VAN HET FASCISME

(1)

HET WEZEN EN DE TOEKOMST·

VAN HET FASCISME

Mr. A. S. DE LEEUW

I.

De wereld staat onder de druk van :een aantal politi:eke ov.er- winningen, die de fascistische dictaturen gedurende de laatste jaren behaald hebben. Japan is in China doorgedrongen et.

heeft Sjanghai en Nanking bezet. Italië heeft Abessynië ver- overd. Na de be~etling van het Rijnland en de verscheuring van de militaire bepalingen van het v·erdrag van Versailles is de Duitse dictatuur er nu ook in geslaagd, de "Anschluss" van Oostenrijk, ·een g·edwongen aansluiting van een in meerderheid onwillig volk, met geweld af te dwingen. Duitsland dt'1eigt T sjecho-Siowakije dood te drukken, Italië en Duitsland tesamen zenden onbelemmerd hun troepen :en hun overmacht aan vlieg- tuigen en krijgsmateriaal naar Spanje, ·om de Republi:ek te vernietigen. Wel is de Japanse opmars in China op e•en taaie:

en ongedachte weerstand g:estuit, :en heeft hij in de laah~e tijd belangrijk€ tegenslagen geledeln; wel ve~dedigt het Spaanse volk zich mei: bewonde!'enswaardige ·en heldhaftig·e ongebro- kenheid tegel" e•en mailerieil:e overmacht. Dat neemt ni.et weg, dat de fascistische dictatur.en nog in de aanval zijn; de lang- zaam groeiende samenvatting van de krachten van democrati:e en arbeidersbeweging heeft de~e aanval nog ni•et kunnen stui- ten en de tegenover het fascisme zwak~e of medeplichtige politiek van de burg•erlij~e regeringen der democratische staten vormt voor de Hitlers, de Mussolinis •en Konojes geen hinder- paal, doch e·en aanmoediging.

De fascistische propaganda ~elf, met name di:e van de N.S.B.

in Nederland, poogt de gedachte te doen postvaHe:n, dat de overwinning van het fascisme onvermjjdeiUk is. Ni·et aHe·e:n dat:

men wekt ook de voorstelling alsof het fascisme :een nieuwe maatschappij ~ou brengen. De fascisten beweren, dat z.ij een

·eind zunen maken aan het kapitalisme, om dit door het wane, namelijk "nationale" socialisme te vervang:en. De fascisten V•er- zekeren, dat voor landen als Duitsland (in tegenstelling dan met de Verenigde Staten of Nederland bijv.) de economische crisis geen gevaar meer zou zijn en z.ij basel'\en een groot deel van hun propaganda onder arbeiders en werkl·oz•en op de bewering, dat er in Duitsland _geen werkloosheid me:er zou be·staan.

Om

een voorbe·eld uit e•en ander gebi:ed te noemen: de Nazi's (,eggen d~ overweldiging van Oostenrijk uit als de oplossing van het Duitse nationale vraagstuk, namelijk de ve11eniging van alle Duitsers in •een staat. Daarmee zou het "Derde Rijk" de eeuwen- oude wens van vroegere geslachten vervuld hebben.

Het zou onverstandig zijn, deze argumenten niet e!'nstjg te nemen of de illusie

e

koesterten, dat de fascistische propaganda

(2)

Mr. A. S. de LEEUW HET WEZEN EN DE TOEKOMST VAN HET FASCISME

266

op de Nederlandse ,.,man-in-de-straat" geen invl·oed zou kunnen uHoefenen. De fascistische aanvallen, de chanta9e van hun.

buitenlandse politiek, de schijnba11e economische successen, zij kunnen vel•en aan het wankel•en bren9en. Opnieuw moeten de vragen gesteld en beantwoord worden: Wat is het fascisme?

Is het soci.alistisch, of kapitalisHsch van aard? Brengt het een nieuwe maatschappijvorm of doet het dit niet? Op welke maat- schappelijke krachten steunt het, welk klassebe·lang staat er achter de fascistische beweging?

In v·erband daarmee staat ook de vraag naar ide toekomst van het fascisme. Kan het fascisme werkelijk de teg·enstellingen, die voo:- onz•e ogen de kapitalisti:sche maatschappij verscheu11en, bijleggen en tot harmoni·e bren9en? Welke zijn de krachten1

die zich thans tegen het fascisme verzetten, hoe zal hun strijd zich in de toekomst ontwikkel·en, wat zijn de kansen in deze grote worsteling van onze dag·en?

11.

Laten wij dit •Op de voorgrond stellen: de ernst van de fascistische dreiging, de mogelijkheden •en hulpbronnen van de eenmaal gevestigde fascistische dictatuur, zijn menigmaal onder- schat; ·en onder hen, die zich aan dez•e •.ernstige fout ~chuldig

maakten, he,eft het ook aan oommunisten ni•et ontbroken. Ni•ets gevaarlijker dan de illusie, dat de fascistische dictatuur sl,echts een korte verbindingsschakel - of erg·er nog: 1e·en noodzak,e,..

lijke etappe - zou zijn, die van zelf, of in ·elk 9eval zonder v•eel moeite, tot de ov•erwinning van de arbeidersklasse en de z.ege van het socialisme zou moeten l·eiden. Snoev•ende woorden zoals: "Na Hitier komen wij", die men voor 1933 ni•et z·el- den kon hor·en, hebben •e·en biUere bijsmaak gek11egen. Het fascisme is niet alleen e·en uitvloeisel van het v•erval van het kapitalisme, het is ook ,e,en geduchte contra-revolutionai11e machtsconcentrati·e.

Fascistische diètatur·en hebben zich in hoog-ontwikkelde kapitalistische landen, als Duitsland en Italië, gedu11ende e•en 11e·eks van jaren kunnen handhaven. Zij zijn machtig geno~g gebl·e- ken, om elke l·egale arbeiders-organisatie te ondet1drukken 'en aHa openlijke oppositie onmogelijk te maken. Zij hebben al!.e hulpbronnen van dez•e technisch- en economisch-hoogontwik- kelde landen voor de schepping van geweldige l•e9ers, vloten, luchtmachten kunnen 9ebruiken en zij vormen 1e•en macht, die sterk genoeg is gebl·ek·en om de gehel•e we11eld voor het nab_iJe gevaar van ni·e.uwe verwoestende oorlogen te steHen.

Daaruit hebben de communisten van al!.e landen de juiste con- clusie getrokken dat men a 11 es in het werk moet steHen, g.een

•enkel middel onbepro·efd mag laten, om de oprichting van e·en fascistische dictatuur te verhinderen. Ni,ets van wat wij zullen zeggen, kan of zal hieraan i·ets veranderen of afdoen. De oprichting van ·een fascistische dictatuur i·s een ramp, di·e de voor- uitstr.evende beweging in het 9etroHen land g·edu11ende een g·e-

(3)

Mr. A. S. de LEEUW HET WEZEN EN DE TOEKOMST VAN HET FASCISME hele periode terugwerpt, het is een catastrof1he, die tot elke prijs afgewend moet worden. Maar dit eenmaal vastg•esteld zijnde, bl.ijft toch nog de vraag te beantwoorden, of de beloften van de fascistische pmpaganda geloofwaal'ldig zijn, of ni.et. Kan het fascisme zich boven de ziekten en tegenstellingen v•erheffen, die de kapitalistische maatschappij verscheuren; of is de fasdsti~

sche dictatuur, om het woord van Dimitrow aan te hal·en, "een wrede, maar geen duurzame macht"? De feiten zelf geven ons materiaal genoeg, om het antwoord

re

^vinden.

111.

Wat is het fascisme?

De onjuiste theorieën over het we.zen van het fascisme zijn legio, en dan bedoel·en wij niet eens de eigenlof van Mussolini, of het gebral van de "theoretici" van het fascisme. Ook onder socialisten kan men ¹de misvattingen ov·er de ma.atschappelijk•e aard van de fascistische beweging en de fascistische dictatuur in all:er- lei variati·es aantl'leffen.

Daar is de theorie, dat het fascisme de partij van de kleine burgerij zou zijn, en de fascistische dictatuur de he·erschappij van di·ez·elfde klasse. Brailsford, de bekendste theo!'leticus van de Engels·e> Labour Party, schreef bijv.: "De Duitse Nazi's z.ijn on- betwistbaar de partij van de kleine bourg•eoisi•e . . . De·z•e klasse is opgestaan •en he·eft zich van het staats-.appara.at me•es~er g·e- maakt, omdat zij in wanhoop en ·el!.ende was. Zij sidderde van vrees tegenover de bedreiging van het grote kapitaal".

Het fascisme zou dus volgens Brailsford i•ets als een !'levdutie van de middenstand zijn! Daarmee hangt de misvatting samen, dat de fascistische dictatuur een soort van socialisme zou brengen. Op 2 Mei 1933 schre·ef bijv. de "Daily Herald", het grote dagblad van de Labour Partij: "De nationaal-socialisten noemen zich, men mag het nooit vergeten, socialistisch zowel als nationaal. Hun socialisme is niet dat van de Labour Partij of van enige ander·e erkende socialistische partij. Maar op vele punt•en kan men aannemen, dat het e·en bedreiging vormt voor 'de groot- grondbezitters, de grote fabrikanten en finanders, en de Nazi- l.eiders zullen verplicht zijn, het sodalistische el•ement in hun program uit te v·Oe!'len". ¹⁾

Op dez•elfde dag waarop dit artikel versche•en, v.erbood de nationaal-socialistische partij, die zogenaamd een bedreiging voor het grote kapitaal zou zijn, de Duitse vakve!'lenigingen en besloot dat zij ontbonden moesten worden ...

Om naast deze Engelse, ook •een Nederlands voorbeeld uit de jongste tijd aan te halen: Ir. H. Vos stelt in zijn boek}e "De maatschappij verandert" de vraag: "Is er wat van socialisme te bespeuren in de Duitse volkshuishouding" en zijn antwoord luidt:

1) Citaten uit Palme Dutt "Fascisme et Révolution" bi. 130 e.v. De schrij- ver voert nog vele andere uitlatingen van dezelfde strekking aan.

(4)

.i i

268

"W.anneer men .a!l,es wat ni·et meer ten voHe këJpitalistisch is direct "socialistisch" gaat noemen" dan is er zeker een bepaalde mate van "socialisme" in het Duitsland van na 1933. W.ant wel is niet het privaat-bezit der pl"oductiemiddelen afgreschaft, ... doch één van de kenmer~en van het kapitalisme in ontwikkeling, de bijna onbeperkte beschikkingsmacht van de ondel'nemer over zijn onderneming, is niet meer aanwezig." (bi. 8). De productie, zo gaat Vos verder, wordt in Duitsland niet meer beheerst door economische motireven, doch door militail"e doelstellingen.

Op e·en andel"e pla.ats onderscheidt Vos drie maatscha p pij - v o r men, di·e .uit het kapitalrisme-in-verval kunnen voortkomen:

de sociaal-democratische, de fascistische ·en de communistische.

Hi·er is de fascistische dictatuur dus al •een ni·euwe maatschappijvorm geworden. Deze drie maatschappij-vormen zouden dan een "vergrote planmatigheid" "gemeen hebben. Jbl. 37). In die fascistische maatschappij is volgens ir. Vos het particuli·er bezit der pl"oducti•emiddelen wel niet opgreheven, maar de staat heeft de beschikkingsmacht over die productiemiddelen in belaf'lgrijke mate tot zich getrokken. De kapitalistische uitbuaing van de arbeider blijft bestaan, maar Göring heeft reen "vier-jal"en-plan"

opgesteld en de staat grijpt diep bij roe productie, de loonbepa- ling, da prijsvorming, het bankwezen; de landbouw, de in- en uitvoer van kapitaal enz. in.

Uit dit alles trekt ir. Vos dan de conclusi·e, dat het hedendaagse Duitsland niet meer ten volle kapitalistisch is; hij ziet in de fascistische dictatuur iets sooialisbi•sch; maar tegrelijk is de kapitalistische uitbuiting in voll1e omvang in stand gebleV'en ... Wat een ver-

warring! ,

Laten wij deze stellingren, die een bespl"eking verdi•enen, nog eens kort samenvatten:

1. Het fascisme zou zijn •een beweging van de klreine burgrerij, en ni·et van het grote kapitaal.

2. Het fascisme is een nieuwe maatschappijvorm, die in de plaats van de kapitalistische komt.

3. Het fascisme is "socialistisch", de fascistische dictatuur bnengt

·e•en z·ek·er soort van socialisme.

4. De fascistische dictatuur brengt planmatigheid .in het •economische leven, het eigent zich de beschikkingsmacht ov•er de producti•emiddel•en toe, en heft hiermee een van de wezenlijke kenmerken van het kapitalisme op.

Wij houden al deze gedachten voor onjuist en ook voor ,politiek- gevaarlijk, omdat z,ij tot averechtse conclusies kunnen leiden.

Om het niet bij woorden te laten, wiHen wij er onze opvatting tegenover stellen.

IV.

Het ·is niet juist, ~n het fascisme een beweging van de klreflnel burgerij te zien. Van haar ontstaan af, heeft in de fascistische beweging altijd de grote bourgeoisie de eerste viool gespeeld

(5)

en aan de touwtjes getrokken. In elke geschi·edenis van de N.S.D.A.P. in Duitsland of de fascio's in Italië kan men het na- lezen, hoe deze bewegingen mogelijk gemaakt zijn door de subsidies van een bepaald tle.el der kapitalistische klasse, en wel juist van de zware industri•e en de met haar verbonden banken, die het meest geconcentt"e•erde, gemonopolise·e~de deel van het kapitaal vormen. Men behoeft maar t.e vrag•en na.ar de blijk- baar onuitputtelijke g•eldbronnen van de N.S.B. in Nederland, om zich duidelijk te maken wiens politiek Mussert voert.

Het fascisme is en blijft gedurende zijn gehele ontwikkeling een partij, die de wil uitvoert en naar de bevelen luistert van het finantiële kapitaal. Dat wil natuurl<ijk niet zeggen, dat al de aan.- han9ers van het fascisme kapitalisi!en zijn, verre van dien. lnre-' gendeel, het eigenaardige van het fascisme als massabeweging is juist, dat het de kunst VIerstaat om onder allerl.ei leugenachtige voorwendsels, met een demagogie zoals de wereld nog niet gezien had, grote aantallen kleine burgers en boeren, inte·llec- tuelen en middenstanders, en dikwijls ook werklozen en arbeiders, voor zijn wagen ,te spannen. De fascistische demagogie lonkt en verlokt met de voorspiegeling van een nieuw ,,,socialisme", met de .,corporatieve staat", met leuzen als "algemeen belang gaat voor eigenbaat", met "opheffing van de rente- knechtschap" of "strijd tegen de warenhuizen" - maar dat verandert niets aan het feit, dat de daden van het fascisme geschie- den in het belang van het grote kapitaal. De vernietiging van de vakverenigingen, de stijging der winsten van het 9'~"0ot-kapitaal,

de staatssubsidies en de vette opdrachten voor de grote bour- geoisi·e, alsmede de koloniale politiek van het fascisme, zij spreken een duidelijke taal.

Nu kunnen wij ook de theorie beoordelen, volgens welke het fascisme een nieuwe maatschappijvorm zou brengen, welke maatschappijvorm dan in grotere of kleinere mate, socialistisch van aard zou zijn.

Het zou wel een verrassende speling van het lot zijn, als een politieke beweging, die in dienst staat van het ,grote kapitaal en de belangen van de zware industrie behartigt, zelf de afschaffing van het kapitalisme en de oprichting van het socialisme zou mee- breng·en ...

In werkelijkheid gebeurt er niets van di·en aard. Er behoort •een niet geringe begripsverwarring toe om te betogen, dat in Duits- land of Italië het kapitalistische stelsel zou zijn opgeheven of ook maar verzwakt.

Onder een kapitalistische maatschappij verstaan wij een op p!"o- ductie voor de markt en dus op ruilverkeer g·ebaseerde maatschappij, waar in de voornaamste bedrijven kapitalistische verhoudingen heersen. Die kap'it.a·listische verhoudingen zijn dán aanwezig, als twee klassen teg<enover •elkaar staan: de kapita !'i sten als •eigenaars der produc~iemiddelen en de be- zitloze prol•eiariërs, die gedwongen zijn, aan deze kapitalisten.

hun arbeidskracht te verkopen en voor hen meerwaarde te pro-

(6)

duceren. Ook zij, di,e in het fascisme "·een stuk}e socialisme"

hebben ontdekt, z,oals ir. Vos, denken er ni,et aan om 'be ontken- nen, dat de bovengenoemde kapitalistische verhoudingen, met de daarui·t voortvloeiende uitbuiting, in de fascistische landen in stand blijven. Ja, me,er nog; in de fascistische staten is de kapitalistische uitbuiting op de spits gedreven. Het ganse volk wordt uitgeplunderd ten bate van het gro'be kapitaal (vooral de zware- en bewapeningsindustrie); ook de kl·e,inere, niet in monopoli•es samengevatte: industrie moet voor het grote kapitaal oHers brengen. HiHer, Thyssen, de Deutsche Diskontobank, hebben niets te kl,agen; zij maken grotere winsten dan ooit; z,elfs zijn de·

aandel,en, di,e de grote Duitse ondememingen tijdens de ergste crisisjaren in ruil voor financiële steun aan de staat hebben moeten afstaan, weer voor een appel •en een ,ei aan hen terugv,er- kocht. l,ede11een klaagt in de fascistische landen, behalve juist het grote kapitaal ...

Waarop berusilen dan de beweringen, alsof het fascisme het kapitalistische sielsel zou hebben afgeschaft of ,gewijzigd? Op één ,enkel argument: op het veelvuldig ingrijpen van de staat, d.w.z. var de fascistische dictatuur, in het economische leven.

Wordt niet a Hes door hem gereglementeerd? Bemoeit hij zich niet met productie, prijzen, lonen 'en winsten? v,erde,elt hij ni·et de grondstaHen in Duitsland? ~egelt hij ni,et de in- en uitvoer, is er niet ,een streng·e wiss•elcontrole ingesteld?

Dat alles is volkomen waar, maar het verandert ni·ets aan het wezen van de kapitalistische maatschappij. Het kapitalisme is z•eer goed v,erenigbaar met staatsinmenging. In zijn vroeg'e tijd is het kapitalistische bedrijt met staatssteun op de be·en geholpen en van staatswege gereglement,e,erd. Colbert, de grote minis'ber van Ledewijk XIV, was de befaamde vene9enwoordi9er van 1dit

"mercantilisme", waarvan nooit i•emand voorzover wij weten, het vroeg-kapitalistische karakter ontk.end he.eft.

Maar ,een andere en treHender verg,elijking ligt voor de hand:

de •economi,e van het tegenwoordi9e Duitsland bijv. vertoont de grootst-mogelijk•e gelijkenis met die van hetz,elfde Duitsland tijden.; de oorlogsjaren. Er is wel ge·en enk•ele maatt1egel, di,e de Nazi-dictatuur sinds '33 heeft v·erordend, welke ni•et 11eeds zijn voorbe.eld he·eft gehad in de jat1en 1914-1918. Nota bene: in die oorlogsja11en bestond er geen werkloosheid! Wil ir. Vos, of iemand anders, werkelijk de stelling verdedigen, dat tijdens de wer·eldoorlog in landen als Duitsland of Engeland het kapitalistische stelsel zou zijn aangetast? Is het niet juist omg,ek•eerd: was de oorlog voor de groot-kapitalisten niet ,een uitstek,ende zaak, heett hij de concentratie van het kapitaal, de ondergang of de knechting van het kl,eine- en middenbedrijf, de vorming van ge- weldi9e monopoJi,es, ni·et in de hand gewerkt?

In de fascistische didatuur grijpt de staat diep in het eoonomi·- sche l•even, zonder twijf,el. Maar wi•e is dez•e staat, wat is zijn klass·e-karakiler? Het is de staat van het grote kapitaal z•elf, of predeser: het is de dictatuur van de meest readionait1e, chauvi-

(7)

nistische, •en imperialistische elemenren van het finantiël·e kapitaal. Het ingrijpen van deze dictatuur geschi·edt in het belang van dH grote kapitaal, met het doel, om het kapitalistische stelsel ·op de been te houden.

"De imperialistische kringen proberen de ge he Ie last van de crisis op de schcuders van de werkers af te wentelen. Daartoe hebben zij het fa s c i s me nodig.

Zij doen hur best, het probleem van de markten door de knechting van de zwakke volkeren, door het verzwaren van de koloniale onderdrukking en door een nieuwe verdeling van de wereld door middel van de oorlog, op te !ossen. Daartoe hebben zij het fa s c i s m e nodig.

Zij streven er naar, het aanwassen van de krachten der revolutie te voor- komen door het neerslaan van de revolutionaire beweging der arbeiders, der boerer en door een militaire aanval op de Sowjet-Unie - het bolwerk van het wereldproletariaat Daartoe hebben zij het fa s c i s m e nodig". (Dimitrow)

Het fascisme is geen vijand, maar 'e•en bolwerk van het kapitalisme. Daaruit volgt met onweerl·egbar·e l•ogka: de fascistische dictatuur kan ook de economische wetten van het kapitalisme niet opheffen, hij kan n>i•et ontkomen aan de tegenstellingen, de schokken, de crisissen, die aan het kapitalisme al.> zodanig eigen zijn. Hü kan hoogstens sJe verschijnings- vorm van deze tegenstrijdigheden en crisissen wüzigen. Maar aan de ziekten van het kapitalistische stelsel in zijn verval-periode kan ook het fascisme niet ontkomen.

Kan het fascisme planmatigheid brengen in het •economische

le\'·~n - kan het de welvaart vermeerdel'en, de werkloosheid op- heHen, het crisisgevaar verbannen? Dat alles bewel'en de fascisten z·elt (in ons land ldoet de N.S.B. het), en zij vinden goed- gelovig·en ook buiilen hun eigen kring.

Luisteren wij naar een burgerlük deskundige, die ·een leerrijk boek ov·er de economie van het "Derde Rijk" g·eschl'even heeft:

"Op bevel v.an de staatsleiding werkt het 'economische !,even met volle kracht. Maar ni·et •Om produdi·eve goedel'en voor het ruil- verke·er te scheppen. Het werkt all-e,en voor de behoeften van het leger, de vloot en de luchtvloot, en dit wel op e•en waarlijk reusachtige schaal. AU.e krachten van de eoonomi•e worden bij elkaar geschraapt, om een moderne, neen, de aHermodernste en aller-sterkste militaire macht van de wel'eld in weini9e jal'en forme·el uit de grond te stampen" ¹). Men he•e.ft •er in Duitsland een nieuwe naam voor gevonden: ,,W,ehrwirtschaft", oHewel militaire economie!

Wat zijn de gevolgen van deze met aU.e middelen geforce•erde productie-voor-de-oorlog?

De werkloosheid is in Duitsland niet opgehev•en, zoals de fascisten en hun napraters beweren; wel is zij aanzienlük verminderd, vergeleken met het di•epste' punt van de crisis. Maar waarvoor ar-

Hans E. Priester. "Das deutsche Wirtschaftswunder", 1936, bi. 10.

(8)

272

beiden deze vroeg~ere werkloz,en? Voor de bewapening - of zij nu kanonnen en vJi,egtuigen ma~en, of ka~emes bouwen of militaif'1e ,autowe9en aanleggen - en voor de ontwikkeling, ten koste van ong~ehoorde offers, van een 'eigen grondstoHen-productie, die g'eheel oneconomisch, is, omdat zjj v~eel duurder komt dan de aankoop in het buitenland, maar di'e moet di~enen, om

·in geval van oorlog op eig,en benen te kunnen staan. Daarom ver a r m t de massa van de Duitse bevolking, terwijl de productie toeneemt. Het kan ook niet anders, want die productie dient ni,et het gebruik, maar de toekomstige oorlog!

Hans Priester schreef twee jaar geleden al:

,.Terwijl de ondernemers van de bewapening direct en indirect aanzienlijke voordelen konden trekken - men denke slechts aan de stijgende dividen- den van de Duitse Naamloze Vennootschappen - hebben de arbeiders en het kantoorpersoneel hun levensstandaard moeten verlagen. De doorsnee- verdienste per werkende arbeider bedroeg volgens officiële gegevens in 1935 1973 mark per jaar, tegen 2050 mark in 1932. Deze verlaging vond plaats, hoewel in dezelfde tijd de prijzen voor verbruiksartikelen met 6 procent stegen .Let wel, dat is berekend naar de officiële statistiek, die de plaat~ gevonden prijsstijging slechts onvolledig weergeeft!"

Dat was in 1936. Hoe het er teg~nwoordig uitziet met de levensstandaard in het fascisti~sche Duitsland, en ni,et alleen voor de arbeiders, maar ook voor de boeren, de middenstand, C!e kleine burgerij, daaromtrent verschaft het artikel van Varga in dit nummer sprekende gegevens. ¹)

Volgen!- Ir. Vos t11effen wij in Duitsland, evenals in andere fascistisch<=- landen, een grotere ."planma~igheid" aan, als gevo[g van het ingrijpen van de staat in het economische leven. Maar in werkelijkheid leidt dit ingrijpen niet alleen tot armoede en geb11ek voor de uitgebuite en behoeftige bevolking, maar ook tot e~en ver-gaande ontwrichting van de 'economi>e. Alle normal·e v'erhoudingen worden geforceef'1d, ten behoeve van de oorlogsproductie, en dat reeds in tijd van vrede. Al!,e nor- male behoeften worden achtergesteld bij de militaire. Maar dat is het tegendeel van "planmatigheid", wanneer men dit begrip niet zuiver forme·el neemt; het is juist de sterkst-denk- bare onevenredigheid, die zich per slot van rekening in geweldige crisissen moet ontladen. Zouden zulke landen als Du!its- land ~en Italië de oorlogsproductie stopzetten of ook maar ver- minderen, het gevolg zou een crisis zijn, waarbij de crisis in de Verenjgde Staten zou verbl·eken.

De Duitse economie en de Italiaanse niet minder, zij zijn te

v~ergei'ijk~en met een automobi,el zonde·r rem d stuur, die e~en hel- ling af rijdt; alles I:Oopt vlot, zolang als het gaat ... Maar de tegenslag kan op de lange duur niet uitblijven. De schulden,

1) Men vergelijke ook Peter Forster ,.Wohin steuert die deutsche Wir- schaft?" (waarheen koerst de Duitse economie?) een nuttig overzicht, dat de ontwikkeling van de Duitse economie tot 1937 behandelt.

(9)

Mr. A. S. de LEEUW HET WEZEN EN DE TOEKOMST VAN HET FASCISME die gemaakt zijn ·om de reusachtige •oorlogsmachines te kunnen·

opbouwen, moeren •eens gedelgd wonden. In 1936 berekend~

Priester reeds, dat de Duits·e bewapenings-canjunctuur dertig duiz·end millioen mark gekost had. Daarvan was nog ni·et de·

helft uit belastingen en bezuinigingen beta·ald. "De rest werd~

door handige finandel·e constructies voorlopig bij•e1engebra.cht".

Maar dez-e schulden, hoe handig <Ook door Herr Schacht g·eca- moefle•erd, moeten •e•ens betaald worden - hetzij door een ste·ed:; verdere daling van de l•eViensstandaard ·en .een ·onvoor- stelbaar-hoge belastingdruk, ·of wel, wat veel waarschijnlijker is, door infl.atie. De· g.evol19en van detze ,averechts•e "planmatigheid'· zijn in beidie gevaUen •ev•en \t'el"ontrustend. Dat betek•ant natuurlijk niet dat de fascistische dictatuur automatisch, van zelf, tengevolg.e van eoonomische moeilijkheden ineenstort of afdankt; het be·~ekent wel, dat di·e eoonomische moeilijkheden een ,grondslag g•ev·en v<Oor de; pol'iti·e~e strijd te9en de dictatuur.

Ir. Vos er. ande!'1en maken ga;arne •e•en Vie•rgelijking tussen de economie van Duitsland •en de Sowjetunie, tussen de vijf-jal'1en- p1annen, en het "vier-j.anen-plan" van Hermann Göring, maar hier bestaat geen enkel•e g.elijk·enis. De Sowjetuni•e is niet •aan kapitalistisch, maar 'een soaialistisch land, waar de tegenstel~

lingen, d" ~ het kapitalisme verscheuren, ov.erwonnen zijn. In de Sowjet-Uni·e bestaat •een werkelijk plan, dat wil zeggen een stel- selmatig g'el,eide ontwikkeling van de pl'oducti<ekrachten en een uitbr.eidiny van de productJi,e, zowel in de landbouw a.ls in de.

industrie, voor de l·evensbehoeften van de· werk•ers, di'e samen- vallen met de gehel.e bevolking - wat juist het tegendeel is v:an de g·edwon9en uitmergeling van •een g•ehe•el land •en de ontwrichting van zijn productie-apparaat ten behoev·e van ·een on- productief doel, namelijk de ·oorlogs-.;oorbe.l"eiding, zoals dat in Duitsland of Italië geschiedt. De plan..,eoonomi,e van de Sow- jet-Unie 'en de "Wehrwirtschaft" van de fa$cistische dictaturen lopen e\t'en ver uite•en, als het socialisme-in-opbouw •en het kapitalisme-in-vervaJ van •elkaar V•erschiHen.

De economie en die politi·ek van de fascistische· st.aat hangen ten nauwste met ,elkaar samen. De fascistische oorlogs~economi'e

dringt krachtens haar ·eigen wezen tot het avontuur. De fascistische politi·ek grijpt van het •ene waagstuk naar het andere, en kan nooit tot eVienwicht komen, zij is, om het modewoord te gebruiken, "dynamisch". Maar doordat deze politiek steeds nieuwe, uit9eb11eider en .gtevaarlijke·r ondememin9en aan- grijpt, roept zij ook ·een al krachti9er tegenstand in het l·even, en wat in schijn gewonnen is, staat ten langen l·este op tegen de v•erov.eraar. De O\lierweldiging van Oostenrijk is hier een sprekend voorbeeld van. Is het de oplossing van het Duitse nationale vraagstuk, de •eenheid van aHe Duitsers? Hitler, Mussolini, en . . . Kar Renn•er, eens de l'eider de·r Oos~enrijkse sociaal-democratie, beweren het. Maar de waarheid is anders.

Indien de "Anschluss" zich had voltrokken volgens de democra-

273

(10)

274

tische wil van het Oostenrij~se volk en met zijn instemming, dan zouden wij van ,e,en politieke vooruitgang mogen spreken. Maar was niet het tegende,el het 9eval? Is de tegenzin tegen de ver- eniging mel Duitsland niet juist in de laatste jaren bij de me~er

derheid van de Oostenrijk,ers onder de afschrikkende indruk, die het "Derde Rijk" uitoefende, toegenomen? De meerderheid was in Oostenrijk te g ,en de aansluiting; omdat Hitier dit z.eer goed wist, daarom kon hij geen volksstemming dulden, di~e

niet onder de druk van Duitse bombardementsvli,egtuigen slond, daarom de plotselin9e militaire inval en de v~erjaging van Schuss- nigg. Het gevolg van deze "Anschluss", die een gewelddadi9e annexatie is, kan op den duur alle·en zijn, dat de wil tot verzet ~en onafhankelijkheid bij de Oos·~enrijkers onder den druk zal groeien, en dat zij 9ebruik maken van de eerste de beste gunstige situati~e, om tegen de g e d won .9 en v~erenjgi~g met een verfoeid regime in opstand te komen.

Het fascisme is en blijft - ",een wrede maar ni,et duurzame macht''.

V.

De fascistisch.,- beweging ontstaat in de kapitalistische maatschappij. Waar zij de staatsmacht in handen krijgt en haar dictatuur vestigt, daar ontstaat 9een nieuwe maatschappijvorm - integen- de·el, het grote do.el van de fascistische dictatuur is juist, om het kapitalistische stelsel, dat zich in een crisistoestand bevindt, te redden.

Het fascisme is dus geen nieuwe ma~tschappijvorm, maar het is wel ~e·en nieuwe staats-vorm. Zoals Dimitrow het uitdrukte in zijn grote reda op het 7·e congr·es van de Communistische Inter- nationale·

"Het aan de macht komen van het fascisme is niet een gewone opvolging van de ene burgerlijke regering door de andere, maar een vervanging van de ene staatsvorm van de klasse-heerschappij van de bour9eoisie, namelijk de burgerlijke democratie, door een andere vorm daarvan, namelijk de openlijke terroristische dictatuur." 1)

"De he,ersende bourgeoisie zoekt me,er en me,er haar redding in het fascisme", z·eide Dimitrow. Zij gebruikt de fascistische dictatuur, om te trachten de last van de economische crisis op de schou- ders van de werkers af te wentelen, de koloniale onderdrukking te verzwaren, door middel van de oorlog tot een nieuwe verdeling van de wereld te komen; om te trachten, de revolutionaire beweging van de arbeiders 'en boeren ne,er te slaan, en de Sowjet-Unie te vernietigen.

Dat werd in de zomer van 1935 gezegd 'en de geschiedenis van de laatste drie jaar, de geschiedenis van de fascistische aanvals- oorlogen en van de fascistische economische polihek, heeft de redenaar tot in elk onderde,el gelijk gegeven.

1) G. Dimitrof. .,De arbeidersklasse tegen het fascisme", Agentsch. Amstel 1935 bi. 6.

(11)

Mr. A.S. d~ LEEUW HET WEZEN EN DE TOEKOMST VAN HET FASCISME Maar ook de tegen-beweging, de verzameling van krachten tot weerstand aan het fascistische offensi·ef, ontwikkelt zich. Als men kan zeggen, dat de fascistische tert"eur, historisch gesproken, de arbeidersklasse "verrast" heeft, dan zien wij het ook voor onze ogen, ho·e de democratische, anti-fascistische krachten, onder wie de arbeidersklasse in de eerste rij staat, aan de hand van hun eig·en, dikwijls bittere ervaring l·eren, hoe men zich dez·e nieuwe vijand van het lijf houdt ·en hoe men hem overwint. De Franse arbeidersklass•e heeft hier het voorbe·eld gegeven, sinds zij de fascistische dr·eiging van het begin van 1934 beantwoordde met de sluiting van het e·enheidsfront der arbeidersorganisaties ·eerst, met de schepping van het volks- fron-t daarop. Het is sindsdien ook in andere landen gebl·eken - landen zo verschillend als Spanje, China en Mexico - dat de eenheid van de arbeidersklass·e en de aaneensluiting van de democra1ische krachl·en de aangewez•en weg vormen om het offen- sief van het fascisme te we·erstaan en het tot de nederlaag voor de aanvallers te voeren. Dez·e strijd is, in de gege'>'en situati.e objectief de ·eerst-komende taak, die vervuld moet worden, als voorwaarde om zich verder-liggende doel·einden te kunnen stellen. In dez·e strijd verkrijgt in het bijzonder de arbeidersbewe.- ging de mogelijkheid, om haar grootste zwakheden, di•e de suc- cess·en van de doodsvijanden van het socialisme mogelijk hebben gemaakt, te boven te komen.

De nood is de beste leerme•ester; onder de slag·en van het fascisme komt het, met val!.en en opstaan wel, maar toch me•er en meer, tot het herstel van de strijdbare •eenheid van de arbeidersklasse zelf; ook leert zij het noodlottige isol•ement te breken, waarin het proletariaat zich in zulke landen als Duitsland ten aanzien van de "middenklassen", de boeren, de kleine burge-

rij, de intellectuelen, bevond, •en dat de machtsgl"eiep van het Nazi-dom zozeer in de de hand gewerkt heeft. En in de st~ijd

tegen "de openlijke terroristische dictatuur van de meest l"eadio- naire, chauvinistische en imperialistische el•ementen van het fi-

nantiëlc~ kapitaal", die in de "driehoek" Berlijn-Rome-Tokio belichaamd is, zal het samengaan van de socialistische Sowjet-

Uni~ met de arbeidersbeweging en met aHe vooruitstrev·ende krachten in die nu nog kapitalistische wereld tot een hecht bond- genootschap uitgroeien. Met al hun bluf en chantage vormen de fascistische dictaturen in de wereld-als-geheel toch sl·echts e·en kleine minderheid, zowel wat mensental, als wat economische hulpbronnen betreft. Hoe meer het fascisme in eigen land de armoede, de ellende, de uitbuiting vergroot, hoe me•er het het economische leven ontwricht, des tie me·er z.al het zich kwetsbaar tonen.

Hoe beter de democratische en socialistische we11eld zal let"en, zich tegen het fascisme aaneen te sluiten en het doelt!'effend te bestrijden, des te minder zal het in staat zijn, ni•euwe aanvallen te ontketenen, des tie eerder zal de kracht van dez,e w11ede, doch niet duurzame macht in zwakheid omslaan.

(12)

DE N.S.B. VAN KWAAD TOT ERGER

VIGILANS

276

Op 8 September 1933 - HiHer was toen ruim z.even maanden aan het bewind - richtte de Rijksdagfractie van de nationaal- socialistische partij •een brief, ondertekend door haar secreta- ris Knobloch, tot het Rijks-Propaganda-ministerie. Di,e brief be- helsde het volgende:

"Waarde partijgenoten!

De van Holland uit gevoerde nationaal-socialistische actie heeft onze volle aandacht. Mogen wij u opmerkzaam maken op het feit, dat tot dusver te veel gelet is op de in hoofdzaak u i t sI u i ten d in het Rijnland werkzame Hollandse nat. soc. groepen {Kruyt, Haighton enz.)? Want - ook in andere delen van het Rijk - speciaal Hamburg - is de in mij,...

schrijven van 1 September 1933 genoemde N.S.B. (leider de heer Musserf uit Utrecht) thans met succes werkzaam. Voor ons staat het al vast, dat deze nat. soc. beweging zich het best door ons zal laten gebruiken om in Holland ·een pro-Duitse stemming te wekken. Deswege zouden wij willen vrag.en, van nu af aan elke verdere steunverlening aa'n bovengenoemde, in het Rijnland opererende nat. soc. groepen zo spoedig mogelijk te laten beëindigen, opdat een opgaan van die groepen in de ons zeer goed-ge- zinde N.S.B. bevorderd worde. Ten slotte zouden w.ij u willen verzoeken er vooral op te letten, dat voor het in December te Leipzig te houden congres a 11 een de N.S.B. in aanmerking mag komen."

Het is, bij he-l: schrijv.en van dit arti~el, niet de bedoeling, een geschiedenis te geven van herl fascisme in Nederland. Wij wil- l·en ve·el,eer, schetSJend hoe het optneedt, pogen aan te geV1en, wat het betek•ent, wel~e factor het is in de Nederlandse politi·ek.

Maa:- daarbij mocht, dunkt ons, de B·erlijnse bri.ef van 8 Septem- ber 1933 toch niet ontbl'leken, •eenvoudig omdat hij, in zijn arge- loosheid, zoveel V•erklaart.

Het Nederlandse fascisme - zowel de paar dozijn mislukte d mislukkende groepjes als de beweging "di'e zich het best zal laten gebruik•en om in Holland •een pro-Duitse stemming te wekken" - placht ·en pleegt a.l zijn tegenstanders laag aan t•e slaan in z·edelijk opzicht. Fatsoenlijk·e mensen, di'e de N.S.B. bestrijden - dat komt, als men de N.S.B. mag gel·oven, niet voor. Wij zul- l·en de fascisten ni•et volgen op dez·e weg der benepenheid. En niettemin - wi'e zich geregeld op de hoogte he,eft gehouden van hetg·een ,er van nationaal-socialistische zijde in Nederland is gesproken 1en geschreven,, di,e zal hebben geconstateerd, dat sedert de N.S.B. in December 1931 werd gesticht., het peil schoks- gewijs is gedaald; de toon is grover en ordinainder g•eworden, de inhoud l·eugenachtiger d, om een Duits woord te g·ebruiken, waarv·oor geen volkomen-gelijkwa.ardig Nederlands woord bestaat: "verlogene.r". Wij wiU.en straks nagaan, wat de politiek- psychologische oorz.aken zijn van die verwording. Wij willen be- ginnen met haar vast te leggen in •een enkel citaat.

"Wij hebber. een schone traditie, ook op geestelijk en wetenschappelijk gebied. In zijn vaderland Frankrijk in doodsgevaar, vluchtte de grote den-

(13)

VIGILANS DE N.S.B. VAN KWAAD TOT ERGER

ker, die genoemd is .,de vader van het nieuwe denken", René Descartes naar Nederland. De wereld zei destijds, naar het getuigenis van een Colle- giant: .,Laat ons heengaan naar de Zeven Provinciën, want daar is geen gewetensdrang, daar is vrijheid om te denken en te spreken zoals men wil."

In ,.Vrijstad", zoals Amsterdam door dankbare vervolgden werd genoemd, werden boeken gedrukt, die nergens ter wereld gedrukt konden worden.

De edele wijze Spinoza, afstammeling van een uit Portugal om zijn geloof verdreven Joods geslacht, was een zoon van ons Nederlandse volk. Hugo de Groot en zijn vermaard boek over het volkerenrecht: .,over het recht van oorloç; en vrede"; Antonie Leeuwenhoek en zijn microscoop; Chrisliaan Huygens en zijn theorie over het licht; Johan de Wit!, de grondlegger van de Verzekeringswetenschap. Een reeks van namen met een wereldver- muardh·eid "

Tenzij ge dat boekje kent, raadt ge in geen tienen, dat deze regels ont!.eend zijn aan ,e,en van de oudste omvangrijke propaganda-geschriften van de N.S.B., "Het Nederlands Fascisme", door dr. C. B. Hylkema (pag. 113). De Heidelbergse univ1ersiteit heeft sindsdien smalend g•eweigerd, Spinoza's werk,en, die eens door haar in een keur-uitgave waren gepublioeerd, te laf,en her- drukken, •en ge kunt ·er van op aa:n, dat hij, de schrij~er de·r

"Ethica" voor den he,er Rost van Ton.ning.en zo onge-..;e·er een

"volksvr·eemde oprui·er" is.

Ook het boekje van Hylkema bevat re,eds ·een g.eweldige hoe- veelheid onzin 'en demagogi,e. Ge kunt 'erin l~ez,en., dat 'er thans in Rusland "e•en andere Czar op den troon z,eteH, geen sfledehou- der Gods, maar een g.od z·elf en absoluut. Maar hij he1et oppe.r- volkscommissaris ... " {pag. 60). Ge kunt ·erin !,ezen, dart Kar!

Man~ "de man is van de le·er ... dat de mens is wat hij eet" {pag.

141). Ja, dat is niet mis. En nietliemin, in dit oude, ja verouderde geschrift kan men, ondanks aHe onzin, vaagheid en v'erward- heid, toch nog i·ets be~peuren van datgene wat mensen, di'e e•en uitweç; zochten (en die niet wist·en, da,t de l.e.iding der beweging

"zich het best zou la~en gebruik·e:n" door Duitsland), in de N.S.B. hoopten te vinden.

Sindsdier is het met hetgeen de N.S.B. te zeggen had, in een snel tempo bergaf gegaan. Steeds meer vervangt de roes het betoog. Het debat was van de aanvang af al geschuwd. Ste.eds dikker en zoeiler wordt de stroop, die men de me,nsen die men vangen wil, om de mond smeert; ste,eds venijniger de gal, di•e men uitbraakt naar de tegenstanders; st,eeds onwaarachtiger de eigen lof en de cri·hek op al de anderen. Met een variant op de reclarr.e voor een stofzuigermerk, kan men z.eggen, dat .,z.ij vl•eit, zij scheldt, zij liegt". Een kras staaltje van oneerlijkheid date•ert reeds van 1935. Ter gelegenheid van de V~erki,ezing.en voor de gewestelijke besturen van de A.V.R.O. ging van het hoofdkwa.r- tier ~e Utrecht een rondschrijven uit, waarin gezegd werd: "De leden der N.S.B. moeten p~ovinóe-9ewijz,e op de hoogte ge- bracht worden op wie zij als AVRO-lid hun stem moeten u>it- bren9en. Deze mededeling moet ni,et op bri,efpapi,er van de N.S.B. gedaan worden; de leden moeiJen 'echter uit de na.am

277

(14)

van den afzender kunnen zien, dat de adi•e een N.S.B.-adi'e is."

Dit bel·effe de l~eiding van de N.S.B. niet "met de mees~e nadruk ile v•erklal"en, dat zij ,gehe·el buiren de strUd om de A.V.R.O.

staaf". (Tel. 28 Nov. 1935).

TEGEN WINDMOLENS

Meer en meer gaaf de N.S.B. in haar propaganda de goedk<,?pe methode volgen, dat zij haar tegenstanders i•ets in de mond !.egt waf zij in hef g•eheel ni•et hebben gez·egd, om dat dan met veel vertoon van verontwaardiging te gaan bestrijden; daarnaast worden bovendi,en in hef wilde weg aantijging·en geuit, zonder zwe•em van bewijs, uitsluiilend met het doel, bij onrijpe, politiek- ongeschoolde hoorders en lez,ers - en die vormen het gros van de N.S.B. - v·eronfwaardiging tegen de anderen en geest- drift voor de eigen beweging te wekken. Een treffend staal daarvan bood Mussert's rede op de vierde Landdag (12 Oeiober 1935 te' s-Gravenhag·e), waarin hij met ve·ertien "concrete voor- beelden'' van ov·erheids-wanbel,eid kwam, waarvan er bij rust:ge ov·erweging ni,et één steekhoudend bleek te zijn, zoals in een uitmuntende brochure van de plancommissie uit N.V.V. en S.D.A.P. met klem van argumenten werd aangetoond.

Dat driftig beweren-zonder-bewijs, di,e opgewonden, ja hyste- risch-aandoende one,erlijkheid, dat onwezenlijke vechten tegen windmol·ens, die vlucht in de onechte 'emoties - dat is, men mag wel zegg·en van maand tot maand •erger geworden. Een diepte- punt werd bereikt, toen Rost van T onningen in de Tweede Kamer beweerde, dat de Marxisten zich vrolijk maakten over de meisjes, di·e het slachtoHer waren geworden van den "volksvreemden"

fabrikant te Oss. Dez,e man had in zijn haat gehoopt, dat het zo zijn zou, en toen hef niet zo was, zei hij het tóch maar. Zoiets heef t·egenwoordig "volks ontwaken". Maar zouden wij ons ov•er zo i·efs bij Rost van T onningen verwonderen? Hij is immers de man, die als hoofdredadeur van hef "Nationaal Dagblad" de T sjecho-Siowaakse regeri'lg steevast aanduidt als ,,de bolsje- wieken-regering te Praag". Dat er ni•et één communist in die reg·ering zit, dat z.elfs de sociaal-democrat•en er amper in worden geduld, wat deert het dezen onwaarheids-vri•end? Hij moet bij zijn lez·ers, di·e dat niet zo uitzoeken, de suggestie wekken, dat hef volstrekt ni·et erg zou zijn als Duitsland oorlog ging voeren tegen T sjecho-Siowakije, en hij doet dat op de enig mogelijke manier; he.eft immers de instructie, Spanj•e's democratische regering als "rood" aan te duiden, ni·et alle gewenste sucoes gehad?

Het driftigst, het hatelijkst, het oneerlijkst is de N.S.B. de laatste jaren geworden in haar campagne teg·en de Joodse Nederlan- ders. Poogde men de e·erste jaren krampachtig de schijn oo te houden, dat men in dez·e toch nog altijd een graad fatsoenlijker was dan hef Duitse hoofdkantoor - dr. Hylkema zegt het zo braaf in zijn boekje (op blz. 129): "Het anti-semitisme princi- pieel verwerpend, neemt de N.S.B. ook Joden in haar organisatie op" - thans heeft men zelfs de schijn van zelfbedwang

(15)

laten vat"en en het kneU.end mask•er afg-erukt. De g-eest van den Stürmer-pornograaf Streicher wordt vaardig over de N.S.B. Het kapitalisme- waartegen men in naam strijdt, de democrati·e en het socia:isme, waartegen men in werkelijkheid strijdt,- het is altemaal 't werk van de Joden. Er is maar één groepje Jodel"), dat af en toe voor de l·eus e·en aai krijgt: de orthodox·e ghetto-figuren, die maling hebben aan Nederlands toekomst en hunkeren naar de vijge-en olijfbomen van het Heilige Land - e n da,t is dan ook e.en groepje, dat nauwelijks bestaat. De anderen kunnen een

"kaartje enkei·e reis J.erusalem" (met e•en Duits·e s) naar huis krijgen. De N.S.B. he·eft die kaartj·es ni•et la·ten vervaardig-en, zegt zij. De circulail"es voor de A.V.R.O.-v•erki•ezing wat"en óók ni,et van haar uitg·egaan ...

DE OORZAKEN

Wij hebben geconstateerd: de uiterlijke verwording. En wij komen thans aan het belangrijker punt: wat is van dat ruwer worden, van die openlijker wildheid, de oorzaak? Er is me,er dan één oorzaak. Bezien wij er twee: de oni.wikk,eling der Ne- derland9€' en die der international•e politiek.

De Kamerv·erkiezing van 1937 he·eft de N.S.B. een nederlaag ge- bracht. Nadat zij bij de v•erki·ezingen voor de Provincial•e Staren in 1935 omstreeks 8°/o van de stemmen Op zich V•et"enigde, kre•eg zij er in 1937 omstreeks 4°/o; dat wil z·eggen, zij was bijkans gehalveerd. Die nederlaag he·eft gevolgen g·ehad, di·e kenschet- send zijn voor een in wezen reactionnaire partij, zoals de N.S.B.

er e1en is. Er kwam ruzi·e in de leiding, en een reeks bekende figuren (intellectuelen en militail"en) verli·et de partij. Het waren mannen, die in de N.S.B. en haar Leider niet hadden 9ezi,en een ideaal, warvoor men strijdt, maaar een paard waarop men wedt.

Het paard had verlol"en, en de wedders gingen uitkijken naar een ander paard; misschien wordt dat wel de Nederlandse Volks- partij, onder leiding van het dri•emamchap van Duyi-Duys-Dyt (Dei!erding).

Een reactionair·e beweging, di·e teruggrijpt naar het verl,eden, heeft altijd meer haast (en is dan ook veel ruwer in haar optre- den) dan e•en vooruitstrevende beweging, die naar de toekomst reikt. Sedert het Communistisch Manif·est versche·en, hebben socialisme en communisme vele kleine successen g•ekend, vele grote overwinningen en vele zwat"e nederlag•en. Maar bij dit all·es bleef de stellige, hecht-gefundeerde overtuiging, dat de eind- zege verzekerd is, ongesGhokt. De Nederlandse communistische partij he·eft bij de Kamerverki·ezin9en ni•et het sucoes behaald, waarop zij hoopte •en hopen mocht. Er was echter 9een crisis in de partij. De lessen uit de verki·ezingen, die ·een nederlaag voor de N.S.B. maar 9een direde sucoess·en voor de communistische partij hadden g·ebracht, werden 9etrokk·en. Ni·euwe wegen voor de strijd tegen het fascisme werden gezocht. Het ging hi·er niet om een paard, waarop men per abuis had g·ewed. Sl•echts zij, die ni·ef 9eloven, haasten wèl. Ha.asi!en zich ook van de ene be-

,279

(16)

weging naar de a:nder.e. Zoals men dat bij zovelen in de N.S.B.

gezi.en he.eft. Daaruit sprak in wezen: ongeloof in de eigen: toekomst.

De v·erkiezingsnederlaag is het geweest, di.e na een periode van echte v•erslagenheid, de N.S.B. heeft opgedrev.en tot steeds wil- der demagog.i•e, tot steeds minder kiesk•eurigheid ten aanzien van de middel·en, waa,rmee men kiez·ers (of wellicht Putchisten) vang·en wil. Het di·ent te worden •erkend, dat het fal,en van het kabinet-Colijn, bij het zoeken naar afdoende middelen ter be- strijding van de werkloosheid, de actie der N.S.B. in de han!d werkt. Het aas ha,"e.r demagogi·e werpt zij me·er en me•er in de richting van de politi·ek ongeschoolde, en door vooruitstrevende partij·en onvoldoende voorgelichte, kleine middenstanders en werklozen.

DE WERELD-REACTIE

S.elangrijk·er echter dan de binn•enlands-politiek·e zijn de buiten- lands-pol.iti·ek·e oorzak•en van de huidige acbe-methoden van het Nederlandse fascisme. Men mag, bij het bezien van de positi.e en de werkzaamheden van de N.S.B. nimmer uit het oog verli•ezen, dat zij in laatste instantie niets anders is dan onderdeel van e·en re.adionaire w1ereldbeweging, die om redenen van klasse-belang in verzet is g·ekomen tegen wat zij als de .grootst·e gevaren be- schouwt: de arbeidersbeweging, de strijd om het socialisme, de democrati•e.

W·elnu, als onderdeel van die reactionnaire wereldbeweging, en als zodanig haar leuzen grif uit Duitsland betrekkend, voert de N.S.B. de laatste tjjd - gelijke t~ed houdend met de polihek'e ontwikkeling in Europa -· in versneld tempo Duitse polihek op Nederlandse bodem. Het is een duidelijk Nederlands bela~g, dat kl·eine sta1¹en, als zij door gr;ote nabur;en dreigen {;e worden overweldigd, kunnen rekenen op de bijstand van anderen. Het is e•en duidelijk Duits belang, dat kleine stalen, als zij door grote naburen dr·eigen te worden overweldigd, niet kunnen rekenen op de bijstand van anderen. Wie op roof wil uitgaan, is tégen de nimmer-toegepaste en dus ook nimmer-mislukte collectieve vei- ligheid. Al deze overwegingen bepalen de houding de.r N.S.B.:

zij wil, dat kl,eine bedreigde staten ni,e•t kunnen rekenen op de, bijstand van anderen; zij is tegen de co!l,ectieve velli<Jheid. Men stelle •e,en N.S.B.-er 'eens de vraag, wat hij zou verkiezen: in een bij Duitsland ingel.ijfd Nederland leven onder Hifl.er, of leven in een onafhankelijk, door socialisten gere9eerd Nederland. Wij zijn

bijna niet benieuwd naa.r het antwoord.

Franco en Seyss-lnquart, Mussart en DegreJ!.e en de mensen van de Csar, (om van Ras Goegsa te zwijgen) noemen zich "natio- nal,e figuren", doch hun gevaa.d.ijkheid en hun, qoeddeels van.

buiten betrokk·en kracht zijn juist gelegen in het feit, dat zij dat n iet zijn. Zij zijn al!.en pionnen in het spe! der reactie, dat inilernationaa! wordt gespeeld, onder leiding van Hitier en Mus- solini. In politiek opzicht heeft di·e readie geTeid iot de knechting