tot is

DIE RASIONALISME.

1. GRONDGEDAGTES VAN DIE RASIONALISME. (a) Inl ciding.

Die proscs van emansipasie wat die mens sed~rt die Humanisme en die Realismo konsok'ltJ'ent 10sgei'lOel het vc!ln God, is in die ag-, tiende ceu fipaal voltrek on het dit;) mens vOlkome van sy Godsge­ loof losgeruk. HiGrcUe emansipasie, s

9

Bavinck, is nikR an9,ers e,s die strOl'lc om alJ.es te s.ckul.ariscer, te verwcp,eldlik nie; om die gan!3e 't'lcreld en es wat daarin is los te ma~k van God., van Sy woord en Sy wil; om aIle dinge ~e~fstandig to verklaar en aIleen .diO mens solf tot ,..ret to maak; in die grO.nd. is di t nik~

anders as atefsmo aaJ) die eenkant on outonomi? van die ,.skepsel aan die anderkant 1) • TCrirTyl die Re:naissanco-humanis van die sestiende, en die empirioBo reali8 van dlos9wontiende ceu nog steeds dio een oog op di9. ewige gehou hot 2), het ~ie o.utonoJIle <t.

rasions,lif,} en naturc!llis van die agtiende ceu op gesag van Haar Majesteit, die Rede, dus openlik aan dio Christendom die oorlog, aangeso,en openlik die slagQrdos opgestel:,toen ~ie Openbaring, die Rede J teen die EVfmgelie J die Rovolusio.Di~ agtiend.C. ceu

het homself geroom as die Eon van ~ie Verligting; in worklikhcid was 9-i t die Donker Eou van die monslike boska't'ling, om<;lat di

f

die lig van die Godsopenbaring uitgedoof on die dwaallig van die mens­ liko rode tot leHtt;{ta.r gOki es het., Di t word geroe,m. as die e eu

'I

van dle povryding van cUo individu." vJaar:,tn hy dle laaste boeie van kerk, staat en maatskappy kon afskud, wat sy intellc~tu~l~

vryhoid oeporlr. en hom. sy na. tuur,liko meJ)soregt9 wcorhQ'u hot 3);

maar dis oak di e eou van die Franao RevolueiQ, die obaOB van di.e skrlkbowind, on homel torgende bandoloqsheid van di e J.ou.se; ~IGe on God, goon meester!" _{Dis die eeu waarin die geskreeu om vryheid}

1. Bavinck : Hedondaagsche Moraal, p.26.

2. Coetz0e, Opvoedkundlge Teoric en Praktyk deur die Eeue, p.lS7.

3·

Dugg~n : A Studcntls Textbook in the Hintory of Educat~on/P.195.

slegs deur die rumoer van brutale geweldpleging te~n gesag oor­ donder word. Voltaire se haat-siedende kreet teen die kerk:

IIWeg met die ellendellng!i1 versinnebeeld die gesindheid van diEA eeu teenoor aIle gesag. Die ~eginscl van,die nuwe lewensfilo­ sofie was die S0C11ereini tei t van die Rede; die reS.ul taat was Godversaking, nee, vyandskap.teen God en By gesag op alle lewenB­ terreine l want de revolutio-leer is de roligie van het ongeloof"l)

II

So is deur, die aanbidding van die mens like rode e.s hoogste gosag ~

die ak...\:er voo:t.'berei vir die volsla.e ongeloof van die moderne

II

heidondom" ~J.

Die l1uwe gees het hom in vers,killende lando en tydperke. in verskillende vorme opcnbaar I en !!ltaan onder. verskillencte benar.1inge

bekond, eU;:. met ! n eie betekenj.s-nuansoring. Dle Engelse empi­ risme, die Franse rasionali!3me en die Dui tso . Aufklal"ung 3) ''lord gewoonlik almal. onder die naam Rasion~lismc saamg.cvat om die goestesrigting van die eerste helfte van ~.ie eeu aan te dui; ter"lyl in dio tweede helfte die vryverklaarde :t;latuurmcns deur

die Naturalisme die ,·FOg baan vir die revoluaie. By allo verskil 4)

tU8sen Rasionalisme en Naturalisme.is daar by albei die gemeen­ skapliko beginsel dat hulle lIin wezen revolutionair, lmmers

onhistorisch 1!.i jnH _{5),. dat hu:}. gcsamentlilt die. opste,nd teen aller}

~

gesag ten toppunt voer, en die soewerelniteitvan die rede tot ~

enigste gesag verl{.laar. Met Coctzee kan O:t;lS nietcrnin die yolgende

ondersl{.eiding tref: Ter1<fyl gedurende die vroec agtiende eou di0

II

opstand gegaan het veral teen die kerklikc en goo.sdlenst:i.ge gesag , gaan dit gcdurendc die tweede helfte daarvan veral teen die staat­ kundige grsag. Die eerste opstand wor<;i gedra dey.r d.1e rasionalis­ me veral van Voltaire en sy gcesgenotc, E:m d.ie tweede gC'inspirecr deur dio naturalisme van Rousseau en By volgelinge"

6).

In aie I. Groen van P~insterer: Ongcloof en Rev61utie, p.132.

2. Coetzee: Opvoedk. Teorie en Praktyk,dcur die Eouc, P.1S?, 3! Hocwel die n~am IIA1,Lfklarungll;. strong geneem, 'eintlik aan die

blooi tydperk vetn Frederik die Grote, 1?ltO-l790 ,gegee "<ford.

4~ S10n Coetzce: ~bid" ,pp.187-8. "

5.

'Watcrink,: Dc GeG9hicd. d9r PaeClE,gogiek_J p.€505.

6.

Coetzee ! ibid., p.18?'Cf. DUGgan: A Studentls Textbook in

tho Hist. of Educ' l

p.195.

255.

gees hlervan behandel ons dan in hierdie hoofstuk die vraagstuk van vryheid en gesag in die opvoeding soos deur die ras10nalisme gesien; om in die volgende by die standpunt van die naturalisme stil te staan.

(b) Wese van die Rasionalisme.

Reeds uit die name Rasionalisme en Auflclarung.blyk tn be­ sondere standpunt ten opsigte van gosag on vryheid. Willmann he:rinner nan die lett;erliko bott"lkonis van die naam Auflclarung, nl. dat uitdie geestelike hor1.son allerloi opvattinge, meninge en oQ.rd.ele ,,,,at slegs op tradis.io berus, yerdryf ''lord deur cUo lig van die ..rcdenering, die. voriStandelik-kri tieee betrogt:lng wa t die subjok vanuit sy ei~ standpunt instel oor alles wat bestaan. Van hierdie solfdenke "Topd nio aIleen ..t n intolloktuelo I maar ook

tn morple resultaat verwag: dit moet gOlyktydig mot diegebond~n­

hoid van die mons ook dte onmon(lighoid ophof, "laarin di9 tradi­ sic en die inst ollings va.n die yorlocto horn vasg0hou het. Hierdi0 pevryding en.solfstandigmaktng van dio tndividu is bcskou as die

voor-~'raard08 vir sy geluk 1). Volgo.ns H.89hmidt 80 IIPhllO$OPhiSChO\

I

lvorterbuchll _{2) moet- ons ondor AufkHirung verstaan die bevryding}

II

van die goeste van die c;lruk van oorgolEH",erde vooroordole en die vorsproiding van juisto, werklikhoidsgotrou.o en op die .rodo g?­ gronde il).sigto tl . Kant sOlf, die grootste vandio A't,:tfklarungs­ filosowo, intorprotoor Aufk.l.arung as HdiO uittrodo van dio nons uit .d,io onmondigheid "Tat hy nan homsolf to wyto hottl 3), on p~r

horn aan om dio mood te h6 om sy vorstand to gebruik. Uit hiordio intorprotasios blyk roods dat die mens horn tOl). onemal~ van allo tradisionole gosag wou vrymaak on dat hy oortu;l.g was dat hiordie~

vryheid horn aIle on sou toolag indiDn hy die moed sou he om sy.oie ratio He hoogsto gcsag to erken en alIos daaraan te ondert-..rerp.

1. Willmann : Didaktiek als Bildungslohro, p.233. 2. Schmidt ; Phil08ophisc};los Wortorbuch p.53.

3. Kant: 11erko IV, ed.Hartenstein, P.161. Aansohaal deur \'l1llmann ibid., p.232; Voetnoot.

90k uit die stamboom van ~ie Rasionali~me blyk dat dit In

k.in9.- van die v-erset teen. bestaal1~e gesag is. Willmann toon aan da t 1 v-Tanneer in die opyoeding de.ur die eeue I n be'lrleging inhoud­ loos of ui tgedien r·aak~ die no:rmale neiging tot opruiming van ou

waardelo~e oorblyfsels en sinlos~ tradisies st~rker opflik~er

en abnormale belangstel1ing geniet. Gewoonte en .tpaQ.-isie. word voor .die regbanf;: van die :redenorende verstanQ.- gedaaKI en vo1gens die maatstaf van die indivi~uele rede gemeet. In die sin w~s die Sofiste, Sokrates en die Stofsyne reeds rasionaliste 1). In di6 sin.het ook die Humanisme (kragtons eie begtnsel) en selfs die Horvorming (ondanks oie 9.cginscl) devr hul verset teon gesag en hul YilVer vtr die vryheio. van die. mens; dle terroin vir die

Ras~of1alisme. voorbere1. nDie Humanisme het die go.ddo:i.lke geRag in bcginsc.l ver~'TCrp en dio menslike in die plek daarv~n gestel; die Reformasio hot die )r,crklike gesag in beginsol yertlTerp en die gQddoli.ke in die plekdaarvan gostel. Maar die govolge van die twoe standpunte \lTa$ grotendoels dieAe:J-fde: dio mens het sy grens­ pal.o ui tget;rek en verskuif on oortree, en ten slott e het die Humani;;lties.e rigting die rede van die mona tot wet van 9.-1e 1e\tio verhaf; on alhoov-lel die Itefor.rID. torie~c.. rtgting di e Wet van God bly handhaaf het as. die \vet van die lowe, het baie sogenaamde :i;'.!'otcstante meegcga:an met die rede-aanbldding" 2) ~ .Dte Roalisme van di9 sewentiende .001.1 h.c.t .1.11stap verd9rg.cgaan; Bacon het die

gesag van, die god<.9.elllce Openbartng 0:9. die. gebied van die teolog~e

nog orken, maar op die terrein van die filosofie. ~19g!3 die mcns­ like rede. In. dte we.teneke.p on v-Tysbcgeel'te het.)1y yryhQid van llonke en ond.ersock gccts, en dUB die hoeks.teen. van dle ongelowige

~veten.sY-..ap gcle 3)~ Van hierdio strateg.1ese punt af 1",as dit vir 9.-ie Rasionali8I!1e van din agtlende eeu maklik om ook nog die laBste vesting van d.ie geloof Ran die Godsopcnbaring, dia godsdiens,

---~---I, 't'li.1lmanu : Di9.a~tik. als Bildungslehre) pp. 23.1-2.

2, Coetz.eo : Opvoedlcg. Teorie en Praktyk deur die Eeuc, p.17l.J..

3.

Sicmbo, Hfst.V) p.• 221.

f? torrr..enderhand binne te dring en .' n no. tuurlike godsdiens, los 'f

van die Openbaring, te pr8klameer.

Desc~rtes, die grondlegger van die rasionalistiese filosofie, het die 18.aste band o.an die godde:J.ike waa:r.heid. deurgehak, volledig tabula rasa gemaak.met alle gesag, hetsy van .A.ristoteles, hetsy van die Openbaring, en 'n eie filosofie de novo begin opbou ­

vanuit In nuwe uitgangspunt, name.lik;. tvTyfel in plaas van ge1oo:f l~.

Met 1;3acon het hy gcrsdeneer: If a man will begil) with certain­

. II

tics~ he shall end in doubts; but if ho will be content to pegin iv:i.th doubt s, he. shall end in certainti.es"

?).

Di 0 gooponbaard~

waarheid is oenvoudig in cHo 1>Tind gostr.ooi; hy. wou sy oie 1'laar­

hei~ sook, dour goon ander gosag goloi a~ did v~n sy oie rode

;se',,"s

nio. AlJos moos van nuuts af b01'rys liTOI'd, die mens se oio bost~.l.an.·

"

~

Ek dink,· daal'"'om is okll

- dis dio aorste sokorhoid wat hy vind.• f

II

Nic om die waarho~d.to vind nio, m~ar om dit to sook is dio taak van dio wotonskap~ volgcns LQssing so bokende ui.tspraak. in I1Na.t11an dol' "1oisoII. Di t, se. Kuypor, is 000.8 dio work van 'n dwe.as; i\'"at

dio kosbaro oeolrlng van. on8 goopenbaardo kon,nis moed.s'Vlill.1g

in

'n draaikolk gooi, ui t 'puro Ius om di t agtcrna self '''€.ler daarui t op te dui):. Dio rasionalis wou lie'l'1er sonder nogo ticndea van die waarhoid klaarkom, 0.$ om die lva.arhe.i.d nedorig en dankci1d .

uit Gods 4and to ontve.ng • . Hy wou dio 11Taarhold mot oie.hand, van

die boom van dle konnis pluk. Hy wou soos Go.d wees

3).

Daarmoe was die 1fetonskap. teruggesku.if tot prosies 1.vaar dio klassioko. he iueno bogin het, aaof Hy \'1e. t go so _. hot: _II Ek i I? die wcg en die waarhEdd on dic le,<\fo II 4) nooi t l;>cstaal1 hot .nio . . No.e, ()rgo:r:. d;1~

klan sioko hot nog eorlil\.. gos00k; di~ rasi,ona.liste hc.t ui t v~rand­ ~kap tc~:m die Chrlatendom die grootste wl?-arheld van. aIle tye vor1vcrp. H';llle ,<\fOU opsotlik hoicteno bly. Netl;lo08.;1m ortodokso sCvJonti(;ndo-oouso geleorde n& die ontdokklnge van Galilof gOvTcier 1, S'ien FalcKonborg : Ges yhicl;1to del' ncuoron Phiiosophie, p.73. 2, Bacon: Tl;1o Aclvanc'omont of Loarni::1g, I.v.S,

p.41.

3-. Kuypor : Scolaotica II, pp_12-15

4- Joh.

14:6.

.

het om deur 'n teleskoop te,kyk uit vrees dat dit die gesag van Aristoteles eou ondermyn l)~ so het die uiterste rasionaliste gev.reier om deur die teleskoop van die Skrif na die Gter van Bethlehem te kyk, uit vrees dat hulle meor sou weet e.s hul klas­

sieko holdene. Daarmee +s die teostelling tussen Christenc.om ,\ en Rasione.lisme kompleet.

De.armee is ook die ont\vikkeling in begineel 'iroltooi, wat

deur Paul Barth beskr:,,-we "lOrd: IIScdert die einde van die sestiende eeu ontstaan daar, al,longs, by aIle voorui tstrewende goeste van

Europa 'n r+gt.1ng, T.'lat daarop gcmik ia om alle konstruktiewe wet ensl,tappe, wa t op die lel'le betrekki.ng het, 'n nuwe grondslag te gee. .Hulle sou nie meer op di9 .tradisic of ui t die lig van

"

die O!)cnbaringll (lumen revelatum), maar uit die nl.'l.tuurlike 1.igll

I I ' .

(.lumen naturale), di t is ui t die mens like ver.stal)d, opgebou Hord!!. Dan verduidelik hy verder dat die natuur". wat yolgens die her­

" . #

ontwaakte. stofsynse filooofie sinon:item met <1:ie vorst,and" is.t

"

die bron van alle wetenskap sou wees, Belfs van <.lie wat volgens

tra~isionele beskouing op nonmiddellike goddelike Openbaringll,berus hot,. , In Hole reeks nnaturgemasze Wissenschaftenn het nou ont:­

staan. Die eerste en belangrikste ",as die nnatuurlike religiel l_,

die defsme, ~tat as hoofinhoud het die leerstukke l'lat dle Christen­ dom on Qlc kla8sieke heidendo~ gomconskap~ik besit, nl. God, on­ sterflikheid en,vergclding 2),- In natuur-re~e-godsdiens wat God

\'le1 as Skepper erken, maar nle as Ond~rhouer, en nog mindel" Christus as Verlosser nie. Daarnaas vind on8 die natuurlike etiek, natuurl

_f

ke vryheid in di,e ekonom,te, die i1atuurreg, wat In nuwe natuurlik-re~elil{e grondslag bied vir staatsleer, kerkleer en maf;'.tskappylecr, en eindolik In nnatuurlike pedagogiek". Gods- f

diens, wC'.t ons~ap, wysbegoerte, kuns, p..uisgesin, sta~t, maa tskappy" reg en moraal, alles is dus.losgeruk. Yan die gosag van God en

onafhanklik., vry, outonoom verklaar, uitsluitlik onder die gcsag I'. Sien Bavinck : Pa.edagogischc Beginsolen', p .33.

2. Barth: Gosch. del" Erziehung, pp.3

49-50.

va.n di e menalik.e recl..e.

Locke se ra.aiona.1isme en die erns waarmee hY,alles in die

god~dien6, ~t~.a.t en r:r.ae.tslt.app'y ,aan, d~~ vuurproef van die rede onder';verp het" het, Cii.rek aa:t;11eiding. gegee tot s~ep.tisiame, defame ,el"l vryde~kery inEngeland l}. In Fri?nkryk het Voltaire en sy.

en~iklopedi.ate die kons.ekw.cnsles met m<?edo~nlose log+k.a deur­ gevoer tot at erame en, rnatorialis~e, en II in, hul selfveraE?kerd~,

heid en ydelheid hulle self genoem die illuminati II (de verlig-II

tea) 11 2}.

SO'tie,l ui t die benaminge vir die vl;'oec agtiende-oeuse geestes­ rigting, as uit dle IIstamboomll de.arvan, ka,n ona 9-us reeda In

duidel+ke Qeel,d van die siniatere groncLgedagtea van die J;lasiona­ lisme vorm. Laat ona nQgeena die ~enrnerkend~ beginaela van die Aufk+arung uit die,pen van In gesaghebbende3} 9psom: nDie trotse

eelfvers.ckerdheid van die gees, ('-at hy hom nou van alle oorge­ lewerde knags~ap kan bevry en die lot, van 'die toekoms in sy eie hand kal). necm; die geloof in I n ononderbro~e ontvlik~eling tot vryheld; waardigheid en geluksaligheid,.van die menl?; die bewus­ syn va~ die groot verant1voordelikheid van h,1erdie vrye selfbe-, '

.s

paling; die moed om al die histori~gewordene aan kritiese toet­ sing deur die ve:rstand teondcrwerp, en st,aat en maatskappy,

ekonomie on reg, gc;>dsdiens en opvQoding nB. die begin,sels van die rede tc herbou; e,inde1ilt die verblydende, geloof aan .1 n soli­

dari tei t va,n a1.1o belange, In verbroedering van, die mensheid. op die gron9-slag van hierdie steeds ontwlkkclende intellektucle kul tuur".

Siedaar die outonome ,A.ufklarungsmens, 'vat goen, God of meester se gest;!g oor h9m erken nie, maar, sy lot in sy eie l;lande, het; trots op sy vryheid van die knegskap ';olat hy afgeskud het" op sy eiewaarde

1. Sien Adamson: The'Educational W'ritings of J'oh:t;1 Locl{e, p.9, Barth :, Gosch. der Erz." pp.354 :,- 374, . ' , .

, Duggan: A Studontls Textbook in t0e Rist. of Educ., p.195. 2. Coetzee : Opvoedltg. Teorie en Pralttyl{ deur'die Eeue, p.175.

3. Schmidt : Philosophisches Worterbuch,pp.53-4 •

cn solfbepaling; optimisties

1)

in sy gelo9.f aan sy e.+-e natuurlike goee.heirl (pelagiartisme), en ann die aJ,.!nag van sy qie verstand om hom tot steeds .h~Hr ontwikkeling .en ₁₁ intelloktuele Itul tuurll te_{. . . .} br:.ng (lntellektualiGme 2)) on daa.r~teur tot geluk (hedonisme) • .In sy \forele. '+-8 claar geen sonde n.1o;. die kwaa¢\. iEl 8logs In gebrek

aa~ 0.10 goeie, n:Lo ! n selfstandigE;) mag nie 3 )._. Al dip hi:;ltories­

gel'lord.enc is ui tgedien: godsdicns, sedelikheid, opvoeding , staat, maa t sk.appy en reg. t so.u slaa.fshc.td 'l'lOes. yir sy hoog"t"aardigeq .R9de 0[1 nog voar bulle gosag to buig! Inteendcel, hulle is tog

almc.l deur dle veratr'.no.. ui tgedinl{ 4); daarom het hy die. IImoedll om hul1e Etan ale ge val:}. die Redegod to onderwerp. en volgens sy voorslcri:fte te herc'-cep. Hy verwerp die geopenbe,a:r;de godsdiens en word. In vrydcnker of huldig In ne. tuurlike reliKic, die defsme, 9f ·'n. rasionalistiesc godsdiens ,.qat, volgcns Willmann 5) die

verstand tot bron van. die godsdienstlgc Ivaarhede verhef. Hy ver'tverp In scdeleer wat op godsdiens. go £rond i.s en huldig slegs

'.n

dougde1eer, eudaimonistieQ get.tnt, - Kant so leer van die ne. tuurlike onafhanklike mor~al 6). Di e rede l'i'ord vir hom die toetsstQen van die \V8.Etrheid, en die Heilige Slerif moet, om heilig te ''lees, met die merle van menslike gqcdvinding geykII word. Die

II .

inhoud van die Bybel moet a[-\ngepas Ii . vlord.: die Godheid. van

Chris-II

tus vlOrd goddelilchoi0., Sy offerdood voorbeeld.tge llefo.ebetoon, die sonde sHalchcid, .die bedcrf ol:}..volkomenheid, 9n .dle God van. die Openbaring ,-vor¢\. aan die God van die Natuur., aan die Onbe­ kcnde God gelyk

7).

~·1anr n~.a8 die IImECgvoL).e idee van di e na tu:urlike religi e IV[\. t

die m,ens ui t die ImcIling van die konfessionele geloof verhef ll

is daar 'n tl'leede mngvolle idee llTa t tr8.g om hom ui t die engte

~--~---1. ''1~te:rink : De GeschiJlfdenis der PD:edagogiok, p.6l3.

2 ~ Sien van Klinken : Een Dlagno 3e. van de Hcdend8.e.gse Schoolziel{.te,

p.19. . .

),! Barth : Gesch. der Erziehung, p.366.

4-

"Taterinlc:. ibid., p. ~:L4. . . . .

5.

tUllmann : Didaktik ale Bildungslehre, p.233.

b

~ 8i cn l'lillmann : i bld., p.234; Bavinclc : Hodendaagsehe Moraal, p.

27·

7.

Groen vanP~in8terer : Ongeloof en Revolutie, p.133.

v;a.n die absolutlstieae st.a!9-t te be'lry,. D.is elie idee van elie natuu,rrt;lg-. die :Ldee .qat. aIle, InenFle van nature g~lyk en dus van

nature vry i_s 1). '\'legdus l11et d~eHgocldellke ,reg van koninge II !

WeK met.. so!?iale. ongelykheid.! Ontbind die s08ie,le inste:),.)inge! Lewe die contra t 80cialll _{vIa t I n broederli~e gemenebes. van vrye, .}

'n -' . ' . . .. ­

gelyke individuev.Taarb,org.! .Lewe dleregte van di_e individu! Ver­ qreek dus. aIle histo:riese bande we.t die, gemecnskap tot '.n orga­ ni esc Keh.eel ver"j;)ind, splits <1:L e maats.kappy ,tot by die laaste o.ndeelp.ar.e_ .~toom., d.io indiyidu., I?n lym hul .dan weer kunsmatig aanmekaar met die wandenkbeeld van In redelike sosiale verdragI • ~ ,

-: dan sal. daJ3.r w~re solidari tei t, i-Iare IIverbroedering van die ffiensheidl l

, ware. vryheid wees!,

Ook die OpY~:)(ldil)g moet na die eise V8)1 clie rede I d. i. die na tuu.r omges.kep wo.rd. Die grondbegins.ol v~n diera:sionalisti esc of. unaturgemasze Padagogtk'l , se P~u+ Barth, is die.selfde alii by die natuurl~ke gods.<uens, - e1:;ie1>;" - ekonomie en natuurreg; n1.

nde.s Prinztp,. C4?sz das Naturliche auch das Vernunftige sci, und umgekchrt, dasz das wirklich Vernunftige naturlich, zi:langlos sein miis~o II 2). Die dQe:),. moet '\"e.os om die, jongmens te leer om

die juk van dogmat~sme, vQoroordeel engesag af to skud en die moe<l te he 9m ey rede te volga Die tug moet In vrywillige on­ der"lerping v-an diebegQertes aan die rede we9s J INaarby ! n beroep

op cUe cor 9n ,skaamte van die ktnct die pIck van dwang en geweld moot. inno0J.l1., .,,,ant 1Ielia mens is vir die mons iets heiligs11. Hier­

die 't'Toor<;i van Seneca h·:;rloof weer en v.Jord ook op die kind toe­ gepas

3).

(c) Kritieso Samevatting

Die Rasiona1isme het gehoop om clie vpyheid van die mens te)

1. Barth~ Gesch. der Erziohung,

pp.3es-.9.

Op die ide'e van die natuurreg en_sy ~onBekwonsies vir staat en maatskappy oal

ono in dio vQ:),.ge{ldo l;lOOfstuk, Die Naturalisme n, dieper ingaan.

2. Barth: ibid., p.464. II

3.

Barth: ibid., p.410.

verseker deur hom van aIle aan God ontleendel. h1stor1es-geworde

gE:laag in a,taat, maa:\i.skaJ:JJ:JY ~n godsdlens - op elke lewensterrein ­ te 9ptpef, ~n op elke gebied. dle menslike verstand as enigste, soe't'lere1ne gesag te kroo,n. .H.ulle het egter ~lle gesag vir tirar..­ rl1,e aangesie,n, en e:J-kG pand ,aan r;Hc ~!f,:Jr19de vir knegaltap, met die gevolg, dat d~e vryhe)d Nat. h1,l11e Vert-lag het in die radikaal­ st.e,.pandcloQsheid ontaard het -vrat op sigself i'leer die ergste s:L!3-w9rny, is. Duggan topn terog aan, dat die mens in ay ui terste

1ndivid1,l..a.lis~e nieongestraf s08+a,lelnstellings kan vern1etig, en hom van hulle kan iaolecr n1e; hullo moet weI by verandorendB omstandighedc ,aangepaswo~<;l omdi~ mens like. gees nie te onderdruk nie., 'llbut the ,~djuAtment must l"'esult from the. a,etian of, the

geno,ral, rea,£I ,on , no.t 9t' the ,purely individual reasonII 1). \va t

moer ,ls" by aIle aanpaasing moot in die le.S:'.sto instansie die band. ae.n die gcsag v8.n, God ten aIle kost,o, behou, word; want wiG hom ~Toor God vorneder verhoog homself, I!laar om voor In bloot mensIlko gesag to s:wig is 'lI'lare knegskap.

Heel gou het dan ook &,1 goblyk. dat dio "illuminatiII die

wanpraktykc v,an kerk en s taa t aangeval het, nie ui t besorgdheid oor die ond.ordruktc k,1asse "en die "regte yan dle, mens" n10, maar bl.oot om dio ari~tol5:.ra,sic van die bIped deur 1 n aristokrasic van

die lntell,ek to vervang ,2). pie kneg ll _{hotslegs van baas} ver-I!

i"issel~ die boloofdc vryllOi,d was 'n ydele dro9m.

, Oolt ,op. 1 n ande:r VlY,SC '«[,as, die heersk~ppy van die rede goen

yryheldsparao,ys ,nio. Verstan,d sond9r gC~TQel skep In koue, ge­

.

V.oollos o vlese,cn le~, ,tot, fprmltl.iame., Di t, ,SO Duggan, is presi~ s wat in die hoer krlnge op dio vaBtcland gebeur hot. D1e adel­ like jO,ngmens is gele.or OP,1 sy mel1i,nge lIverstandigU ui t to sprce:k,

om ,sy ,hartstogtc .te me.tig, om hom ,a.an die godsdiens,t.1ge en aosialc eise van 'n kunsmatlge sameleNing aan te pas, al staan hy skcpties

______________---.______________________________________________

~----~I

..---­

1. Duggan

A

Studentls Textbook in the Hist. of Educ" p.197~ 2. Duggan ibid~ I p: 196~ ,

:t. eenoop hul~_e) en 9m a;Lle ui tinge va,.n na tl,mrlikheio. as vulger en irra,sioneel te vermy., D\l,a het die Verligting \.,e~nig gedoen om fO!'l'lle.llsme )).i t, dle. le:we :van ~l,ie agtiende ,e~:m te, verban; Die de.nsmeester moes alles watspOl)taan en natuurlllt. \'laS, i,n die kinder

1 EnvG, met l"lOr,t,e.l en tak, uitr()ei.~ By ,die, godsc.icn,stigeen skool­

for!j1aIismo \i'laarteen (lie ,Puri teine on die J?Hitist,e hulle vorset het I :pet dus nog cUo sosio.le form~li8me van ~ie aristokrasie

gekom,. Di t is dan ook geel). 1"londor dat RousscGLU se II Terug no.

die na tl.mr! It met blyctskap verN'elkom is nie 1).

2,. \TOHN LOCKE (16:22-1704).

~D,) Vryheid en Gesag in sy Fi1osofie.

Ho.c~."el John Locke geon radikalo rasiona118 was nio, maar in sy persoonlike lewe nog, Chr,ist en gebly het, wa t die Openbaring neoit self ver",el~p het nie" maar <lit solfs in. In. goskrif .. IIDie

Redelikh~id vE;trL die Cl1riste,ndo,m1l vepdec1.ig het" kan.hy.nogtans mot reg die "profeet van die. Rasionalisme II en ,'individualisme,

die yoorloper, van die defsme) slteptisisme on vrydenkery, cen van die v,oor.aanstaande formu:Leerdors van, dle natuurreg, en deur sy tabUla rasa-teoric, In invloodryke ~ov9rderaar van die natuurlike et iek genoem ':lora, - a.lmal e..gtionde-ocuso rigtings \,,0. t die god­

d91,iko ge8E;tg verwerp en, die vryheid. van, die mensl~ke rede

(=na t:uur) yerlc.oncl.ig het. Di t hoef ons dl~S ook n1e t e verwonder niodat Adamson, I."annecr hy ,no. d.ie bloei tydpork van die

Auf-the master ideas of

'11 . ,

this Age of Rea.son Ivere. those of Locke, as interpreted by the French Ra:~.ional18tsll 2).

Een yan ,die grondgedagte8, van L.ocke so lI~ss?-y concerning Human Understa.nding". is dieonvoor't<Ta,.ardelik.e verwQrping van die gesag van dogmatiemo, en dle,eis van sclfstandige, vrye ondersoek deur die eie rod,e. "After all the greatost reverence is due to

---,---­

1. Duggan _{A !-"ltudent-} I s Textbook l'n the Hist _. of Edu'_{c. ,}'pp'_•197_{- 0 .}co4

2. Adamson _{Tho educational \'Iri tings of John Locke" p.ll.}

tr\lth; and ••• perhap9 we should make greater progress in the dis­ covery of rational an_u. contemplati ve knovlledge J if we sought it

in the fountain and maete,use ra.ther of our own thoughts than other ments to find ; t ••• So much as we ourselves consider and cOII1prehel').d, of trutJ;l andreason, so much we possess of real and true knDlil.edge II 1). Tel'cg mcrk Ad.e.mson op: Locke is he~e ass ert­

'II .

ing t~e sufficiency, of ~eason for the discovery of truth, and the obJ,.igatton of eacl}. individue,l mind to employ reason for that

purpose, two prinCiples, rationalism and individualism, .which made great play in the life of th,c eighteenth century ••• Locke thus became the. pro_phct of rationalismll _{2 )"}

WeI ken Locke naas die rede as bron van ons l;tennis ook aan 9,ie Openba;r-ing In beskoie plckkie toe. AIle sake, sa hy, waar­

oor die rode gladniQ kan oordeel of geen sekerheid kan gee nie, is IIbokant die rede,lI, val op die gebied van die openbaring, en moet in die geloof aanvaar word, bv. die OP8t~nding uit dio dood; waar diorede, .darentecn sekerheid kan geo" bv. ton opsigte van

die beotaaI), van God, daar is _di9 gebied van die 're,de, en moet 0))

die gosag.van die rede self aanvaar word. En w91 vind hy In ver­ soening tU8sen die gesng. van d,ie geloof en die vryhetd van die rede deur beide geloof, en rede, ui t God" die Fontein van die

kennlo

3)_

oaf te 10i, maar dle vorsoening io slego skynbaar. Fei t­ lik handhap,f hy nog dieselfde duallsmo tU8sen teologie 9n filo­ flof_ie as Bacon

4).

,i'lel wou hy die natuurfilosO,fie nie van die metafisikp. skel n+e, omdat ono ons konnis dc'"'.arvp.n ui t beide rede en openbRring put; weI wou hy asn die geeotelike dinge (,"at ons deur die Opcnbaring van aie Skrif ken) In ereple~ inruim naas die materiQlc dingo (wat ons dour die rede ken) - In standpunt, oa Adamson. _{• II} scarcely to be expected from one of the leaders in_'

It Locke: An E$say eonoerning HI,lman, Understanding,

'1.4.?3.

2, AdaII100n : The educational Writingo of'John Locke, p.9

-:, Locl,:c : lbtd., iv.18.7,9 & 10, pp.587-S. Sien ibid.,iv.ll.l,p.

536.

modern 8cienMof'ic thought 11, :!.J; N'el. hot hy gegJ.o datons filo­

sof,te lam en gebre1L~ig ,sou we~s, uw1thou:t the notion e.nd allowance ,of spirit,~I, om.,,=-at di t dan lithe c~mtemplatl0.n of.t~e mOE?t. excellent and pO'tverful part of t~e creationll sou uitlaat 2) •. Nogtans ,kan ons m~t reg op sy wy9begeerte die stempel, Rasionallsties ll _,

n

plaas.

, Hoewel. hy n.io gog-:J-.o het da,t die natuurweton~kappo self­ standig l!l verk.laring van dio heelal kon gee 1).le I staan hy nie­

.temi.n,baie simpatiek. teenoor Des,ce.rtqs" Boyl,e, en such writers

II

as have emplOyed themsclv,cs in r:1aking rational oxperiments and observation,s" (rather) the.n in starting, barely sP9cul.a t.i vo sys­ tems; en praat hy.met die hoqgsto lof van "the incomparable Mr. Newton II se ,bydrae ,doup c.io wiskunde, tot In b9ter begrip van

II dio .onbegryplike heelal" 3). (3y vletenskapsleer hel dus sterk

oor na, die rasionalistlese kant.

Solfe; sy godsdienslcer :j.srasionalisties. Hy wil die Opon­ baring ,nog nie opoyokuif nie, mae.r maak die Openbaring tog onder­ geskik aan die rede., Wf;ttter dingo openbaringe van God is, moet die rede solf bepaall:f.). i'latel"'ink besl\lit de.n ook tereg.dc'lt 1).i erd.ie OpenbEt.ring geon geldighcid het 'trir dte denke nic; IIdaar­

voor is relig~e slechts waar inzooyerze beg:repon 1toTordt of te begri.tgen is II. SO het Locko dio bafmbrekor vir die sogene.amde

IIrasione19 Christendom!! geword, ,If.ID.t op sy be1).rt 't-FCer die weg ge­

be.an hot vir di {) defsme en clie vrydenkery

5).

By.sielkunde IIshook itself free from metaphyoic,", 6). In diellE~aayll 19, <1i t reeds die rede WE'.. t d,ie ereplek kry-. Die be­

goertes moet a~n die rode onderwerp word o~d£~~ hulle d~ing om

die If.1il te behoers 7). Die govool is blykbaar slogs tn aElnhangsel It Ad..':tmson ! Th9,educ.1vr~,tlng~ _{Of J,Loc1;te , Vootnoot; p.159.}

2, Locke: Somo Thoughts conc9rniJ;1g Education, par. 190, p,159.

3"

Lpcke : ibid. J 'pa:rr. 193 J 19

4

"pp.162-3,

~ L~cko : EosRy,.iv.lS.lO, p.5SS.

5.~ 1'interink : Do, Gos9h•. dar Pao9.c'l.gogiek, p.771. Adamson: ibid., Voetnoot, p.159.

7. Locko : EOEJf>.y, 11. 21. 33 & l~7, pp.177, le~4.

266:

va,n die _de!1k~~ by •.n9.espair ~s the thought '.)f the un~ttainable­

ness of' any gooo." 1). In die., "Conduct:! ~e, Locke egter onomwonde die primaat van, die rede. neer. Dis ,die v91"'stanq. .:t'la,.t die. deurslag gee in ,al ons he.ndelinge. , liThe wi+~it$elfJ how apsoll.lte and

uncont!,:,ollablesoever. it may be ttI0ught J. n~ver fai:j.s in its

obod.ionce, to the d.ictatOR of .the understanding" 2). Vir ver­

beelding en kunsgovocl :j.s daar in Locke se intellcktualistiese siolkunde geon pIck nie.

Ook sy, konleor is dour .sowel, Descart.e,s so r.as,ionalisme as deur ,d+e aonsu,alisme b.e~nvJ.,oed 3). Die tabula ras.a of "whi to pa.per, void of all characters II 4)J moes immers nio. aIleen dcur lIS onsGtsie II boskrywe WOJ:'d nie J .maj:l.r oOk deur rofleksiell , (ii.o

II

denke, die rede. Selfa ,die bestaan van GoCi het Loclce aanvaar omd.at die filelJ.slike verstand d+t uitdink

5).

Die rode word so almagtig dat, tenspyte,van Locke se persoonl~ke ge.1pof in di~

geoper-b.!;tarde godsd.tens ~ die beg,insels v.!;tn d~c IIEssayll, in die woorde van Adamson, 'n hoofoorsaak was yan dio latere Engelse dofsm.o on van d,iO houding teenoornall assertions of t,ho supor­ na tural" , wa t die J;i'ranse donke s.og.ert Lock,e. se bo,,,ondoraar on

(iissip(.!l, Voltai.r~, gekenmerk het. Inderd_aad, Locko f;!e besproking van die k,onnisvraagstuk lei, ,dirok tot okeptisisIDe

6).

Hy beveel dan ook saa.m met Descartes aan da t die waar,heidsoeker in t'tV'yfel moet begin, upu,t himself w:tlolly into. (a) state of ignol"'ance in referonQe, to that question; and throwing wholly by all his former notions,. and,the opinions of others, exam.tDo, w.tth a perfect

indiffer~ncy, the question in, its source ••• " 7). Selfs die

teoriee yan die medici moe,t q.our (iie medieso student verwerp 'tiord as principlcs of tho dogmatists", en hy moet begin dour die

..

1. Locke: Eooay, ii.29:1i,p.163~ 2, Locke: Conduyt, par.l,P11S:j..

~'t' Waterink : pe. Gef;!ch! <;lc:r PaE,)dagogiek, p·770.

~ Lo~ke! Essay, ii.:j..2, P.5~.

~, Locke: Essay!iy.l.1.l.p.539" .

b. Adamson: The cduc. writings of J.Locke, p.9.

7.

Locke: Condu.ct, par.35~pp.246-7.

natuuX' se~.f tE? ra.ag.p1eeg!,S,e,.ln aanmatigende (em Locke se ele 'veqrd t e geprulls:) Y~rwerplng van d',e gesag van dl e "T~tenskap1

dle geskle.denls, dle kerlt,leerI, ans., tetda,t ,dle, ind.ivldu pe:rseen~

11k a],lo!3 aan die teets,van sy t;)lepnfel1bare. ;rede onde:rwe~ het, rpoot nqodvlOndlg, tet s~l:.eptls~sme" lndiyld.uallsmo en die entblndlng va.n dl0,E!9moJlt van <;l10 samolowlng,1el.

, LQ.cke se e~lok, ten ops,::i..g,to va.n die vraagstukke van die' grondvan dio..,sedeJl~o on ,d19, al3.,rd vandle mo~ell1t9 natuur, ly oek aan 1 n dual~,smo tussen OpQnbaring on rpd,e. EnersY,ds ls die

groet boglnsel van, diO, ~oug da~d.ie. mons sy begeortos aan sy rod..e moot· en~o.rwo;t:'p 1);, andorsyds ls s odollkhoid op godsdlons

gob~seor 2) - h09wel Lecke hlor In bloto dors,tlese Opporwoso­ goloof formuleor. Le9ko, solf hot neg goglo dat die mons In bo­ dorwo nat\lu:r, pos,l t 3), dat sodollke bogrippe. dUB nio aangobore le.nio, rp.a.w. dat hy by sy goboorte ook sodolik In tabula rasa ls. Sy velgelingo hot egt er hoel gou dl,o v.olgordc omgekoer en gorodonoer: as dl0 mons sedollk ~ n tabula rasa 18, "dan ,kan ook dle ~waad nlQ aangobero ,woos nl0, ~us 113 dl0 monR van natur~

good. So hot Lecko ::re tabu~a ras~.-toorle, op sedoliko geblod

oorgodra., ,die verderllko .invlood yan dle natuurlll:r.o otlok vorstork. By staatsleor, wat V'olgE;lns ,Barth 4-) stork lnvlood ,op die

Amorlkaanso.Onafpandlllr..holdsv9rklarlng (1776) on dio Fre.nso Verklarlng van Monsorpgto,

(1791)

ultgeeofen hot, berus epdle natu\lrrog., Hy b;rook wog,van dl0 t90kratie~0 gosag, kon aan dle lndivldu natuurregto teo, by name vr:yhoid on gelykheld, on op hlordle ne. tuurrogto grand. hy I n puu::r-~,onsll}l:.e, na tu:urlike gosag

ju1s om hulle te boskcrm -, dl0 gosag van diD H contra.t secial".

Daarmeo ,ls bOlg.e gos~g on vryhoid ult. d~o mpn~+ike natuur afgoloi, dio fondament vlr dio westorso domokrasle gola, en die deur vlr

,

..

1, Locko Seme, Thoug~t8', pa::r~

33

~ p. 2S " 2, Loc1f.o lbid., par. 136, p.l05., .

3 ••

Locke lbid., par. 90, p.71; on Essay, par.i.3.9, pp.30-1.

clie

natuurregtelike vryheidsbeginse:l.- in die staat, die maatskappy,

gedsdl~ms en ender"{"lYs wyd eepg~ste:).. •

. By hele pede.gogiek, tenslette, is Inpleid.ee~. vir die epper­ mag van die rede. Hy sluit sySeme Theugl1ts certge;r.'ning Educa­

\I

ti enll ,af met die he.op o.at d1.t die.ouerfl met, die buitengewene

moed m~g bosiel _II that they dare v~nturo. .t9 c.onsult t.l'"!.cir ewn reasen.,. in the oiucatien ef thoir Children, rather than i'lhel:)..y to. rely upen 91d customII I). . In ct~c deol. van di c. epveeding, die

monsbo'skeuing J motedQ, .inheud, .t~K, deurgae.ns ie ?-i t:iio rode,

dio gesende verstand, w-at die dours.lag moot gool. - sems In al to .nugterc keudbleodigo vorstand, we. t gevee:).. on verbeolding, on vepal d.ie nuttelese IIpe.etic voin" vT.il smeel;'. Juis .dour sy pure realisme en pure utili t,;e.risme,

as

Watorink, is piordie podagegiok lIinutiQl.en.enrecel112). In bosendor hot Lecko so tabula rasa­ t.e.erio, voral teQ Cii t later mot dio filantrepioso gosindhoid ge- . paard gegaan hot l by sy.velgolingo tet 'n r.asienalistioso geleef in dio almag. van die .epveeding gelei. H If all mon e.re initially

equal (ene tabula rasa is like all the ethers) 5. no. subs Qquent

differences are due selely to. .cxperi.once, then educatien, a bone­ ficent ferm ef exporienc9, is capablo ef unlimited !cferm in these submitted to. itIl

_3),

_{so. fermuleer A9.amsen. hiQrdie geleef.}

So. hot Lecke in sy 1;101e filesefi.e Tj,TeggobroQk, ef die fenda­ mont gole vir wogbraak, van die bestaando go sag, en dcurgaans

5

dio . tl"oen,Pcstyging van die .mens se outeneme redo bowerkstellig, ef veerberci •. Waar hy neg ann di.o Openbaring gQsag tecken, in die gedsdions, die etick on die ..natl.lurfilesofie, is die dunligm'J so in diQ oeg lepond, 0rt sy slmpatie .so stork aan die kant van die r.o.do, dat sy (~i.is6ipcls niks moor as konsokYJ'ont irTaS too hullo die laasto reste van 'n ertodekse Openbaringsgoleof eerbeord ge­

1. Loeke ; Seme Thoughts, par. 216 J p.1"79.. .

2. Watorink : Dc Gosch. dor Paodagegick, p.773. 3. Ada.msen : Tho oduc. writings of J.Locko, p.ll.

gooi het en ge~m s,nd.er gode voor die aangesig van hul Rede-god geG.uld het nie.

Alle gesag is. d1.J.1;l LQc.ke in die. laaste in/?tansie in die

menslike r.e.de Kesc:T.('·" Hoe staan. di t nou met die v;ryheld.? Poli­ tieky eD maat'skaplike vryhoid borus op die natuu;rrog va!l die _{, .}

-, . - -

.

indi vidu - t n natuun:ot V.]'a to.eur die redo ingege.e ;1s. - en bes taan daartn da t ..olko tn<'iJ,',C"idu allos. mag doen wa.t ni.o.mand 8.nde;rs a~n

lowo, gosondhoid~ v:::,yhoid. of qesl ttings skade. a~ndoen ):)i.o 1)", Dis dus In vryheid pinno die g9sa~val:) die rode. Die vraag na sedplikQ yrybeid boantwoord Locke asvQIg: Ii In this then consists' ' . . , frecdom~ viz. in our being ~bIc to act~ or not. to act, according as '(>Ie st;.all chao:;3e 0r willII • Dwang is allos wat hier¢tiQ vryheid

wegneem. IIW.horover. restraint comes to check that powe;r, or

compulsion takes away ,that i~differency of ~bility on either side to,act, or to forbear acting,there liberty, and our notion of it, pre8e~tly ceasesIi 2). Die 'vil word egter aangedryf. deur die

begeorte ..- II the uncasine/?s of desire II - in die strmve na geluk 3);

dus bestaan die vryheid, va,n die mens daarin da t hy 8y begeertes aan sy .oordeel~ sy reCte, ka1).. onderwerp

It).

Ook hier het ons dus _,

In vryheid binne. die gesagyan die rode, :Maar hierdie onder­ werping aan die eie oordeel, /?O stel Locke ons gerus, is geen beperking ,van ons vryhe;1d nie. AS,dit vryheid is om jou a~n die oordeel. van jou rede, "Tat .iou van verkeerde keuses ~!09rhou; te

onttrclt~ dan, is die .ctWa0Fl ~n dio, malm9ns die e.nigsto vrymanno

5}.

So trag Locke om gesag on vryhoid to vorsoon dour, beid,e uit die mons like na tuu,r on .,di 0 individue.1c rodo lilf to ,101. I,(laarblyklik vorondorstol hiordio op.tiI!listioseg~loof i1).. dio .1ndivi<;lucle red,o oak d:to golo.of' :1-n dio natuurlike gocdheid. van.d;ie mens. Toe een­ maal dio gesag van In objektiewe sodowet onderrnyn en aan Clio

.

.

. .

1, Sien Barth :. Gesch. c?or Erzic'.Q.ung, p, 390•..

2, L091t.o Essay, ii,21,27.en lO,pp.174, 167. 3., Locke ibid!, ii!21,33 en.~1?pp.177, 191.

Locke ibid., ii.21.47, p.lg~.

5.

Locke ibid., ii.21.50, p.lg6.

270. 4

sup,jektiewe oo:rdeel van die inc_,iv~o,u prysgegee was, het indi vi-::. Q.ualimne gebotvier en ,wa~ die 'a.amwa.l. ,teen p,anctelooahe~d deu;rge­ v;reet. Inq,ie ploedige ultparsti.ng van die It''rs.nse Revolusie

het die tierende menigt~ ,nie gevl"a of hul in hl,lJ nV1"'yheidli mis13

ien

,dJ.o If1 ei.'l€! "gesondheid, vryheid of besi ttings 11 van ander skade

aandoon nio.

(b) Vryheid en Gesag in die Doel van die 0pvoeding,.

L.ocke se doelstellj.ng vir die opvoeding ha,ng ten nouste sas.m l!let twee teenstryslige beginsels: sy. rasionalistiese mens­ l;>oskouing en sy dissiplinerende neiginge. Die edelste kenmerk

_{. '}

_{. .} van dic mens is d~t hy ! n r,ed.elike wese is - aJ.,tans bestemd is

.om e,ep t,e, wees 1) ~ ?oewel hy, spot met die ui tdrukking: "Homo, animal rationale", seAdamson, nthQ phr,ase admirably expresses one of his,firmest convictionsI l _{2). DaQ,rom moet d,ie mens se}

geessogevorm word tot "Virtue, \lTisdom, Breeding and, LearningII

dat hy nt~s sal doen 1'Tat nie met die nwaardigheid en voortref­ :J,.ikhcid van In rcdelike wese," strook nie. Deug, die. belangrik~·te

van aIle. doelstelllngs, bcstaan in die onderyre;rping van die be­

ge~rte~ ~an die redo. _II The great principle and foundation of ell_{' " '} virt:ue and worth is plaoed in this, that a map is able to deny himself h.is own desires, cross his, own inclinations, and purely follow what rQason dlrects as best, though appetite lean the

other way11 ,

3).

Hier raak ons dte lew,ensa~r van Loc;:ke se opvoec

ing:

streng sedelike dissiplinering van die,opvoedeling, eel'S deur

o,nderwerping aan ]!.rn kl,lrsus in gewoontevorming deur die onderwy~lor,

wat langs,amerl1and vervang wor,d deur die ond,erwe:rping van sy be­ geertes aansy, eit) rode" tot~t. ons die :+ueaal van In vrye, ge­ dissiplinco:rde, streng morele, praktiQ8e, nugterc, byna koud­ bloedlgc

4),

rodolikc we8e bereik het. Daardeur sal In beginscl

It Locke: Conduct, par. 6, p.196. .

2, A,damson : The cduc. wri ting's of J. Loc;:ko, P.• ll.

3..

Locke : Some 'rhoughts, par. 33, p.28.

~ Waterink! De Gosch. del' Pacdagogiek, p.773.

in di~ }t:1,nd. ~nge1?l~nt wees 'tvat hom op die regte pac. sal hou, ook when you are not by".

1\

Loqke. be,o.Qg Q,U!3, streng sedelike c,isE:ip.line, 1;1iE1,?-llE?l!:m on.der toesig nie "l!laar '\Teral metd1.e. oOK op, d,i.e. l.§l.tere vryP9.id. Helaas is di t .' n ~g-humal1is.tiese, sedel~kheid; YJ.anrby die su.bJek,ti,ew~

rede die h.Qogste gesag ~s. Elders 1s, daar egter ook s:prake van godsdiens as gro1;1dslag van die kind e.e scdelikheid 1) - dus In objektievTe gcsag. Maar hoe,,,el Locke later 111 betroklik

orto-II ",

dokse" inhoud vir die godsdionsonderwys voorg~skry.f 2), is '''{a;t hy,. jli9r l1e~r;Le ,'n blote d9fsticsegeloof i1;1, In 'uonafhanklike Opperwese", sonder onige vermcl,ding selfs van Christus. Die

~ede het ook hier reed,S na eiemagtige b.eskikking met die inhoud van die Openbaring gewerlc. Die g'esag van so' n aan d. ie mens like rede,ondergeakikte god,is nie dio aoewercine gesag van die God van die Openbaring niCe

Om die kind tot hiorC!.ie poraoonlllcheidsidoaal to !2.!:!!!,ken, Lqck,e, aan die onderwyscr enersyds bui te,ngoWoon sterk gesag to~.. 8y :taak. isimmera Hto fashi0lJ:. the Qapriage, ~nd

f.2.r1!l

the m:tnd;

to settle tn his pupil good ~~, and the p~~nc:tples of virtue, and wisdom; to give hiIJ:, by little and little., a view of man}tind; and work him into a love and imitation of w'hat . . . . . . • ' t ~" is, excellent anq.

prai~e"'o~thy,; and in the prosecution of i t ~ to gtts, him vigour,

~.~tivity" arld indl.<stry': 3). fIy skry,:t dioge't'lo.ontes as't warc van bu;tte af op ,die ,,'t'li t papieru • Maar sy gcsag word tog ander­ sydsdcu:r die vryheid van die k,-ndernatuur paal en perk geBtel. By allo vorI!ling moet hy on.thou ,dat hy nie die temperam,ent on ae,nleg kan vervo~m nie., IIGod has stamped Qer.tain ch.aracter,a upon menl _{8 milJ,ds, which, like their .shapes ~ may p.erhaps. be a}

little mcndE1d,. but, can hardly be totally altered and transformed into the cont raryll. DI?arom moet hy elke individu se na:ural

II

1, Locke ThougDts, i36~ p.i05. 2. Locke ibid., 157, p.120.

3. Locke ibid.,

94,

pp.75-6. 'Onderstreping deur my.

ge.nius and.constltution.tI

, sy besondere .aapd, aanlegJ vermoe en

~noJ'akhede. bestud.eer om. te sie].1 of hy weI ~ word.wat hy graag

ill.

word. Il1 pai~..g~vall.~ k~n. 011B. nik,s maer bereik as. II to make

t.he best of wh~t nat_llre .h.a.a g.ivenl l

• . Wat teen,sy aa(tl,eg oP. ~pm ~a:ng~pl~.ist.erwora_ "will a. t b,ost sit but untOl\[ar<l:ly; a.nd, h.ave a.lwe.ys hanging ,to it. the 1.mgracofulness of cO,nstr?-~n.t an!i affec­ ta tiona. l) • . tlEach man I s mind. h~s some, peculiarity., as well a.s

his face, that distinguishes him from all others; and tpere are possi,bly searce two. chiJ,dren who can be yonducte9- by ex?-ctly the same metpo.<l:" .2). .Hierdie. 9rkenning van die Y'ers)teidenheid van aangebore aard en, aanl.e~ deur t.ocke vorm In verra.ssende tee ... stelling tot sy tabula rasa-teorie. Boyd se l~ommentaar hierop is dan ook: Here Locke states quite explicitly and practically

II

for. the. firs~ time the principle. of educational individualism. which has begn th~ watchword. of ~ll progress in educat.ion from his day to ours ll

_3).

Enersyds dUB byna onbeperkte gesag am die kin-fl. t.e vorm deur ge'toToontes in te plant en ..sy sedel? te dissipli­ neer; a.ndersydl?die toenstrydige beginsel van individualisme J selfbepaling, vryhei~~ Die proses begin mot.die eerste om met die t'''leed.e te..ein..dig. Die gesag van die opvoeder, hoc skynbaar outonpom opk aanvanklik om dieH,,,i t papierll _{n~. willekeur te be­}

skryvreJ word tog deur die kinderna tuur beperk, en moet so. gou as

moontlik plek m,aak vir die gesag van die lcind Be e ie rede. Die opvoeder so gesag is dUB Blegs In tydplike hulpmiddel om die op­ voedeling t9t die hoofdoel, vryheid te bring - deur dissipline tot 'lryheid.

Naaa dj.o d1oo.iplinering Van die seo.os in di9 IIThoughtsll. vind on/? in die Conduct II 1 n Pl'ITe sterk plci~09i vir

disaipll-II .

nering van die intellek. Booe op die gebiocl van die sedelike

die redo die hoogste gesag ia, so is ook op intellektuele torre1n, 1, Locke: Thoughts, 66,p.4~.

2, Locke: ibid., 216, p,179,

~. Boyd: From Locke to Montesoori, p.26.

vir tU~. beoor(ieli.ng v~n waar en oni'laa;r, diE3 nnatuurlike reden die

to~t8eteen 1) • Dan moet (tic, . reQ.e egter gedise lpline.erd wees,

d. 'tv. s. dj,t mg et vry wees -.vry.vanvoo~oorde.1e, ae.nma:tiging en

(~l.1eelJ.gheid va,n hu.11e we. tops etlik. all~ kontak met andepsdenkendes vet:'n!Y.L ~n..IJWl1o) <:lan.ton ou.-t.to. themaelves a Ii ttle:· GoaJ;wn in the intelle~tual world.I,1 asof ~ar.alle0D-. die .s.on skyn ,2).: vry van. een­ sydige. vnorliefde yip ~e!). vflk,. vry.van slaafse .onderwQrplng aan die openbare mcning as "vox populi I . .vo:l,C Dei" enersyds~. of ool;t

trotse verwerping van die algemoen~aa.nvaarde anderayd.s;. vry van d.ie, kr;i t,iel,c),qs.e ge;:L09f .in die gcsag van boek?, of onnadenkende napratery van ander - want dis slegs Hsecond-.he.nd or implicit knowledge II

3).

II Such bprro\-led. wealth, like fairy m0rtey, though

1:

t. '\;lere. gold in the hand from i'1hich he received it,. will be but leaves and. dust when it comes to use II

4-).

\T!;'y moet die intellek

ook. wees van d~e tiranni~ van die hartatogte, liefde en toorn, ypees en smart, w~t. die vcrstand. belot om hom :to rig waarop en wan-neer,

Jw

wil 5); vry ook van die dwang van denkgewoontes en dogrpas wat hy deur, die indoktrinasie. van sy opvoeders ingedrit:k het. Dis die fundamente.le plig wat elke mens aa:r:t homsolf ver­

skuld~gis.om hierdie dwang af to skud deur die vryheid van (1.ie .denke ~ lIa, vigour of mind able to contest the empire of habit, and look into its own principles n

6).

D.ie bater om in twyfel en onkundeop to grop;i as om uit die staanspoor peeds kla~r ge­ komprommltteerd te wees

7).

In twee.dinge bestaan daardiO intol­ lektuele vpyheid \-fa t noodsaaklik is vir. clke redcllke wese, nl •.

(1)

an equal indifferelJ.cy for all truth, and (2) in tho examina­ tion of our prineiples" and not rec9ivingany fo t' s.u,ch, n.or buil­

ding on them, till wo are t'ully convince<l as J:'fltional creatures

1, Lockp 2. Lockp ), Locke i..j.f Locke

5,

Lock,e

6.

Locke

7.

Locke

274-.

of their solitti ty1 truth ancl certainty ll 1). H:+erdie vrymaking

van d1.G rede tot die onbevoordeeldheid er...onbevang.enheid. van ., n

ope gemoed i~ die. belangrlkste beginsel waaraan die jeug hulle reeds uin. their tena.el" years!! moet leer onder";\Terp. IIThis, ~nd

this, only, i!:1 ,Tt/ell prin,cipllng~ and not the instilling a reverence

~nd yen~ration.for certain dogmas under the speoious title of princ ip.leen. 2).

Hierdic +ntellektue:J.e .v.ryhAid we.t ons tot die. l-raal'heid moet lei, kom,nie vQ..nself nie, maar <Lcur 'n +angdurige proscs van

dise.iplin~ri!).g, gew'oont evorm.ing ,arbeid,. o9fcning in die rede­

nee,r~u:t;ls - due deu.r onder't'/crping aan gesag. Ook hier is di t die gesag van die opvoeder wat allonge ve.1'''v:ang word deur die gesag :van die, .8i9 roo.e. .0011: hier is 8y gesag du~ slegs In tydellke hulpmiddel, to!'\-vyl vryheid dio hoofdoel is. Die opvoeder ka~

onmo,ontl.ik a1 die \vyshcid in die . wcreld aan sy lcerling gee. Hy k.a.n IDlia!' not die 9,eur 09pmaak, hom laat inloer, en die liefdo en 'tvaardering vip studie by hom opwek sodat hy' deur selfstudie late~. k,an bi.l1negaan, inc.ien hy die begeel"te claartoo. het. uA

gentleman that would pene:trato.deeperl must do i:t. by his own

gen.ius and industry afterwards; for nobody ove r •.• became eminent in any of the SCiences, by the discipline and constraint of a rna s t eX' II

3).

pie dissiplinori~g van die begcertes dour die rede moet dus lei totscde1ike vryheid; die dissiplinoring van die rede deur oefening ill juist9 redenering on <Leur a.ie beginscl van

n indiff.erency1,1 of onbevooroordecldheid, moet intellektuele vry­

heid ,wctlipborg. .D.ie vr~ag is nQu of hierdie disslplincring weI bestaanbaar is naas vryheid" en of di t llie ultoraard dwang op

a.ie 9Pvocde.1i.ng rnoebring nie. Hierdic vrflag bespreek ons in die volgende afdoling, waar die kwessle van formele diseipline

It Locke Conduct, 9ar.12, P!207. '2. Loclco ibid., 12, p;208.

a§ln die orde kqm 1). ,. J;ntussen ~1et ons t.ot die slotsoIl'! gekom dat die hoogste gesag v:ir Loc~,e,~ in, beide, die sede1;ike eIJ. die intel1ektuele, opVoe9:ingLdie Van 4ie, indivldue1e re,de is.. Wat is die impJ,i}.<asies, van sy intellektuele v:ryheid.deur

lIindlffer-By al:!.. e v>raardering vir, Locke se vc1~t;og teen, ,engheid en vooroordeel~ en sy p1.ei9-00i vir eerlikheid On onbeve.ngenht;3id teenoor intellektuole vraagstuk.ke~ mag oIJ.s ons oe n;ie sluit vir die feit da,t,ons aan hom d:l.e , ..herfil,enskim van lIneutraliteit" in d;ie ,\vet..enskap to danko het, vIat vandag nog groot .akares onder sy aaIJ.hangers tel nie. Hu]le weier om, te ~rken oat elke weta~­

slcap van ,die galoof as 'n aksioma ui tgaan - al is di took Des­ cartes so gOl!90f in die twyfel. ,Die Christelike v>letenskap ver­ kies net die vaste ultga.ngspunt van die goloof in die Qpenbaring bo, die vlankele gesag van die subjekticwe I hooscer ook verheerlik-.

te, mcnsli}.te rede. '''at die toorie van "twyfel en onkundell _betref,

hot L.ocke blykbaar ewemin as Montaigne 2) pesef hoe stork ~ie

kind, en solfs die jongmens%, se behooft9 aan veil:igheid, vastig~

heid en forme gesagsla.idtng ten opeigte van lewonsvraagstukko is. Die kind, seWator.ink

3),

ontvang slegs oortuiging deur hom aan andor s9 oortuiging te ondeM~erp•

.Looke beplei t dus iI:l El>Y opvoedingsdo,olstellings J 9P sodelike

en intellelctue:;Le torrein, vryheid deur <11e dissipline van g9sag ­ In id,eaa). waa.rv:oor claar veal te se is, mi ts .ons ontho:u d4t vry­ heid. a.ll~en maar In censydige doelstelli):lg v.orrn, en dat vryhoid

en gesag, teEm Locke se ,raaiona1istiese en ..natuurregtelike agter-, grond gasion, iets gans anders beteken as wat ons kan onderskrywo.

(c) Dio Metodo

In Locke se onderwysmetodo ,s.tae,n..daar twee moelll}.t versoen­ bare. beginsols lynrog teono.ormpkaar:, aangcnaamhcld On dissipline­ ring.. Enersyds is ay cis o,at die ond,e.I'i·rys aangenaam on maklik

..

'

1. Sien onder',

:t;.

284-7.

2. Sien bo, p. 206.

r.10et wees d:1.e. in die oog lopend.ste ken!l1.erk 'iran diE: II Tl:l,oughtsU ;

andersyd..,s staan Locl{e taarp.lik algemeen be}c.end as die vader van

cUe formele d18F.l~pline 1). In, dte grona beteken dit 'n tee­ stelling tusGen vryheid en gesag, want die teorie van,die for­ J!lele dil~lS ipline seer dat sekere di8sip~.inerencte vakke een­ voudig vir clke l{ind noodsaakl+k is om sy _IIvermo~nsll _{, .} van. gehcue en verstand to ooren afgesien Van sy bosondere aard en aanleg, belangstelling of lewonsdoel 2).

Die ,metode moet aa,ngenaam en maklik '\,vees vir die kind, nas grateful and agreeable as possiblc ll

3.).

_{Dit is die grondcis van}

Loclce se 0l)9.9:t;'wysmetode in die II Thoughts It. l'ihilst they are

II ' .

l.earning .••• J they arc to, be kept in good humour, ,and everything

made £flsy to them, and,as .21easant as poseible ll

_4).

_{In die reel}

word hl;ll beyeel om. to "lerk, - onder di"ang, maar 10,sgelaat om te

spec~ - in vryheid. Daarom geniet hul die sP91, maar haat die "lerk. !iierdie v9rhouo.inge moet omgekeor word, en die <?-angename a8sosiasie8 van vryheid en geno,t en spel aan dit') 'tverk verbind l')Tord. ..fi.mbisie.en eorettg in plaas van. dwang moet die motivering vcrslcaf. Indien die opvoeder die ideaal 't",a thy: hulle TllTil laa t nas tre1rle aan hul yoorhou as II the .91"ivilege of an age or condi­

tion ab9vo theirs, then ambition, and the desire still to get fOrl'lard, and higher, p..nd to bo like those above tho,m, will give them an inclination wbich will set them 9n work in a way wherein tl1ey will go on with vigour and pleasure! enjoying in it their dearly beloved free doE.},"

5).

Locke 8e, ontloding van diG k+ndcrnatuur leer hom dat II chil­

dren I s minds are narrow and weB.k ", <tat d,i t onna tuurlik vir hulle

is lite f'ix their floeting thoug!:lts1\. Om langdu.rige, volgehouc

aandag te geo is oon van die pynlikste ei8e wat aan In kind gestel

-1. Bv. 'o-raves ,

A

Hist. 01' Educ., II, p.309

2, Graves: ibid., ii, p~309; Mpnroc :

A

Text-book in the Hist. of

EdUCe, p.509. ' .

3 ••:

Locke Thoughtc, 167,p~131.

4-

Locke: ibid., 167, p.129.

5.

Locke: ibid., 76, p.59. Qnderstreping o.eur my.

kan word 1). In On9-.erwyser moet n~e. ding.~. van. In kl(.d.. eif? :wa t hy nie kan doen nle. Dit i"ek In gevoel val). onvryheld en vyandig­

gesinc.l.hei<i_~n. 890S HcCallister dit uitd.rul~, .lIit is the conjunction of impotehcy. and antagonism tha.t makes the fa+lur.es of education II ~

Daarom moet die. onderwyserni~ aIleen sy doel, maar oo~. sy metode by die kind se aanleg, temperament en n.eiginge, sy IIpredominant passions and prevailing inclinations II aanpas. IIFor as these are

~ifferent in him, so are your methodp to be different)1~ him, .~~ a.~ you-I' m&tN.~<ist.~ 1ge ~:~.. :f-f6T'Cnt.. and your authority must heDce take measurE:S to apply itself (in) cliffercnt hl'aJS to htmll

3).

As

die onclerwyser .. ldie kind se (lat\lur as In bondge:t:loot het, is hy

van die medeworking en aandag van sy loe:r1i:t:lg versoker, en "whilst he haf3 that. (attention) he is sure to advance as fast as the

learner's 8.bilities wi.11 carry himll 4).

Vryhcid word dus as 'n fQ.ndamentcle beginsel van die onder­ wysmctode erken - vryhcid. in. die sin dat die kinq.. doeni"at hy

~ doen, wat hy

ill

doeE., wat hy. met genot do en, en cat sy eie vermoe die 1:!'pOed van die prose~ bepaa1. Die ~in.d het die reg

0"0 die vry'heid om kind to 'iOes. IIChildren have as much a mind

to shoi".th£?t they are fr.ec, that their own good actions come from themselves, that they are absolute and independent, as any of the proudest of you gr()!'[n men, think of thorn as yo.u. pl.eas e II

5).

Daarom moet die dinge 'ia t hy moet leer nie as In taak., I n las of In plig, deur In bev.el aan hom.opgclCi vlord nie. Dan word wat eera In genot ilras weldra In straf. Sy werk en. studie moet vir hO[:1 tot dieselfde genot g9maak i-lord ~8 sy spe.l. Die gehetm van hierdie genot is: vryheid. Hy moot vryhoicl h9 in sy work, vry­ held in ay.spel - om tospoel tot hy moog is - en 8peolgoed genoeg

(hoewel Locke, die dis8iplin6r, tog niu kon help om te bopaal dat

1, Locke : Thoughts,

167

pp.130-1. .

2~ McCallister : The Growth

of

Freedom in Educ. p.132.

3.,

Locke Thoughts, 102 p~33.·

4

Locke Thoughts,

167 p.132.

.,

di e opvgeder di t pe~"_so;Jnlik in, bewaring moet hou en net e en stu):: op , I n }teer .m,oet u;i treik hie I}. Hy moet yryheid h@ om Itinderlike

foute en dwaashede te pegaan ~onder straf; .die tyd sal hulle ge­ nees. All, :thei}:, ,irqlOCE}nt .fol.lY.J p1:aying., a.nd childish actions

II

/lpe to be left perfectly fr.ee and. ur1,restrainedl1, binn~ die perke V,13:11...di8. re.sp.e.k ,vir. <lie vohvass.enes iNe.t teenwooI'd,ig is. AFJ die

~awaai ,te erg wor~, bahoort In woord of Ig kyk van die opvoeder voldoende te, "(..;ees., IIThis gamesome hl,l.mOUr, 't1Thich ;is wisely adap­

t~9.. by. nature to 1heir ag,a and t.empor, should rathor bo encouraged

.

.

.

than curl;>~d or r~strained:,. a.nd. the chief. art is to make all that they, have. to do, sport ::;tndpla.y too'.' 2). II They must not be

hindered from being Children, or playing, or do;ing as, children, but from doing ;ill; all other libert7 is to be allowed them"

3}.

Locke gaan se s so vel' om aan te beveel dat die kind nie ge­ d'V'ling moet word om, I I) bepaalde stuls: werk te doen wanneer hy nie ind.ie. stemming de.arvo.or is.pie 4) . .c;.s ~ie onderwyser lithe

favourabl~ seasons of aptitude and inclination" kan aangryp, die golf van die erling se belangstelling, dan kan die maksi­ mum 't'\Terk in die minimum tyd godoen word. Die leerling moet dus ook nog die vryheld,.

he

om to bopaal ,.;anneer hy l'ITil leGr on rolf

o onderwyser ,kom vra om hom to leGr ":" In id.eaal wa t Helen Parthqrst in haar Daltonskolo probeer vorwosonlllc het. Alle vry­

id moet dUB aaI) die kind toogeAta,an word - behalwe die vryheid om kwa.8,.d te doen.

Aan e'en ,'Qesondcro a.spek van vryhoid in die ondcrwys nl. di e speelbcginsel,. het Locko In bui tangel·/oon stork stoot goge,e. Locke hot hom afgavri'l ho.e dit moontlik is da t It:.inders v:\.r ure lank 'n inspannende spel,ka.(l spool sondeI' om moog tp word, t~rwyl skool­ werk hul so gou verveol? Vir hom is werk cn spal ewe veolGisend,

., ";(0 1 ~2' 1. Locke Thoughts

,

..L..;" p,_.v ., 2, Locke ThO't,lghtA

_63,

pp. ~)':"4. Locko Thoughts

,

_69,

pp.48-9.

?,-

_{J .} Lt. Locke Thoughts

7+,

p.

57.

279·

ewe vermoei.end, alba1 b~vre.dig d.le kind. se d:rang ,om besig te bly - net. c.le een. is nu:t:tig., .dle..ander nutteloos. Wae.ro!l1 is die kind ver130t op 8y. spele.n traag 1n sY. werk'?Sy antwoord is;

II Tl;lE;l. c;mly odds is J in that whi.ch We call play tl;ley <?tct at Ii ber­

ty ••• ; but what they are to learn, they are ~riven to it, called on or cOIllpelledll _{1). Vryheid.is die geheim van die genot van}

hu;L 8p~1. 1\ Tis libertyalqn.e,.. \~.hich gives the true relish and

delight to their ordinarY.plt;l.y-games ll _{2). A.s ons die tafels}

nou net omkeer IIlearning •••• might bo me.do as much a recreation to their play, as their play is to the:'-r learning ll

3).

Om di t t e bClTerkst ollig moet val}. sy werk 'n spel gemaak word en van sy $pal t n ~.;erk. As hy to veel tol spee:J., beveel hom elke dag om

vir ~n paar uur lank net tol tospeel; hy sal baib gou.sat wees da.arv90r en met die grootste graagte na die boeke gryp. By this

II

means, making the recreations yo~ dislike a business to him, he io-lil.l of himself tr-J'::j.th delight botake himself to those things you l-Touldhave him do, especially if th~y be. proposed as rowards

for he.ving performed his task in that play which is cemmanded him"

4).

Om hom te leer lees en.wo.orde bou.kan bv. dobbelstene met d::l.e let.tq"s van ,die alfabet. gemaak \~ord. 11 Ohea t him into

it

if y01,l ee.n, but make lt not a bu.sineE;ls for };limll

5).

As vryheid moet heers, moet dwal;lg verdwyn. In d.ie leerpro­ E;les mag geen geweld gobruik wo~d nie. Harde woordo verskrik en v!'rbouereer die kind sodanig dat hy .nie eens wo€:t wt:;tt hom toe­ gesnou vlOrd n;1e. In so I n toestand, as sy Kedagt9s vcrstrooi en

sygemoed verstouris dour hewige o~osie~ vBral vreBs, ,is dit onmoontlik om die kind,i,et,s. te leer. Dis net so onmo,ontlik lito dr,aw fair and :regu:Lar ch~.racters on a trembling mind as on a

shal{.ing paperII • Kalmto van gemood is I n sine qua. non vir vrugbare

l~ Locke Thoughts, 74, p~ 57;el.

2~ Locke Thoughts, 7

6, p.59.

3_. Locke Thoughts, 7

4

_A p~ 57r

Ij. Locke Thoughts, 12';1: p.lOl.

5.

Locke :rhoughta, 150-5, pp.ll7-9. 280:

on9.-erwYI? D!larom moet. saggies gehandel 'word met kinderlike, skoo fpllte ~ onoplE,:3t tendheid, verge et!3-gtigheid; af<hral1ng van ged.a.gtes. lees-,. skryf- ~n ta,alfoute. Lyfstraf of s_elfs narcle TtiOOi"'de vir

~ierd~e.tipe oortreding sou die onqerwyser tot a constant terror"_{11' ' , . .} vir sy l,ee~llnge. maak.•. .Aan~o~c.1gende .wporde, hulp "mar hul v.as­ £I.teek, teerheid en liefdc is yeel meal" doe;ttreffend. Die gesag wa:t; hy pOl" hu11e het.poet so deur voprtd,u:cende blyke van 8y tere liefde en go~dgesin.dheid getomper wees dat Plig en g~hoo:rsaamheid

yir hul,le tot In saak van toegoneOllthe:1.d en vreugde :word, II This

vlill keep their thoughts easy and fr9.e, whils:t; they ~re wi th him" the ,only teIIlper wherein the mind. is capable of receiving new in­ formations". Net ~~n soort oortreding~koppigheid en moedswillige

y~rsuiml moet met gewold uitgoroei word" de~nooda,deur iyfstraf

4.e

toe te dien -: en _. selfs eli t kon in_!\ meestc gevallo verhoed gewecs het,lIlf needless and misappliod roughness had not taught them ill-nature" 1).

Behallve die bogenoemde wenk om die kind met bohulp van. dobbel­ steen-speletjios te leor loes en woorde bo~) gee Locke nog ver­ skeia and.er wenko vir clie bcsondere en die alg,emenc mctodiek, wat clieselfde vryheidsgecs ao.om. Die moeo.ertaal moet, die kind loer praat en slcrY'tve hoofsaaklik dour middol van verha8,lt,jies 2); La tyn behoort, soo,s di,e mood9rtaal, in hom "ingopraa til t9 word l sonder enige grammatlkarools, of die nagmorrio van Latynse op­

fe

stelle en verse maak

3).

"

rIa t die metode van ~anvang80nderwys in die mocdertaal betref, se Adamson. selfs: liTho best modern practice :1.s but an elaboration of what stands writt.en in nSome Thoughts" J.~). Loc~€sQ algemene metodiese. ,wenke 5) wat ons veral in die "Conduct" ying, is hoof­ saaklik daarop bcreken om die onderwya maklik te maak. Hy beveel

1, Logke : Thoughts~ 167~ pp.131-3. ,

2, LO,cke.: Thoughts,

.1C?59,

p.155. _ , ,

3,.' Locke: Thoughts, 165, 171-5, Pp.127,,139-1~2.

4 AM.rnson ~ The educe writings of J. Locke, p.17.