Lodewijk Gerrits, Vertellingen · dbnl

(1)

Lodewijk Gerrits

bron

Lodewijk Gerrits, Vertellingen. Kennes en Gerrits, Antwerpen 1854

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/gerr002vert01_01/colofon.php

© 2016 dbnl

(2)

Een oude kunstenaer.

Op eenen avond van verleden winter, in eene onzer vlaemsche steden, stond een veertigjarig man, dien men aen zyne kleederen als een reiziger erkennen kon, voor eene wooning stil, welke waerschynlyk diep ontroerende herinneringen in hem moest opwekken. Ofschoon het duister en bytend koud was, bleef hy geruimen tyd, als onbeweeglyk, aen den overkant der straet, tegen eenen muer geleund, den gevel dier wooning aenstaren, en ofschoon op zyn manlyk gelaet, de wereld die trekken van hoogmoed, van minachting byna, had gedrukt, waermede zy dikwyls hare krachtigste en hare meest gevierde volgelingen bestempeld, vloeide er eindelyk over zyne wangen twee tranen, zonder hy het zelf gewaer werd.

Lodewijk Gerrits, Vertellingen

(3)

Sedert twintig jaren had die man onverpoosd in vreemde landen rond gedwaeld en nu bevond hy zich weder in de straet, waer hy nog kind zynde gespeeld had....

Honderde stormen hadden hem boven het hoofd gewoed; gedurende een leven, dat vol was van worstelingen, had hy de menschen en hunnen haet leeren kennen - en nu zag hy het huis aen, waer hy op den moederlyken schoot was gestreeld geworden, toen hy in kindelyke onschuld iedereen nog kon toelachen.

Hy was ryk, hy had zynen naem als dien van een groot kunstenaer door gansch Europa doen eeren; maer hy was niet gelukkig.

Dáér, in die kamer, waer hy licht zag, had zyne moeder hem wel dikwyls door hare zangen in slaep gewiegd; maer ook in die kamer was eene gebeurtenis voorgevallen, die over zyn leven had beslist, en waer van nu het aendenken eene koude rilling door zyne aderen deed grizelen.

In de eerste jaren der jongelingschap had hy een meisje bemind, een arm kind, dat als leerlinge was opgenomen geworden door zynen vader, een dier groote, oude vlaemsche muziekmeesters, welke zich niet schaemden eenvoud met roem, kunst met stille deugd te vereenigen. In die kamer, door welkers twee vensters licht scheen, had hy de ongelukkige vrouw smeekend hare handen tot hem zien uitstrekken, opdat haer kind, het zyne, te beginnen van eene onwettige geboorte niet tot het ongeluk zou gedoemd worden... En hy, trotsch op eene levensbaen van roem en glans, die voor hem open lag, die hy wilde veroveren, hy had de vrouw, die hy nogtans beminde, van zich afgestooten.

Nu de reiziger, na twintig jaren voor dit zelfde huis stond, nu nog zag hy in den geest hoe zyn vader, de oude meester,

(4)

by het hooren der weigering, die hy het arme meisje toestuerde, was opgestaen, streng als een regter, onverbiddelyk als een wraeknemer, schrikkelyk als het beeld der verontweerdiging. Hy hoorde nog den toon dier woorden, welke hy in der eewigheid niet vergeten zal:

‘Ga - zegde de vader - Gy zyt een schurk! God zal u straffen! En dat ik nooit u wederzie, of ik zelf zal bidden om Gods wraek over u te roepen!

Hy was vertrokken.

Nu hy wederkeerde wist de zoon dat de tyd, die alles doet verslyten en alles doet vergeten, den gryzen vader, die nogtans een der beroemste kunstenaren van zynen tyd was geweest, in armoede had gedompeld. Het was hem niet onbekend dat een kind, de vrucht zyner jonge liefde, door den ouden man werd aengenomen, toen de moeder van smart en schaemte langzaem bezweken was. Maer hy aerzelde om den drempel van het vaderlyke huis over te schreden, en er de schatten, die hy vergaderd had, aen de voeten des ouderlings te gaen nederleggen - hy beefde op het oogenblik van den ouden meester te gaen zeggen dat duizende zegepralen, dat de lauweren die hy verworven heeft, hem der vergiffenis hebben weerdig gemaekt.

Want hy kende de strengheid van den man, die gezegd heeft: - Keer nooit weder of ik zal bidden om Gods wraek over uw hoofd te roepen!

Misschien zal de vergramde oude vader die woorden herhalen in de

tegenwoordigheid van het kind, dat met hem woont!... Dat kind hy heeft het nooit gezien, de zwerver, hy die als een Caïn, met de vloek des vaders op het voorhoofd gekleefd, in de wereld heeft gedwaeld en gezegepraeld, maer nooit eene tweede mael noch beminnen kon, noch bemind worden! Hy bemint dit

(5)

kind, hy heeft dorst naer het aenschyn van een wezen, dat hem zal kunnen lief bebben!

Het eenigste wat hem in zyne verbeelding nog toelacht is de zachte strael der oogen van de maegd, die hy niet kent, maer die sedert eenigen tyd, elken dag, elken nacht in zyne droomen als een nevelachtige engel van troost en teederheid hem komt verschynen, hem tot de vaderstad heeft terug gelokt!

‘Het moet! - zuchtte hy - ik mag hen beide niet onder ellende laten bezwyken!...

De grysaerd zal ook wel dikwyls aen my gedacht hebben, en zou myn vader zyn kind blyven haten?... Ik zal hem spreken van myne moeder, die in den hemel is, die my toch nooit gevloekt heeft, en ik gevoel het aen myn hart dat hy my ontvangen zal!

De reiziger ging naer de deur van het huis, waerin de oude kunstenaer woonde, en belde.

Eene hem onbekende vrouw opende. Stamelend vroeg Diederik - zoo zullen wy den wederkeerenden noemen - of hy den heer Harold spreken kon. Er werd hem geantwoord dat de oude man thans een zolderkamertje van zyne vroegere wooning had betrokken.

De trappen opgeklommen zynde, hield Diederik stil, zonder de deur van het verblyf, waer hy zynen vader zou vinden, te durven aenraken.

Daer binnen hoorde hy eenen zang, aengeheven door eene stem, zoo zilvertoonig als die van eenen engel, en begeleid door de toonen eener meesterachtig behandelde viöol; maer die zang was de uitdrukking eener hartgrievende smart: - het was een gebed tot den Opperheer, zoo als men bidt, wanneer men den dood, als het laetste, als het beste geneesmiddel des lydens afsmeekt...

(6)

Diederik herkende de toonen dier viöol; het was die zyns vaders; de zingende stem moest de stemme zyner dochter zyn.

Diep getroffen liet de man zich op zyne kniën zakken, om door eene der reten van de deur in het kamertje te blikken en hy zag een tooneel, weerdig om door den grootsten meester te worden op het paneel gebragt.

Een ouderling wiens blinkende schedel nog met eenige gryze hairlokken als bekroond scheen, zat op eene ruwe kist; zyne oogen waren ten hemel geheven en de verdooving door ouderdom voortgebragt had er plaets in gemaekt voor eene

uitdrukking zoo vol geestdrift, als ware zyne ziel in verrukking met de krachtige toonen der harmony van zyne viöol tot eene wereld kunnen opstygen, waer alles wat zwakheid is vergeten wordt.

Aen zyne voeten knielde eene maegd, die terwyl zy zong hare groote, blauwe oogen tot den grysaerd verhief met eene hemelsche liefde, met een engelachtig medelyden... Dit meisje was schoon en tenger als eene blanke bloeme; maer als eene bloem die by de eerste kwyning reeds het hoofd buigt; de ellende had reeds den blos der jeugd van hare wangen geveegd, en zy telde slechts twintig jaren!... Die kwyning had nogtans haer slechts beminnelyker doen worden door het opwekken dier liefderyke belangstelling, welke men zoo geerne vestigt op alles wat zwak en schoon is.

Diederik, toen hy zyne dochter zag, had de handen samengevouwen. Van geluk en liefde ware hy opgesprongen, om zich in de kamer aen hare voeten en aen de voeten zyns vaders te gaen werpen, hadde de ouderling op dat oogenblik het speeltuig niet neergelegd en, na het blonde hoofd van het meisje tegen zyne borst te hebben gedrukt, de volgende woorden niet tot haer gesproken:

(7)

‘Katarina! - en de grysaerd wischte uit zyne oogen eene traen van geestdrift, misschien van nieuwe smart - Kind, dunkt het u niet, dat die zang onzen honger gestild heeft?...

Eene schoone ziel vindt toch nooit meer troost dan in de edele kunst! Niet waer, wanneer begeestering het hart doet opzwellen is men boven alle lyden verheven?

‘Het is schoon zoo te bidden! - antwoordde het meisje - God zal de beden verhooren, welke wy hem in onze zangen toesturen!

De oude Harold sprak niet meer; maer hy zag het meisje aen met eene uitdrukking van onbeschryvelyke droefheid.

‘Waer aen denkt gy, vader? - vroeg Katarina, geweld doende om te kunnen glimlachen.

‘Ik denk - antwoordde de gryze man - ik denk dat ik weldra niet meer zal daer zyn om u te begeleiden, om met u samen troost te zoeken!.... Katarina, wat zal er van u geworden, wanneer gy alleen zult lyden?

‘Ach! spreek zoo niet! - stamelde de maegd - God weet wel dat ik u te veel lief heb om u van my te willen weg nemen.

‘Eens toch....

‘Neen, neen, ik in tegendeel heb het voorgevoel dat wy nog eens gelukkig zullen worden.

‘Die blonde, jonge hoofden dat is altoos vol hoop - en alhoewel de oude man twyfelend den gryzen schedel schudde, was er ook een glimlach op zyn gelaet gekomen, terwyl hy zyne hand op het lieve hoofd van de maegd plaetste - Maer ik zou toch willen weten van wat geluk myn kind zoo al droomt?

‘Zie! grootvader - en het meisje toonde een aenzicht, waerop kindelyke, liefdevolle behaegzucht glanste - gy hebt my bedorven, ik, ik wil ik bemind worden!

(8)

‘Zoo stoute! - en zyn dreigend spelende vinger deed haer het hoofd achteruit trekken.

‘En waerom niet?... Gy hebt dat misschien vergeten, omdat gy er later nooit meer van gesproken hebt; maer de woorden, die gy my op eenen zekeren dag gezegd hebt, zyn in het diepste van myn hart als een schat van toekomende liefde bewaerd.

‘Welnu?

‘Het was eenen zondag, namiddag... Wy waren ter kerke gegaen... ô, het was prachtig in den tempel; - maer de muziek, de muziek, onder de hooge gewyde bogen van het gebouw was hemelsch, zoo hemelsch dat ik de handen op de borst moest klemmen om de kloppingen van myn hart te kunnen bedaren! Ik fluisterde u toe dat de arme menschen toch wel gelukkig zyn, omdat zy, zoo wel als de ryken, een deel in al dat schoon hebben, omdat zy dien namiddag het betooverendste der kunst hadden kunnen genieten, zonder te moeten betalen; - maer gy grootvader, herinnert het u nog wat gy hebt geantwoord.

De grysaerd sprak niet; zyn blik bleef in treurige mymering ten gronde gerigt.

‘Ik heb het niet vergeten!... ging de maegd voort - Er waren tranen in uwe oogen toen wy de kerk verlieten, tranen van kunstgevoel, van eenen geregten hoogmoed misschien... De meester door wien die muziek werd gemaekt is een groot kunstenaer!

- hebt gy gezegd - en die kunstenaer is uw vader, Katarina!... Wel is waer dat gy den ganschen dag somber zyt gebleven en dat gy niet meer gesproken hebt; - maer myn vader is uw zoon, en vermits wy elkander zoo innig, zoo geheel beminnen, waerom zou hy my en u niet lief hebben?... Waerom zou hy niet wederkeeren om in onze liefde te deelen?

Diederik lag voor de deur, welkers reten hem in de kamer

(9)

lieten zien; hy kuste het hout der planken, welke hem van zyn kind nog afscheidden;

- maer de oude Harold was regt gesprongen.

‘Uw vader! - viel de grysaerd het meisje in de rede, zyne ontvleeschde hand op haren mond leggende: - Ik heb u verboden van hem te spreken! Uw vader!... Ach, God geve dat op myn sterfbed myn laetste woord geene vermaledyding tegen den ontaerden zoon zy!... Dikwyls heb ik God gebeden opdat ik in het plegtige oogenblik my niet aen de gramschap zou overgeven; - maer dat de misdadige voor my nooit verschyne, of die bede zal te vergeefs zyn geweest!

Diederik, die voor de deur geknield was gebleven, rigtte zich op. Hy hoorde de woorden niet meer, welke door het meisje tot den grysaerd werden gestuerd, om als een engel van genade hem vergiffenis voor haren vader af te smeeken. De rampzalige zoon stapte langzaem met het hoofd tusschen beide handen geprangd, de trappen af;

ging dan als een zinnelooze of als een slaepwandelaer dit huis uit, en trad op straet, zonder bewust te zyn waer hy zich bevond. Wankelende stapte hy voort als een dronken mensch - en inderdaed hy was dronken: dronken van smart...

Op het zolderkamertje volgde eene pooze doodsche stilte op des meisjes woorden.

De oude Harold was met gebogen hoofde blyven zitten; klaerblykend was het dat hy iets belangryks overwoog.

‘Katarina! - sprak hy eindelyk - zoudt gy de magt hebben de menschheid te verachten, indien gy, onnoozel en rein zoo als gy zyt, door de menschen veracht werd?

Het meisje antwoordde niet. Zy opende wyd hare blauwe oogen met eene uitdrukking van verwondering: het kind verstond de woorden des grysaerds niet.

(10)

‘Zie my zoo verwonderd niet aen, Katarina! - ging de oude man voort - indien gy u de magt toekendet de domme vooroordeelen der wereld te verachten, zou ik een middel gevonden hebben om ons voortaen brood te verschaffen.

‘Welk is dat middel, vader?

‘Myn kind! - antwoordde Harold - het is my eene heilige pligt zoo lang mogelyk het ellendig leven te rekken, omdat ik uwe eenige beschermer op aerde ben, omdat ik sidder, wanneer ik denk wat er van u geworden zou, indien ik nu ten grave ging.

Maer om te leven moet men ten minste brood hebben, en daerom heb ik besloten wat my het duerbaerste is voor brood op te offeren!

‘Wat wilt gy dan doen?

‘Hoor! Gy weet dat de oude Harold, die nu op eenen zolder woont en honger lydt, vroeger een der hoogst befaemde toonkunstenaers der wereld was; welnu de kunst, waermede hy vroeger der menschen ziel betooverde, waermede hy in zyne jongheid als een God van poëzy heerschte, die kunst zal hy nu gebruiken, op dat men hem een stuk brood toewerpe!... Dit speeltuig - hy wees naer de viöol, die op den grond lag - waermede ik zoo ruimschoots lauweren en toejuichingen verworf, dat sedert de eerste jaren myns levens alle myne gevoelens, al myne liefde, al myne begeestering heeft uitgedrukt, zal door my gebruikt worden om den ouden Harold een stuk brood, maer tevens de spotterny der menschen, te verdienen!... Katarina, wy zullen in eene herberg ons beiden doen hooren: gy met te zingen, ik met te spelen!

‘Vader! ach, glimlach toch zoo niet!... Die lach is schrikkelyk!

‘Gy durft niet? - vroeg de ouderling.

‘Ik durf alles, vader, om het lyden van u af te keeren!

(11)

Eenige oogenblikken later hadden Harold en zyne kleindochter hun kamertje verlaten.

Op den arm van het meisje geleund, stapte de gebogene grysaerd door de straten en hield eindelyk voor eene der grootste herbergen van de stad stil.

‘Ach, Katarina, ik kan niet! - zuchtte de oude man, het meisje by den arm vattende - Laet ons nog eenige oogenblikken wachten! - Bedelen!... Ik!... Ik die nu in mynen ouderdom nog gevoel dat myne ziel eene kunstenaers ziel is; ik, die geschapen was om al het verhevene, al het edele der kunst te beseffen, zou nu die gave Gods laten bespotten, op dat men my eenige centen zou geven! Ach, moest dat het lot van den ouden Harold worden!...

‘Maer, vader! - viel Katarina hem in de rede - het is immers edel als kunstenaer zyn bestaen in de samenleving te kunnen winnen?

‘Als kunstenaer, ja! - zuchtte de oude man - Maer!... Doch... Kom!... er mag niet geaerzeld worden! het moet! - Hy nam Katarina by de hand en trad binnen.

Daer staet hy de gryze kunstenaer en naest hem staet het lieve onnoozele meisje.

Beiden maken zich bereid om voor de eerste mael eene aelmoes te bedelen. Zy durft haren blik niet van de aerde onthechten: de onschuldige is beschaemd! Hy heeft meer moed, hy! Zyne dorre vingeren tokkelen reeds de snaren; nogtans er verschynt ook een blos op zyne gerimpelde wangen! Niet een blos zoo als die, welke vroeger zyne wezenstrekken kleurde, wanneer hy door de tooverkracht der kunst duizende zielen voor de reinste en de verhevenste gewaerwordingen vatbaer maekte; niet een blos zoo als die, welke door de toejuichingen eener gansche bevolking op zyne wangen werd ge-

(12)

bragt - neen nu was het geen blos van zegeprael, maer een blos van vernedering, byna van schande....

Hy speelt nogtans; - aen Katarina is het onmogelyk eenig geluid door haren geprangden gorgel te doen dringen. De harmonysamenstel, dien de ouderling doet hooren, is een der schoonste voortbrengsels zyner jeugd: een dier zangen, waermede hy vroeger de brandende geestdrift van zyn hart in de harten van al zyne aenhoorders kon doen overgaen. Doch die tyd is voorby! - eenige der menschen, welke in de herberg zyn, achten dit meesterstuk zelfs den cent niet weerdig, dien zy den ouderling geven zullen. - Er wordt geroepen dat hy een vrolyker stuk zou spelen en men noemt hem de wyze van eenen der hedendaegsche dansen.

Die slag verdreef de laetste begoocheling uit het hart des kunstenaers. Zyne armen vielen als ontzenuwd nevens zyn lichaem en de boog der viöol ontsnapte aen zyne koude hand. De herinnering kwam hem op eens te binnen, hoe hy over vyf-en-twintig jaren voor het samenstellen van dit zelfde stuk, in eene van pracht glinsterende zael met lauweren bekroond werd!... Men riep hem nu toe dat het geene aelmoes weerdig werd geoordeeld!... Hy boog het hoofd; alle hoop, alle leven was voor hem

verdwenen...

Toch was er iemand in de herberg die nog meer dan de ouderling leed. Sedert omtrent eene halve uer bevond er zich een man, die, zonder iemand aen te zien, op eenen stoel zich had geworpen, en na een glas bier te hebben gevraegd, het byna in eenmael had geledigd. Dan was hy blyven zitten met de ellebogen op de tafel geleund en het hoofd op de borst hangend; - maer niet zoodra had de oude Harold eenige toonen doen hooren, of die man had het hoofd opgerigt, als werd hy door eenen elektri-

(13)

schen schok ontwaekt. Hy strekte de armen uit; zyn mond ging open, als moest er een hartverscheurende schreeuw uit zyne borst opvliegen; - maer op eens ontspanden zich zyne zenuwen, een diepe zucht kwam uit zyne borst, en hy was terug op den stoel gevallen.

Wat de grysaerd betreft hy had in de smartvolle overweging byna vergeten dat hy door menschen omringd werd. Hy stond onbeweeglyk nevens de maegd, welke van schaemte haer onder den grond hadde willen verbergen.

‘Die man is gek! Die man is dronken!

Harold hoorde deze woorden in de herberg rond hem uitgesproken; het hooren er van deed hem als uit eenen slaep opryzen. Met eene beweging van gramschap greep hy den boog der viöol weder vast, en bereidde hy zich om de hem gevraegde aria uit te voeren.

‘Waerachtig! ik ook vind dit meisje schoon! - sprak een jonge heer op het oogenblik dat de oude kunstenaer de eerste toonen speelde - Zy mag eischen wat zy wil! Voor eenen harer zoenen kan men niets weigeren!

Dat waste veel... Het zou dan zelfs niet voor de hem gevraegde muziek zyn dat men den ouden Harold uit medelyden een stuk geld zou schenken: zyn kind, zyne dochter, zoo rein, zoo onschuldig, moest schandige en hoonende woorden hooren!...

Neen, dan liever van honger sterven!... Met eene krampachtige beweging greep hy den arm van het meisje en trok haer de herberg uit. Katarina kon niet langer hare smart en hare schaemte verkroppen; niet zoodra waren zy op de straet gekomen of zy wierp haer in Harold's armen: zy weenden samen...

In de herberg was de man opgestaen, die by het hooren der toonen van Harold's speeltuig zoo diep was getroffen geworden.

(14)

Hy wierp een stuk zilvergeld op de toogbank en verliet de zael.

Terwyl die zonderlinge handelwys het onderwerp was van het gesprek der persoonen, die er getuigen van geweest waren, spoedde Diederik - want het was hy die in de herberg zat - den ouden Harold na. De ongelukkige zoon was de vervloeking zyns vaders ontvlugtende, byna zonder het zelf te weten die herberg binnen gegaen, om door eenigen drank den brand zyner smart te koelen.

Harold en de maegd stapten met gebogen hoofde voort en waren na eenigen tyd in hunne wooning terug gekeerd; langzaem klommen zy de trappen op.

Het was hun koud aen het hart, toen zy het zolderkamertje weder binnen traden.

Dáér kon voor hun niets meer zyn dan honger, dan wanhoop.

De grysaerd zette zich neder op de zelfde kist waer hy zich eene uer vroeger bevond. Hy ondersteunde zyn gerimpeld voorhoofd met de beenderige hand en bleef in de pynlykste overwegingen verzonken. Te vergeefs was het dat Katarina haer naest hem plaetste, en dat de maegd eene zyner handen in de hare nam: hy bleef voor die streeling onverschillig.

Want nu hy aen het einde zyner levensbaen gekomen was en hem niets meer kon toelachen dan den dood, kwamen al de herinneringen van zyn kunstenaers leven, als zoo vele folteringen, voor zynen geest zweven. Die jaren der jeugd, zoo vol

verrukkende begeestering, toen hy met kunstbroeders in kunst, en vriendschap wedyverde, vergeleek hy met den staet van verlatenheid en smart waerin hy zich bevond, thans dat zyne hairen door den ouderdom waren vergrysd. Het goddelyk genot, dat hy smaekte toen zyne zangen als stroomen van harmony uit zyn hart opwelden, woog hy op tegen de koude wanhoop, die thans de laetste

(15)

levenssprankel in hem uitdoofde... En tusschen die bittere gepeinzen kwam zich eene herinnering van het zoetste geluk, van liefde, als een spotlach vermengen! De ouderling herdacht hoe er een tyd in zyn leven was geweest, toen eene geliefde vrouw hem aen haren boezem had geprangd, toen hy de vrouw beminde, welke hem eenen zoon had gebaerd... Die zoon, door hem uit zyne tegenwoordigheid verjaegd, wat was er van hem geworden?... Te vergeefs wilde de oude Harold de stem versmooren, die hem inwendig toeriep, dat hy altoos vader bleef: te vergeefs trachtte hy niet te gevoelen dat er, tegen zynen wil, hem nog liefde voor het verlorene kind in het hart was gebleven.

Na de herberg te hebben verlaten, was die zoon, van verre den ouderling en het meisje gevolgd. Hy stond voor de deur van het zolderkamertje en de doodsche stilte, die binnen heerschte, deed zyn hart byna hoorbaer kloppen.

Bevend opende hy de deur der kamer - bleef een oogenblik aen den ingang staen - en ging dan zich snikkend aen de voeten des ouderlings werpen.

Harold was van verwondering regt gesprongen; het gevoel dat in hem ontstond was zoo hevig dat hy de armen op de borst bragt, als wilde hy zyn hart beletten te breken.

Doch hy rigtte zynen zoon niet van den grond op; hy zag hem zelfs niet aen: zyne oogen hadden zich ten hemel gewend, om daer boven kracht en regtveerdigheid te zoeken.

‘Vader! - smeekte Diederik - Vader! ik kom u vergiffenis vragen!... O, zeg dat gy na twintig jaren vergeven en vergeten kunt! Geef my uwe liefde en de liefde van myn kind weder!

De grysaerd bragt zyne handen voor de oogen, misschien om er eene traen te verbergen; - maer hy bleef sprakeloos.

‘Vader - snikte de geknielde man - gy zult toch niet willen

(16)

dat ik als een gevloekte voor de tweede mael dit huis zou verlaten!... De kunst, welke ik van u heb overgeërfd, heeft my eenen naem doen verwerven, dien niet onweerdig van mynen meester, van mynen vader, is!... De dagen van kommer, van lyden zullen voor ons allen zyn doorgestreden! Ik kan u en myne dochter gelukkig maken!

De oude kunstenaer deed eene beweging van grootsche trotschheid.

‘Geld! - zegde hy - gy durft my geld aenbieden! - en hy deed geweld om zich los te maken uit de armen die zyne kniën omhelsden.

‘Neen! neen! het is niet van geld, het is van liefde dat ik u spreek! - bad Diederik, de voeten des ouderlings kussende - God! waerom is myne moeder niet meer van deze aerde! Zy zou u de vergiffenis voor haer kind afsmeeken!... Maer zy ziet ons uit den hemel!... En het is in haren naem dat ik u om uwe liefde durf bidden.

Katarina ook was geknield aen de voeten des grysaerds gevallen; zy kuste zyne handen; zy besproeide hen met hare tranen.

De oude man werd door de aendoening overwonnen: hy liet zich langzaem in de armen van Diederik nederzakken.

‘Myn zoon! - was alles wat hy zuchten kon, en hy had den eenen arm om den hals der maegd, den anderen om den hals van den man geworpen.

Zy prangden zich aen elkanders hart!... De grysaerd zoende met vervoering het voorhoofd van zynen wedergevonden zoon, gaf hem nog eenen zoen, dan eene laetste stuiptrekkende omhelsing, - en dan niets meer... Die zielenschok had de laetste levenssnaer des ouderlings verbroken: Diederik hield nog slechts een lyk in de armen!...

(17)

Eene halve uer later lag de zoon nog op het lichaem zyns vaders, het omhelzende, en Katarina zat voor hen beiden te bidden.

Langzaem, als of hy uit eenen slaep ontwaekte, rigtte Diederik het hoofd op, aanschouwde eenige oogenblikken de schoone maegd, vouwde dan de handen te samen, zoo als zy het gedaen had, en sprak: -

‘God is goed!... Zy!... zy immers blyft my over!....

(18)

Hendrik.

Bloemen omkransen dikwyls de boorden des afgronds: diep ligt soms de smart onder uiterlyke kalmte verborgen...

Door den zachten glans eener lamp verlicht, zat eene jonge moeder, blond en schoon, met een blozend kindje op den schoot, dat streelend de kleine armen om haren blanken hals strengelde.

Zy lachten elkander toe! Het blauwe oog der vrouw spiegelde zich vochtig van liefde in de blauwe oogen van het aenbedene kind weder. Haer moederlach deed het kleine van vreugde huppelen; het speelde zoenend, en stamelde woorden, die, alhoewel nog onverstaenbaer, toch in de tael der liefde reeds eene hemelsche bediedenis hadden.

(19)

Een man, die aen eene schryftafel had gewerkt, rigtte het hoofd op, juist toen de vrouw met fierheid de kleine, krullende hairen van den dartelenden lieveling om hare vingeren wond.

Hy aenzag die wederzydsche streelingen van moeder en kind met eene dier lange blikken van liefde, welke in stroomen van teederheid uit het hart schynen op te wellen.

Zoo bleef hy eenige stonden, waerschynlyk van geluk droomend. - Maer in den glimlach, die om zyne lippen verscheen, bleef iets droef, dat nu zelfs aen de gewoonte van lyden deed denken. Onder het zoete gevoel, dat uit zyne oogen straelde, zag men in hunne diepte iets dat koortsig en somber was.

Op eens rigtte die man driftig zich op - en strekte den arm uit, als om een onzichtbaer wezen in de lucht te grypen.

Dáér stond hy met het hoofd verheven en den blik van bedwongen geestdrift brandend. Nogtans was er in zyne houding en in de uitdrukking van zyn marmerbleek gelaet iets zoo vreemds, dat men niet wist of het meer bewondering dan wel afschrik moest opwekken.

Hy sprak niet, en eene innerlyke opgewondenheid had men hem zoo zeer overmeesterd, dat de spanning der zenuwen gansch zyn lichaem beven deed.

Eindelyk greep zyne linkerhand krampachtig naer de papieren, die voor hem lagen.

en waerop een groot getal cyfers en teekeningen zich vertoonden. - Dan werd zyn bleek gelaet meer en meer lachend, en hy wierp het hoofd achterover, met eene beweging zoo vol trots, als hadde hy de aerde onder zyne voeten tot eenen oneindigen voetzuil van zyn standbeeld gevoeld.

De lach zyner lippen was naer en zenuwachtig, als of zyn geest verdwaelde.

(20)

Helaes, het was zoo!... Die man had de moeijelykste vraegpunten der wetenschappen onderzocht; hy had der natuer hare geheimen ontroofd; hoe jong ook, had zyn geest in de wereld der ontdekkingen reeds wonderen voortgebragt, die verbaesden, die hem vroeger het regt gaven van rykdommen en grootheid te droomen; - maer een kwade engel had zynen adem over dit verhitte voorhoofd geblazen: de schrikkelykste aller kwalen was op hem gevallen: - hy had oogenblikken van zinneloosheid!...

De vrouw in hare moederlyke gevoelens verslonden, had niet opgemerkt hoe haer echtgenoot was regt gestaen. Het kind speelde nog even bly op den moederlyken schoot voort, en zy, zy had voor eenige oogenblikken alles vergeten, wat niet liefde, niet geluk was.

Die zaligheid der vrouw kon niet lang duren. Zy rigtte wel de oogen van haer kind niet af; maer toch werd de blik der moeder meer en meer ernstig en eindelyk zelfs sprak haer oog van het diepste medelyden. Dan klemde zy het kind aen de borst, bragt de lippen op zyn voorhoofd, en eene harer tranen kwam over zyne frissche wangen vloeijen.

De man zag het dat zy weende!... Zy hadden elkander zoo opregt bemind; hare liefde was hem zoo hemelsch zoet! Juist op het oogenblik dat de vrouw het hoofd boog om te weenen, had hy in de overspanning van zinneloos geluk tot zich zelven gezegd:

- Grootheid!... Roem!... Voor hen!

En het zien dier tranen bragt in hem den schok van eenen ommekeer te weeg....

Hy besefte op eens weder alles.... Dit was te pynlyk: hy greep met beide handen in de borst; zyn verzwakt lichaem ploeide, en onmagtig viel hy in den zetel weder.

De val van het lichaem trok de vrouw uit hare smartelyke mymering. Een gil vloog door de kamer - zy wierp haer naest den

(21)

man op de knien om hem in hare armen te ondersteunen.

Toen hy de oogen weder opende, rustte zyn hoofd op haren van van angst jagenden boezem. Zy zagen elkander aen, en alleen de teederheid kan begrypen wat hunne oogen zegden. - Hy kon nog gevoelen wat zy lyden moest, en dankbaer hadde hy aen hare voeten willen nederknielen.

Zy legde hare hand op zyn voorhoofd, streek hem de lange, blonde hairen achteruit, en zegde:

- Hendrik! gy hebt geleden... te veel... niet waer?

- Het is niets. Ik weet niet wat ik voelde. Nu is het reeds voorby.

- Hendrik! - en er kwam eene droeve plegtigheid in hare stem - Gy bemint dan uwe vrouw niet meer?

Hy zag haer verwonderd aen, boog zich voor over, en fluisterde:

- O! ik heb u uit ganscher harte lief!

- Waerom dan my uw lyden, zoo lang gy kunt, verbergen?... Waerom alleen lyden?

Zyn blik werd somberder. De jonge moeder hing haer kind aen zyne borst en op zachten, indringenden toon, zoo verleidend, zoo bevallig mogelyk, zegde zy:

- Ik heb u eene bede te doen, Hendrik! Gy zult het my niet weigeren; ik vraeg zoo zelden iets... Wat waren uwe gedachten, toen gy geleden hebt?

- Ik heb niet geleden... Het was eene ontroering van geluk.

- Van geluk!

- Waerom niet, wanneer ik u en mynen zoon, beide, zoo schoon, zoo vol liefde zie.

- Gy dacht aen ons niet.

Hy wees op een papier, dat tusschen de anderen lag. Zy greep het aengeduide blad;

het was eene teekening. Het afbeeldsel der

(22)

moeder, met haer kind in de armen, was door hem geschetst geworden.

Gedurende een oogenblik kwam er een glimlach onder hare tranen; - maer eensklaps werd zy doodsbleek en vroeg bevend.

- Hendrik wat naem geeft gy aen die teekening?

- Het zal M

OEDERLIEFDE

heeten! - antwoordde hy, den arm om de lenden der echtgenoote brengende, om haer aen zyn hart te trekken.

Doch zy, zy bragt hem met eene beweging van wanhoop het papier onder de oogen - en haer vinger bleef als versteend op eenige letters wyzen.

De ongelukkige had het vergeten: er was door hem onder dit afbeeldsel het woord S

MARTE

geschreven.

Smarte! Haer te zien was dan eene pyn voor hem geworden! Was er dan een geheim, dat hy in den boezem verkropte? ô, Zy had sinds lang er een voorgevoel van, dat een inwendig wee hem doodde; maer zy mogt hem zelfs van dit lyden niet spreken, want dan telkenmale werd de schaduw op zyn voorhoofd duisterer en duisterer. Waerom verborg hy den geheimen band, die tusschen hem en het verderf gesmeed werd, met evenzeer zorg, als ware het eene ongetrouwheid aen hunne liefde?... Het woord smarte door hem onder het afbeeldsel geschreven, dat bragt haer als een doodsteek toe.

Ook had zy den schreeuw harer ziet niet kunnen besloten houden. En dat zelfs was onvoorzichtig!

Want nu zat hy daer, met de armen ontzenuwd nevens het lichaem hangende, met het hoofd op de borst gebogen, bleek en onmagtig als een lyk. Hy sprak niet en scheen haer zelfs niet te te zien; want zyn blik bleef strak en dof op den grond gevestigd.

- Hendrik! - smeekte zy - Hendrik!... Ach! aenhoor my!

(23)

Vergeef dat ik u durfde lastig zyn!... Ik dacht immers dat man en vrouw geene geheimen voor elkander hebben mogen, dat man en vrouw, die elkander lief hebben, in lief en leed deelen moeten!... Hendrik, spreek toch!

Doch hy kon waerschynlyk niet spreken; want hy bragt de handen voor het aenzicht en bleef stilzwygend. En toen hy eindelyk het hoofd oprigtte, moest hy geweld doen om brandende tranen terug te houden, en zegde:

- Ik heb rust noodig! Het wordt laet... Ik zou willen alleen zyn.

Zy had de gewoonte der onderwerping, de liefde en de zelfopoffering der engelen.

Haer kind aen de borst nemende, boog zy het voorhoofd voor den jongen man, opdat hy een kus zou geven.

- Tot weldra, niet waer, Hendrik? ô, Werk toch des nachts niet! - zegde zy, en hoe vol haer ook het hart van tranen was, verliet zy de kamer.

Hendrik was opgestaen, om haer met zyne blikken te volgen.

- Ach! - zuchtte hy - gy kent nog geheel de diepte niet, arme vrouw, van den draeikolk, waerin ik u heb medegesleept!... Ach! dat gy het nooit kennen moest dat geheim; want de naem er van doet huiveren... Ellende heet het!

Inderdaed, Hendrik had tot den laetsten penning zyner fortuin in ondernemingen verloren, waervan hy het plan had ontworpen, en welke, volgens zyne berekening, bergen van goud moesten voortbrengen.

- Arm, doodarm! - herhaelde hy. - Ik heb vrouw en kind tot den bedelstaf gebragt!...

Misschien bedelen! en ik zal het zien!... Neen! men weet niet welk geheim my de hersens tot stukken maelt!

Hy wierp eenen blik van verachting, byna van gramschap, op zyne papieren.

(24)

- Dwaze! - dacht hy - er was een tyd dat ik om hare liefde te verdienen, wilde beroemd worden... Hadde zy niet met vreugde lauweren om het hoofd gezien van den man, wiens naem zy droeg?... Spotterny!... Het vuer, dat in myn hoofd brandt en dat ik den gloed des geestes denken durfde; het was de sprankel van... zinneloosheid!

- En waerom het niet met zynen naem durven noemen?... De zinnelooze droomde dat hy haer, ryk en schoon, aen den arm door de wereld zou leiden; dat hy fier op hare liefde, schatten aen de voeten der dierbare brengen zou... en schatten!... Ha, de wereld zal spotten, en zy zal regt hebben; - want zy is onverbiddelyk, die wereld voor al wie onmagtig wordt!...

- God! waerom zyn er tusschenpoozen van dagen, dat myn geest vry is, dat ik myn lot beseffen kan? Het is eene yselyke bede; maer, indien het dan toch zoo zyn moet, ach! dat het dan op eens volkomen duister worde... dat de vernietiging van allen geest op eens my van alle gevoel bevryde!...

- Lafaerd! En uw kind en uwe vrouw dan?... Zult gy hun niet als een gedurig teeken van vervloeking in de wereld aengekleefd blyven?... Vrouw en kind zouden dag en nacht voor u arbeiden; - en de zinnelooze zal hen misschien met geweld het laetste stuk brood uit de handen rukken?

- Dat nooit!... Ik voel wel dat het onzichtbare wangedrocht my langzaem, doch meer en meer, de denkvermogens uit het hoofd zuigt; - maer ik kan nog vlugten - vlugten zoo verre dat niemand er my meer kent, dat men hier voor altoos van my zal ontslagen zyn... Ik heb reeds te lang voor die gedachte geaerzeld... Zy zal weenen...

misschien lang... maer eindelyk toch zal het voorby zyn!

- Voorby!... ô, die gedachte doet pyn; want nu zelfs moet ik hen zoo innig lief hebben!... Maer myn leven zou immers niets

(25)

dan een ongeluk voor hen zyn - en wat geeft het dat ik in den vreemde ga sterven?

Men vindt toch altoos eenen steen, waerop men het hoofd kan nederleggen, om den laetsten snik te geven.

Hendrik deed zich geweld om dit voornemen te kunnen uitvoeren.

De ongelukkige weende, terwyl hy eenige kleinigheden samenpakte, en onder zyne kleederen verborg, om ongemerkt de wooning te kunnen verlaten. Er was iets haestig in zyne bewegingen; want hy gevoelde dat spoed alleen hem beletten kon nog terug te wyken.

Eindelyk waren de toebereidsels gemaekt; - hy zag voor de laetste mael in zyne kamer rond. Wat al herinneringen, wat al gedachten, kon op dit oogenblik, elk voorwerp in hem te weeg brengen? Alles deed hem denken aen vroegere tooneelen van liefde, aen het vervlogene huiselyk geluk - en dat nadenken deed hem nu het hart van droefheid bloeden...

- En zy, zy weet het niet dat ik haer verlaten ga, verlaten voor altoos! - snikte hy - Wat doet zy op dit oogenblik, dat haer lot beslist wordt? Denkt zy aen my?

Hendrik wilde vlugten; doch zyn lichaem was als verlamd, zyne voeten bleven als lood aen den grond gehecht...

- O! nog eens haer zien; nog eens haer en myn kindje voor de laetste mael zien, zonder iets te zeggen... en dan!...

Hy kon aen dit verlangen niet weêrstaen en begaf zich naer het vertrek zyner echtgenoote. Verscheidene malen moest hy onderwege stilblyven, om tranen uit zyne oogen te doen verdwynen.

De deur van de kamer der vrouw was geopend; hy kon haer zien, zonder te worden opgemerkt,

Zy zat geknield voor hare bedstede. Wat was zy rein en schoon, in het blanke nachtgewaed, de hairen op de naekte schouders zwierende, en met de blauwe, bevochtigde oogen ten hemel ge-

(26)

rigt! Voor haer, op de zachte peluw des beds, zat het kleine, ontkleede kind, ook knielend, ook met de handen samengevouwen. De moeder en de vrucht haers lichaems zegden de zelfde woorden: woorden van hartroerend gebed...

Hendrik, tegen de deur geleund, hoorde dat zyn naem door de geliefde biddende wezens, herhaelde malen, werd uitgesproken. Zyn hart klopte van onbeschryfelyke aendoening, wanneer hy die twee stemmen Godes zegen over zyn hoofd hoorde afsmeeken.

Het was lang reeds dat Hendrik niet meer gebeden had: het najagen van wetenschap, van grootheid, van rykdom had lang zyne blikken op de aerde gekluisterd; - en nu toch herhaelde hy, byna zonder het zelf te weten, de woorden van zyne vrouw en van zyn kind, toen eindelyk het allesomvattende V

ADER ONS

uit hunne harten opwelde.

Geef ons heden ons dagelyksch brood! zegden zy, en hy, die den honger voor hen vreesde, hy had de knie ten gronde gebogen.

Het gerucht, door die beweging veroorzaekt, deed de vrouw het hoofd omwenden.

Verwonderd, zelfs verschrikt, snelde zy naer hem toe, vatte zyne handen in de hare, en vroeg:

- Hendrik! Hendrik! wat is er dan?

Er zyn van die gevoelens, welke men niet met woorden uitdrukt: ook klemde hy haer slechts aen zyne borst; - en zy weende met hem, zonder zelfs te weten waerom zyne tranen op haer voorhoofd lekten.

- Wat is er? - vroeg zy nogmaels - Kunt gy uw wee dan niet betrouwen aen het hart dat u lief heeft? Beminnen wy elkander dan niet meer?

Hy verborg zyn aenzicht aen hare borst en bleef sprakeloos.

Maer op eens ontdekte zy het kleine pak, dat hy onder de

(27)

kleederen had willen verbergen, en dat in hunne omhelzing, op den vloer was geglipt.

- Gy wildet my verlaten! - riep zy, met angst Hendriks arm vattende.

- Myne tegenwoordigheid kan slechts uw ongeluk verdubbelen!

- Gy zyt wreed, Hendrik!

De jonge man, zoo ontroerd dat hy niet meer wist wat hy deed boog het hoofd en zegde haer langzaem in het oor:

- Vrouw! ik heb geld, veel geld verloren!

- Is dat een geheim, welk u pynigen kan?

- Gy, en myn kind zyt arm, armer dan een bedelaer!

- En wat geeft het wanneer men ryk aen liefde is! - riep zy uit, hare handen om zynen hals werpende - Ik heb eenen kleinen schat voor u bewaerd, waer aen gy, met ons te verlaten, meer dan aen al het overige zoudt verloren hebben! - Zy bragt Hendrik aen het bed, en wees het lieve kind, dat nog geknield zat, en weende omdat het zyne ouders lyden zag.

Doch toen de moeder den lieveling in hare armen nam, toen zy hem met zoenen overlaedde en aen haer hart verwarmde, verscheen allengs de glimlach op het kleine gelaet weder. Hendrik kon niet wederstaen: hy omringde hen beide met zyne armen, en uit het diepste der ziel bad hy;

- O, God! dat hunne reine bede mogte aenhoord worden.

En God heeft misschien de bede van de moeder en van het kind dien avond aenhoord; want Hendrik leeft nog, en zyn naem is aen eenige der meest gewigtige ontdekkingen op het veld der wetenschappen verbonden. Het geheim, dat hem het hart verplette, eens van zyne borst gevallen, konden de zoenen der vrouw den

(28)

adem des kwaden geestes van zyn voorhoofd doen verdwynen.

Dagen van rust, van geluk kwamen weder.

Hendrik's hairen zyn nu reeds grys geworden, en toch herhaelt hy:

- Spot nooit met liefde, noch met gebed: beide zyn een heilige troost!

(29)

Een verstooten meisje.

Aen het venster harer eenzame kamer bevond zich een meisje, dat mymerend, met de armen op de kloppende borst gekruisd, de schaduwe van den vallenden avond over de boomen zag dalen, over de planten, over de bloemen van den hof, die zich onder hare voeten uitstrekte.

Er was iets koud, iets scherp dien avond in die snel verdonkerende schaduwen, die de ziel tot droefheid moesten stemmen, en zwarte wolken, welke aen den hemel voorby dreven, lieten nog slechts by tusschenpoozen den blik der maegd tot in het verdoovende blauw van het oneindige welfsel dringen.

Geen vogel, die zyn lied in het loover deed hooren; - de bla-

(30)

deren zelfs trilden onder den adem van den opkomenden wind, als hadden zy het geheime voorgevoel van een onweder dat hen boven het hoofd werd gedreven.

Maer de opvarende storm, kwam ten minste na eenen schoonen, warmen zomerdag, die zich in de stralen der koesterende zon glansend had kunnen baden.

Het leven van het meisje had geene schoone dagen gekend, geene tusschenpoozen van licht en glans, geene streelingen van liefde, die zonne der maegden!

Daerom was haer hart niet enkel met angstig voorgevoel, maer met wezentlyke droefheid vervuld.

Zy was niet schoon. Hare oogen waren niet git zwart, noch hemelsch blauw; de blos der jeugd strooide geene roozen op hare wangen; de trekken van haer gelaet waren niet regelmatig, alhoewel de zielenkenner er zachte goedheid op lezen kon.

Ook had de wereld haer beöordeeld, en de menschen zouden haer toegevend onder de onbeduidende wezens hebben gerangschikt, indien het lichamelyke gebrek, dat eenen harer voeten eenigsins kreupel maekte, het onbeschofte woord leelyk niet hadde doen toepassen....

Al de pracht der eeuw met hoogmoedigen, onverzaedbaren drift najagende, had haer vader, die doorging voor een ryk koopman, Tereza niet kunnen in zyne gezelschappen doen bewonderen.

Zy had eene zuster. Deze was schoon als een beeld.

Gansch de liefde des vaders was zamengetrokken op die andere dochter, welke hy met trotschheid kon voordoen - en al den tyd der bevoordeelde werd benoodigd tot het bereiden harer zegenpralen.

Tereza, onbeduidend, gebrekkelyk, was dan eene verstoote-

(31)

linge geworden, die alleen en in stilte leed, wanneer haer het hart van weemoed overvloeide.

Want zy telde vyf-en-twintig jaren, en niemand nog had haer bemind.

Niemand?... ô, Neen! dit woord is eene heiligschendende lastering!... Verre, zoo verre haer het geheugen strekken kan, was er eene vrouw, die dikwyls haer met de meest angstige, met de teederste liefde aen den boezem had gedrukt, als om haer tegen de toekomende rampen des levens te beschutten! Wanneer de andere kinderen in hunne spelen het kleine, kreupele meisje onverschillig ter zyde lieten, of het zelfs mishandelden, dan vond het toen den schoot eener vrouw, waer de zoenen niet aen de ongelukkige werden geweigerd.

Die eenige toevlugt van liefde was het hart eener moeder geweest!

Zoo vol, zoo opgekropt wordt het in den boezem der eenzame, der verlatene, wanneer, zy nu nog denkt aen die moeder, welke helaes, sinds lang ten grave is gegaen; - want de thans verstootene meent haer te herrinneren dat in de moederlyke streelingen, misschien, het grootste deel der zoenen wel gegeven werd aen het kind, dat door de natuer het minst bevoordeeld scheen.

Sedert die goede, lieve beschermengel verdween, is Tereza om zoo te zeggen alleen in de wereld gebleven.

Als de tengerste bloem behoefte heeft naer warmte, heeft het hart der maegd nogtans dorst naer liefde!

Zy zou geern de menschen zeggen dat zy iedereen wil lief hebben; zy zou geern de armen uit hare eenzaemheid tot de vriendschap, tot de wereld reiken; - maer de blikken, die hare bedeesde vragen beantwoorden, zyn zoo gevoelloos, zoo koud,

(32)

dat zy telkens genoodzaekt wordt op haer eigen terug te ploeijen. En zy heeft zelfs het medelyden niet dan van haer eigen zelve...

In elke vrouwen ziel moet ereenmael de liefde ontstaen, die alle andere gevoelens overtreft, zoo wel in het uitdeelen van zaligheid, als wel in het opeen stapelen van smarte.

Tereza telt vyf-en-twintig jaren; de stem van het maegdelyk gevoel is in haer niet versmoord gebleven.

Zy kent van hare kindsche jaren den jongeling, dien zy in het diepste geheim der ziele heeft uitverkoren. Hy heeft haer nooit mishandeld, hy, nooit hard jegens haer geweest. Zoo de wilde ontembare knaep, met het blonde, krullende hoofd - gelyk zy hem nu nog dikwyls in verbeelding terug ziet - liever de andere kleinen in de vlugt hunner spelen volgde, dan aen de zyde te blyven van haer die tot stilte veroordeeld was, toch heeft zy, van toen af, wel opgemerkt, dat zyn open, blauwe oog soms voor een oogenblik op haer met eenige belangstelling stil bleef.

Zy vergeet die blikken niet, hoe nietig hunne beteekenis ook was: - zy heeft er zoo weinig in haer leven van dien aerd leeren kennen!

Nu is Rudolf groot. Nu is het gevoel dat zy hem toedraegt niet meer enkel zacht:

daer binnen, in hare borst, klopt het wel soms zoo hevig dat alle rust er benomen wordt, en de gloed, die haer het hart doet jagen, kan door geene zuchten, hoe teeder ook in de eenzaemheid geslaekt, uitgedoofd worden.

Beminnen!... voor alle harten die jong zyn is het de opperste bezigheid of het opperste verlangen; maer zy, de arme verstootelinge, wat al stonden van uitzinnige hoop heeft zy gekoesterd! wat al droomeryen van betooverend geluk, zyn door de eenzame kamer gevlogen!

Om de genegendheid der menschen te verwerven, om te wor-

(33)

den opgenomen in den kring van vriendschap, dien zy meent in de wereld te bestaen, hadde het meisje alles gegeven wat zy bezat; maer bemind worden door hem, dien zy den geheiligden eeredienst der maegdelyke liefde heeft toegewyd!... zyne hand haer te zien uit het lyden der verlatendheid oprigten!... bemind worden zoo als zy beminde, in gansch de uitgestrektheid van wat het woord beminnen beteekenen kan!...

ô, die gedachte doet zelfs de beweging des levens haer in het hart stil staen!

En de blik des jongelings, dien hy soms tot haer rigt, dien zy wel voelen kan, zonder hem te moeten aenzien, die blik even zacht als toen hy een kind was, slechts meer ernstig, meer doordringend, zou die geene liefde van zynen kant aenduiden?

Dwaze! aen welke begoocheling geeft gy u over?... Rudolf is ryk, schoon, door alle moeders aengetrokken, welke huwbare dochters hebben!... Omdat gy altoos aen hem denkt, hebt gy gemeend te gevoelen, dat zyn oog u heeft opgezocht, en gy bloosde, zonder zelfs het hoofd te durven opligten, om u van de waerheid, te verzekeren! De wereld, de ydelheid, wat zouden zy zeggen, indien hy aen een wezen, zoo als gy zyt, zich gelegen liet?

Ja, zy weet het!... Doch zy houdt aen die liefde, als aen haren eenigen schat; zy mymert voort; zy blyft den geliefden dankbaer al is het dan slechts het geluk der schimmen dat zyn aendenken haer soms voor eenige stonden schenken kan; - en die dankbaerheid doet elken dag hare liefde nog aengroeijen...

Ook terwyl zy daer aen het venster staet is langzaem de droefheid tot gedachten van liefde over gegaen.

De regen begint te vallen. De eerste, groote druppelen storten op den drempel van haer venster neder.

Het nat heeft op den steen als het ware den klank van eenen kus in de halve duisternis doen hooren.

(34)

Tereza strekt de armen uit; de naem des geliefden is meer door hare ziel dan door hare lippen gemurmeld, en zy heeft aen den wind, die voorby vliegt, den zoen der verbeelding beäntwoord.

Niemand kan het gezien, gehoord hebben: de maegd is alleen; nogtans zy trekt het hoofd terug en wordt schaemrood, als hadde zy eene misdaed begaen met aen de opwelling van het verborgene gevoel der liefde toe te geven...

Op dit oogenblik werd de deur der kamer geöpend.

Het was jaren geleden sedert de vader van het miskende meisje in dit vertrek haer had opgezocht. Nu was hy het zelf, die zich vertoonde, toen zy, verwonderd en half verschrikt, by het hooren van het gerucht, haer omwendde.

Zeker moest er iets buitengewoon zyn; want zoo de zindelyke kleeding van den man ten allen tyde met de stipste sierlykheid werd verzorgd, nu had die kleeding, daer en boven, zoo hy zich voordeed, eenen zekeren stempel van plegt.

De rok, dien hy droeg, was van het fynste, zwarte laken, de sneeuwblanke ondervest glinsterend van zuiverheid, en de witte das prykte in volle statigheid. Het hair en de bakkebaarden, waerin het, opmerkzame oog, wanneer de man binnen 's huis was, reeds meer dan eens de spikkeling van het gryze had kunnen opmerken, waren onder het verwmiddeltje volkomen zwart geworden. In het knopgat van zyn overkleed stak het gekleurde lint van een ordeteeken, dat hy ten toon stelde - zonder juist te weten hoe het eigentlyk verdiend was - alleen omdat het, zoo hy geloofde, meer weerdigheid aen zyn voorkomen geven zou.

Tereza, diep ontroerd, steunde met de handen achter haren rug op den drempel van het venster, zonder te durven vooruit treden.

- Ik vraeg verschooning de lieve droomeryën hier te komen verstooren - sprak de man - Maer indien gy er in toe stemt,

(35)

Tereza, heb ik met u over belangryke zaken te spreken.

- Vader! - zy vloog om hem eenen stoel aen te bieden en licht te ontsteken.

Waerschynlyk was hy verlegen de bedoelde samenspraek aen te vangen; want in plaets van over het gewigtige punt te spreken, liet hy den blik in de kamer rond gaen, en toen zy beide gezeten waren, zegde hy op eenen toon, byna streelend:

- Gy draegt geene zorg genoeg voor u zelve! Die kamer, kon prachtiger zyn. Ik wil dat voortaen myne dochter meer de genoegens van den rykdom smake.

- Ik dank u, vader! maer gy hebt my onrustig gemaekt.

- Ha! vrees niet! Ik ken uw goed hart, ik weet dat gy eene edele inborst hebt, en het is niet juist een slecht nieuws voor ons dat ik u breng.

- Rede te meer om het spoedig te zeggen.

Tereza glimlachte, alhoewel zy niet wist waerom haer het hart zoo benepen werd.

- Indien ik verklaerde dat uwe zuster gaet trouwen?

- Ik zou uit het diepste myns harten haer alle geluk toewenschen!

- Ja, maer dat is niet alles!.. Zit wat digter by!.. Zoo, nu kan ik u als tot een braef kind spreken.

Er was eene kleine poos stilte: men hadde byna de twee harten dier menschen hooren kloppen.

- Ge moet dan ten eerste weten dat ik eene harde bekentenis doen moet... Wy zyn zoo ryk niet als het de menschen wel denken. Zelfs wil ik u niet verbergen, dat verbintenissen, welke ik tegenover de wereld aenging, my soms genoodzaekt hebben, om de eer van myn huis te kunnen in stand houden, uitgaven te doen, die myne inkomsten te boven gingen. Ook zag ik voor de

(36)

toekomst eenen schrikkelyken afgrond te gemoet!... Tereza, gy kunt niet gelooven wat ik geleden heb, wanneer ik vooruit zag, dat nietige wormen, die ik tot nu toe onder myne pracht heb kunnen verpletten, later zich zouden wreken met mynen val te bespotten... Ha! indien dit moest openbaer worden, ik zou het niet overleven!...

Neen, neen! liever sterven! liever zou ik my door het hoofd branden!... Gy beeft, kind?...

- Het is niet de vrees van armoede, het is uwe smarte die my doet beven!

- Ik wist wel dat men op u vertrouwen mogt... Gy, Tereza, kunt ons redden!

- Ik?... Zeg, zeg, vader, wat ik doen moet!...

- Luister!... De jongeling, die zich aenbied om eerie echtgenoote in ons huisgezin te nemen, is ryk, zoo ryk dat men het einde zyner fortuin niet kent!... Gy begrypt dat de bruidschat, dien ik aen uwe zuster zal geven, weerdig van my, en weerdig van hem zyn moet. Indien wy de zaken in het groot doen, ben ik gered, voor langen tyd gered. Want ryk schynen is als of men het inderdaed ware.

- Maer, ik versta dat niet, vader!

- Juist, wat gaen u die geldzaken aen! Uw geest is veel te rein om te begrypen wat beteekenis er in het groote woord Crediet ligt!... Toch om eens en vooral de vervelende cyfers uit den weg te ruimen, zal ik de zaek zoo klaer mogelyk doen worden. Gy hebt een deel in de erfenis uwer moeder, dat u toehoort, waerover gy als meerderjarige dochter alleen beschikken kunt. Het hangt van u af myn geluk en het geluk uwer zuster te bewerken. De huwelyks gift kan door uwe grootmoedigheid verdubbeld worden. Gy zelfs zult de som bepalen, die welvoegelyk is, wanneer ik u zal gezegd hebben, dat Rudolf van Barnvelde myn schoonzoon wil worden.

(37)

- Rudolf!...

Het arme meisje kan toch niet gehoopt hebben dat Rudolf nooit trouwen zal!...

Waerom dan heeft zy als het ware de ziel haer lichaem voelen ontvlugten, en zit zy daer, verplet, zonder den schrikkelyken last, die op haer drukt, door eenige beweging te kunnen verbreken?... Zeker was de ongelukkige niet ydel genoeg geweest om tegen alle mogelykheid eene uitzinige hoop voor haer zelven te voeden - maer die liefde, zoo wanhopend, zoo diep gekoesterd, was een deel, toch het schoonste deel, van haer leven geworden! Geen wonder dus dat het de maegd duister voor de oogen werd, en dat zy voor over boog, alsof haer het hart onder den doodsteek uitbloedde!

- Gy aerzelt? - vroeg de vader, der lyken bleekheid ziende welke over het aenzicht zyner dochter kwam - Ik dacht dat gy meer gewillig het geluk uwer zuster zoudt hebben gemaekt... Neem in aenmerking dat de tyd om eenen bruidschat voor u te gebruiken nog niet spoedig komen zal - en tusschen dien kan er veel verandering gebeuren.

Het was niet genoeg dat de onverwachte slag haer ten doode had getroffen: baldadig moest de dolk in de wonde nog worden omgewroet!

- Maer zy bemint hem dan?

- Uwe stem beeft alsof er u het leven van afhing!... Aen haren vader is het zeker niet dat uwe zuster, die de wellevendheid kent, liefdes klachten zou opdringen, die vóór, en zelfs na het huwelyk, altoos onpassend zyn... Iedereen weet dat elke vrouw, onder alle opzichten, met hem gelukkig kan worden.

- Hy... Rudolf bemint hy haer?

De man begreep niet dat in die vraeg den laetsten schreeuw van eene jonge ziel lag, die voor altoos ging verbryzeld worden, dat

(38)

het de opperste pooging was van het slagtoffer, welk boven den afgrond zich aen een stroohalm vastklampt!... Nooit was het hem in de gedachten gekomen dat Tereza, onbeduidend, miskend, zou kunnen beminnen... Ook schreef hy hare ontsteltenis aen eene andere oorzaek toe, en het ongeduld morde reeds in den toon zyner stem, daer hy antwoordde:

- Denkt gy dat ik myne dochter naer het hoofd zal werpen van iemand die haer niet bemint?... Men heeft my duidelyk genoeg laten hooren dat de jonge man het als eene eer zou beschouwen myn schoonzoon te worden... Eene opoffering door u gedaen kan dit te weeg brengen en ons redden: - doch dwingen zal ik niet doen!...

My blyft er altoos het laetste uitvlugt!

Die harde woorden deden het goede kind aen de voeten des vaders vallen, alsof zy schuldig ware. Zy durfde hem de handen niet zoenen; maer snikte:

- Vader! ach! ik heb u niet willen vergrammen! Vergeef het zoo ik misdeed!... Ik weet niet meer wat ik zegde... maer laet de glimlach op uw aenzicht terug komen, zoo als gy hebt geglimlacht toen ik u hier ontvangen mogt!... en ik zal gelukkig zyn!

en ik zal myn leven voor uwe goedheid verpanden!

- Waerom knielt, waerom weent gy nu? Ik ben immers niet gram geworden? My dacht het voorstel, dat ik u deed, met vreugde te zien aennemen.

- Ook neem ik het aen, vader, ook doe ik alles wat gy wilt!

Ditmael was de man voorzichtig geweest: - de bezegelde papieren, die moesten onderschreven worden, had hy in den zak.

De maegd wist het wel dat zy meer dan haren dood ging teekenen. Toch deed zy geweld om de hand, die de pen hield, niet te laten beven...

Verdwenen was de eenigste begoocheling, die haer in het leven

(39)

nog ondersteunen kon! Zeker was het weinig te beminnen zoo als zy het deed; maer die verborgene liefde, ten minste, had het meisje als haren eigendom beschouwd, daer zy in het diepste des harten besloten bleef!... En dat ook werd haer ontnomen!...

Tereza mogt aen den geliefden niet meer denken, aen den echtgenoot harer zuster, dien zy zelf op dit oogenblik der schoone bruid gaf!...

Het offer was volbragt!...

Maer de vader, de eerste mael sedert lange jaren, had de lippen op het voorhoofd zyner dochter gebragt, en hy zegde:

- Ik wist wel dat gy een braef kind zyt!

En daer Tereza weende, voegde hy er by:

- Dezen avond wordt er een feest ten huize van Mynheer Rudolf gegeven.

Waerschynlyk zal er over de verloving gesproken worden. Ik wil, Tereza, dat gy uwe goede daed geniete. De vermaken der wereld hebben niet veel bekorende voor u;

maer het zien van twee wezens, die hun geluk aen u verschuldigd zyn, kan eene innerlyke feeste geven, die gy, om mynentwille, niet weigeren moogt... Gy zult u kleeden. Binnen eene uer kom ik u halen.

Zy had toestemmend het hoofd geknikt, niet meer wetende wat er gebeurde.

De vader was vertrokken; Tereza bevond haer weder alleen in de kamer. De onglukkige wankelde naer het venster om te kunnen ademen.

De wolken schenen losgebarsten; de regen plaste met stroomen neder en werd in vlagen tot op het voorhoofd der maegd gedreven, maer den brand der smarte kon hy er niet koelen.

De ongelukkige hoorde niet hoe het in de gezweepte kruinen der boomen klaegde en huilde; zy dacht niet aen de bloemen, welke

(40)

in den tuin door den storm werden verplet; haer oogappel was strak tot de ruimte gerigt, doch, al ware het niet volkomen duister geworden, zy zou niets gezien hebben;

- want haer hart leed meer dan de bloemen, die ten minste konden sterven, en in eene verbryzelde vrouwenziel huilt de smart onuitsprekelyk droeviger dan eenig ander voorwerp der schepping het doen kan.

Tereza streed tegen haer zelven, worstelde tegen het overwegen, het berekenen van al het onregt, dat sedert jaren haer was aen gedaen.

Zoo ongelukkig was het meisje, dat zy vreesde tot het punt gekomen te zyn een gewaerwording van haet tegen haren vader, tegen hare zuster te voelen ontstaen.

Ach! wanhopend deed dit haer de handen samen wringen!

Zy wilde bidden om den slechten geest te verdryven - en kon het niet meer! De eenigste gedachte die in haer brein heromwoelde werd uitgedrukt en werd herhaeld in het woord:

VERLOREN

!

Zoo ging de tyd voorby. Op eens schoot het haer te binnen dat zy verpligt was het feest by te woonen, dat ten huize van Rudolf gegeven werd.

Terwyl zy de kleederen uitkoos die haren vader geene oneer mogten doen, hadde voorwaer het bleeke doodslinnen haer meer welkom geweest dan de kostbare zyde.

In elke andere omstandigheid zou toch iets van de vrouwelyke behaegzucht in haer gesproken hebben, nu zy in tegenwoordigheid van Rudolf ging verschynen, hoe klein ook de meening was welke het meisje van hare schoonheid had; maer nu kon de gedachte aen den beminden haer slechts meer doen weenen - en zeker zullen die tranen niet dienen om haer gelaet meer bevalligheden te geven.

Hare handen volbragten nogtans de taek der gewoonte, en toen

(41)

eindelyk de vader kwam zeggen, dat het tyd was te vertrekken, verhaeste zy haer hem te volgen, opdat hy niet zou opmerken, hoe overvloedig en hoe ontydig door haer geweend was!...

De zuster der miskende glinsterde van diamanten, daer zy grootsch en trotsch als eene koniginne, ging zitten in het rytuig naest Tereza die de eerste was om haer te bewonderen - en om zoo weinig plaest mogelyk te nemen.

De intrede op het feest gebeurde zoo als men het had kunnen voorzien. Een ware zegeprael was het voor de prachtige, de schoone! Aller blikken werden tot haer gerigt en volgden hare schreden! Tereza ging onopgemerkt voorby. De vrouwen zelfs geweerdigden zich niet onder elkander haer wezen, hare houding, hare kleederdragt te beknibbelen!

Zonder het zelf te weten had Tereza in het kiezen van den feesttoei zoo gelukkig geweest als het zyn kon. Haer paste niets dan de eenvoudigheid; maer in die zedige versiersels, overeen gebragt met de bleekheid, met de lichamelyke zwakte die haren gang eenigzins traeg en slypend maekte, lag iets zachts, iets dat men byna smaekvol hadde durven noemen, indien tusschen al de schittering der pracht wel ooit den stillen smaek van dien aerd wordt opgemerkt.

Tereza had in eenen der hoeken van de zael plaets gevonden tusschen de oude Dames, terwyl een stoet van vleijende heeren zich rond de bevoordeelde zuster schaerde, om een woord, een blik af te smeeken, of om het voordeel te hebben de schoone te mogen tot den dans leiden, die reeds begonnen was.

Het arme kind danste niet! Want al ware er dan ook een beleefde oude heer geweest, of een bloedverwant, of een schuldenaer van haren vader, die het zich ten pligt of ten belang hadde gerekend haer de almoes, of het betalen eener uitnoodiging te

(42)

komen doen, toch zou immers het kreupele meisje niet hebben in den dartelenden kring der jeugd kunnen deel nemen!...

Het was haer wel droevig en eenzaem tusschen die wemelende menigte, droeviger en eenzamer nog dan op hare stille kamer.

Vergeten van iedereen, zelfs van den vader, die aen de opoffering harer fortuin, die zy gedaen had, reeds niet meer dacht, om geheel en gansch zich te verheugen in den triumf van het andere kind, dat als de koninginne van het feest werd gehuldigd, voelde de zwakke verstootelinge, nu meer dan ooit, al het pynvolle der afzondering, waerin men haer dompelde.

Zy moest nogtans glimlachen, zoo wilde het de wereld! Zy mogt hare oogleden niet door eenen enkelen traen laten bevochtigd worden.

Ook leed het meisje inwendig, diep en hopeloos!...

Eindelyk kwam iemand zich neder zetten, op den stoel die nevens haer ledig stond.

Het was een jonge man; hy noemde haren naem; zyne stem was ontroerd en zacht, daer hy bad om Tereza eenen bloemtuil te mogen aenbieden, het schoonste, het keurigste in bloemen wat de tuinen konden opleveren.

Zy zag Rudolf, het was de geliefde zelf!

- ô, Mejuffer, wat ben ik bly dat gy gekomen zyt! - zegde de jongeling.

- Gy zyt altoos goed, Mynheer Rudolf.

Tereza had de bloemen met bevende hand aenveerd; er was eene korte poos stilte, wyl geen van beide woorden vond om voort te spreken.

- Ik durfde byna niet hopen, dat gy zoudt komen, alhoewel ik toch uwen vader zoo dringend had verzocht, dat hy u bidden zou my de eer aen te doen hem hier te vergezellen.

Rudolf begon ongeduldig met den voet op den grond te druk-

(43)

ken. Hy, die anders niet verlegen was om zwierig en vleijend de ooren der vrouwen te streelen, wikkelde zich nu in verwarde gezegden, waervan hy het einde slechts met moeite terug vond.

Wat mogt er de rede van zyn?...

Toch op eens scheen hy het gevoel, dat in hem worstelde, overwonnen te hebben, want zyn blik zocht de oogen der maegd, en om hare aendacht tot zich te trekken, had hy zacht en ernstig enkel den naem: Tereza! uitgesproken.

De klank, de toon van dit woord liep haer als eene zoete, balsemende trilling door het hart; maer zy bleef de bloemen aenzien... Zy boog zelfs dieper het hoofd - want bliksemsnel was het genoegen van dit zoete woord verdwenen, en zy had overwogen, dat Rudolf zich reeds het regt toekende, haer als eene zuster aen te spreken, dat die ligte streeling in zyne stem niets dan de weerklank der liefde kon zyn, waervan zyne ziel vol was, en waer voor hy eene vertrouwelinge zocht...

- Tereza! - de naem klonk nog meer ernstig en nog meer teeder - het zal u misschien vreemd schynen, dat ik den tyd eener feest gekozen heb, om u van de hoop myns levens te spreken; maer ik heb gedacht dat zoo myn geluk te midden van een feest kon aenvang nemen, gansch de toekomst als een gedurige tyd van vreugde en liefde zou verzekerd blyven!

- Aen myne wenschen zal het u niet ontbreken.

- Wenschen!... Uw vader heeft my verzekerd dat hy de beslissing aen zyne dochter overliet; - een woord van u, en myne innigste verlangens zullen volbragt zyn!

Het was een bittre grimlach die nu de lippen van het meisje betrok.

Inderdaed zoo Rudolf de maetregelen kende, die het huwelyk mogelyk moesten maken, dan toch werd het te onbeschaemd,

(44)

van zynent wege, het vraegpunt dier geldzaken zelf te durven behandelen. Ook antwoorde zy, droog weg:

- Ik heb reeds alles gedaen, Mynheer, wat ik doen kon.

- Neen, neen! gy hebt niet alles gedaen! Myne gevoelens zyn u niet in der waerheid overgebragt; want gy zyt te goed, Tereza, om met die koude bitternis te antwoorden.

Mag ik zelf myne zaek bepleiten?

- Zeker!

- Misschien is het u bekend dat de woeste knaep, dien gy gekend hebt, te onbedacht zich in de draeikolken der wereld heeft laten medeslingeren; - maer van het oogenblik, dat zyne ziel voor de eerste mael hare eenzaemheid kon voelen, dat de ware dorst naer liefde in hem ontstond, heeft het beeld der gezellin zyner kinderspelen hem van eene ontschatbare zaligheid doen droomen. Toen wy nog kinderen waren, en de wilde spelen der jonge gezellen my soms verre van u weg voerden, ô, weet gy het nog, dat er toen reeds eene geheime, zoete magt bestond, die my altoos aen uwe zyde deed terug komen - en dat ik my nooit gelukkiger gevoelde dan wanneer het u geliefde my met eenen vriendelyken oogslag weder te ontvangen... In de liefde, die ik u toedraeg, duert die zelfde geheime zoete magt voort... Alleen is het beeld van het kind, dat ik lief had, grooter, zachter, heiliger geworden - en ik bemin er u om, Tereza!

des te meer opregt, des te meer eerbiedig!

- My!

Die uitroep deed de jongeling haer aenzien, zoo verwonderd als zy het zelf was.

- U!... Wie anders dan u zou ik beminnen kunnen?... Gy liet my veronderstellen dat uw vader....

(45)

- Ach!... spot niet!... het ware te wreed!... Gy bemint myne zuster...

De blik des jongelings zocht in de zael de zuster op. Hy zag de schoone

bevoordeelde, blozend van hoogmoed en van genoegen, aen de borst van eenen der zwierigste jonge dansers, de vervoering van den wals genieten, en Rudolf haelde de schouders op.

- Uwe zuster - zegde hy - ik heb er nooit aen gedacht!

Der maegdenblos verspreidde zich tot op het voorhoofd van Tereza. Haer hart was niet genoeg aen geluk gewend, om al de gevoelens te kunnen bevatten, die in haer onstonden, nu zy, na zoo veel wenschen, zoo veel lyden, woorden van leifde, woorden van smeeking, tot haer hoorde spreken, door hem, dien zy in het geheime der ziele onuitsprekelyk had lief gehad! Ook moesten die gevoelens uit het jonge, onstuimige hart met dien blos overvloeijen.

- Ik bemin u, Tereza! - herhaelde de jonge man, terwyl de oogen van het meisje, vochtig van geluk op de bloemen gevestigd bleven, die zyne hand haer had

aengeboden - Ik bemin u, zoo opregt, zoo innig, dat ik niet dan voor u alleen zou willen bestaen! alleen om alles rond u op aerde zacht en liefdevol te doen zyn!... Zoo myn leven mogt besteed worden, om u gelukkig te doen worden, en dan uw glimlach soms my beloonde voor alles wat myne liefde voor u zou doen en uitvinden; ik hadde geen hemel meer te wenschen: gy, myne welbeminde! zoudt my den schoonsten der hemelen gegeven hebben!

- Maer Rudolf! - en de toon van waer gevoel, die in des jongelings woorden lag, had haer den moed gegeven tegen de bloemen te glimlachen - Hoe toch kan ik uwer liefde weerdig zyn?... Ik ben immers niet schoon, ik?