn van de verkie-zingsdatum - nog korter. De directe reactie in opi-niepeilingen en media heeft het tijdspcrspectief van de politiek nog kortcr gemaakt. Op de gebeurtc-nissen van de dag moet nog veel sneller worden gereagecrd- lief.,t
onmid-Lossc brokstukkcn informatic roepen lossc opinies op, npinie<, die op zichzelf best dnordacht kunnen zrJn, maar amper hcrlcidbaar tot een
maatschap-dellijk Zo lijken politici in staat tot werkelijk wonderhaarlijke prestaties: binncn ccn paar uur zijn zij gerced omvangriJkc wetsvoorstcllcn, adviezen en rapporten, waaraan
denlang is gewerkt, van een vastbeslo-ten commentaar te voorzien.
Kunnen kiezers dat beter?
Is het in deze situatie redelijk van de kiezers te verwachten dat ze zich bij hun politieke voorkeur door iets anders dan wisselende sympathieen Iaten lei-denJ Men kan dat in elk geval niet doorbreken door simpel te verwijzen naar het roemruchte verleden van een politieke partij of beweging. De staat van dienst in het veri eden is op zichzelf niet onbelangrijk Het verleden kan ai-leen een inspirerende traditie worden als daarin motieven werkzaam zijn die mensen iets te zeggen hebben. Die mo-tieven- waarden en beginselen- moe-ten iets voor de toekomst betekenen, anders zijn ze geen traditie die wordt doorgegeven, maar een object van ideeenarcheologie. Traditie zet zich dus voort in motiverende idealen voor de toekomst. Wie de Evangelien leest, ziet zich dat voortdurend ontrollen langs Jezus Christus' levensweg: de onver-wachte herinterpretatie van de traditie, opdat die tot een levensideaal wordt. Ook dat was een tijd waarin de komst van allerlei nieuwe cultuurpatronen ver-warring had veroorzaakt en de kramp-achtig volgehouden oude gewoonten geen perspectief meer boden.
Wat wei kan, en waartoe een door be-ginselen gedreven politieke beweging als de christen-democratische in staat moet zijn, is dit: de kiezers een verbond aanbieden dat de politick van aile dag in het perspectief plaatst van een ver-bond dat gericht is op politieke idealen en zich daarnaar de maat laat nemen. Dan worden tradities gekarakteriseerd door hun betekenis voor de toekomst, een samenleving die niet de erfenis van een vernietigd milieu hoeft te dragen,
waarin misdaad niet in maatschappelijke posities is omgemunt, en menscn -ook waar verschillen in welstand en le-vensvervulling zijn- tach een gemeen-schap vormen, die bereid is op te ko-men voor wie kwetsbaar of zwak is. Is dat te idcalistisch? Er zijn vee! dingcn in de politick waarvoor alternatieven hestaan, maar wil politick van waardc zijn in een samenleving met zoveel losse kennis en meningen, dan moet ze een punt hebhen waarop ze zich richt en waaraan zc zich verbindt haar poli-tieke idealen.
Prof. dr. EMH. Hirsch Balll11
In de column geven de led en va11 de redactle hun persoonlJjke opvattlngen weer. Zlj hopen daarmee een aanzet te geven voor reflectle of debat.
0
m te beginnen wenst de redactie u een zeer voor-spoedig 1997. Wij hopen weer vee! lezenswaardige artikelen te bieden. Moge dit nummer daarvan een voorproefje zijn.Op donderdag 12 december 1996 pre-senteerde het Wetenschappelijk lnsti-tuut het nieuwe rapport 'Gaven in over-vloed. Europees cultuurbeleid in christen-democratisch pcrspectief'. De commissievoorzitter prof.dr AG. Weiler overhandigdc het rapport aan staatssecretaris drs. A Nuis van Onder-wijs, Cultuur en Wetenschappcn. Het rapport bestaat uit twee delen. In het eerste dec! is een normatieve cultuurfi-losofie te vinden die gdnspireerd is door de christelijke traditie. Het uit-gangspunt daarvan is dat cultuurvor-ming vooral gcworteld is in crvaringen van zin en waarde. In het rapport wordt exemplarisch belang tocgekend aan ccn zinervaring in het bijzonder: de gave-ervaring.
In het slothoofdstuk van het rapport wordt gesteld dat over de cultuurfiloso-fie en de consequenties die daaruit ge-trokken zijn, een breed maatschappelijk gesprek mogelijk zou moeten zijn. Bij gelegenheid van de aanbieding is de publieke discussie over het rapport - en dan vooral over de cultuurfilosofie - ge-opend door mevr. dr Aatke Komter en prof.dr.Arjo Klamer. U vindt hun prik-kelende reacties en een korte inleiding op het rapport van de heer Weiler in dit nummer
CDV 1/'J7
Klamer is in zijn bijdrage nogal pessi-mistisch over de Europese eenwording, onder andere naar aanleiding van de verwaarlozing van de culturele dimen-sie. Hij beschouwt het conflict tussen Nederland en Frankrijk over de drugs-problematiek als een veeg teken. Dit sceptische geluid wordt in dit blad niet vaak gehoord. Misschien moet de dis-cussie over Europa als culturele bedrei-ging of culturele verrijking maar eens goed gevoerd worden. Hoe het ook zij, in iedcr geval is het noodzakelijk dat wij in Nederland grondig kennisnemen van de politieke discussies die in de an-dere lidstaten spelen (in de hoop dat de anderen hetzelfde doen). Dat kan vee! wederzijds onbegrip voorkomen. Wat dat betreft is de bijdrage van prof. dr W. Albeda voorbeeldig. Deze geeft op onovertroffen manier een overzicht van de Franse discussie over de verzor-gingsstaat. Het lijkt de redactie ver-plichte kost voor politici en ambtena-ren op het ministerie van Socialc Zaken en Werkgelegenhcid.
0
z
0
z
z
De sleutel tot vergroting van kansen van allochtonen op de
ar-beidsmarkt is vooral gelegen in een adequate, gedegen opleiding
en een goede beheersing van de Nederlandse taal. De positie van
allochtonen in het Nederlandse onderwijs is echter nag altijd
zwak. Nodig zijn: activiteiten en initiatieven die de begeleiding en
ondersteuning van allochtone kinderen door hun ouders
verster-ken, structurele diagnostisering en redemiering met betrekking tot
de beheersing van het Nederlands en vergroting van de algemene
effectiviteit van scholen.
D
e positie van minderhe-dcn in het Nederlandseonderhavige artikel. llit de hieronder te hcsprekcn bevindingen van Tesser onderwijs is
a! vele jarcn een punt van grate zorg. Alhoewcl er duidelijke verschillen in onderwijs-succes aan tc wijzen zijn tussen vcrschillende groe-pen allochtonen, is de po-sitie van velen van hen nog steeds aanmerkclijk mindcr florissant dan die van hun Nederlandse
lccf-tijdgenoten. De 'Rappor-tage minderhcden 1996'
Dr.
HAK
Klatter-e.a. ( 19961 zal hlijken dat de posit1c van met name Turkse en tvlarokkaanse lccrlingen in hct Neder-landse onderwiJs nog altijd zwak is. De situatie van Turkse leerlingen en mo-gelijke verklarende facto-ren voor hun relaticf ge-ringe schoolsucces zullen in dit artikel worden geil-lustrecrd aan de hand van rcsultaten uit hct promo-tieonderzoek van de
au-Folmer
(Tesser e.a. 1996) die op 13 november
1996 door hct Sociaal en Cultureel Planbureau is gepresenteerd, bevat de jongste gegcvcns over de positie van al-lochtonen op de gebieden onderwijs, arbeid en huisvesting. Deze rapportage zal als uitgangspunl dicnen voor het
teur van dit artikel dat in september
199fi is algerond met de vcrdediging van hct proelschrift Turbe kinderen en hun schoolsucces. Een dieptestudie naar de rol van sociaal-culturele oricn-tatie, taalvaardigheid en ondcrwijsken-mcrkcn' (Kiattcr-Folmer 199fi) In dczc
studie is een kleine groep van negenen-twintig Turkse leerlingen uit Eindhoven enkele Jaren van dichthij gevolgd in hun school- en thuissituatie en is ge-zocht naar verklaringsgronden voor hun achterblijvende onderwijssucces. In het eerste gedeelte van dit artikel zullen de belangrijkste hevindingen uit de 'Rapportagc minderheden 1996' wor-den besproken De aandacht gaat daar-bij sreciaal uit naar het thema onder-wijs, maar gezien de relatie tussen orlciding en arheidspositie zal ook het onderdecl arbeid besproken worden. In het tweede gedeclte komcn orzct en re.,ultatcn van het gcnoemde promotie-onderzoek naar schoolsucces van Turkse lcerlingen aan de orde. Het arti-kel zal hesloten worden met aanbeve-lingen gericht op vergroting van de kansen or schoolsucccs van allochtone leerlingen Mogelijk kunnen deze aan-dachtsrunten bijdragen aan discu.,sies hinnen het CDA over (onderwijs)he-leid ten aanzien van minderheden.
Arbeid en onderwijs
In de genocmde 'Rapportage minderhe-den 1996' (Te.,ser e.a. 1996) wordt de situatie van minderheden in ons land uitgehreid heschreven en wordt het overheidsheleid met hetrekking tot minderheden gcanalyseerd In hct vol-gende worden enkclc uitkomsten van dcze rarrortage hesproken; de bron van deze informatie i'> steeds
bovenge-nocn1de ropportagc. 1
Voordat in de rarrortage wordt inge-gaan or de speciheke thema's arbeid en onderwijs, wordt stilgestaan hij de ge-talsmatige ontwikkeling van minderhe-dcn. Het allochtone dee! van de bevol-king hlijkt nag altijd snel toe te nemen en het aantal !eden daarvan groeit bo-vendien vee! sneller dan dat van de au-tochtone bevolking In tahel I wordt
(JlV I 'l7
een vcrgelijkcnd overzicht gegeven van de omvang van de vier grootste minder-heidsgroepen en de autochtoon-Ncdcr-land.,e bcvolking in 1990 en 1995. In tabcl I op ragina 8 is te zien dar het totale aantal personen uit de vier groot-ste minderheidsgroeren is gegroot-stegen van zo'n 700.000 in 1990 tot ruim 850.000 in 1995. De Turkse gemeenschar hecft door haar relaticf sterke groei de Suri-naamse groep bijna ingehaald a!., groot-ste minderheidsgrocpering. Overigens wordt de laatste jaren door steeds mecr allochtonen de Nederlandse nationali-teit aangevraagd, met name ook door Turken en l\1arokkanen, wat weer leidt tot een afname van dezc groeren wan-necr gerekend wordt naar nationaliteit. De immigratic van Surinamers, Turken en Marokkanen bestaat op dit moment hoofdzakelijk uit gezinsvorming Sinds 1994 is de immigratie in Neder-land in haar totaliteit aan het teruglo-pen. Dcze afname wordt wellicht mcde veroorzaakt door wijzigingcn in het toe-latingsbelcid (wijziging Vreemdclingen-wet in 1994) en in de procedure'> voor orvang van asielzoekers en afhandeling van asielverzocken (Tesser e.a. 1996)
Arbeid
Sinds het einde van de jaren tachtig is het aantal werkenden uit de vier groot-ste minderheidsgroepen met 70.000 toegenomen, wat aangceft dat er weer enige beweging te bespeuren is in de positic van allochtonen op de arbeid'>-markt in vergelijking met de jaren daar-voor waarin daar-voornamelijk stagnatie or-trad. De afname van werkloosheid en de toenamc van arbcidsmarktparticipa-tie betreffen echter vooral Surinamers en Antillianen/ Aruhanen. De rositie van Turken en Marokkanen is nag '>teeds zcer zwak. Ecn positieve uitzondering vormen jonge Turkse en Marokkaanse
z
0z
z
0z
1990 1995 verschil index Surinamers a) 237 278 41 117 Turken a) 206 264 58 128 Marokkanen a) 168 219 51 130 Antillianen/Arubancn a) 81 93 12 115 Totaal 692 854 162 123 Autochtonen b) 14.251 14.667 416 103a) naar herkomstgroepering
b) naar nationaliteit
Tabel1: De vier grootste minderheidsgroepm en de autochtone bevolking, 1990 en
1995 ( aantallen
x 1000;index 1990= 100) (bran: CBS-registertellingen '9ol'95;
bevolkingsstatistieken; Tesser e. a. 1996)
vrouwen, van wie de arbeidspositie duidelijk aan het verbeteren is. Marok-kaanse mannen en dan vooral de jonge-ren onder hen scojonge-ren op aile arbeids-positie-indicatoren het mcest ongunstig. Alhoewel Turken en Marokkanen voor-namelijk werkzaam zijn in de industrie-le sector en daarin op de laagste func-tieniveaus, treffen we hen de laatste jaren ook meer aan in hager gewaar-deerde niveaus (Tesser e.a. 1996).
Verschillen in arbeidspositic tussen allochtoncn en autochtonen worden volgens Tesser e.a. ( 1996) voor een aan-zienlijk dee! vcroorzaakt door verschil-len in opleidingsniveau en beheersing van de Nederlandse taal. Helaas speelt soms ook 'selectieve selectie' van perso-neel een rol. De bovengenoemde Iichte verbetering in de arbeidspositie van al-lochtonen betreft voornamelijk de kans-rijken onder hen die een behoorlijke opleiding hebben en goed Nederlands spreken. In de Rapportage minderhedcn
1996 wordt geconcludeerd dat de effec-ten van bijvoorbceld de belcidsplannen 'Etnische mindcrheden bij de overheid' (EMO), de evenrcdigheidstaakstelling van de Arbeidsvoorziening, het akkoord in de Stichting van de Arbcid en de Wet
Bevordering Evenrcdige Arbeidsdeel-name Allochtonen (WBEAA) om ver-schillende rcdenen niet erg positief zijn. De groep die hier hct zwaarst door getroffen wordt, zijn de kansarmc allochtonen.
Tesser c.a. ( 1996) stcllen een grotere rol voor de Arbeidsvoorziening voor in het kader van verbctcring van het arbeids-aanbod van minderhcden. Door bij-voorbeeld bemiddelingstaken te Iaten uitvoercn door commerciele bemid-delaars, zouden Regionale Besturen Arbeidsvoorziening (RBA:s) meer ruimte krijgen om de kwalificatie van werkzoe-kenden te verbeteren. Ook wijzcn de onderzoekers op de mogelijkheden van verbetering van de arbeidspositie van kansarme allochtonen die besloten zou-den kunncn liggen in de voorstellen van Vander Zwan & Entzinger ( 1994) voor de invoering van een concessiestelsel waarbij bedrijven onder bepaalde voor-waarden ontheffingen kunnen krijgen van geldende regelingen met bctrekking tot loncn, vestigingseisen en arbcidsom-standigheden (Tesser e.a. 1996)
Een factor die in de werkgelegcnheid van etnische mindcrheidsgrocpen een grotcre rol lijkt tc gaan spelen, is het
zelfstandig ondernemerschap Van
I 986 tot 1995 is het aantal allochtone ondernemers gestegcn van I 0.000 tot 22.000. Deze aantallen zijn gebaseerd op het criterium geboorteland, waar-door tweede en volgende generaties nog niet in de tellingen zijn meegeno-men. Een onderzoek van het Econo-misch lnstituut voor het Midden- en kleinbedrijf ( 1995) laat zien dat na 6,5 jaar 55% van deze bedrijven nog be-staat In het algemeen is de horecabran-che bij allochtone ondcrnemers sterk favoriet. Ook de groothandel blijkt een aantrekkelijke oplie. De detailhandel en zakelijke dienstverleningsonderne-mingen zijn minder in trek. De bran-chekeuze verschilt echter per etnische groepering Naast de traditionele Chinese, Criekse, ltaliaanse en ook Vietnamese restaurants, komen we ook wat meer Turken en Marokkanen in dc-ze sector tegen. Marokkanen zijn ver-der te vinden in de detailhandel, Antil-liaanse en Arubaanse ondernemers veelal in de zakelijke dienstverlening en Turken in de confectie-industrie. Wel-licht mede door de evenwichtiger spreiding van de ltaliaanse en Chinese bevolking in ons land en hun relatief geringe omvang, richten deze groepen onderncmers zich minder exclusief op klanten uit de eigen etnische groep dan ondernemcrs uit andere allochtone grocpen. Terwijl een aantal jaren gelc-den motieven van allochtonen voor het zclfstandig ondcrnemerschap vaak meer ncgatief van aard warcn (bijvoor-beeld de ongunstige arbeidsmarktposi-tie van allochtoncn en di'>crirninaarbeidsmarktposi-tie in loondicnst), wordt momcnteel veelal vanuit ecn positievere houding voor de-ze sector gckozcn (Tesser e.a. 1996).
011derwijs
In de 'Rapportage minderheden 1996'
([)V I '17
wordt geconstateerd dat het oplei-dingsniveau van minderheden stijgt, maar in cen heel langzaam tempo. De achterstand ten opzichte van de au-tochtone bevolking is nog steeds groat, ook omdat het opleidingsniveau van Nederlanders blijft stijgen. Marok-kaanse mannen en vrouwen en Turkse vrouwen zijn degenen met de laagste opleidingen, Turkse mannen doen het iets beter. Surinamers en Antillianen/-Arubanen bevinden zich qua opleiding tussen deze groepen en de Nederlandse groep in. Jongere allochtonen zijn be-ter opgeleid dan hun ouders en in de loop van de tijd Zllllen zij het oplei-dingsniveau van minderheden in het algcmeen dus doen stijgen.
Wanneer we wat gedetailleerder kijken naar het onderwijssucces van allochto-ne leerlingen, treffen we in de gcnoem-de rapportage gcnoem-de volgengcnoem-de resultaten aan. De participatie van allochtone lecr-lingen aan het onderwijs is vrijwel op peil en qua leeftijd zijn er nauwelijks mecr achterstanden (dat wil zeggen: er zitten gecn relaticf oude allochtone leerlingen mecr tussen vee! jongere klasgenoten) Eveneens positief is dat allochtone leerlingen in het voortgezct onderwijs meer zijn gaan dcclnemen aan Algemeen Vormende Onderwijs (AVO)-vormen en minder aan Voort-gezet Basisonderwijs (VBO) In de ho-gere vormen van AVO vinden we ech-ter nog relaticf weinig Turkse en Marokkaanse leerlingen
Tegenover de positieve ontwikkelingen met betrekking tot dee! name, staan ne-gatieve bevindingen met name ten aan-zien van behaalde resultaten in tennen van schoolvorderingen en bereikt on-derwijs(eind)niveau Lcerlingen uit minderheidsgroepen komen vaak al met cen achterstand in vooral taalvaar-digheid Nederlands de basisschool
z
0z
wz
UJ UJ Iz
nen en deze achterstand blijkt na acht jarcn hasisondcrwijs nict tc zijn ver-dwenen. Dit is des tc ernstigcr daar Nederlands niet aileen ccn kernvak is, maar ook instructie- en voertaal in an-dere vakken. Ook in het voortgezet on-dcrwijs blijven de resultatcn van veel allochtone leerlingen achter, vooral wat hetreft Nederlands en wiskunde. Zorg-wckkend is de rccente constatering dat Surinaamse leerlingen in de loop van het voortgezet onderwijs atzakken naar het (lagere) niveau van Turkse en t\larokkaanse scholiercn (Tcsser c.a.
1')96) Helaas komt ook voortijdig ongcdiplomccrd schoolvcrlaten in vcr-houding nog vcelvuldig voor bij allochtonc leerlingen, zcker de schrik-harend hoge percentages voor Marok-kaanse leerlingen springen in d1t vcrhand in hct oog. Ook in het ,\lid-delhaar Beroepsonderwijs (1\\BO). dat een <;terke toename van allochtone stu-dcnten heeft gckend, halcn veel van deze leerlingen de eindstreep nict (Kiatter-Folmer 19')6. Tesser c.a. 1996).
In de rapportage worden als oorzakcn van de onderwijsachterstand van leer-lingen uit minderhcidsgroepen vooral de lagc taalvaardigheid Ncdcrlands. waarmee velcn van hen aan
De sociaal-culturele
het primair onderwijsbegin-nen, genoemd alsmedc de achterstand in cognitievc ontwikkeling hij intrede in de basisschool. Dit laatsle
kenmerken van
leerlingen en hun
ouders hangen zeer
sterk samen met de
schoolvorderingen
van de leerlingen.
punt zou volgens Te-.scr c.a.
( 1996) te maken hebben met het fcit dat de informelc in-structie die allochtonc oudcrs hun kindcren geven minder gocd en adequaat lijkt te zijn als voorberciding op het Nederlandse onderwijs dan het instruc-tieve gedrag van Nederlandse ouders, ten gevolge van verschillen in
oplci-ding~nivcau en in opvocding tu~..,cn
uilturen (zie ook Lese man I 'J'B)
1'det betrekking tot hct tcrugdringcn van onderwijsachterstandcn van lcerlin-gen uit ctnische minderhcidsgroepen zijn rcccnte vcranderingen in het hebd grolcndeels gd'nt op voorstellen van de commissie- Van Kcmenadc I Com-missic allochtone lccrlingen in het on-derwijs I'J'l21 De taak van de landclij-ke overheid met hetrckking tot hct hestrijden van achtcrstandcn wordt he-perkt tot het tormulercn van doelstcl-lingen, gemecnten en scholen worden verantwoordelijk voor inhoud. onder-wqsleermiddelcn en organisatic. Ook de organisatic van het OnderwiJs in Allochtone Leven de Talen I OALTI -het voormaligc Onderwijs in Ligen Taal (OLTJ- komt in handen van de ge-meentcn. llovendien is hepaald dat dit onderwiJs huitcn het rcguliere UIITICIIIIIIII
moet worden gegevcn Verder is er hct voorncmcn om allochtonen niet mecr automatisch als doclgroep van voor-rangs- of achterstandshcleid aan tl' wiJ-zen (Tesser e.a. I'J'J6i.
Tesser e.a. IJlJ'J(i 1 onderschrijvcn de keuze voor OALT huitcn de regulierc schooltijd. maar zette11 vraagtekcns hii het Iaten vallen van de grocp allochto-ne lcerlingcn als expliciete doelgrocp voor achterstandsbeleid. Ten aanzicn van de genoemde decentralisatie vra-gcn zij zich tcvens at of de overheid niet het voortouw zou moeten ncmen in de ontwikkeling van voor- en huiten-schoolse stimulcringsprogramma's voor kinderen uit minderhcidsgroepen om zo een degelijk en centraal ontwikkeld aanhod te crecren. Ten slotte ziJil zij cr niet zekcr van dat gemeentclijk onder-wijsachterstandsbekid el lccticvcr zou zijn dan landelijk belcid. Het risico he-staat immers dat de gcmeentclijke plan-nen ecn optelsom zullcn worden van
het he'ilaande helcid op de ver.,chdlen-de '>cholen
Turkse kinderen en hun
schoolsucces
Na de hovemtaande hc.,preking van de '>land van zaken ten aanzien van de po-'>itle van mindcrhedcn in ondcrwiJ'> en arheid volgen-, de 'Rapportage minder-heckn I'J'J(,' iTe.,.,cr e.a. I'JC)(il, wordr 111 het volgende cen !weld ge-,chct'>r van ccn groep Vtlll negcncnt\vintig Turk'>e lccrlingen uit Findhoven en hun '>chool-,ucce'>
Fen van de uitg;mg'>punten van het pro-morieondcrzoek dat door de Zluteur van dit Mtikel i'> Ultgevoerd ('Turk.,e kinde-ren en hun '>chool.,ucce'> Fen diepte'>tu-die nailr de rol Villl <,ociaal-culturele oncntatie, lilalvaardigheid en onder-wij.,kcnmerken'. Klatter-l·olmer 19Wii wa., darer in Nederland inm1ddcl-, een omvangrijk hc-..tand aZin gcgcvcn.., bc-<,taat over de '>choolloophanen VZ\11 lcn-lingell u1t crni'>che mindcrheid.,groe-pen, maar dater veclmimkr ondcrzoek
1~ gcdaan natlr vcrklaringcn voor de
vaak ongun...,tigc onderwij;.,po..,itic die
deze lccrlingen innemcn. ()m die rcden leek her z1nvol om aamluiting te zoe-ken hi) het ondcrzoek llililr vnklarendc lactoren llinnen d1t ondcrzoek.,gehinl i'> vcrvolgem gekozen voor cen klein-'>chalige dieptc<,tudie, vanuit de gc-dachte dat een dergclijk gedetadlcerd onderzoek mi.,.,chien nieuwe houw'>tc-ncn zou kunhouw'>tc-ncn lcvcrcn voor groot-'>chaliger ondcrzock. 1\lct de diepre<,tu-die werd heoogd om gedurende de pcriode von de overgang van hct ht~-,is
onckrwij<, naar her voortgczct onder-wij., de <,choolloopbaan en de thui.,.,itu-aric van een rclatid klcine groep Turkse lcerlingen inten-,id rc volgen, tc be-'>chriJven en te analy.,cren tencinde meer inzicht tc verkri)gcn in her
com-( llV I '17
plex van verklarendc lactorcn voor he-haalde onderwii'>rcstdtaten.
Her onderzoek i'> uitgevoerd hij negen-cntwintig Turbe lecrlingen. hun ouder., en de schulen die zij bezocht hchhen. Hct onderzoek vond rlaab in Eind-hoven en <,tartte in het schooljaar 1992-1993, tocn de hctrellcnde lecrlingen in gruep achr van het ha-,iqmckrwiJS za-ten. De gemiddelde lcdtijd van de deelnemende zesticn jongen<, en dertien mei.,jes was bij de start van het onder-zock ell par en acht mailnden Aile lccrlingen zijn indertijd als zogenocm-de 'onzogenocm-derinstromer< ailn het Nezogenocm-der- Neder-land-,e ha'>i.,onderwijs hegonnen, dat wil zcggcn dat zc in de ondcrbouw gestart zijn. De lccrlingen warcn verspreid over drie hascsscholcn. De aan het ondcr-zoek deelnemende ouders zijn allen ge-horcn in TurkiJe en ziin islamiet. Hun leelti)den vanenden van achrentwintig tot vijtcnvi)ttig jaar De groohte groep ouders is russen 1 97() en I 979 naar Nederland gckumcn, her merendeel van hen hcelt in Nederland het !angst in Eindhoven gcwoond en cr i~ gccn sprake geweest Viln substanticle I tus'>en-tijd'>e I rcmigratie De mee<,tc oudcrs hchben, voor zover zij al onderwijs ge-norcn hebben. dit onderwijs gcvolgd in Tu1-kiw Het gaat daarhij in de mccste gevallcn om basisonderwiJs en eventu-ccl ccn lZlgc vorm van vcrvolgondcrwij-,. Nogill wat moedcrs hcbben geen basis-ondnwijs genoten. Ecn dcel van de ou-der'> hccft 111 Nederland curq"sen Nederlands gevolgd Fen klein aantal ouders hceft ecn baan in Nederland, voornameliik in productichcdrijven. Ook in hct schooljaar 199~-1 ')'!4 parti-cipeerdcn de leerlingcn in hct onder-zock. In dat jaar zaten zij allen in de brugklas van hct voortgczct onderwijs en warcn zc vcrspreid over elf verschil-lende <,cholen In de twee
daaropvol-I
r:
v
z
z
0z
LLIz
LLI 0 LLI I LLI 0z
gende schooljaren zijn op kleinere schaal data verzameld over de onder-wijsresultaten van de leerlingen. De drie centrale variabclcnclusters waarover in het onderzoek gegevens zijn verzameld en geanalyseerd, zijn kenmerken van lcerlingen en ouders, onderwijskenmerken en schoolsucces. In het kader van leer! i
ng-merken van leer! i ngen en ouders zeer stcrk samenhangen met de school-vorderingcn van de leerlingen Sociaal-culturele kenmerken onwatten in dit onderzoek etnisch-culturele en religieu-ze orientatie, onderwijsondersteunend thuisklimaat, taalgebruik en taalbeheer-sing in het gezin en aspiraties van de
leerlingen met betrekking ( achtergrond)kenmerkcn
is onderzoek gedaan naar de sociaal-culturelc ken-merken en de taalvaardig-heidskenmerken van de leerlingen, hun ouders en de gezinnen waartoc ze behoren. Met betrekking tot onderwijskenmcrken is informatie geanalyseerd over de door de leerlingen bezochte scholen/klassen. Deze leerling- en onder-wijskenmcrken zijn vervol-gens in vcrband gebracht met de onderwijsresultaten die de lecrlingen hebben behaald. De schoolresulta-ten van de leerlingen
ble-Wat bestrijding
tot hun schoolcarriere.De sociaal-economische variabelcn beroeps- en op-leidingsniveau van de ou-ders vertonen geen sterke samcnhang met de school-prestaties van de kindercn. In dit onderzoek is een zo gedetailleerd mogelijke ni-veau-indeling ontwikkeld om tussen oudcrs te kun-nen differentieren, juist omdat vee! allochtonen in Nederland zich in de laag-ste opleidings- en beroeps-schalen bevinden. Toch bleek het verschil in oplei-di ng en beroep tusscn de
van
onderwijs-achterstand van
allochtonen betreft
kan meer verwacht
worden van een
centrale
overheidsverant-woordelijkheid dan
van decentralisatie
naar gemeenten en
scholen.
ken goed vergelijkbaar met het algeme-ne beeld van Turkse leerlingen in Nederland hieromtrent. Uiteindelijk functioneerden in het dcrde jaar in het voortgezet ondcrwijs vijf leerlingen op lndividueel Voortgezet Basisonderwijs (IVBO)-niveau, tien leerlingen op VBO-niveau en elf leerlingen op Middelbaar Algemeen Voortgezet Onderwijs (MAVO)-niveau Een leer-ling zat op het Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs (HAVO) en twee leerlingcn volgden Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs (VWO)
Tot slot
De voornaamste conclusie uit het on-derzoek is dat de sociaal-culturele
ken-verschillcnde ouders tc klein om samenhang met het school-succes van hun kinderen op te leveren. Overigens bleck het opleidingsniveau van de moeder in verhouding meer sa-men te hangen met de schoolloopbaan van de kinderen dan de opleiding van de vader of hct beroep van beide ou-ders. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat in de Turkse gezinnen uit dit onderzoek de dagclijkse opvoe-ding van de kindercn een taak van de moeder is, terwijl de rol van de vader zich beperkt tot het uitstippclcn van de grote lijnen van de opvoeding. Uit deze bevindingen blijkt dus dat in cen etnische minderheidsgroep zoals dezc kleine Turkse steekproelgrocp waarin weinig vcrschil in oplciding<,- en
berocrsniveau tussen ouders hestaat, het zinvol is orn le zoeken naar andere factoren die vcrschillcn in ondcrwijsrc-sultalen tussen leerlingen kunnen ver-klaren. llit dit onderzoek is naar voren gckornen dat lcerlingen uit gezinnen waarin de ouders rrohcren orn hun kindercn te onderstcunen in hun schoolloopbaan, beter presteren dan leerlingcn die die <;teun ontberen. Onder<aeuning hetekcnt dan niet per dcfinitie dat ouders bijvoorbeeld zelf hun kinderen rnoeten kunnen hegelei-dcn bij hct rnaken van huiswerk. De laag-opgeleide ouders uit dit onderzoek hchben andere wcgen gcvonden, zoals aanrnclding van hun kinderen voor huiswerkbcgeleiding, het creeren van een rustige studieruimte in huis, kiezen voor ( t)huiswerkvrije scholen voor voortgczet onderwiJs, aanschaf van woordenboeken, enz. Vcrder werden deze gezinnen ook gekcnmerkt door cen open houding tegcnover de Nederlandse sarnenlcving en het
strc-vcn naar integrt1tie in die sa1ncnleving
met hchoud van de eigen culturele en religieuze waardcn. Ook werd in deze gezinnen mcer Nederlands gesproken.
De samcnhang tusscn de taalvaardig-hcid Turks en Ncderlands van de leer-lingctl en hct school'>ucces dat zij hcha-len is evcncens '>tcrk, maar hier speelt mogclijk ook de sterkc samenhang tus-scn de <,ociaal-culturele kenmerkcn en de taalvaardigheid van de lccrlingen ccn rol. In elk geval hlcek een goede hchecrsing van hct Ncderlands voor de lcerlingcn cen cssenticlc voorwaarde voor <,ucccs in zowel hasisondcrwijs al' vnortgczel onderwij'>.
Kcnmerkcn van de scholen waaror de lccrlingcn zatcn, zowcl in de zin van algemenc cf fectiviteit a], speciale
tacili-( llV 1''!7
teiten voor allochtone leerlingen, blcken in het onderzoek rninder sarnen-hang te vcrtonen met de onderwijs-re,ultaten van de lcerlingen dan de an-dere genocmde variabclen. Het is mogclijk dat het aantal scholcn te klein is gcweest om substantiele sarnenhang te kunnen vaststellen.
Conclusies en aanbevelingen
In het bovcnstaande is een uitgebreide descriptieve analyse van de positie van minderheden in Nederland, de 'Rapror-tage minderheden 1996' (Te'5er e.a.
1996), vergeleken rnet een besrreking van ecn longitudinalc dieptcstudie or dit terrein (Klatter-Folrner 1996) De laatstgcnoemdc studie leent zich uitcr-aard vanwege het <,pecilieke karaktcr mindcr voor gencralisatic. maar kan middels de geforrnuleerdc hypothescn -die in grootschaliger onderzoek getoetst kunnen worden- bijdragen aan ecn betcr inzicht in verklarende bctoren. De sleutel tot vcrgroting van kan<;en van allochtonen op de arhcidsmarkt is voor-al gelegen in een adequate, gedegen op-leiding en ccn goedc heheersing van de Nederlandse taal. Fen succesvol ondcr-wijstraject i'>, naast individuelc tactoren zeds aanleg, weer vooral athankelijk van de onder<,teuning en begelciding door de oudcrs en ecn goedc beheersing van het Nedcrlands. Alhoewcl er in de on-dcrzoehwercld vcrschil van mening be-staat over de rol van onderwij,kenmcr-ken in het schoolsucccs van (allochtonc) kinderen, i'> het altijd zinvol om naar vcrhoging van etfectiviteit van ondcrwijs te strcven. lk zou in aansluiting bij dcze factoren willen bcsluiten rnel de volgen-de conclusics en aanhcvelingcn:
I Het is van helang dat allochtone ou-ders hun kinder-en in hun schoolloop-haan begcleiden en ondcrsteuncn
z
0z
z
u..: 0 w I u..: 0z
zcltdc geldt natuurlijk voor autochtonc ouders). Fen eerste stap ten behoeve van die allochtonc ouders die hicr nog weinig ervaring mce hebhen, is hen he-wust te mak\11 van hct belang en de haalhaarheid van onderwiJsondersteu-ning. Een tweede stap is oude:Ts concre-te handreikingen concre-te hieden. Activitciconcre-ten en initiaticven' die in comhinatic met elkaar in dit proce:, een rol zuuden kun-nen vervullen zijn onder andere
oudercursussen op hct gehied van begelciding van schoolgaande kinde-ren, hijvoorheeld 'undcrwiJsonder-steuning in het basisonderwijs',
'kcuzc voor voortgezet ondcnvijs',
'onderwijsondersteuning in het voortgezet onderwijs', die door <,cho-len, wijkccntra en/of schoolhegelci-ding'>diensten aangeboden zoudcn kunnen worden,
voor- en buitenschoolse stimulerings-programma's voor kinderen en ou-ders (zic ondcrmeer hct aanbud van de Averrocs Stichting),
cur<,u<,<,en Nederlands voor ouders:
*
goed cursusaanhod in tcrmen van kwaliteit en toegankelijkheid consequent stimuleringshelcid voor nieuwkomers, hijvoorheeld in de vorm vaninhurgcringscontrac-tcn en -progran1n1a's
*
beleidsvorming met hetrekking tot onderwijs Nederland' voor al-lochtone ouders van schuolgaande kinderen die in het verlcden nfet aan taalcursussen hehben kunnen deelnemen,vergroting voorzieningenaanbod voor additionele (huiw;erk)bcgelci-ding in schoolverband of op wijkni-veau en voorlichting hierover aan de ouders.
2. Een goede heheersing van de Neder-land'>e taal is voor allochtonen een
es-<,entii'lc voorwaarde voor school-;ucces en succcs op de arlleid,markt en in an-dere maatschappeliJkc instellingen. In dit verhand i<, de startpositie in hct hasisonderwijs van vee! leerlingcn uit etnische minde,·heidsgroepen bijzonder ongunstig te noemen. Vee! allochtone kinderen hehben tot hun intrede in de
hasis-,chool weinig ol gccn crvaring n1ct het Nedcrlamk ,\let het oog op het -;cheppen van gelijke kanscn is het noodzakclijk om aan het begin van hct hasisonderwijs een voorzicning te trcl-tcn vuor intensicl underwijs Nederlands voor allochtone onderbouwlcerlingen, hijvoorbeeld in de vorm van specialc, frequent ingeroosterde 'taalcursussen', ontwikkeld vanuit de didactiek en peda-gugiek voor deze leeltijdsgroep In hct vervolg van het hasisonderwijs, maar ook in het voortgezet onderwijs,
zouden diagno~tisering en rcn1ediCring
met betrekking tot de hehensing van het Ncderlands <;tructureel mocten plaatsvinden Speciale aandacht is ciaar-hij vereist voor hckende prohlcem-gehieden, zoals woordenschat, hegrlJ-pend lezen en school- en vaktaal tzie Appel I 9'!6 en Cummissie-Kohmtamm
1 Commisste lndicatiestelling undcrwijs-achter<,tanden I '!96) voor concrete
sug-gc~tJes).
De verwerving van het Nederlands dour allochtone kinderen wordt bcvor-derd wanneer zij ook huiten school in de gelegenheid worden gesteld om vecl Nedcrlands te gchruiken. In steeds mecr allochtonc geztnnen spreken kin-deren onder elkaar naast hun moeder-taal ook l',;edcrlands. ,\ laar communica-tie met de ouders in het Nederland,
kon1t in vcrhouding nog \Vcinig voor
De onder punt I genoemde cur<;ussen Nederlands voor allochtone uuders zouden in dit opzicht een pmitievc in-vloed kunnen hebbcn.
3. Llit vecl onderzock i'> gcblekcn dat
dfccticf wcrkcndc scholcn beterc leer-tT'>Uitaten hchalcn hiJ allochtone lcer-lingen dan minder effcctievc scholeo en dat de algemene eHectiviteit van '>cho-len dus meer gewicht in de <;chaal lcgt dan '>pcciliek heleid ten aJnzien van al-lochtone lcerlingen aileen ( vergelijk TcuniS'>en 1990)
Vngroting van de algemene eHectivi-teit van '>cholcn is gecn onderwerp om hicr in cnkele woorden te hcspreken. Wei kan crop gewczen worden dat voor helcid met hetrekking tot vermin-dering van onderwij<,achter'>tanden van allochtonc lcerlingen en ontwikkeling van onderwij.,leenniddelcn voor deze leerlingen meer verwacht kan worden van een centrale overheidsverantwoor-dclijkheid dan van deccntrali'>atie naar gemccnten en scholcn.
Dr
H A K. Klaltn is ll'ClcnschaPf'c/,jkondcr-zockcr clc/11 de Katholickc Unil'crsllcit Hrahant Z1j IS in 1 '1% <JcfnoiiiOl'ccrd op de disscrlal1c 'Ti1rksc kinderr11 c11 hun schoolsucccs. Em dicf>-lcstudic nam de roll!i111 sociaal-cullurcle Oi'ib1-ll111r, laailhlilrdi_qhcid en 011dcrwijskenmcrke11'
No ten
I In vcrhond met de lcco.,hJcnhcJd vJn de tck-.t en hct !c1t den hct '>teed'> om dczcliJe bron gu.Jt, lllllllc111k Tc-.-.cT c <1 I lJ')(J' ,.., Ill de hetrdtcnde
pJ<.,<,Jgc<., cdgczicn VZJ.n "V'>Lcrnothchc vermclding
VJil dczc hron
Voot cdlc lc hc-.prckcn voorhccldcn VJ!l JctivJ-tutcn en lllltiJlJcvcn gcldt UllLTJJrd den vcrderc
dhLll'><,lc nod1g I'> ovc1 \ crJntwoordell)khcclcn
ove1 110odz;JJk tot ontwlkkcl1ng VJil 111euw ma-tcJIJJI enol Jcl11pZh'-.111g \'J.Il bc.;,taandc malt.'rl<l-lcn 0\'lT illltlllLilTIIlg Jau]lll'rlllg CllZOVOOrt<,
Literatuur
Appel,
R.
I 1'J'J61, Zander laal hen je nm}cns' f\!cdcrlcmds als lll'ccdc laal of' de hmissc/Jool. Reckhij de aanvaarding van hct ambt van hij-zondcr hoogleraar Verwerving en didac-tiek van het Nedcrlands als twecde taal'
( IJV I '!7
vanwege de Gemcente Am.,terdam_ Amsterdam: lf01T
Commissie allochtone leerlingen in hct onderwijs ( 1992), Ceders in de luin. Naar cc11 niciiii'C opzet Pmz !Jet OJulcrwijshelcid uoor· allochto-nc lccrllllt]ni Den Haag Sdu/ DOP
Commissie indicatie'>telling ondcrwij'>ach-terstanden ( 1 9'J6), Zo OJwoorsfJe/haar ctls hetlc-I'CI1 zelf_ Lei den_
Economisch lmtituut voor het Midden- en klcinbedrijf ( 1995), K/cinschalig o1tdcmcme11
1995. Zoctermeer EIJ\L
Klatter-Folmer,
J (
1 996), Ti1rksc klndem1 eni11111 schoolsllcccs. Eet1 dicf,tcs!Jidic 11ililr de rol 111111 socia,tl-cllitllrelc onci1lalic, taalPamdighcid en ondcrwijskmmcrken. lllburg: Katholieke
Uni-ver<,iteit Brabant (dissertatie)
Le<;cman, P ( 1993), 'lnten'>ivcring van OP-STAP, noodzakelijk maar niet voldoende'_ In
P
Vedder & B. Bekkers (red ),OPSTAP
Onclmoek & pmktijk, Amsterdam: Averroi:s
Stichting, 29-42.
Tesser, PTI\1., FA van Dugteren & A
Mcrcns ( 19'J6), RafJf>orlage 111indcrlxdm 1 Y%.
Rijswijk: Sociaal en Cultured Planbureau.
Teunissen,
F (
1990), 'Onderwijs'_ In: H_B_ Entzinger & PIJ Stijncn (red.), Etlllsc/,c 11111derhcdc11 in f\!cdnlmzd, Mcppel: Boom, 141-167.
Zwan, A van der& H.B.lntzinger(1994),
HclcidsoflPolqinq 11/illdcriJCdcndchat; advie'> in
op-dracht van de minister van Binncnlandse Zaken. Den Haag.
I
z
I.LI I
u
0z
0
u
u
0Aile Europese Ianden, aangesloten bij de Europese Unie worstelen
met dezelfde problematiek: De hardnekkige massawerkloosheid en de
daarmee samenhangende crisis van de verzorgingsstaat. De discussie,
die daarover plaatsvindt heeft uiteraard nationale aspecten, maar
be-langrijke elementen komen overal terug. Ook in Frankrijk, zelfs nog
meer uitgesproken dan hier, geldt dat massawerkloosheid de
verzor-gingsstaat in gevaar brengt. Maar voor herstel van de
werkgelegen-heid is meer nodig dan een stroomlijning van die verzorgingsstaat. In
dit artikel worden enkele elementen uit de Franse discussie belicht.
N
ct als bij ons hct gcval i'>, komt de Frameverzor-van de sociale zekcrhcicl. De
verzekc-ring-,c.;taat i~ de <;taat van de
gcorgani-gings~taat
naar vorcn aan het einde van de vori-gc en het begin van deze ccuw, allerccrst als een systeem van verzekering. In zijn indrukwckkende studie 'L'Etat flrovidence' van
19H61 gaat Ewald, die
ja-renlang mcdewerker was van Michel Foucault aan het College de Fnmce, uit van
de 'filosofie van het risico'
Prof dr. W Albeda
<,eerde solidaritcit Ewald rclativecrt hct hcgrip 'de cri"is van de vcrzorging~
staat' In de
vcrzorgings-staat zeit is de crisis ingc-houwd. Dit volgt uit de
noodzaak dat, wannccr
men de soliclaritcit ccn-maal accepteert, zc ook gckwantiticeei·d moct wor-den. Wclk inkomen krijgt
de uitkcring':-.gercchtigdc~ Wat is een aanvaardhaar Toen men ccnmaal oog hac\ voor de
re-gelmaat in het risico, dat individuen !o-pen in een indu<,triele samcnlcving, wist men ook, dat daar de oplossing lag voor de 'sociale kwestic' De samenlc-ving zou z'n harmonie hervindcn door zichzelf tc zicn als 'univcrsclc aS'>uran-tie', met als programma hct verzekeren
minimum' Omcbt clit slechts door on-derhandelcndc maatschappclijkc orga-nisatie'> is vast tc stcllen, is hct ook nooit onomqrcdcn. Voortdurcncl gaan cr stemmen op die zeggen, clat hct be-tcr kan maar evcnzccr gaan er altijcl stcmmen op, die zcggen dat de sociale lasten niet te dragcn zijn. Zodocndc i"
er in de verzorging<,staat zelf een inge-houwde maahchappelijke discussic. De crisis, stelt Ewald, l10ort bij de gingsstaat Zij hewijst, dat de verzor-gingsstaat er is en dat ze gezond is.
Nieuw sociaal model
introduceren
Alain Touraine, cigenzinnig -.;ocioloog, die sinds het begin van de Jaren zeslig, aanvankelijk vooral a!, onderzoeker maar later meer a is sociaal hlosoof wer-kend stelt (in een interview met
'Le
1\ londe' van 12 decem her 1995 ):
Frank-rijk heeft na de Tweede Wereldoorlog een uniek stelsel van sociale zekerheid ontwikkeld. Dat <;tclsel hedt goed gewerkt, maar met de economische om-slag van de Jaren zevcnttg en de interna-tionalisering is het model in toenemen-de mate uitgeput geraakt We hehhen hehocfte aan een nieuw model, om
de
ontwikkeling naar een 'wild liheralismc' te vcrmijden. Dominique Strall',s-Kahn is her daar (parlementslid voor de socia-li'>tische partij, voormalig adjunct-com-missaris van het Plan, het cconomisch Plan, te vcrgelijken met het Nedcr-land<>e Centraal Lconomisch Plan, red ) mee een<,: '·Hct liherabme i'> een fa,e
Vtln regrcssie, ccn dcsorgani~tJtie tu-;sen
twee pcrioden van organisatie" Touraine is pes'>imisti'>ch over een
oplus--.;ing. lrnnltT.;.; om ecn nieu\v sociaal
mo-del tc construercn heh je 'acteurs' nodig, werkgcvers, vakverenigingen, intellectu-elcn, mensen die vcrnicuwen. In de afgc-lopen 15 jaren zijn de wcrkgevcrs 'verd-wenen', hip1a niemand staat mccr aan de kant van de vakverenigingen. Er is niet<; tu'>SCil het Matignon (het C:atshuis in Frankrijk) en de '>traat.
Van schadeloosstelling naar
inschakeling
Dat klinkt heel wat somberder, maar
CllV 1 '!7
december 1995 was dan ook de maand met de wijd uitgebreidc socialc onrust. naar aanleiding van de ingrepen van de regering in de socialc zekcrheid. Pierre Rosanvallon (sociaal-democraat), direc-leur van de Ecole des Hatlles Etudes en Sciences Sociales, schrcef a! in 19H 1 over de crisi'> in de verzorgingsstaat-' In dat boek stclt hij vast, dater in ieder geval een financicle crisis i'> De sociale lasten maakten in 1959 9,7'!'il uit van hct Bruto Nationaal Product. In 1973 13,4% en
18,1 ')(, in 1980. Cegeven het fcit, dat inmiddels ook de <,taatsuitgaven gcste-gen waren (.06,6% van Bruto Nationaal Product in 1973 en44,4% in 1980) was hct onmogelijk om de sociale lasten 'mechanisch' door te Iaten groeic11. Hij probeert inzicht te krijgen in het wezen van de Etat-PrOPidwce en stelt:
I. De moderne '>taat kan niet andcrs
gc-zien worden dan als heschermencle staat;
2. De vcrzorgingsstaat is een verhrc-ding en voortzctting van de bescher-mende '>taat;
3. De ovcrgang van de heschermendc staat naar de verzorgingsstaat ver-taalt op staatsnivcau de verandcring, waarin de samenlcving zich niet meer denkt a!, 1/JI 'corfJs' (een lichaamJ
maar zich ziet a!, een markt; 4. De verzorgingsstaat drukt het idee
uit van de suhstitutie van de religieu-ze onzckcrheid, naar de religieu-zekerheid van de statclijke voorzorg. De vcr-zorging<,<,taat vormt het laatste woord van de geseculariseerde 'Etat~
L1ique'7
5. Door de gcbruiktc techniek van de verzorgingsstaat, wordt de staat de
grate verzckeraar.
Het nicuwe in de huidige situatie is. zegt Rosanvallon, clat terwijl de verzor-gingsstaat altijd bloot staat aan
z
0
u
u
len vanuit hcpaalde belangen, deze aanvallen thans weerklank ondervinden in kringen, die daarvoor altijd ongcvoe-lig waren. Daarmcc wordt ge"illustrccrd, dat we ons in een 'post-sociaal-demo-cratisch' tijdperk bcvindcn, dat gekcn-merkt wordt door de wenselijkhcid van nicuwc compromissen over de verzor-ging<,<,taat.
De grote opgave, stclt hij in 1985 vast 1 i'> hoc we van een socic'tc d'i11dcm11isatio11
(van schadeloos<;telling) komen in een
societe d' i11scrtio11 (van imchakcling) We
moctcn zeker nict vallen voor de verlci-ding van de 'salaricring van de uitslui-ting', in de vorn1 van ccn algcn1ccn ha-'>isinkomen.
Het Rijnlandse model
In 1 ')') 1 sclued l\1ichcl Albert (die zich tijdcn<, de introductic van de Ncdcr-lamhe vcrtaling van zijn hock uitdruk-kelitk al'> christclijk gc"impirccrd uitte) zijn 'Ct~fliirdisiiiC co11lrr ( tl/lilrdislllr' Hij is oud-algemeen secrctari'> van het !'ian. en p!Tsident van de A'>Surantiemaat-schappiJ ACF
,\loest de ineenstorting van het SovJct-stel,el lciden tot een nicuw hberali'>me, wa<, er ecn complete overwinning van individualistisch kapitalismcJ Zcker niet, was zijn <,telling. Vee leer is er een nieuw dchat, dat tu<,<,en hct Europees Rijnland-, model van ecn communautair kapitali,mc en het Angel,aksischc mo-del van individualistisch kapitalismc loopt. Op dit punt is Albert zecr uitgc-sprokcn Hct Rijnlandse model i'> niet -,lcchh sociaalmccr aanvaardhaar, maar ook culnomi-,ch dhcicntcr 1\laar, op hetzelldc moment, dat de n11ndcrc elli-ucncy van hct Amcrikaanse modelnaar vo1Tn komt. li1kt het R11nlandse model terug tc tiTckn.
Hoc komt dat~
I 11icr en daar were! ec11 tc groot
be-rocp gedaan op de solidariteit. Bij-voorbeeld Zweden;
2. Vcrzwakking van de vakverenigin-gen;
3. De concurrcntie tussen de verzor-gingsstatcn in de Europesc Llnic. Zo-lang cr geen sociaalluropa i'>, zal het land met de laagste sociale lasten (en de minst omvangrijke staat) concur-rentievoordclcn hebben. Er vindt ccn "concurrerende afbraak der verzor-gingsstatcn plaats"
In de ogen van Alain Cotta 1 (hooglc-raar Economic aan de univcrsitcit van
Paris-Dauphi11c en cen zeer vruchthaar,
en intelligent publicist) is het 'Rijn-landsc' karakter van Duitsland maar schijn. Het gaat vcclccr om een land met ecn gecentralisccrde financiclc macht, die in kite protectionisch wcrkt. Het Europa van 'Maastricht' bc'l"c<,tigt de Duitsc hegemonic. Hij vrccst voor een luropc<,e tcderatic, die geen echt luropcc<, beleid mogclitk zal makcn en slecht<. de Duitse financiclc autoriteiten vooral de macht in handen <,peclt llij Cotta speelt duidclijk nog anti-Duit<, sentiment.
Dictatuur van de financien
De invloed van Europa speelt ook een zecr bclangrijke rol in fitou'>Si\ '/)(hal i111ndit', hct vcrboden debat5 (Fitou'>Si i'>
onder mccr hooglcraar aan hct ln'>tituut
d'Etudcs Jlourlnqucs in l'arijs en ontwikkclt
zich -,nel tot ecn in heel Europa gczicn -,chrijvcrl Frankriik hcdt. na Spanje, de hoog<,te wcrkloo-,heid in Europa. Ver-gclijkt men de huidigc wcrklooshcid met die van de jaren dertig, dan is wel-i<,waJI" de pthitlc dcr werklozen than<, hetcr, door de bctere voorzicnlllgen, maJI" de duur van de recessic i-, wei Ianger llovendicn kwam toen de
Kcync-,ioan~c oplo~~ing naar vorcn,
wiJI men nu went aan de gedachte dat er niets aan te doen is.
Het zit hern niet in de technologie, de werklomheid steeg bij een geringere productiviteitsstijging Het zit hem ook niet in de concurrentie der arme Ianden en niet in een relatieve overbevolking. Het zit hern, stelt l'itoussi, vooral in de dictatuur van de financicn, nu de Keynesiaanse methodiek niet blijkt te werken, en du., de keuze tussen werk-loosheid en inflatie niet meer bestaat, omdat we wcrkloosheid en inflatie bad-den, stagflatie in de jaren zcventig. Zou rnen die keuze nog wei hebben, dan zou bet niet lukken orn de weg naar de inllatie te bewandelen, gegeven de 'voogdij' van de linanciele mark ten over de staten. Elke 'onvoorzichtige' staat ziet onmiddellijk valutaspeculaties re-gen z'n munteenheid. De liberale op-lo'>'ing kan er slechts in gelegen zijn, de arheid overeenkomstig z'n rnarginalc productiviteit te belonen, waardoor rnarktruiming optrcedt. Minirnumloon en werkloosheidsuitkeringcn verhinde-ren dit. I )a a rom zouden Iibera len werk-loosheidsuitkeringen en rninirnurnlonen moeten alwiJzcn. Maar als
gen? Niemand. Daar ligt het verboden de bat.
Maar andcrzijds, stelt Fitoussi, als bijna aile Ianden in de wercld klagen over een zwakke concurrentiepositie, nie-mand verbetering bereikt, moet rnen el-ders zoeken naar de werkelijke oorzaak van de problernen. In wezen kornt het er op neer, dat men de verkeerde priori-teiten stelt. In het begin van de jaren tachtig waren overal de overheidstekor-ten en dus de staatsschuld uit de hand gelopen. Maar nu hecft rnen deze ont-wikkeling weer redelijk in de hand. l:llijft daarrnee de prioriteit dezelfdc7 Is het risico van inflatie nog onbepcrkt aanwezig en vraagt het blijvende grote voorzichtighcid, of wordt het tijd orn te denkcn aan de gevolgen van de 'con-currerende desinflatic' voor de werkge-legenheidJ
Een 'malaise francais'
Op 25 augustu'> 1995 treedt Alain Madelin, minister van Financien in her kabinet-)uppt' af. In zijn 'Owmd les au-truches rclcvcront Ia tEte' (als de struisvogels hun kop weer opstekcn) zet hij uiteen, dat men niet bereid was nu het loon al bencden het
'-;OCiaJc flllllllllllfll Jigt~
Frankrijk koos voor 'con-currcrende desinflatie' om door concurrentic op de wncldmarkt z'n werkgclc-gcnheid tc hcr·stellcn. Hclaas doen vee! Ianden cbt. Het resultaat rs cen overal overhecrsend res-trictiel linanciccleunwrnisch heleid en klimaat
-In de Franse
zijn visie te accepteren,dat wij (Fransen) een zwaardere staat hebhen,
discussie over de
verzorgingsstaat
wijst men vaker op
de Europese kant
dan in de discussie
in ons land.
rneer gecentraliseerd dan andercn. J\;laar ondertus-sen zijn we met die ande-ren wei in concurande-rentie Hii ziet die concurrcntre niet skchts in de over-heidstinancicn. de hoogtc van de interest, maar ook
en dus massawerklooshcid. Wie zou het
in de kmten van het stel-sel van socialc zekerheid. )uppc wil altematicf van cen zwakke franc, ecn
verhrek111g van de hans-Duitse
samen-wcrking en hct tcrugdrZ!aicn van de
constructie van l'umpa willen
verdedi-(J)V I 'J7
hem nict de ruimte geven voor de vol-gens hern noodzakclijke sanc1·ing. Eerder had de C:ornmissie-l\1inc'' zich gehogen over de tekorten in de sociale
I
u
L:
0z
0
u
u..: 'U '0 'vozekerheid. Alain Mine is ccn van de meest vruchtbare en creatieve publicis-ten over politiek-economische vragen van de laatste jaren De diagnose is hel-der, stelt de Commissie, "het voortbe-staan van het stelsel is in gevaar, als geen enkele structuurhervorming plaats-vindt". In de Commissie waren er twee stromingen. De eerste vindt het nood-zakelijk, dat de uitgaven voor de socia-le zekerheid niet meer stijgen, dan de gemiddelde groei van het Bruto Natio-naal Product. De tweede wil, dat die groei lager is dan die van het Bruto Nationaal Product. Niemand in de Commissie wilde de sociale zekerheid verminderen of bevriezen. In de woor-den van de Commissie: rationalisercn, niet rantsoeneren van de sociale zeker-heid.
Eind 1995 is er dan de grote onrust over de sanering, die _luppe (ondanks het aftreden van Madelin) toch door-zet. Rosanvallon en Fitoussi reageren op deze explosie met een hoek:
le
11011-ucl aqe des mcgc~litcs7 Fr is nu echt een
'"''liaise Jr!/11\clis' stellen zij va'>t. Deze malaise is gehonden aan de massawerk-lomheid maar tegelijkertijd is cr mecr aan de hand. Zowel de socialc organi-satie als de collectieve vertegenwoordi-gingen worden tersluiks (scuiCtcmcnt) af-gebroken. De Fransen weten niet meer bij welke groepering ze horen, en wat de een aan de ander bindt, nu de oude klas<,enverdeling niet meer allesbeheer-send is. Mensen kijken 6f vanuit een houding van resignatie, of vanuit blind verzet tegen de ontwikkeling aan. "We Ieven aan het einde van een model, en aan het einde van een oud raamwerk om de wercld te begrijpen"
Hoewel de ongelijkheden (vooral door de werkloosheid) toenemen (of mi'>-schien omdat ze toencmen), blijft het land als geheel zich verrijken. Het
nieuwe individualisme hccft nict aileen positicve kanten I wees autonoom. wees verantwoordelijk) maar ook negatieve (geniet, en denk aileen aan jezelf). Tegenover
'individualismc-emancipa-tie' staat 'individualisme-kwetsbaarheid'
(jr,u;illsatlo/1).
Door de achteruitgang van de interme-diairc structuren ontlecnt men z'n iden-titeit niet meer aan de groep waartoe men hehoort maar aan zijn persoonlijk lot. De politieke partijen verliczen hun geloofwaardigheid, omdat ze geen kam zien de massawerklomheid - en daar-mee de nieuwe ongeliJkhcid ( tweever-dieners tegenovcr CCn \age uitkcring, armoede tegenover aandelenbezit)-
cl-fccticf te bestrijden.
Het falen van Europa
Overeenkomstig htoussi\ cerdere ge-schriften wordt ook nu het falen van Europa onderlijnd:
de onmogelijkheid om echte eco!lO-mische politick te voeren in de lid-
staten,-de onmogclijkhcid om het han<,c model te bchouden en te herijkcn,-het eindc van de nationale soeve-reiniteit. dus de macht van het volk over zichzclf, van de mechanismen van de democratische vertegenwoor-diging.
Keynes wist de antwoorden te vinden op de vragen van zijn ti)d Waar blijven onze antwoordenc Men kan loch niet goedpraten, dat ons type samcnleving zich slechts kan verrijken, doordat de meest kwetsbarc groep verarmtc In we-zen komt het er thans op neer, dar het bcstaan van de verzorging<,<;taat voor-komt, dat massawcrklomheid lcidt tot 'Keynesiaansc onderconsumptie' Zo kan de huidige ontwikkeling doorgaan zonder tot een majeure crisis door on-dcrconsumptie te worden becindigd.
