A. DIE INSTELLING VAN DIE. KOSHUISBOERDERYE.

,..

..

53.

HOOFSTUK IV.

KRITIESE BESKOUING.

A. DIE INSTELLING VAN DIE. KOSHUISBOERDERYE.

I. DIE BEPL.ANNINGSASPEK.

Bep1anning is

^'Yl

natuur1ike verstande1ike proses wat a.ange- wend word

orr1 'Yl

doo1 to bereik en kan derha1we beskou word as

;n

prob1eem-op1ossende aktiwiteit waarin die vo1gende ses stadia onderskei

k~n word~

1. Bewuswording of aanvoe1ing van die behoeftc of pro- b1eem.

2. Vorming vaL n duide1ike begrip van die prob1eem.

J. Navorsing van die bestaande toestand en beskikbaarstc1·- 1ing van die in1igting wat sodoende ingewin word.

4. Aanwending van die in1igting.

5o Die opste1ling van

•n

program om die doe1 te bercik.

6. Voortdurende navorsing van tendense om die program by nuwc bchoeftes aan te pas.l

Dit was dan ook die gang van sake wat uitge1oop het

^op

die inste11ing van koshuisboerderye us wesen1ike dee1 van die sen- tra1isasicbcleid wat aanvaar is in

~

poging om die prob1eem van die P1attelandse Onderwys op to los.

Reeds van die begin van die twintigste eeu af is die be- hoefte van doeltreffende onderwys vir die p1attelandse kind ge- voe1 en

~

duide1ike begrip van hierdie prob1eem is aaL die be-

gin van die jare dertig gcvorm deur die verhoogde skoo1p1ig wat die 1eer1inge 1anger op skoo1 gehou het en die depressietoestan- de wat die sosio-ckonomiese prob1eme verskerp hot.

Navorsing van die heorsonde toestande is gcdoen vora1 deur die Rustenburgse komi tee, die Direkteur van Onderwys, die

^J~dr:li-

nistratour en die: studiekomitee van vier onderwysers. Die na- vorsing het toest,J.nde voortsprui tende ui t die ondoe1 trcffcnde

onderwys/ •. o

1o Kotzee, A.

Lo~

Be;p1anning in onderwys met spesiale verwy- sing na die verdeelde

beheer~

Die Onder- wysbu11etin van die T.O.D. Vol. II, nr. I

(Maart 1957).

•

t

...

•

5^{'-to ~}

onderwys en swak ckonomiese toestand aan die lig gebring wat dit noodsaaklik gcmaak het om positiewe stappe te doen en die beskikbare inligting het gedui op sentralisasio van onderwys a~

beleid vir die toekoms wat daarop uitgeloop het dat die stelseJ van skoolplase en gesentraliseerde skole met koshuise en boer-

derye in die lewe geroep is.

As gevolg van vcrdere navorsing van tendense, is die pro- grrua by nuwe bGhooftes aangepas deur die skoolplaso onder die nuwe onderwysbeleid van

1951

te omskcp in groep II-skole met die geleentheid om in ho8rskole te ontwikkel terwyl hul boerde- rye by die koshuise ingeskakel is.l

Dit, die ondersoek van boerderybedrywighede by gesentrali- seerde skole2 en die ondersoek wat ingestel is na landbou-on- derwys,3 het die koshuisboerdery gebring waar hy tans staan me1 sy tweeledige funksie, nl. voorsiening in die onmiddellike be- hoeftes van die koshuis se inwoners en diere en verskaffing var praktiese landbou~onderwys aan leerlinge waar die koshuis ver- bonde is aan •n skool wat l3.ndbou as vak in sy leerplan het.

II. DIE PULLI.EKE ADlVIDHSTR~TIEW~-ASPEICo

In sy strewe om die probleem van Plattelandse Onderwys op to los, het die Provinsiale Administrasio daartoe gekom om in sy onderwysstelsel ~ driehoek te skep bestaande uit skool, kos- huis en boerdery om binne die raamwerk van die publieke admini- strasie to fungeer en so het ~ provinsiale boerdery ontstaan a~

~ onderneming enersyds met ~ opvoedkundige funksie verbondo aar die skool en andersyds met ~ sosio-ekonomiese strekking verbon- de aan die koshuis.

So gesien, k~n die koshuisboerdery getoets word aan die beginsels van administrasie in die algemeen en van publieke ad- ministrasi~ in die besonder,4 soos dan ook blyk uit die volgon- de/ •••

1.

Vgl. bl.

17.

2. Vgl. bl. 22.

3. Vgl. bl .

19,

^20.

ft Vgl. hoofstuk I.

'+•

do~

1.

AlgGmenG Administrasie. Met besondGre verwysing na die installing van koshuisbourdorye m.b.t. die beginsels v~n

algemene administr~si01 i_s die clemente v~n beslissing, voor- bcrcidinb Gn uitvoering duidelik merkbaar en het die voorskrif-

t~ om kontinuiteit to vcrseker geleidelik, hoewel lJngsaam, ont- staan, gegroei, ontwikkel en toogenoem in doelcerigtheid.

~. Besondere Administrasie.

(a) Die Weso. In hiardie opsig is daar weg en uidde- le deur die Provinsialc Administr3sie aango- wend om uitvoering van die boleid to versekcr, die ampteno.re wat die a.d:rtiinistratiowe tnak noct uitvoer, iz boskikbaar en as volwaardigo of

somj.-staat;samptenare voldoen hullo aan die bo- langriksto kcnmerke van die publieke diens.

Die verslag Vdn die Provinsiale Ouditeur word gepubliseer en daarin verskyn inligting aangaan- de k~huisboerderye. Die vcrslag word bestu- deer deur n sessiekomitee van die Provinsiale Raad,1 wat self ook die verslag bespreek. Die

rekcm1ng~3 van koshuisboerderye is onderhewig aan interne en eksterne ouditering en die ver- slae moet deur superintendente aan hul koshuis- komite~s voorgel8 word.2 Inligting is dus gere- delik beskikbaar en die verantwoordelike ampte- nare kan in die openbaar tot verantwoording ge- roep word. Of die inligting volledig is, is eg- ter ~ ander saak gesion die feit dat dit eers sedert

1957

verpligtend gemaak is om verslag to doon v:m c:.ic natura-inkomste van die bocrderye.

(b) Beleidsbepaling. Die algemene bolcidsbepaling waaruit ko~huisboerderye ontstaan hot, was die gevolg van beplanning3 oor ~ tydperk deur lei- ers in die open bare lowe, op die gebied van, die politick, die kerko en die opvoedkunde on na- dat die sentralisasiebeloid met •n boerdery as inherente deel in beginsel aanvaar is as oplos- sing van die plattelandso onderwysprobloem, hot die Provinsialo Rogoring dit in sy uitvoorende vorm gogiot soos wat dit in die praktyk toege- pas sou word dour o.a. te bepaal dat die inrig- tings hul inkomste moet behou en daaruit hul llitgawos moot bestry4- ~ prosedure wat strydig was met art.

89

van die Suid-Afrikawet en eers in

1945

gowettig is deur wysiging van artikel

89.

Of dit by die professioncle personeel wat die administratiewe beleid moos bepaal, en dus be- wus moos wees van die teenstrydigheid, geha- per hot, val moeilik om te bepaal dog dit is

opvall end/ •••

1.

Blykens inligting verstrek dour ~ senior amptenaar van die Provinsiale Administrasie.

2. Vgl. T.O.D. g Handbook van Regul-:.1.sies en Reels i.v.m. Pro- vinsiale koshuise, hoofstuk VI, reel

9.

3 ⁰

v

^{gl 0 bl. 53.}

4. v

gl. bl. 27.

·-

•

56.

opvallend dat dit die Provinsiale Ouditeur₁ on- dersteun d~ur die Prokureur-generaal, was wat die 3.and3.g op die onwettige gebruik gevestig het en hullc is albei amptena.r8 van die Unie-rec:e- ring on nic van die Provinsi3.le ~dministrasio

nie.

Sclfs al word aangencLm dat die Administratour₁ wa.t voorhecn lid van die Uitvoercnde Komitoe was en dus nic onkundig kon woes nie~ in gocio trou gehandel hot to0 hy in sy ploidooie vir die stel- sel bcloof het d~t plaaslike fondse opgebou sal k:1n word n1et die ui tgesproke doel on plaa.slike belangstellirig te wek~l bly dit tog nog n feit dat met die onwettige praktyk volgehou is~ selfs nadat die nodige wysiging aan die Suid-Afrikawet aangebring is or:. di t te wettig en dat die regu- lasies 1•wt betrekking tot koshuisboerderye eers in

1954

afgckondig is, terwyl daar toe die

skoolplase opgchef is nog nie aan die vereistos van die wet voldoen is t. o. v. hul boerdory•.::.. nit-.

Na die administr~tiewe beleid het die tegniese beleid, waar di0 toepaslike tegnieke ontwikkel en voorskriftc opgestel word vir die amptenare wat betrokke ie by die praktiese uitvocring van die bcleid₇ gevolg. Hierop word later breedvoe- riger ingcgaan.2

3. Beheer.

(a) Noodsaaklikheid van Beheer. Die beginsels van pu- blieke administrasie verg dat daar beheer moet woes o.a. om te verseker dat die doelstelling of boleid nie verkrag of gesaboteer word nie3 en in die praktyk het <lit dan ook geblyk dat beheer, beide ekstern en intern₇ noodsaaklik is.

(i) Ekstern. Koshuisboerderye het n eie funksie nl. o~ in die onmiddellike behoeftes t.o.v.

voedsel~ vir die kosgangers en vocr vir die diere te voorsien en OL in sekere gcvalle praktiese onderwys te versk~f. Dit is der- halwe nodig dat daar bcheer van buite sal wees t. o. v. die funksiE:: en on1vang van die boerdery om te verseker dat die doel nie gemis of die perke nie oorskry word nic.

Dat hierdi~ moontlikheid nie maar net denk- beeldig is nie ₇ blyk daarui t dat die koLli- tee insak~ L~ndboukundige Bedrywighede on Voodingstoestande by Scntrale Skole bevind hot dat 11Superintendente gaandeweg die kos-

huisbo~rdery ingeriG het ten einde tekorte aan losiesgelde uit boerdery-inkomste aan te vul" en ,,dat in etlike gcvalle₇ om die finansies onthalwe, toegespits word op Kon- tantocste en winsbejag₉ met die gevolg dat

verbouing/ ••.

1. Vgl. bl J8

2. Kyk ,'.fd. B, bl. 61 c.m ve:rdor.

3.

Vgl. bl 4.

•

..

•

1.

2 .

3.

..,..

A

verbouing van produkte wat vir die koshuis nodig is, in die agteigrond gestoot of hee1- teua1 verdring is. So byvoorbee1d het dit gebeur dat n koshuis hoE op die uits1uit1ike verbouing van rissies of waat1emoene vir die nnrk toegespi ts het.

ul

(ii) Intern.

AS

eksterne beheer oor koshuisboer- derye noodsa3.k1ik is, net so noodsa:lk1ik is dit om strange interne behecr uit te oefcn vera1 met die oog op wanpraktyke soos ver- kwisting, vcrnie1ing, verduistering en dief- sta1, waarvan et1ike geva11e deur die Pro- vinsia1e Oudi teur in sy jaarvers1ae geme1d .·

word, bv. te Lichtenburg £1074, Bethal

£~34, ²

Rustenburg £957, Piet Retief £48.3 Hy meld dan ook dat doeltreffende interne beheer sou verhoed dat wederregtelike toe-eiening so maklik kon geskied.

Waar hierdie geval1e voorgekom het by dorps- koshuise sonder boerdery-aktiwiteite, 1o dit voor die hand dat vorduistering vee1 makliker kan p1aasvind by boerderye, nie net deur produkte te verkoo:p nio L.J.ar ook dour verduistering en diefsta1 van prc·duk- te self sonder dat dit aan die 1ig sou koE tensy daar doeltreffende bcheer is.

In hierdie verb::md het die Onderwysrl.Gpartc-;- ment dan ook reeds in 1939 gewaarsku dat 3.an geen persoon vir sy persoonlike gebruik of doeleindes p1aasprodukte of enige ander opbrengste van die p1aas of koshuis gratis gegee mag word

nie.~

(b) Vorm van die Beheer.

(i) Deur die Uitvoerende Gesag. Wat die eksterne beheer betref, is voorsiening deur die Sen- trale Regering gemaak vir die

b~.::noe:r:1ing

van

n

Provinsia1e Ouditeur wic se taak dit is OE die rekenings van die Provinsie te onder- soak en verslag daaroor uit te bring en om enige twyfe1 aangaande die rekenings van provinsiale koshuise (en derha1we ook hul boerdcrye) uit die weg te ruim, word die on- dersoek hierv::l.n ook pertinont in die regu1a- sies aan hom opgedra.

Daarb~newens benoe~

die Sentra1e Regering ook die Administra- teur as hoof van die Provinsia1e rtegering wie se verantwoorde1ikheid dit is om regu- 1asies rakcnde die onderwys vo1guns die on- derhawige ordonnansies te prok13Jneer en as integrerende vertakking van

n

provinsia1e koshuis wat

n

onderwysinrigting is, kom die koshuisboerderyu binne sy jurisdiksie.

Benewens die beheer wat deur hierdie deur die Goewerneur-generaa1-in-Rade benoemdc;

aE:p-

tenare uitgeoefen word, word spesifiek8 op- dragte in Administrateursprok1.3JYt:lsios 8 van

19 50/ ••

Vers1ug

v~n

diG KoBitee insake Landboukundi6e Bedrywighede en Voedingstoestande by Sentra1e Skole, bl1. 9 en 10.

Vers1ag vir 1950/51, b1. 413,

§

12.

Vors1~g

vir 1954/55, b1. 411, § 15.

Omscndbrief 68 van 1939

(E

29 gedateer 20 November 1939).

(ii)

,..

...

•

1. Kyk bl.

J~

58.

1950 en 694 van 1954 gegee aan die Provin- siale Sekretaris en die Direkteur van Onder- wys.

AS

rekenpligtige amptenaar van die Provinsie, sorg eersgenoemde vir die insane- ling en besteding van provinsiale inkomste · waarvan die ontvangste van koshuisboerderye

'!1

deel vorm en l::1at hy dour middel van sy amptenaro interne ouditering van die reke- nings doen, te;rwyl hy in sekere opsigte weer in oorleg met die Direkteur van Onderwys han- del. As hoof van die Transvaalse Onderwys- departement oefen lg. weer beheer uit oor alle onderwysaang0leenthedo en dus ook oor die koshuisboerderye deur selfsta.ndig of in oorleg met die Provinsiale Sekretaris voor- skrifte en opdragte te gee en ook d.m.v.

sekere van sy veldamptenare soos Inspekteurs van Onderwys, die Adviseur van Landbou-on-

derwys en die Koshuis-adviseur.

Die interne beheer is opgedra aan die hoof van die skool wat verantwoordelik is vir

die algemene beheer en die superintendent van die koshuis wat die onmoddellike beheer uitoefen.

Op hierdie wyse word dan gepoog om te ver- seker dat die belaid wat beoog moet

wor~uit­

gevoer sal word, dog die anuer beheermiddel tot beskikking van die gesag, nl. insluiting van die koshuise en hul boerderye se inkom-

ste en uitgawe by die jaarlikse begroting van die Provinsie is van die hand gewys.I Deur Wetgewing. Alle wetgewing van die land

wat betrekking het op landbou-bedrywighede is mutatis mutandis van toepassing op kos- huisboerderye en daarbenewens is dit as pro- vinsiale onderneming verder onderhewig aan die bepalings van Afdeling V van die Suid- Afrikawet waarvan art. 85 (iii) wat aan die Provinsiale Raad mag verleen om ordonnansies rakende die onderwys te maak en art. 89 wat die instelling van die Provinsiale Inkomste- fonds bepaal, die belangrikstes is, terwyl art. 92 wat handel oor die benoeming en funK- sie van die Provinsiale Ouditeur as "waghond"

oor die Provinsiale Inkomstefonds,

^'!1

beheer- maatreel van besondere belang is.

Behalwe hierdie algemene maatreels, staan die koshuisboerderye onder die bosonderc be- heer van re{:,rul3.sies wat deur die Administra- teur kragtens die onderwysordonnansios spe- sifiek vir die doel afgokondig is.

In hierdie vorband doen dit vreemd voor dat omvattende regulasies met betrekking tot die boerderye eers in 1954 afgekondig is by Ad- ministrateursproklamasie 694, terwyl daar

oers in 1957, toe die boerderye al mondig go- word het, voorskrifte verskyn het insake die insluiting van die natura-inkomste en -uit-

gawe/ •••

,._

..

4

gawo van boerderye by die rekeningstclsel want die produkte wat •n provinsialc boer- dory, godryf deur provinsiale ampton:1re met provinsiale kapitaal op provinsiale plase aan provinsinlo koshuise lewer, is tog seker net so onderhewig aan art •. 89 van die Suid-Afrikawet as wat die inkomstc en uitgawe in munt is sodJ.t verwag

^kc"~n

word dat regulasics on reels vir die beheer van die boorderye veel vroccr moes afgokondig gowees hot. As vcrder in gedagte gehou word dat die boordorye boperk noet·wees en die produkte teen redelike pryse gelewer moet word, skyn die verkla.ring nog moeiliker te vinde te woos vcral as daarbonewens in aan- merking goneem word dat die natura-inkomste

en -ui tgawe stellig ewe OIINangryk is as die inkomste en uitgawe in nunt, blykens die volgende gegewens:l

TABEL III.

INKOMSTE EN UITGA\7E IN KONTANT EN

N.~:~TURA

VAN SEKERE KOSHUISBOERDERYE.

i Inkomste en Uitgawe.

Jaartal

^{l I} I

Boerdery.

-

-

I _{Munt. Natura •}

. i

1951 I

_i

_Unitas

^{0 •}

£ 974· 6. 1 £ 156.17. 8 1954

I ^{Oom Paul} £2487.17. 6 £1949. 7. 2 1956 Morgenzon £ 989. 7. 7 £1375. 4.11

+. Organisasie. In die organisasie van die Provinsiale Adninistrasie word voorsiening gemaak vir die behoeftes van die koshuisboerderye deur die instelling van seksies vir koshuisbc- lange in bcide die Departement van Finansies en die Onderwysde- partement aan welke departcmente die boerderye uit hoofde van hul twecledige funksie ten nouste verbonde is. Ook is die nodi- ge voorsiening in die regulasics gemaak vir oorlegpleging en die wisselwerking tusson die twee departemente wat voortvloei uit die tweoledige funksie.

Die interne organisasio word gelaat in die hande van die hoof van die skool en die superintendent on mut die personeel

tot/ •••

1.

VolgEms rokords in besi t van die skrywer, saam6estel terwyl

hy superintendent van die betrokke koshuise was.

60.

hul beskikking na gelang van plaaslike omstandighede die dool- treffGndste reelings to tref.

As in hierdie verband in gedagte gehou word dat by enige koshuisboerdery, maar veral by een wat verbonde is aan

·n

skool waar landbou gedoseer word, dit essensieel is dat die praktyk nie strydig moet wees met die teorie nie en dat daar nie net wisselwerking tussen koshuis en boerdery Llaar ook tussen skool

sal dit. gerade wees

en boerdery moet

wee~Aom

die boerdery aan die landbou-onderwy- ser(s), waar daar is, op te dra onder toesig van die hoof en*

die superintendent. Indien die koshuis verder oor die dionste van n plaasvoorman beskik, kan hy weer onmiddellik beheer oor

die boerderybedryf en die werknemers uitoefen onder toesig van die landbou-onderwyser(s), terwyl daar aan die ander kant weer die ncdige voorsioning gemaak moot word vir wjsselwerking tus- sen die landbou-onderwyser(s) en die sekretaris-tosourier t.o.v.

administratiewe aangeleenthede.

5. Samevatting. As produk van die beplanning en algemene beleidsbopaling ter oplossing van die probleem van die Platto- landse Onderwys, het die sentralisasiebeleid as inherente dee1 die koshuisboerderye met hom meegebring en lg. binne die raam- werk van publieke administrasie in die algemeen en van die Transvaalse Provinsiale Administrasie in die besonder geplaas, gekoppel aan die Onderwysdepartement aan die een en die Depar- tement van Finansies aan die ander kant.

In die proses het een probleem ontstaan wat voortgevloei het ui t

•n

begeerte om plaaslike inisiatief aan te wakker en plaaslike belangstelling te behou in hierdie instellings, dog die probl""em is opgelos met die welwillende medewerking van die Sentrale Regering. Daarbenewens het die volle ontplooiing van die aclministratiewe bGleid miskien l::mgsamer geskied as wat wenslik was, dog origens het hierdie boerdery good binne

die raamwerk van die publieke administrasie ingepas a:J.ngesiGn

die/ •••

die 3.dministratiowo beginsels hulle tot so •n instelling lcun terwyl

·n

ondernening van hierdie aard daarby ook so ing-.;:Jtcl kan word

d~t

dit

~an

die essensiele vereistes

van~

staatsonder- neming voldoen.

Die

~)raktiese

toep::Lssing Vdn die boloid in sy tegnieso vorn moot nou ogter in oenskou goneen: word.

B. DIE TEGNIESE BZLEID T.O.V. KOSHUISBOERDERYE.

I • AL G

E:,iliEN .

Die tegniose beleid t.o.v.

~

ondernoming is die beloid soos di

t

van dag tot d.-.::.g ui tgevoer word deur die a.;·nptenarc wio se taak di t is om dio ad:G";inistro.tiewe beleid in die :pr"Lktyk te bring deur toepassing van die tegnieke en prosedurcs wat vir di6 doel ontwikkel en voorgeskryf word.

¹

T.o.v. die koshuisboerdcrye was daar in hicrdie opsig

~

trae slal{kegang wat noeilik vcrstaJ.nbaar Gn dus ook nooilik ver- klaarbaar

is,

tensy di t toegeskryf moc;;t word aan

•n

gebrek aan in- en de11rsig as gevole; van gebrok aan Grvaring aan die kant van die professionelc personcel.

Na diG vorskyning van die eerste rogulasies m.b.t. die be- heer van koshuisG, is daar slogs sporadies voorskriftc betref- fende boerdcrye ui tgereik dog daar was geen sprake van

•n

siste- matiese handleiding vir superintendente nie. Trouens in die regulasies self is daar sk:J.ars :c-lGlding van die boerderye gemaak.

Die eerste omvattende reels is in 1945 gepubliseer -

~

~oeie

10 jaar nadat die provinsiale koshuisstelsel met boerderye in working getree het, en selfs toe was die voorskrifto m.b.t.

bv. die boerderyboekhouding kJ.rig.

11

Die boekhouding volg die gowono bocsinsels en slogs transaksies va.n die koshuis met

~

twee- de party word geboekstaaf. Transaksies tussen die koshuis en die boerdery word liewers in

~

aparte book aangetc;kcm. Die ui t- gawe kan uit die kasbock ook in die aparte boek opgoskryf word

on

beidG inkoLlste en ui tgavve byr:1e:k::mr to he.

n2

M.a.w. die su-

perintendent/ ..•

l. v ^gl

⁰

^bl. 3.

2 •

v ^{gl. bl.}

^{36 ..}

...

62 .

• perintendent wat dit wil

do~n~

moet dit liewers in n aparte

• book optcken en hy

k~n

as hy wil (waar hy hoef nie!) ook dia uitgawe in die book opskryf on sodoendo vir sy eie inligting bepaal wat die toedrag van sake is!

So word daar huivwrend erkenning verleen aan die koshuis- boerdery en sy invloed op .U.ie koshuisfinansies

~

maar

•n

doelge- rigte wil om dit tot sy reg to laat kom

₇

is daar nie. En tog word in ro8l l van hoofstuk V bep2.al dat boerdery nie op uitge- brei de skaal nie,

n cocdgc~ceurde

aktiwi tc:i t by sontrale provin- si::.tle koshuiso is 1r1ct die doel om vars groento en vrugte to8:q

n

redelike koste to v2rseker!l Hoe kan daar nou wetenskaplik

en met

n

redelike Eate

v~L

sekerheid bepaal word hoe uitgcbr8id of beperk die boerdery is en veral teen welke kosto die produk- to wat deur die koshuis gebruik word

₇

geproduseer word indian daar nic

n

sistematiese en doeltreffendo rekordstolscl bestaan waarvolgons die hoeveelhede en produksiekoste bopaal kan word deur alle bodryfskoste van diG boerdery (solfs ook die wat bc- trokke is by die verskillende vortakkinge onderling) in bereke- ning te bring nie? Gel:n wonder dat superintendcmte in die ver- soeking verval hot om waatlomoene en rissies vir die mark te kweek nie!

So hot die toestand gebly totdat daar in 1950 weer voor- skrifte gekoo hct i.v.m. die opstelling van die halfjaarlikse inkomste- en ui tc;av-rerckenings on balansstaat. Hierdi8 keer

go-

niet die boerdery beslis erkcnning dog op negatiowo wyse deur hom doelbewus hok te slaan aangcsien pertinent b8paal is dat die produkte wat hy aan diu koshuis lewer tog nie in di0 reke- nings weerspieel moet word nio2 en dit sou nog tot 1957 duur voordat aan hom volle burgerreg verloen word deur die installing van •n rekeningproseduro by wyse van omvattende voorskrifte wat

cgter ook nog mank gaan aan gebreko. Hierdie stalling word la- ter/ •••

l. Vgl. bl. 36.

2. v gl. bl. 39.

•

ter beredeneer.l

II. NOODSAAKLIKHEID VAN REGULASIES, REeLS EN VOORSKRIF TE.

1. Algemeen. Behalwe dat die algemene beginsels van pu- blieke administrasie dit vereis en art. 28 van wet nr. 38 van 1945 wat art. 89 V3n die Suid-Afrikawet gewysig het

7

bepaal dat dit wettig sal wees vir provinsiale onderwysinrigtings wat as sodanig deur die Goewerneur-generaal geproklameer is om hul in- komste te behou en hul uitgawes daaruit te bestry mits daar re- kenskap van gagee en mee gehandel word soos deur die Administra- tour voorgeskryf, is daar nog ander gewigtige redes wat die uit- roiking van regulasies

₇

reels en voorskrifte noodsaaklik maak.

2. Omlyning van JYlagte en Pligte van Verantwoordelike Amp- tenare. Soos reeds vermeld

₁

staan die koshuisboerdery onder die eksterne bcheer van o.a. die Provinsialc Sekretaris en se- keres van sy amptenarc en die Direkteur van Onderwys en sekeres van sy veldamptenare en ton einde doeltreffende organisasie en koordinasie van pligtc te verseker om sodoende onekonomiese oor- vleueling em duplisE:ring soviel as verwarrende en teenstrydige tegnieke te vcrmy

₁

is dit noodsaaklik dat die terrein

₁

pligte en verantwoordelikhede van elkeen duidelik afgebaken en omlyn sal wees. As voorbeeld hiervan kan genoem word dat die Kos- huisadviseur halfjaarlikse inkamste- en uitgawerekenings ver- lang, terwyl die koshuis- en boerderyboekhouding op

^~

jaarlikse basis ingestel is. So ook vereis die jongste boekhoudingsvoor- skrifte dat uitgawes aan spoorvrag aan spesiale rekenings daar- voor to0gewys word terwyl die Koshuisadviseur verlang dat dit geallokeer word aan die poste waarop dit betrekking het.

Ook is dit nodig dat die superintendent onder wie se on- middellike interne beheer die boerdery staan

1 •n

duidelike be- grip van sy magte

1

pligte en verantwoordelikhede sal he (na bin- ne en buitc) om hom in staat te stel om gewotenstrou na die bes- te/ •••

1. Kyk bl. 78.

"'

•

64.

to van sy vormoe en na die eise van die vyfde, agtste en negen- do gebooie rekenskap van sy rentmeesterskap tc gee t.o.v. die trusteiendom en -geld wat aan sy sorg toevertrou is, en hiordie begrip kan die beste ontwikkel word uit doGltreffende regula- sics, reels en voorskrifte.

3. Verslaggewing. Die feit dat koshuisboerderye n boson- dere funl:::sie binne die raanmerk van die algemeno onderwysboleid het, maak dit nodig dat daar van tyd tot tyd bepaal sal word of, en in hocverre, hulle aan hul doel beantwoord (of moontlik hul perke oorskry) deur ondersoek in te stel en dour verslae op te eis gebaseer

op

gegewens wat plaaslik ingewin word. Met die oog hierop en verder tor wille van die eise van eenvormigheid is dit

noodsaakli~

dat voorskrifte opgestel word om die prose- dure te bepaal waarvolgens die gegewens versanel en die

^wys~

aan te dui waarvolgens die verslae opgestel en int:Sedien llioet word.

4. Die Tegniese Aard van Boerderybeheer. As in aanmerking geneem word dat die omvang~oshuisboerderyc van so

n

aard is dat

1\

die inkomste en uitgawe in 1953 reeds sowat £53,000 en £48,500 onderskeidelik bedra hctl terwyl daar, blykens

n

verklaring van die Direkteur van Onderwys, al meer as £1,000,000 bole is net in landbouskole en boerderyc daaraan verbondef dan is dit dui- delik dat die beheer oor hierdie boerderye sodanig moot wees dat die verslae waarna in die vorige paragraaf verwys word ook die finansiele implikasies tot in die fynste

beson~erhede

sal moet insluit wat sal beteken dat die algemene koshuisboekhou- ding en die boerderyboekhouding in die besonder so moot ingerig word dat bepaal kan word:-

(a) wat die finansiole stand van die koshuis

eonder sy

boerdery is;

(b) wat die finansiele stand van die boerdery in sy geheel sowel as alke vertakking afsonderlik is

wat/ •••

1. Vgl. bl. 19 •

2. Verslag vm:;_ openingsrede by die Bethalse landboutentoonstel-

ling. Die Vaderland, 27 Maart 1957.

wat noobring dat ook die inkomsto en uitgaw0 in nJtura in borekening gobring sal meet word;

(c) wolke invloed die boerdery op die koshuisfinansies het, d.w.s. in welke mate die boerdery tot die opgehoopte surplus of tokort van die koshuis by- dra.

Nou is koshuisad!Einistrasie op sigself alroods gokompli- seerd ert tegnies van aard veral wat die rekenpligtige aspekte botrof en wol in so

·n

r:LJ.to dat superintcmdento met hul admini- stratiewe personeel dit mooilik vind om dit te behartig sodat die Provinsiale Ouditeur in sy verslag vir dio boekjaar 1942/43

kla

dat die rekenings van sekere provinsiale koshuise nie ge- reed was vir oudi tering toe hy n aanvang daarmce wou

m~:mk

nii::.

Daarby moes n groot hoeveelheid boekhou- en rekenmeestcrswerk soos die byskryf van da.g- en grootbooke en van sluitingsinskry- wings en die opstelling van finale state godoen word terwyl dit eintlik die plig van die suporintendente

is.l

Hierdie klag word verdor jaar na jaar herhaal tot in die jongste beskikbare vorslag nl. di6 vir 1954/55 waarin egter ook gomeld word dat daar blyke van verbeterin; opgemerk word waarskynlik as gevoJg van die stappe deur die Rekcningsafdeling van die Adoinistrasie gedocn om

•n

organisasie aan diG gang to sit wat hierdio deel van die werk bohartig. 2

Behalwe hiordie rekenpligtige take word ook nog van hoofde vorwag om hul boheer docl treffend to r:"aak dour

•n

rrmte: van in- torne ouditering too to pas. Met die oog hiorop hot dio Pro- vinsiale Ouditeur aanbeveel dat aan hoofde opdrag gegee word om minstens ee:ru:-1aal per kvvartaal tc scrtifiseer dat die kasboeksal- do mot die banksa.ld0 versoen is, dat kwitansies uitgereik en vorantwoord is en

d~t

bchoorlike bewyse vir betalings beskik- baar is.3 Alhoowel die Onderwysdepartement hierdie opdragte aan hoofde en suporintendente gegee hGt per omscndbrief nr. :o

van/ ..•

l. Verslag van die Provinsialo Ouditeur vir die boekjaar 1942/43, bl. 179 § 45.

2. Vorslag van die Provinsiale Ouditeur vir die boekjaar

195~/559

bl. 51, § 71

1950/519

bl.415,~13

3. Vorslag v.d. Prov. Ouditour vir die jaar

f ..

..

•

66.

van

1951~

meld die Ouditcur in sy vcrslag vir die boekjaar 1952/53

d~t

dit nio die beoogde uitwerking gehad het nie en

dat die gobrek aan beheer oor koshuise se geldrcgisters en

kon-

tant uiters onrusbarend is.l

Waar suporintendonte nou reeds moeilikheid ondervird

IUGt "

rekenpligtige work vcrbonde aan koshuise afgesien van hul boer- deryl]

₉

val di t dus te begrype dat byvoeging van rn boerdcry r:.J.ot sy veel ingewikkelder prosedure Eog ernstiger komplikasies sa7_

skep 7 sodat dit geen verbasing wok dat die Onderwysdepartement selfs nog so onlangs as op 8 NovcEJ.bor 1955 aan die Provinsialt::

Ouditeur verklaar clat .,ongevcer 85% van die koshuiso met boGr- dery-aktiwiteite nie rn boordoryrekening in hul boeke as deel van hul bockhouding aanhou nic. Slegs die kontantdeel van die boordery kom voor "'ts deel van die inkomste- en ui tgawer.ekening van die inrigtings."2

Dat hierdie leemtes nie die ge;volg van pligsversuim of on-·

willigheid aan die kant van supcrintendente is nie maar eerder toegeskryf moet word aan rn gebrek aan tegniese vaardigheid, blyk ui t die houdinG wat die Onderwysdepartement daarteenoor

in(Sen8'~tn het~ nl.~

nDie Departement verwag nie dat superintendente an- der stelle boeke moet hou as die wat kragtens regulasies voor- geskryf word nie. Indien hulle egter bereid is om die finan- siele state vir die Provinsiale Ouditeur te voltooi 7 sal dit w::1ardeer word."3 En in die regulasies word nie melding gemaak van dag- en grootboeke en finale state nie.4

Hierdie heersende toests.nde wentel nc::..tuurlik om die vraag- stuk van p<Jrsoneelvoorsiening 7 want wanneer

^•n

onderneming ge- loods word 7 behoort die benodigde tegnici beskikbaar of ver- krygbaar te wees of anders moet die persohe gewerf word om op--

gelei/.

^{o o}

1. Verslag van die Provinsiale Ouditeur vir die boekjaar

1952/53~

bl. 4497

§

612 (b).

2. Verslag van die Provinsiale Ouditeur vir die boekjaar 1954/55, bl. 411, § ^{17 (b).}

3. T. 0.

D.~

Omsendbrief 59 van 1951 (E 11 gcdateer 10 Septer--

ber 1951), § 8. 4. Administrateursproklamasie 8 van 195').

•

..

•

gclei te word.l

In die onderhawige geval is die interne behcer oor

·n l:-0S-

huisboerdery die verantwoordclikheid v:.:m die hoof van diu

sl~oo

I

en die superintendent v::1n die koshuis ( wnt gewoonlik ooh: di-:.:

hoof is) en

aan~osicn

n rekenpligtige taak seas hierdie grondfge kcmnis v::1n gespesialiseerd<J en tegniese administratiewe p:cose- dures verg? word n kombinasie va,n kwalifikasies

(profcssior~,

eJ aan die een k::1nt en administratief aan die ander) vereis wat stellig slogs by uitsondering gcvind sal word aanJesicn die

~G-

dige opleiding vir die administratiewe taak buitc die bestck van die opleiding van •n onderwyser vir die beoefening V3.n sy

professie val en totdat ander reglings getref word? sal supc:in- tendente en hoofde in die praktyk daarvoor moot opge1ci word

o~

dan in paste geplaas te word waar hu1 dienste die nodigstc is<

Dat dit ognskynlik ook die sienswyse V::ln die Onderwysde- partement is, word afgelei uit die feit

d~t

Inspekteurs van

0~--

derwys daarop attent genaak is dc.t geva1le voorgekom het

vvac.:~

hoofde en vise-hoofde by skoolpl::1sc? sentrale skole en ander skole met koshuise benoe:rr.. is net g8en of weinig ondervincb.nt:S van boerdery, koshuisbehoer of -administrasie en is hulle

ve~--

soek on die Buite-inspekteur of Koshuisinspekteur te raadpleec i.v.m. die

aanstcllinc~

in hoof- of vise-hoofposte by sulke skc- le voordat hul1e skoolrade of beherende liggai.Tle met adviGs oe-

dien.2

In sodanige praktiese opleiding as wat tans dan nog die aangewese weg skyn te wees? sal n breedopgesette, in besonderhc.·

de ui tgewGrktG handleiding met reels en voorskrifte noodvJendig onontbeer1ik woos.

III. VOORSKRIFTE I.V.M. DIE OPVOEDKUNDIGE FUNKSIE.

In hierdie verband moat daar gekonstatGer word, dat? bene wens/ ....

1. v gl. bl

⁰

6 •

2.

Omsendbrief 60 van 1949 (E 10/5 gcdateer 19 September 1949) .

..

•

•

68 •

wens die bopa.lings van die bocrdery-regulasies, ui ters min g '·- publiseer is

¹

i;aarop n kri ticse beskouing gcbs.seer kan word, ::

J -

dat

•n

direkto oordeel gebaseGr op navorsing fei tlik bui te

di~..-

kwessie is en daar derh2.lwe lc.1ngs indirekte weg by wyse van deurvorsing gepoog sal 1-:J.oet word om tot •n bevinding te kom.

1.

Ui tgant-5spunt. Die doolstelling van •n ondGrneming b paal hoc dit in die praktyk behoort te fungeor on derhalwe

v~;ei

dio tegni(.;se bolcid uit d.ie doelstelling voort on word dio rc.:;u- lasies, reels en voorskrifte waarvolgens dit van dag tot dag uitgevoer word daarop toegcspits on te verscker dat die funksie die doel sal nastreef en niks anders nie, m. a. w. die

ondornom~_ng

moct n middel tot die doel wees en nic n doel op sigself nie.

Daarby dien egtcr in gedngte gchou te word dat sekondere doel- stollings ook gcregverdig kan word mits dit aanvullend tot en nie toenstrydig met die primere doclstelling is of die begin- sels waarop die doelstelling gefundeer is, verkrag nio.

Wannour n poging dus aangewGnd word on die tegnicse: bclcid t.o.v. •n onderneming krities te boskou, is die aangewese weg om dit te toets aan die inplikasies van die doelstelling sodat die doolgorigtheid, docltreffendhoid en

uitvoerb:~arheid

booordeel kan word.

2.

(a)

Die Opvoedkundige Funksie van die Koshuisboerderye.

Inleidend. Die koshuisboerdery het in die eerste plGk n algcmene -opvoedkundigo funksie nl. om diG landelike omgewing en atmosfeer waarin die plat- telandse kind ge bore word en sy voorskools c:

j

<:>.re deurbring, te behoul sodat daar kontinuiteit kan woes in sy opvoedkundige milieu en sy

ondcrwy~

van die bckendo na die onbekende kan geskied.

In die tweede· plek hot die koshuisboerdery egter ook n besondere opvoedkundige funksie, nl. ver- skaffing van praktiese onderwys aan leerlinge waar die koshuis verbonde is aan n skool wat landboukunde in sy leerplan opgeneem het,3 sodat die boerdery in hiGrdie geval •n hulpdiens ver- rig dour diG teoretiese onderwys vc.1n die vak aan te vul. Or;::. die i:m.plikasies b.iervan te kan be- paal sal dit dus nodig wGes om die doelstelling van die vak as sodanig te ondersook.

(b)

I . ..

1.

Vgl. bl.

21.

2. Vgl. bl. 20.

3. v gl. bl. 40 .

(b) Doelstelling van Landbou-onderwys.

(i) Departementele Doelstelling. Die Onderwysdepar- teTient se doelstelling v~n die vak is kart en saaklik net dat daar1Eeu booog word die al- geRene ontwikkeling van die leerlinge, die aankweek van liefde vir en waardering van die grand, plante en diere en nie beroepsoplei- ding nie.l So ook het die Direkteur van On- derwys in die oponbaar verklaar dat die De-

·p2rteLont se doel met l2ndbouho~rskole nie is om vaknanne op to lei nio, maar om by die seuns en dogtcrs bepaalde basiese beginsels, begrippe en gesindhedc t.o.v. die landbou tuis to bring. Met dieselfde gelcontheid het hy ogter oak ges~ dat dit n dringende voreisto is dat toekomstigc boere deoglike

opleiding bohoort te geniet en hulle aange- moedig om hul kinders na landbouhoerskole to stuur,2 waaruit dit wil blyk of beroepsop- leiding tog ·n sGkond~ro funksie van landbou- onderwys r:dg wees.

Word die doelstollinb soos van Departements- wee gestel, nou verder ontleed, kan dit s6 gestel word:-

(ii) Prim~r.

-Religious~ Landbou-onderwys leen hom by uit- stek daartoe om by die leerlinge tuis te bring die voorsic:nigheid van God, d. i. udie almagtigc en alonteunwoordige krag van God waardeur Hy hemel en aarde en al die skepse- le as met sy h:md nog onderhou en so regeer dat lower en gras, reon en droogte, vrugba- re on onvrugbare jare, spys en drank, gesond- heid en krankheid, rykdo:rn. en armoede en al- le dingo nie by toeval nie, maar uit sy va- derlikc hand ons toekon."3

Verder kom die salwing van die mens as kroon van die skcpping tot Koning, Priester en Pro- feet tot uiting in die boheer wat hy uitoe- fen oor die natuur, boclem, plant en dier, in sy liefde daarvJor en toewyding daaraan en in die beplanning wat hy noodwendig moot doon tor versorging en bowaring daarvan en oak hiervoor is landbou-onderwys bcsonder toepaslik.

Karaktervorming~ Landbou-onderwys Goet dien as middel tot ontwikkeling en beoefening van die deugde van sorgsaacmeid, volharding, pre- siesheid, netheid, punktualiteit, hardwerkend- hcid, V6rdraagsaallilieid, verantwoordelikheid~

pligsbesof, getrouheid en ordelikheid.

Kul turele vorning~ Landbc·u-onderwys booog die bcwaring en kontinuering van die tradi- sionele landelike leefwyse in ons volkslewe en inskcrping v~n die vaderlandsliefdo deur aankweek van licfdc vir die bodem, die plant en die dier as bronno van lewensmiddels en as nasionale bates, en die aankweek van re- spck vir hande-arbeid. Intollektuele/ •••

1. T.O.D. ~ Lcerplanne vir N.iiddelbare Skool, bl.

8.

2. Vcrslag van openingsrede by Bethal-landboutentoonstelling.

Die Vaderl~nd, 27 Maart 1957.

3. Die Heidelbergse Katogisr~s. Sondag X, vraag 27.

•

..

Inte~-~.?ktuclo ontwikkeling~

Landbou-onder- wys dra by tot die algcmene wetenskaplike

ontwildn;ling van diG leerlinge deur hulle OJ:)Jllerksa21Il.hoic.1 en w.:1arne:o.ingsvorn1oe tt: ver- skorp 0n •n lo(;ieso clonkwy;:,o te ontwikkcl wat hullG in

sta~:ct

sal stcl oB oorsaak en gevolc in die regte pcrspoktief to sien ten einde logieso c.::.cvolgtr0kkings te kan maak ui t hul waarLemings '-.n

proe_~ncBings.

Ligaarr1like: ontvtiJ<>:keJ

i..ng~

Dio pr2.ktiese onder- wys w2.-t ·n noodsaaKli1c8-elenent van lc"::ldbou-

onderwys is, varskaf aan die locrlinge geson- do oefening vir die liggas.m in

c~ie

bui telug wat bevorderlik is vir liegaanlike ontwikke- ling.

(iii) Sckonder.

Beroepsopleidin£: Die onderwys moot diem

on1

die grondslag vir daardie lccrlinge wat meer om boerdery as loopbaan to kies so to 18 dat hulle die bedryf wc;tonskaplik sal bGoe- fen dour toepassing van gcsonde boerderyme- todes tor versorging van die gesin en die volk en :lie as winsbejag nie.

Ontvolking van die

plattoland~

Die ondor- wys noot dien om die jeug aan die platte- lel:c1d to bind on s6 die ontvolking van die platteland tee te werk.

3. Implikasies van diG Doclstelling.

(a) Landbou-onclerwys r:wet pra.kties wees. Die eerstc en daarby voor die hand liggende implikasie is dat die onderwys praktios moet woes want indien die doelstellings gesar.1entlik of afsonderlik oorweeg word, is dit duidelik de1t

^'Yl

ntalk and chalk

¹¹

-me-

tode nie sal deug nie, maar dat, indion die doel- stellings (primer of sekondor) vorwesenlik moet word, dit essensieel is dat die leerlinge nie net van die boerderybedryf sal hoor en leer nie, dit nie net sal sien en waarneer,l nie, I:J.aar midde daar- in moet staan, dit moet belewe en aan oie lyf moet ervaar, nie net periodick nie maar voort-

durend, deur akticwe deelname aan •n volledige, goed toegeruste en gebalansoerde modelbooraery.

Hierin word die Onderwysdepartoment se stand- punt geregverdig, nlo dat

11

landbou as middolbare skoolvak slogs toegelaat

^s~l

word by skole wat in staat is en

'Yl

sterk l::tndbou-afdolin6 aan die skoal te ontwikkel an waar die vak ook ton vollo prak- ties bonadcr kan word. '

¹1

(b) Land

bou-ond~.r.:~s

moot in GemL:p.£..dG SJz.ole geskied.

Behalwe dat

c~~

sckond0ro

dooLs~eLlings ~upliseer

dat voorncrnende boorinno hierdie onderwys behoort te goniet en

d2t

dogtors dorhalwe tot die skole

behoort/ •••

1. To Oo Do: Handbook van Instruksios vir die Leiding van

Hoofde van Skole (1956-57), bl. 8G.

behoort toogolaat tc

word~

sal hulle blykcns diu primcre doelstellings not soveel baat by landbou- onderwys 3.S scuns. Daarbcnewens is

•n

rigting vir

·:iogtcrs egter noodsaaklik indien dio bcl3.ngrike doolstelling m.b.to kulturele vorning na behore vorwesenlik moet word aangesien die tradisioncle luefwyse ingestel is op die ecnheid vc1n die huis- gesin met die V3.der as broodwinncr en die moeder as vorsorger sodat hulle mckaar aanvul daarin dat die moeder bedien wat die vader verdien on in bier- die proses word talle vlytc booefen wat eintlik deel van

di~

kultuurskat is en derhalwo gekonti- nueer behoort te word. Afgesien daarvan

₁ k~n

die atmosfeer van di0 tradisionelG leefwyse slogs go- skep en behou word indien die skoolbcvolking uit leurlingc van albei geslat?;te bcstaan.

Deur die instelling van hierdio rigting vir dog- tors wat vakke soos

kookkuns~ modom~kcry7

tuis- verpleging, moederkunde ens. insluit

₇

word die

tradisionclo lewenswyse dan nie not gehRndhaaf nio, :waar kan die dogter ook bekwaar:. word vir haar taak as vrou en n:ooder. Not s oos in die go- val van Landbou, sal die ondorwys prakties moot woes en hier kan dio koshuis dan die rol speel wat die boerdery vir die seun docn.

So

TI

stelsel is dan ook inderdaad

~our

Komitec insake L.:mclbou-onderwys aanbcvcel, dog tot dus- ver het die Ondorwysdepartement nog net sover go- gaan om die kursus in die skool in to stol sander dat die koshuis daarby ingoskakol is.

4 ^o

Tegniese ui tvooring

v~m

die Opvoedkundige Boleid.

(a) Landbc,u-onderwys :wet botrekking tot Gedifferensieerde Onderwys. Uitgaande van die standpunt dat die

hole mens opgevoed moot word

₇

volg die Transvaal- so Provinsialo Administrasic teenswoordig

TI

be- laid van gedifferensieerde ondcrwys gebascer op die feit dat daar

TI

wye vakkeuso moet wees om voorsiening

te maak vir die versli:ynsel v:1n indiwiduclc vcr- skille tussen leerlinge t.o.v. vcrmoens,

bcl~ng­

stelling en aanleg en op grond hiervan bchoort E1iddelbare skole

la~dbou

as vak by hulle leer-

pl~nne

in te sluit. Dit sou egter meebring dat daar

TI

uitgebrcide boerdery aan clkc middclbare skool vorbonde moot woes wat egter onprakties en baie duur sal wees.

Die:; ui tweg wat die Ondcrwysdeparter:H.mt hiervoor gevind het

₁

was om la.ndbou-ond0rwys in streeksko- le r.;.ct dic nc,dige fasili ted te vir praktiese on- derwys in die vorm van koshuisboerderye tc sen- tralisecr om voorsiening to maak vir leerlinge wat ui t hoofde van hul c:t·::mlcg on belJ.n{stelling lc:tndbou-onderwys verkies. In hicrdie opsib help die koshuisboerdery dus om dio godifferc:msieerde onderwysbeleid tot. voll;:;diger vorvulling te bring

as/ .••

l. Verslag van die K·Jmi tee insake L2ndbou-onderwys (Voorsi t- ter A. A. van Wyk), bl. 26, 30.

2 ⁰

v ^{gl. bl.}

^{17 0}

72.

as wat andersins noontlik sou wees~ on hicrin word regverdiGing gevind vir die toekcnning deur die Provinsiale Adr:1inistrasio van •n opvoedkundige funksie aan die koshuisboordery net voorsiening vir vertakkings wat nie vir voedsolvoorsicning no- dig is nie.l

(b) Organisasie van Landbou-ondorwys. Aan die eertydse skoolplase is aelfstandige status J.s groep II-sko- lc toogeken ~et die goleentheid on tot ho~rskole

te ontwikkol ten spyte van die feit dat hulle die gevrone hoerskool eintlik aanvul in sovorre hulle die gediffer~nsieerde ond~rwysgedagte tot valle ontplooiing bring deur voorsiening te m:.:tak vir die vak~ nl. lJ.ndbou, wat nie doeltr~ffond deur dio gewone hoerskool behartig k3n word nie. Tor- loops dien vermeld te word dat onkele van hierdie skole reeds tot hoer- Gn ander tot lJ.ndbouhoersko- le ontwikkel hot en sodoende verhoogde status ver- werf heto

Uit hoofdc van die feit dat hulle onafh~nklike

status geniet₁ volg dit dat hierdic skolc in hul verpligte sowel as hul keusevakke ook voorsioning

sal I!H:Jet maak vir differensiasie ui t erkenning van die verskynsel van indiwiduelc vorskille on te vorsekor d::>.t hul lGerlinge vrye deurgang tot alle lewenstcrreine sal ht.

Die eorste differensiasie geskied reeds by die kern- of v~rpligte vakke waar voorsiening geBaak vrord vir die landboukundige rigting hocfsaaklik vir seuns en die huishoudkundigc rigting vir dog-

ters wat impliso0r dat die interne skoolorganisa- sie so ingestel sal moot word dat ondcrwys in die twee regtin~s gelyktydig geskiod₇ wat op sy beurt weer •n beperkcnde ui tvverkinrs op die lesroostcr het mot betrekking tot die vcrspreiding van die vakon- dorwys oor die week.

Daarby Loet die skool sy organisasie so instel dat daar voldoende goleontheiu vir praktiese onderwys sal weos. Word daarvoor gedurende die gewone skoolure tyd ingoruim, word~ probloeTI t.o.v. die tydstoekenning aan die origo vakke geskep. Daar- by vereis die versorging van die diere wat •n nood- saaklike aktiwitoit van die onderwys is nie net as praktieso toepassing van die teorie nie ffiaar ook ter vorwes~nliking van die doelstellinge₁ dat die praktiosc cnderwys buite die gewone skoulure geskiod, 'vvat in die pr3.ktyk noorkom op vorlenging

v~n die skooldag.

Behalwe d~t hieruie regling strydig mag wecs ~et

die Ondorwysdepartement sc voorskrif insake mak- simumklastye,3 skE::p dit ook nog twee verdorE.: pro-

blame~

(i) t.o.vo die dogtors vir wie daar genoeg tyd vir praktiese onderwys in kookkuns on J.:codemakery

gedurendo/ .•.

l. Vgl. bl. 40, regulasio a (ii) en blo 41 rcgulasio (o)o 2 ⁰

v

gl ⁰ bl. 31.

3. T. 0. D. :Handboek v:,n Instruksics vir Leiding v:J.n Hoofde van Skole, bl.

79.

durende die addisionele tyd \vat ingeatel word, gevind moet word;

(ii) diu bywoning van die middagseseie dour dagako- liere wat ver van die skool at woon of wat met skoolbusse vervoer word w&t QQk laersko- le bedien, e.d.m.

Die eerste probleem kan opgelbs word deur aan die koshuis n spesifieke.opvoedkundige funksie toe te ken nl. dio verskaffing van praktiesc onderwys aan dogtars in huishoudkunde op dieselfde wyse as wat die bocrdery praktiese onderwys verskaf aan land-

bouleerlint:~c.

Die tweede probl0em kan opgelos word deur dagsko- liore te onthef van die praktiese onderwys by die skcol en projekte aa£ hulle op te dra wat tuis uitgevoer moet word. Hierdeur word egter weer n probleem geskep aangesien dit sal betaken dat

ondc;;rwysers gereelde besoeke daar :moot atla om die uitvoering van die projek te kontroleer en beoordeel.

n Al ternatiewe ,;plossing is om leerlinge wat land- bou-ondcrwys verkies, to verplig om by die koshuis wat aan die skoal verbonde is in te woon.

(c) Personeelvoorsiening.

(i) Tuekenning. As gevolg van die feit dat skole w2t landbou-onderwys voorsien noodgedwonge moet differensieer en as gevolg van die eise wat die boerderybedryf en die verskaffing van praktiese onderwys stel, kan die skool sy taak nie vcrrig indien personeeltoekenning volgens die vasgestelde skaal vir middelbare skole geskied nie en derhalwe kom die Onder- wysdepartement hierdie skole tegemoet deur die instelling van surnwnerere paste na

ge~

lang van omstandighede.

Indian die probleem van praktiese onderwys m.b.t. dogters langs die aangeduide weg opge- los word, sal die huishoudkundige rigting heoltemal parallel met die landboukundige ver- loop en van dieselfde omvang wees en derhal- we sal dit

^k~n

aanspraak maak

op

gelykbereg- ting t.o.v. pcrsoneelvoorsiening ten einde die afdeling tot sy volle reg te laat kom.

Origens verg sodanige inrigtings nie net pro- f0ssionele maar ook vakkundige personeeltou- wysing, bv. plaasvoormanne, huishoudkundiges1 e.d.m.

(ii)

Kwalifik~sies.

Hierdie inrigtings het nie not bcsondere behoeftes wat betref die kwantiteit V::Ln sy personeel nie maar ook wat betref die kwaliteit. Op die eise wat die koshuisboer-

dery J •••

1.

Vgl. verslag van dio Komitee insake Landbou-onderwys, bl.

42.

2.

Blykens

~

medcdeling van die Adviseur van Landbou-onderwys.

1-·~ ⁰

dory aan die hoof van die skool en di0 su-

p~rintcndont van die koshuis stel,¹

is

re~ds

gowys doc uit wat

hi~raan

voorafgegaan het, sal dit duidolik

w~es

dat diG cise

w~t

aan die res van die personcel gestel word ook van bcsondere aard is. Dio landbou-onderwysers sal nic alleen oor goeic 2kadeEiese en pro- fessionele kwalifikasies moot beskik nie, maar hulle sal ouk bedrewe moot weos in die boerderypraktyk. Daarbcnewens verg die doel- stelling van lJ.ndbou-ondorwys dat die perso- neel sa::1mgestel EJ.Oet word ui t mannt:: en vroue wat besiGl is met entoesiaSine en deurclrenk met idealisme vir die saako

Ook die VJ.kkundige personeel sal deGglik too- gurus moet woes sodat die praktyk wc:t hulle moet beoefen op hoe peil in ooreenstenming met die teorie kan wees en omdat hulle nie net gedurig besig is om op te voed deur die voorbeeld wat hulle stel nie maar ook dikwels werkspanne uit die geledere van die leerlint;e moot hc:1nteer.

5. Slotsom. In soverre dit beoordeel kan word uit wdt be- kend is, is die tegniese beleid m.b.t. die opvoedkundige funk-

§ie van die koshuisboerderye geregverdig en doeltrcffend, dog

TI

finale oordeel sal ours gevel kan word wanneer die beleid vol- tooi en afgcrond is

₉

ook t.o.v. problema wat tans nog bestaan bv. i.v.m. skoolorganisasie, praktiese onderwys vir seuns on dogters, personoelvoorsiening, GoS.m.

IV. VOORSKRIFTE I o V o l\lo DIE SOSIO-EKOrTOlViiESE FUNKSI.Eo Gesien teen die historiese agtergrGnd van sy instelling, het die koshuisboerdc;;ryc •n sosio-el{onomiese funksie in die voor- siening van lewensniddels aan die inv.,oners en die:re van die in- rigting teen redelike koste en die tGgniese bGleid in hierdic verband soos tans in working is in bcsonderhede voorgeskryf in

die

Onderwysdop~rtencnt

se omsendbrief 55

v~n

1956 (ToE. 39 go- dateer 21 Augustus 1956) en vcral, wat die bocrdery betrcf, in Onsendbricf 30 van 1957 (T.OoA. 19-1-3 gedateer 20 Maart 1957), terwyl die bcpalings vc1n § 9 vs.n Or.1sendbrief 59 v-m 1951

(E 11/29 gedatcer 10 September 1951) insake die

h,~lfja.arlikso

voorlcgging v3.n inko:r:asto- er1 ui tgawerekGnincs en balansstate nog nie hc;;rroep is nico

1.

I

^{o o .}

1.

v ^gl

⁰

^{bl. 6 7.}

,..

..

..

..

l. Bepalings van die Regulasies. Volgens die rcgulasies~-

(a) rD.oet die boerdcry voodsel voorsien aan die inwoners en diere van die kcshuis en praktiese ondsrwys vcrskaf aan lcerlinGe waar die Aoshuis verbonde

is a~n n skool wat l~ndbcu as vak doscer;

(b) meet die bo<JrdGry op beperkte sk3.al onderneer.a word en m::1g prcduksic gestaak w,_,rd van produkte wat voordeliger deur die koshuis aangekoop kan word;

(c) moet alle inkomsto e:n uitgawe i.v.m. die boerdery verantwoord word en in bocke vir diG dcel aange-

teken word;

(d) mag surplusprodukte van die hand gesit word9

(e) MOet die uitgawe w~t noodwendig aangegaanmoet word om toerusting en lewende hawe beskikbaar to stel vir die verskaffing van praktiese onderwys uit koshuisfundse godek word dog enige inkomste wat daaruit verkry wor~ is inkomste van die koshuis;

(f) word die opbrengs van vorouderde en onbruikbare

boerderygereodsk~p (asook l2wende hawe) in kos- huisfondse gestort~ dog diu opbrengs verkry uit

oortolligc gereedsk::lp en l~_;wende hawe word in die Provinsialo Inkcmsto gestort.

Origens word die magte en pligte van die superintendent om- lyn en die prosedure wat i.v.m. verskillendo aangeleenthede ge- volg moot word~ neergelG. Verder bep,:;.al reel

18

van Hoofstuk V van die koshuisreels dat supurintendentc onder geen omstandighe-

de mag toelaat dat voorrade~ gereedskap, diere~ voertuie, ens.

wat aan die skool, plaas of koshuis behoort en dcr.halwe st3.ats- eiendom is, vir priv,.lte doeleindes gobruik word nie.

2. Implikasies van die Regulasie-bepalings.

(a) n Rekenin stelsel en Kosteberekenin is noodsaaklik.

at n rokeningstelsel noodsaaklik is, volg nie net uit die bepaling dat alle inkomste en uitgawe vor- antwoord en in boeke vir die dool moot aangeteken word nie, llLlar ook ui t die vcreiste dat produksiu gestaak moot word van produktc wat voordeliger aangekoop kan word, w~t op sy beurt weer produk- siekostebepaling vorg sodat dit nie slogs n~dig

is or;" te woet wat die ui tg1wo is wat aangegaan word OL diG produkte to lGwcr nio maar wolke hoe- VGolhede v~n die produkte gelewer word.

Hiordie bepaling moe:t ogtcr saamgelees word rLGt die i.v.r:1. uitgawe wat noodwendig aangegaan moot word on tocrusting on lewendc hawe bcskikbaar te stel vir die: vorskaffing van praktieso ondorwys want hiervolgc:ns word van dio boerdery vcrwag om

kapi tale/ •••

76.

kapitale b0leggings to doen en wel vir die in- stalling van vertakkings w3arvan die produkte hoogswaarskynlik voordeliger aangakoop kan word sodat die bepaling dcrhalwe strydig is mot die sosio-ekonouiese funksie van die boerdery.

Di t EJJlg verdor r.rwebring dat die: boerdery ui t~awe

bo sy draagkrag aangaan wat tot gevolg kan he dat die koshuis sy losiesgelde sal moet verhoog en rogverdiging vir hierdie bepaling mag moontlik gcvind word in die rel~tiewe hoe koste wat aan landbou-onderwys verbonde is, soos blyk uit ondor- staande tabel~-

TABEL IV.

KOSTE PER LEERLING VAN LANDBOU-, MIDDELBARE- EN NORMAALKOLLEGE-ONDERWYS.¹

Langs die bovermelde weg sal •n gedeel te van die addisionele koste vir landbou-onderwys indirek gedra word deur die ouers wat daarby belang hot en die tipe onderwys vir hule kinders vorkies.

(b) Bcheer is noodsaaklik.2 n Verdere implikasie van die regul.1sies is dat daar d()el treffende ekster- ne en interne beheer oor die boerderypraktyk moot wees om to vorseker dat~-

(i) dit binne perke gehou sal word en vir sy voor- geskrewe doel, en slogs daarvoor~ aangewend word;

(ii) die koshuis-inkomste beperk is tot die voor- geskrcwe bronne en die uitgawe tot die aan- gewese doeleindcs;

(iii) slegs produkte dour die boerdery vir mens en dier geproduseer word wat nie voordeliger aangekoop kan word nie;

(iv) die superintendent binnc die porka van sy magte bly~ sy pligte uitvoar en die voor- geskrewc prcsedures vole;

< v)

I ...

1.

Verslae VJn die Provinsiale Ouditeur vir die boekjare

1952/

53

en

1954/55.

2. Vgl. ook bl.

56.

(v) staatsciendom nie misbruik word niu;

(vi) :1llc inkonstG em ui tgawe verantwoord word;

(vii) wcmpr:J.ktykc soos verduistcring, diefstal, VGrkwisting en vernicling uitgeskakel word.

3.

Die Rekordstelsel i.v.n. Koshuisboerdorye.

(a) Sy Funksic. Teen di0 agtcrgrund van die implika- sies gesien, is die rekeningstelsel wat dour dfe Onderwycdep:::.rtcment sc Omsendbriof

30

van

1957

eintlik •n rekordstelsel dour middol wa2rvan aan die voorskriftG v~n die rcgul:lsies m.b.t. boer- dorytransaksics voldocn word em w:t tcrselfclcr- tyd da~rtoe moot dien om die ncdico bchecr oor die boerderybedryf moontlik to maak. Die rekord- stolsel vloei dus in werklikheid voort uit die implikasies van diG regulJ.sie-bepalings.

Bchalwo hierdie princrc funksie, dien die rekords nog 'Yl verders gooic doc;l want 11noukeurige bosr- dery-rckords vorm •n betr.:,ubare basis waarop to0- korn.sbcplanning met vortroue kan geskied. Soos die koEJ.pas van •n skip die rigsnoer v~:m die stuur- man isy L3.n go~.;ie boordoryrekords die boL;r rig-

ting goe.¹¹2

Meer in besonderhede gestel, dien die rekordstol- sel daartoe om die nodigo statistieko te voor- sien waaruit afloidings genaak kan word betrof- fcnde sake soos~ produksiekoste van vcrskillen- de produktc, graanproduksio pGr morg en per aak saad ₇ nl~.:lkproduksie per kooi, eierproduksie per hen, vocrverbruik per bees, vark of hoender, roomge:hal tc van rwlk, bottervetgehal to v2.n room;

die invlo'-'d van wisselbou, geografiese en klimaats f:J.ktore, wisselbeweiding, waterbewaring on ~rond­

b--wa.ring op die bocrdcry 9 die verh(;uding tussen voeding en produksie, die uitwerking v~n gewysig- de vceclingsrantsoene op produksie ₇ en talle ander sake V'ln bclang by b~.i.:lanning Gn beslissings wat

gcnc~.:o moet word i.v.m. bocrderyaangeleenthede.

Daar is nog die sielkundige aspek van die saak:

Waar rekord gehou en vcrslag gelewer ~oct word, is ni~der gcleenthcid an gencUnthcid tot wan- praktyke, soos verduistering, diefstal~ ens.

(b) Di~ Grondslae. Die stelscl is daarop gebascer dat die tallc transaksics wat gedurig in die boerdcry plaasvind en waarvan rekenskap gogcc moot word~

in verband gebring kan word met~-

(i)

Die inw;_;rking van die boerdery op sy omgewing- deur produkte en dienste wat div lower aan verbruikcrs soos:-

persona wat kontant betaal daarvoor;

die koshuis, wat verantwoord word by wyse van verrekening in die finale rckenings;

vertakkinge/.,

1. Vgl. bl.

43.

2. VanWyk, S. P.~ Boer vorentoe L'-'t bchulp van Bocrderyre- kords. Boerdery in Suid-Afrika, decl

33,

nr.

4.

(Julie

1957).