Anthoni Smyters, Epitheta, dat zijn bynamen oft toenamen · dbnl

(1)

Epitheta, dat zijn bynamen oft toenamen

Anthoni Smyters

Editie Ingrid Biesheuvel, René Kurpershoek en Nicoline van der Sijs

bron

Anthoni Smyters, Epitheta, dat zijn bynamen oft toenamen (eds. Ingrid Biesheuvel, René Kurpershoek en Nicoline van der Sijs). Niet eerder verschenen, 2017

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/smyt002epit02_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

(2)

ISt dat Natuere v wil tot iets te dichten dringhen, Zoo veel als ghy op rijm door Rethorijck vermeucht, d'Ambrosi' hebt ghesmaect, op Helicon verheucht, En Muses gonste v raedt, de Lier te laten klinghen:

Zoo ghy der Goden lof, en Helden eer' wilt zinghen, d'Heroïcsche daden kloeck van vromicheyt en deucht, Van liefden oft van leedt, van treuringhe ofte vreucht, Van oorlooghe ofte vre, den oorspronck wilt voortbringhen.

Denct dat Poëten-konste wt d'Hemels is ghedaelt, Niet om der boosen roem van v te zijn verhaelt, Tot stercking' van het quaet, oft van 't verkeerde wesen.

Zoo ghy van Venus zinght, oft Cupidons gheschiet, Oft van Gheneghentheyt denct dan oock in v Liedt, Apollo heeft altijt d'Eerbaerheyt hooch ghepresen.

Myn haters zijn zot.

(3)

*2r

Voor-reden tot de Lief-hebberen der Nederlandtsche Tale.

WAt my veroorzaect heeft, Eerzame Leser, dit Duytsch EPITHETA-BOECK in Druck vvt te gheven, en vvil ick niet dat v onbekent zij: vvant alzoo ick over veel jaren professie ghedaen hebbe, de Ieucht inde Fransche Tale t'ondervvijsen, daer toe verscheyden Historien, Poëetsche vvercken ende andere compositien, hun

voor-ghelesen ende leeren verduytschen. Zoo ist dat (onder andere) de Poëten in hunne schriften, fabelachtighe ghedichtselen ende bedecte vvijse van spreken, vele

Anthoni Smyters, Epitheta, dat zijn bynamen oft toenamen

(4)

vreemde (niet gemeyne) Naem ende Bynaem-vvoorden voortbrenghen, die in onse Nederduytsche Naem-boecken niet gevonden en vvorden. Van vvelcke (geen verklaringe hebbende) dickmael genootzaect ghevveest ben, om myn Discipelen te voldoen, ende aen 'tghene hun meest gheleghen vvas, te gherieven, my zelven te oeffenen, een groot deel dier vvoorden met hare Epitheten, by een te vergaderen, alzoo by lanckheyt van tijde op A. B. C. in oorden te schicken, ten laetsten oock goedt ghevonden de Fransche Epitheten van Maurice de la Porte geheel over te zetten, ende dese myne by een gheraemde daer by te voeghen. Het vvelcke zommighe Konst-lievende zoo behaeght heeft, my menichmael vermaent, onse Nederlandtsche Redenrijckers die eere ende dienst te doen, hun die zelvighe te nutte maken:

voornamelijck, devvijle nu eenighe Lief-hebberen vlijt aenvvenden, ende arbey-

(5)

*3r

den om de Nederduytsche Tale te bouvven, te zuyveren, te stichten, te verrijcken, ende alzoo te cieren, datter vele Boecken van verscheyden Konsten (in beschreven zijnde) ghenoechzaem blijct, de zelvighe Sprake haer zoo vvijdt strect, ja vvijder dan eenighe andere haer kan ghestrecken, in voeghen, vvaer't dat (diens ampt het is) gheliefde het devoir te doen, ende in het goet begonnen vverck te continueren, men zoudese haest florerende maken, ende in alle faculteyten daer mede zoo veel te vveghe brenghen, als eenighe andere Natien met de hare oyt te vveghe ghebrocht hebben.

Dit heeft my, Eersame Leser, bevveeght, desen Steen oock tot opbouvvinghe onser Nederlandtsche Sprake voort te brenghen, om d'Edifitie daer mede te helpen

voorderen, cieren, ende om dien te ghebruycken tot allerleye compositien, zoo vvel in Prose als in Rijm, de zelvighe te verrijcken, versterc-

(6)

ken, vaster te maken ende te verbreyden: dat's te vveten, omme de VVerckvvoorden, Naemvvoorden ende Bynaemvvoorden, een behoorlijck behulp in alle Poëetsche vvercken, Historien, ende voor die hun metter Pennen-konst behelpen, te dienen, vvant alzoo de Poëten-konst meest bestaet in aerdich te vertoonen, d'effecten der dingen, daer van sy te spreken ofte te schrijven heeft: vvaer toe van noode is bequame vvoorden te verkiesen, om de redenen gheloof te gheven, ghelijck de konstige Schilders hunne schilderijen met verscheyden vervven cieren, en zoo schoonen schijn vveten te gheven, dat d'ooghe met vervvonderinghe (de levendicheyt der

conterfeytselen aenziende) een behaghen daer inne krijght. Desghelijcx oock den

Dichter, moet de vvtghelesene vvoorden met bequame Epitheten vercieren, ende de

zelvighe daer by zoo vveten te voeghen, datse de zake

(7)

*4r

zoo vverckelijck schicken ende voordraghen, dat de toeluysterende oore een vervvonderinge in het verstandt toe-brenge. Doch om die (zoo't behoort) te

gebruycken, zijn tvvee dinghen te bemercken: Eerstelijcken, den aerdt van de dinghen daer van men voren neemt te handelen. Ten anderen, de kracht ende d'effecten die sy doen, ofte die van andere ghedaen vvorden; als nu acht nemende op het eene, als nu op het andere, ende zomtijdts op alle beyde, om daer by te schicken alzulcke Epitheten, datmen merckelijck ghevvaer vvorde, sy niet gheheel ende al om dat sy konstich zijn daer by gheschict ofte ghevoecht vvorden: maer meer om datse tot der zaken eyghenschap ende natuerlijcke vverckinghe bequaem zijn, datser vvel op passen, ende de ghestaltenisse vvel te verstaen geven: alzoo dat 'tbeloop syner vertellinghe in goeder ghestaltenisse vvtghevoert vvorde, ende aenghenomen

(8)

zij: ghelijck de Schilder met syn stuck het bevveghende ghemoet voor oogen stelt:

vvant ghelijck men na de hoedanicheyt der dinghen, na hare toevallen ende

vvtvverckinghen haer de Namen gheeft: alzoo moetmen achtervolghens, naer

vvtvvijsen der zelvighe, oock d'Epitheten vveten te verkiesen, ende by de vvoorden

voeghen; Ofte anders zoude de vertooninghe ongeschict ende niet vvaerschijnlijck

staen: dat's te zegghen, dat alle dinghen zoo gheaccommodeert behooren te vvorden,

datmen mercke, datse op alzulcken plaetse naer eysch ende gelegentheyt moeten

ghezettet vvorden: vvant by al dien sy buyten plaetse, ende niet te propooste ghestelt

en zijn (alhoevvel de Redene eenichgzins vvel klinct) ende tot het subject schijnen

te dienen, sy makense evenvvel onlustich, verdrietich ende vvalghelijck voor diese

aenhoort. Exempel aen de konstighe Luytslaghers, devvelcke

(9)

*5r

in't spelen zomtijdts verscheyden snaren ongheroert latende, ende zomtijdts alle met eenen greep die te zamen slaende, een zeer zoete harmonije gheven, alzoo oock met d'Epitheten; zomtijdts eene na latende, zomtijdts tvvee ofte meer daer by voegende (na dat het de zake vereyscht) maect een schoone vloeyende Reden: inzonderheyt vvanneer de dinghen van natueren haer alzoo schicken, dat sy d'Epitheten behoeven;

ofte datsese derven moghen, bequaem oft krachtich ghenoech van haer zelven zijnde;

om de zake in het gheheel met hare toevallen (zoo vvel invvendich als vvtvvendich) alzoo te bevvijsen ende vertoonen alst van noode is: vvaerinne zulcken discretie ende voorzichticheyt behoort ghebruyct te vvorden, datse tot eenen vvtleggher, beduyder, glants ende zoodanighe verlichtinge dienen, als de zin ende 'tvvesen van de

voorstellinge behoeft, om die zoo vvt te druck-

(10)

ken, datse den Toehoorders met lust het verstandt opene, te luysteren na 'tghene datmen te verstaen vvil geven: VVaer toe onse Nederduytsche Sprake in de Dicht-konste vloeyende ende rijck genoech bevonden vvordt, om ditte inder daedt alles te voldoen: Ghelijck men ziet by eenighe Lief-hebberen, die de Nederduytsche Sprake in zulcke regulierlijcke oorden beghinnen te brenghen, dat het

ooghenschijnlijcken blijct, sy niet alleene de ghemeyne Spraken, maer oock de Hooftspraken niet en behoeft te vvijcken, in veelheyt van vvoorden, in bequaemheyt der vocabulen, in verscheydenheyt van namen ende cierlijcke Epitheten te vinden.

Item, dat een Redene in zoo veel veranderinghen ende menichvuldighe manieren

kan geciert, verbreyt, vergroot, verkleynt, ende den zin zoo vvel te kennen ghegheven

kan vvorden, als eenighe andere Tale. Boven dien, blijct het noch by desen onsen

Epitheten-boeck, dat alle

(11)

*6r

die Maurice de la Porte in syn Boeck heeft, hier overghezet zijnde, ontallijcke andere Duytsche daer noch by ghebracht zijn, noch daghelijcx vvt der Poëten schriften ter handt komen, voorvallen ende gheinventeert vvorden: My zelven verzekerende, onse nakomelinghen hier oock vvat daer by practiseren zullen, tot verbeteringhe, dese noch vermeerderen, ende alzoo met lanckheyt van tijden, om de Nederlandtsche Tale tot een volkomen Tale te maken, te hulpe nemende den oorspronck ende vvtbondt onders Moeder de Hoochduytsche Sprake, vvelcke over lang na der Konst onser Gramatische Reghelen ghebracht is, hun niet aentreckende (oft aldus doende) den onverstandigen ende quaetvvilligen stoffe nemen zulcx te berispen, devvijle elck vveet, dat dit volcxken qualijck lijden mach, datmen eens anders vverck zich toe-eyghene; Neen dat en is niet eens anders vverck zich toegeeygent, maer bevvesen dat onse Nederduytsche

(12)

Tale niet en is barbaris, rou noch ongheschict; maer bevvesen, datmen vvt den oorspronck, den oorboor zuyght, onse Sprake gheeert, ende ghearbeydt, die tot volkomenheyt te brenghen, op dat door zoodanige middelen, onse Ieught lesende, schrijvende ende practiserende de Fransche ende Duytsche Poëten, ghevoordert kan vvorden, vvaer door (als ghezeght is) onse Landtslieden dienst gheschiedt, ende hun meer gheneghen maect, hun in hunne moeders Tale t'oeffenen. Myns halven, bekenne rondelijck, dat den aenvanck deses vvercx gheschiedt is meest om myn eighen studie, de memorie te bevestigen, ende nu in't licht ghebrocht tot myns naesten oorboor:

door dien noch toe (myns vvetens) niemandt arbeydt aenghevvent en heeft, in Hooghe

ofte in Nederduytsche Sprake, Epitheten in druck te verveerdighen. Dit ziende, hebbe

vvilligher als vermoghende my daer toe ver-

(13)

*7r

stout, achtende gheenen kleynen dienst ghedaen te hebben ons Nederduytsche Klercken ende Konst-lievende edele Geesten, met ons zelven te helpen, hunlieden dienstich te vvesen, als oock de ghene die oft in de Latijnsche ofte andere

Hooftspraken niet gheoeffent en zijn; die allerley boeken niet en konnen bekostighen, ofte die den tijdt ontbreect vele boecken te doorlesen. Oft nu iemandt zegghen vvilt, vvaerom ick alzulcken arbeydt doe, ende op het cieraet onser Tale zoo dringhe, die zal veten dat alzoo de Tongen oft Spraken, gaven des H. Gheests zijn, ende daeromme billich in achtinge ende eere behoorde ghehouden te vvorden, inzonderheydt, na dien de ghereguleerde Sprake, Redene ofte 'tGeschrift veel meer goedts ende vromens schaft, oock krachtigher den Toehoorderen ende Lesers bevveecht: dan oftse ongherijmt, grof ende zonder geschickelijckheyt vvtgehevoert

(14)

vverde: Zoo verzekere ick my nochtans, datter vele zijn die gheenen smaeck in desen nieuvven kost en zullen vinden, dien vervvorpende, gheringh achten: Evenvvel, vvetende den oorboor desselfs, houde ick zulcke ongherechtighe kittelinghe deser Schetsmeesters voor min als niet: devvijle men veel eer (om die te believen) de Ieught schadelijcker dan voorderlijcker zoude vvesen; devvelcke ick alleenlijcken hebbe gezocht te profiteren, vvachtende ende omziende, dat iemandt die (gheleert) onse Sprake toeghedaen vvesende, hier toe lustich ende bequaem mocht vvesen.

Eyndelijck, Eerzame Leser, zoo my zomtijdts eenighe vvoorden buyten oorden

ontslopen zijn, dat's buyten vville ende vvete, onkonde ofte onvoorsichticheyt

gheschiedt, derhalven believen my t'ontschuldighen, aensiende sat alle beginselen

moeyelijck zijn, ende den lust

(15)

*8r

die ick hebbe onse lieve Moeders Tale te zien floreren, daer toe te helpen de zelvighe eere aen te doen. Zoo eenige vvoorden, die met verscheyden letteren beginnen, in d'oorden van A. B. C. niet en achtervolghen, zal v ghelieven in d'andere oorden te zoecken: ghelijck als gonste, niet vindende by de letter g, zoect in de letter i op jonste, clare op klare, ende dierghelijcke meer. Oock zuldy vveten dat vvy tusschen i ende ende y, item f ende ph, s ende z vveynich onderscheyts gemaect hebben, het vvelcke gheschiedt is, om dat zommighe Nederlanders oock kleyn onderscheyt maken in de voorschreven letteren, d'eene voor d'andere te ghebruycken.

Hier mede heeft V.E. myns bedunckens, berichts ghenoech, ende oock rechtmatich bevvijs van d'oorzake, vvaeromme ende vvat halven ick my desen (niet gheringhen arbeyt) ondervvonden hebbe:

(16)

Verhope andere oock arbeydt aenvvenden zullen, dierghelijcke oft bequamere Steenen

tot d'Edifitie der Nederduysche Tale aen te brenghen, op dat den Bouvv metter tijdt

volkomelijcken opghericht mach vvorden, ende onse Moeders Tale florere.

(17)

A1r

Epitheta, Dat zijn By-namen ofte Toe-namen, beschreven door M. Anthoni Smyters.

A. Hooghepriester, opperpriester, offeraer, offerpriester, priester der wet,

AAron.

ghemijterden, gheheylichden, ghewijden Pape.

Hy was den oudtsten sone Amram, dry jaren ouder dan syn broeder Moses, wiens medehulper hy gheweest is, om de onbequaemheyt syner spraken. Na syn doot heeft Eleazar syn sone het Priester ampt bedient.

Den rechtveerdighen, goedertierenen, gherechtighen, vromen, eerste martelaer, Abel.

Godt-behaghenden, Godt-vruchtighen, eenvoudighen, zalighen.

In den dertichsten jare Adams genereerde hy Abel, den welcken van syner joncheyt aen Godt leerde vreesen: des hem de Heere zeghende: VVaer over synen broeder Cain vertoornde ende zoo benijdde, dat hy hem doot sloech. Van die tijt aen is Abel den eersten Martelaer ende Hemel-bezitter ghenaemt gheweest.

Ouden, weerdighen, Vader, ghemijterden, ghestaefden, eerweerdigen,

Abt.

ghereguleerden, weereltlijcken, vertrouden, gastvrijen, beleefden, devoten, Godtvruchtighen.

Eerbare, kuyssche, oude, devote, ootmoedighe, eenvoudighe, Abdisse.

zoet-sprekende, maechdelijcke, smeeckende straffe, voorsichtighe.

Rijcke, gefondeerde, mans, vrouwen, monincx, vette, kloosterlijcke, Abdije.

conventelijcke, heerelijcke, treffelijcke, opsiende, ghereguleerde, vertrouwede, devote, proven, aelmoesdoende, herbergighe, schoone, groote.

(18)

Slymighen, vasten, witten, zouten, qualijck-zienden, harden, bruynen, gheweyckten, grootoogighen.

Aberdaen.

De Patriarch, oudtvader, ghehoorsamen, ouden, wijsen, goede-vader, chaldeer, Abraham.

oprechten, voorsichtighen, vader der gheloovighen, propheet, ghezeghenden, ghebenedijden, rechtveerdigen,

sterrenkijcker, astronomijn.

Hij was de sone Thare, gheboren in Chaldea, ervaren in alle Goddelijcke ende menschelijcke dingen, meer dan iemant anders: Voor eerst sustineerde hy (tegen d'opinie der Chaldeen) dat Godt alleen Schepper was van Hemel ende Aerde, waeromme hy (door Godes bevel) ghenootzaect was wt syn landt in

Chanaan te trecken: Daer beneffens wort syne wtnemende ghehoorzaemheyt bekent, als hy (om den Heere te

behaghen) ghewillichlijken synen sone Isaac te offeren boodt.

Davids sone, schoonen, blonden, ellendighen, overtredere,

Absalon.

onrechtveerdighen, onrechtbesittere, vaderslagher, vriendelijcken,

smeeckenden, lanchayrighen, aenlockenden, broeder-moorder.

Hy was de schoonste man in Israel, hy oorloochde teghen synen Vader: alsoo hy syns Vaders dienaers vervolchde, rijdende onder eenen dichten eycken boom, ontrende hem synen Ezel van onder hem, ende bleef met syn hayr hanghen aen de tacken, het welcke Ioab ghebootschapt wesende, quam ende doodde hem.

Ionck, onnoosel, ontleedt.

Anders ghenaemt Aegialeus, een sone Aetei Coninc van Colchis, werdt van syn Absyrtus.

suster Medea in stucken gehouwen, op

dat haren Vader (hem bekommeren

zoude, de stucken by een te rapen ende

vergaderen) sy daerentusschen in haer

voornemen, met Iason wech mochte

(19)

komen, van haer Vader niet verhindert en wierde.

Gheleerde, studieuse, disputerende, philosoophsche, leerende, gheleerden Academie.

school, eerbare, ghevolckte, der vrijer konsten, wel ghedisciplineerde.

Troyaen, Siciliaen, beleefden, schutter, milden, liberalen, crinischen,

hectoriaenschen.

Zoo men de Poëten ghelooven moet, zoo was desen Acestes een sone van den Vliet Acestes.

Crinisus ende van Egesta de Troyaensche vrouwe, Desen, alzoo hy Coninc van Sicilien gekoren wesende,

(20)

ontfingh zeer vriendelijc de Troyanen:

derhalven de stadt van Sicilien na hem Acesta ghenaemt werdt.

Zoet, wel luydende, maet houdende, kittelachtich, lustich, vermakelijck, Accoort van gheluyt.

lieflijck, musicael, overeen komende, velerley, wellustich, klinckende, minerviaensch, goedt, enghelsch.

Lieffelijcke, griecksche, zeesche, havenrijcke, rijcke.

Dats een Landtschap in Grieckenlandt, omcingelt met de Zee, wtgenomen aen Achaia.

de Noordtzijde, ende wort na Acheus genaemt, de sone van Iupiter. De Hooftstadt in dit landt was Corinthen, zeer vermaert van rijcdom ende

koophandel, als ooc om dat daer eenen kostelijcken Tempel (Venus

toegheeyghent) was.

Verhevenen, stuymigen, atolischen, stouten, vlietenden-Godt, barighen, oceanischen, vloeyenden.

Van Achelous Coninc van Aetolien heeft desen Vliet synen naem behouden, neemt Achelous.

synen oorspronc van den berch Pindus, ende scheyt Aetoliam van Arconiam.

Achelous is ooc water te zegghen: Thetis ofte de groote Zee, van de Sonne ende van de Aerde.

Diepe, helschen, duysteren, droevigen, donckeren, doodelijcken, fellen, Acheron.

ongeluckighen, gierighen, quelenden, smertighen, elendighen, verslindenden, den hellenvliedt.

De Poëten zegghen, dat Acheron is Ceres sone, ofte van de Aerde, ende dat hy gheen Vader ghehadt en heeft, ja ooc in de Helle ghezonden wesende, hy veranderde in een Riviere.

Den alderkloecksten, grieckschen, onquetselijcken, kloecken, vromen, Achilles.

rasloopenden, oorlooghschen,

zee-goddinnighen, troyaenschen-schrick,

looper, stouten, dapperen,

(21)

scherpsinnighen, ontemmelijcken, grootmoedigen, aldermachtichsten, onbarmhertighen, griecx soldaet, grooten, moedighen, stercken, krijchs-heldt, onverbiddelijcken, edelen, fraeyen, der griecken blomme, lustighen, springher, ghesonden, rasenden, wreeden,

hoovaerdighen, gheweldighen, verwaenden.

Hy was de sone Pelei ende Thetidis, ooc den kloecsten van alle de Griecken: Noch klein wesende wert van syn Moeder in de Sti-

(22)

giaelsche wateren ghedoopt, waer door syn lichaem onquetselijcken wert, wtghenomen op de plaetsen daer sy hem mede ghehouden hadde, dewijle sy hem doopte. Daer na werdt hy Cheronem overghelevert, eensdeels om in de VVapen-konst, als ooc in goede Zeden, gheoeffent te worden. In den Tempel Apollo wesende, heeft hem Paris ghedoot met eenen pijl, den welcken hem in syn hielen ghetreft heeft, overmits hy in dit deel syns lichaems alleenlijcken hinder lijden mochte.

Grouwelijcken, vervloeckten, hatelijcken, boosen, afgrijselijcken, versmadelijcken, Achterclap.

schimpighen, overlastighen, versierden, missegghenden, wijvelijcken, loghenaers, vyandelijcken, schadelijcken,

schandighen.

Schandelijcken, nijdigen, lasterlijcken, quaetsprekenden, schelmschen,

Achterclapper.

klappenden, snaterenden, langtongigen, hatelijcken, zoylischen, bijtenden, onbeschaemden, schadelijcken,

spottenden, quellijcken, verwijtachtigen, naemroovenden, eerschendenden.

Ialours, vreesachtich, quaet, valsch, droef, hatelijck, treurich, lieflijck, Achterdencken.

onseker, quellijck, verdrietich, verborghen, jalousijen-kint, bedeckt, vermoedich, vermoedende.

Ernstelijcken, neerstelijcken, curieuselijcken, toeluysterenden, Achtnemen.

wackerlijcken, gestadichlijcken,

stantvastichlijcken, zorchvuldighlijcken, eerbiedichlijcken.

Ghereguleerde, oude dienstelijck, ghemeyne disciplinische, ghewoonlijcke, Achtneminghe ofte Waerneminghe.

zorchvuldighe, eeuwighe, dienstbare,

onveranderlijcke, ootmoedighe, eerbare,

veroude, oprechte, ernstighe, stedige,

gheduerighe, vaste, scherpe.

(23)

Boos, versteenden, catijvighen,

elendighen, onzalighen, jammerlijcken.

VVas de sone des Konincx Abantis, ende de vader Danaes eenighe dochter, hem Acrisius.

wert ghepropheteert dat hy door 'tkint datse baren zoude, ghedoot zoude worden, ende om 'tzelvighe te

verhinderen, dede haer op eenen toren bewaren, met bevel dat niemant by haer komen en mochte: Maer Iupiter sich veranderende in eenen gouden reghen, ende door de tichelen in haren schoot

(24)

dringhende, werdt bevrucht, baerde eenen sone ghenaemt Perseus, door den welcken Acrisius verandert worde in eenen steen.

Den ghehoorenden, jaghere, lichten.

VVas Aristaei sone, den welcken (zoo de Poëten versieren) ter jacht gaende, ende Actaeon.

by gheval ziende Diana gheheel naeckt, (die haer in een Fonteyne wiesch) was zeer beschaemt, ende wt gramschap veranderde sy hem in een Hert, worde van syn eygen honden verscheurt ende opghegheten.

Eersten mensch, eerstgeschapenen, onghehoorsamen vader, ouden, zondaer, zonder moeder.

Alzoo was den eersten mensche die Godt schiep genaemt, den welcken na dat hy Adam.

930 jaer gheleeft hadde, wert in Hebron begraven in een marberen graf.

Zommighe willen zegghen dat het is gheweest op den berch van Calvarien.

Wreeden, reuse, Achoemedis vader, Vlissis ghezelle.

Dit was eenen Reuse van grooter

ghestalte, ende een medeghezelle Vlissis.

Adamastor.

Vriendelijcken, eeuwigen, lesten, droevighen, pijnlijcken, leedtwesenden, A-Dieu, ofte Af-scheyt.

beklaghelijcken, beschreyden, besuchten, beweenden, onghewillighen, betraenden, berouwenden, treurighen, betraenden.

Edelen, schoonen, fraeyen, lieffelijcken, jagerken, jonck, herderken, minnaer, Adonis.

zoeten, purpuren, jonghelinck, ofte jongsken.

Een sone des Konincx Cynarae, die van

Venus (om syne wtnemende schoonheyt

zeer bemint was: Hy ter jacht gaende,

werdt van een wildt Swijn ter doot

ghewont, tot groot leedtwesen van syn

Lief, dewelcke na dat sy hem zeer

beschreyt hadde, ende om haer droefheyt

te verlichten, veranderde hem in een

bloeme, welcke noch van syn bloedt

rootverwich is, dit zegghen de Poëten:

(25)

ende zoo men dese fabel wil by den Zomer verghelijcken, zoo verstaet men by Adonis de Sonne, welcke als de daghen kort zijn, gaetse zes maenden in de Helle, ende weder zes maenden in den Hemel, als de daghen lanck zijn.

Thebaenschen, Thalonis sone, Persiaen.

De Koninck van Argivorien was den eersten, die den Tempel der Godinne Nemesi dede bouwen.

Adrastus.

Bloedt, teere, teerkens, swacke, volle, ghetack-

Adere.

(26)

te, ghesteken, gheopende, lever, hoofts, herts, gheswollen, verborghene, springhende, spruytende, pissende, levende, arteriose, dunne, bloedighe, huppelende, kloppende, ghevlochtene, ghestreckte, bevende, heete, slaende, ontspringhende, ziedende, gheschropte, ghekopte, ghewrevene.

Iupiters sone, straf, wreedt, stuer, gherechtich, rechtveerdich, Aecus.

onverbiddelijcken, onbeweechlijcken, jonischen.

Om dat hy zoo goeden rechtdoender was, dichten de Poëten, dat hy met

Rhadamanthus ende Minos te zamen rechteren in de Helle waren.

Schoone, aerdighe, vriendelijcke, fraeye, eerlijcke, beleefde.

VVas de dochter Asopis, Koninc te Boeotien, waer op Iupiter verlieft Aegina.

wesende, veranderde zich in vyer, om met haer te volbrengen het werck daer alle Minnaers na trachten: Ende men houdt dat Aeacus ende Rhadamanthus wt hun gheboren zijn.

Ghehoornde, half-geyten, gheytevoetsche, naeckte, boschgodische, boschwachters.

Hier voortijdts hieltmen dese menschen voor monsteren, ofte voor boschgoden, Aegipanen.

ghelijck waerzegghers, Saters ofte onnatuerlijcke menschen.

Thyestus sone, overspeelder, lanterfant, hoereerder, leechgangher, verrader, Aegisthus.

boochmoedighen, moorder, quaetdoender, boosen, traghen, schandelijcken.

Syn Moeder heet Pelopea, dochter van Thyestus: Doen hy noch een kleyn kindt was, liet hem syn Moeder in de

wildernisse voor de beesten brenghen om

verslonden te worden, op dat hare

boosheyt niet ontdeckt en wierde: Maer

een Herder nam hem op, ende voedde

(27)

hem met gheyten melck. Aegisthus oudt gheworden zijnde, dede Atrea ende haren sone Agamemnon dooden, vvrekende alzoo de doot van synen Vader, doodde oock Aegisthus ende syne Moeder Clytemnestra.

Glatten, slijmachtighen, omghekromden, omghewrongenen, slangachtigen, Ael ofte Palinck.

gedraeyden, draeyenden, langen, vetten, dicken, slijckachtighen, wispelenden, dertelen, zachten, vochtighen, bruynen, slibberachtighen, koortsachtighen, kruypachtighen, slingherenden.

(28)

Den Ael groeyt in de zoete vvateren, in de verrottinge, gelijck als de vvormen in der aerden: Maer op vvat vvijse dat gheschiet, vvort verscheydelijcken van ghesproken. Zommighe zegghen dat desen visch voort komt zonder roghe ende zonder paringhe: Andere meynen datse paren, ende malkanderen omslingheren.

De ghezouten palinghen zijn de beste, dewijle het zout de slijmicheyt wech neemt. Zijn van goet voedtsel, maer onghezont voor phlegmatijcke menschen.

Barmhertighen, milden, medelijdenden, vriendelijcken, ghevenden,

Aelmoessenier.

Godtvruchtighen, goedertierenen, hertelijcken, ghetrouwen, borsedrager, wtdeelder.

Smits, herden, yseren, stalen, verstaelden, smedens, swarten, swaren, gheschuerden, Aenbilt.

blinckenden, vasten, slootmakers, grof-smits, steghen, behamerden, vulcanus, gehoornden, arbeydenden, stijven.

Devote, religieuse, yverighe, heylige, Godtvruchtighe, innighe, diepe, Aendachticheyt.

ghemeyne, biddende, christelijcke, ootmoedighe, vyerighe, schuldighe, plichtighe, hertelijcke, eensame, zoete, smeeckende, mediterende

Anchisi sone, Godtvruchtighen, ghetrouwen, ghehoorsamen, Aeneas.

Godtsdienstigen, der Romeynen voorvader, hoochmoedighen,

vluchtenden, vlieder, phrisiaen, van der goden gheslachte, barmhertighen, medelijdenden, vreemdelincken, kloecken, vromen, hooftman, troyaen, hertoch, schuttere, meyneedighen, goddinnen sone, Cythe.

VVas Anchisi ende Venus sone, Na de

destructie van Troyen, zoeckende syn

goede avontuere, gheraecte in Italien,

daer hy een stadt bouwede die hy noemde

Lavina: na dry jaren sterf hy aldaer. Den

(29)

vermaerden Poëet Virgilius heeft met syne versen van hem zoo veel

gheschreven, dat een ieghelijck daer van kennisse ghenoech heeft.

Lommer achtighen, groenen, dichten, ghetackten, wilden, ghevlochtenen, Aendorenboom.

vermaerden, breeden, hooghen,

donckeren, ghekromden, gheboochden, vreemden, ghebladerden, rouwen, wtgespreyden, ghekroonden, bloeyenden, welrieckenden.

Bleecken, droevighen, opheffen- Aenleggher in rechte.

(30)

den, gunstighen, zachten, bestraffenden, onverstandighen, botten, plompen, bedenckenden, criminelen,

beschadichden, onrechten,

breuckheysschenden, loosen, subtijlen, strenghen, onrechtveerdighen,

rechtveerdighen.

Valsche, schalcke, loose, bedrieghelijcke, zoete, zachte, smeeckende,

Aenlockinghe.

pluymstrijckende, lieffelijcke, troetelende, vriendelijcke, behonichde, vleyende, lachende, goedighe, behaghelijcke, treckende, koppelersse, hoeren.

Verborghenen, dooven, verraderlijcken, gevaerlijcken, ongheoorloofden,

Aenslach.

partijdigen, gheconspireerden, hatelijcken, grouwelijcken, loosen, schalcken, bedriegelijcken, verbondenen, besworen, voorgenomenen, schelmschen, moorders, schendighen, beneerstichden, moordadighen, vyandtlijcken,

twijffelachtighen, ondoenlijcken,

perijckeleusen, trotsen, grooten, stouten, vermetelen, hooghen, onzekeren,

wonderbaren, swaren, moeyelijcken, ongheluckighen, vyandts, ghebrokenen, verraders, nieuvondighen, nederighen.

Ghecouleurt, leelijck, schoon, effen, ghebaert, zielenspiegel, ghesterret, klaer, Aensicht ofte Ghelaet.

ootmoedich, ghetoyt, zachtmoedich,

moedich, couragieux, goet, quaet,

grimmich, wtmuntich, wel bemint,

bevallijck, baertdraghende, schijnende,

blinckende, goedertieren , blijdt,

vlammende, vyerich, eerbaer, eerlijck,

twijffelachtich, aenlockende, gheschildert,

recht, bleeck, dun, kleyn, verkleynt,

sweetende, aensienlijck, veranderlijck,

bedroeft, magher, vol, vochtich, statich,

smeeckende, sneeu-wit, blanck, gerimpelt,

vreedzaem, schaemachtich, boeren,

stemmich, moorders, doncker, ghekeert,

vriendelijck, levendich, beschaemt,

duyster, mismaect, straf, invallich,

treurich, swart, rou, gheveynst, grof,

(31)

inghevallen, grouwelyck, eysselijck, roodt, mannen, manachtich, mannelijck, stuer, aengenaem, vervaerlijck,

minnelijck, plat, spijtich, afgrijselijck, zedich, rijp, quellijck, mom, ghebockelt, dobbel, dreyghende, stout, optreckende, weselijck, fantastijck, gheneghen, half bleeckverwich, half roodt, vyandts, klappaerts, ghelijc-

(32)

kende, troniachtich, lachende, gheteeckent, wenckende, schreyende, zorchvuldich, presentabel, vertoonende, wijnbrauwich, carmozijnen,

zeden-vertoonenden, gherimpelt.

Neerstighen, diepzinnighen, zorchvuldighen, overdenckenden, Aensiender.

listighen, verstandighen, ontdeckten, bespiedenden, stedigen,

hoochgeklommenen, opmerckenden, verren, lonckenden, loosen,

speculerenden, curieusen, zonderlinghen, aendachtighen, ernstighen, schalcken.

van oorloochs-volck, kloecken, bassenden, ghevaerlijcken, gheluyt Aenstoot ofte Aenval.

ghevende, gheruchtmakende, stercken, machtighen, krokenden, schipbrekenden, vermorselenden, stijven, perijckeleusen, zees, hurtenden, verschrickelijcken, schadelijcken, briesschenden, krijghs, gheweldighen, tempeestighen, stouten, brekenden, zorghelijcken, trotsen, donderenden, overweldighenden, schreeuwenden, brullenden,

grouwelijcken, swaren, harden, strijts, furieusen, straffen, harden, fortsighen, kloecken, stouten, haestighen,

onvoorsienen, hoochmoedighen.

Eersten, moeyelijcken, swaren, nieuwen, quellijcken, lustighen, stouten,

Aenvanck ofte Beghintsel.

beghinnenden, smeeckenden,

aenlockenden, blijden, ghewillighen, zoeten, slechten, verdrietighen.

Stormenden, windtgodt, Koninck der winden, heerschenden, Iupiters sone, Aeolus.

gheweldighen, drijvenden, windighen, waeyenden, blasenden, buyenden, stadighen, verwoestere, rasenden, middelaer.

De Poëten dichten dat Aeolus, was de sone van Iupiter ende Sergistis de dochter Hypotas van Troyen.

Vruchtbare, slijckerighe, voedtstersse,

harde, bruyne, swerte, beweenlijcke,

Aerde.

(33)

moeder aller dinghen, veldt, brandighe, ronde, groeyachtighe, onvruchtbare, gheoeffende, bezaeyde, beplante, menschenhuys, dichte, grasighe, begraesde, breede, ghespaeyde, klotterighe, doorgronde, golvighe, waterachtighe, vette, slijmachtighe, ledighe, overvloedighe, bracke, stille, zeltsame, drooghe, vrucht-draghende,

(34)

dertele, koude, sware, groene, bebloemde, natte, vaste, bracke, groenende,

ongheluckighe, bragh, dref, gapende, open, ghestreckte, wijnachtighe, zoete, voedende, zaey, torf, moerachtighe, rufrijcke, bezaeyde, wijde, nederighe, ghespitte, hof, tuyn, roerlijcke, onroerlijcke, kloetighe, metalige, solfferighe, herberghersse, bloeyende, vreemde, swierende, holle, holachtighe, bolle, vochtighe, stercke, volle,

bearbeyde, gheploechde, gheboude, bouwelijcke, doove, steenachtighe, goede-moeder, diepe, modderighe, mynachtighe, ghemeste, rouwe, zandtachtighe, betreden, ghebiesde, gheklovene, aller schepselen-herberghe, kruydtghevende, lieflijcke, eererinne, platte, bezorghersse, onghekeerde, krijdige, machtighe, gheroerde, dreckige, ghemarbelde, beslijckte, kleyachtighe, pot, slibberachtighe, klevighe,

profijtelijcke, bepaelde, rijcke, gruysachtighe, mergighe, rootsighe, meniachtighe, ghewiede, woeste, deeghachtighe, afghepaelde, bosch, steenachtighe, gheeghde, stofachtighe, gherijfde, wilde, leemachtighe,

ongheboude, vrije wooninghe, bergighe, turf, groes, zavelachtighe, gheplotterde, dunne, gheoogste, gheeffende, terwen, keyachtighe, bereyde, dijckighe,

ongrondighe, waterachtighe, potbackers, ghedolvene, biesachtige, ghemeste, dorstighe.

Goddelijcke, beleefde, heussche, goede, lustighe, welvoeghende, gunstighe, Aerdicheyt ofte Gratie.

zonderlinghe, excellente, goedertierene, godtvruchtighe, barmhertige,

medelijdende, menschelijcke, levendige, schoone, zoete, eerbare, vriendelijcke, blijde, vrolijcke, dobbele, aenghename, aenlockende, smeeckende, vermakelijcke, verheughende, bequame, edele,

verghevende, wtnemende, behaghelijcke.

(35)

ziet Natuere.

Aerdt,

Gheleerden, gheboorden, leelijcken, gheconterfeyten, danssenden, bootsighen, Aep.

springenden, tuymelaer, mallen,

grimmighen, kokelenden, luysevangher, belachelijcken.

Dicken, ghebilden, beschetenen, ronden, verhevenen, groven, grooten, dichten, ghevleesden, vasten,

Aers ofte Eers.

(36)

steghen, stijven, rouwen, swaren,

ghespannen, weerbottenden, gheklovenen, daverenden.

Bedrieghelijck, aenlockende, zoet, verradelijck, schalck, doodelijck, Aes.

verleydende, aentreckende, behonicht, lecker, toebereyt, verborghen, loos, bedect.

Apollos sone, oppersten Medecijn, ghebaerden, goddelijcken, sonnen-kindt.

Aesculapius.

Dobbelen, bedelaers ofte bedel, diepen, truggel, langen, gemackelijcken,

hangenden, gheladenen, bequamen.

Aessack.

Zoeten, verhalenden, windighen, diepen, blasenden, zoet-rieckenden, stinckenden, Aessem ofte Adem.

vochtigen, roockenden, rieckenden, levent-gevenden, zuchtenden,

herhalenden, stercken, vuylen, onreynen, luysighen, warmen, besmettelijcken, dampighen, lieflijcken, korten, langhen, hijghenden, swacken.

Roockenden, slofferachtighen,

brandenden, vreesselijcken, holachtighen, Aetna.

vlammenden, vlamachtighen,

vulcanischen, hooghe, vyer-spouwenden, zorghelijcken, periculeusen,

gheschelfferden, ghezolfferden, dampighen, eysselijcken, hittighen, heeten, asch-spouwenden,

vyer-spouwenden, Siciliaenschen.

Dit's eenen Bergh in Sicilien, den welcken altijdts groote vlammen vyers wtspout: D'oorsake van desen

gheduerighen brandt, is door de aendrijvinghe der winden, ende door d'overvloedicheyt van 't zolffer dat daer inne is.

ziet Gheslachte.

Afcomste,

Gheveynsden, loghenachtighen, ydelen, dooden, beroocten, ouden, grouwelijcken, Afgodt.

eer-bewesenen, verhevenen, dooven,

stommen, duyvelschen, fabelachtighen,

(37)

onnutten, bedrieghelijcken, onreynen, onzuyveren, valschen.

Yverighen, Heydenschen, ongeluckighen, onzalighen, ongheloovighen,

Afgodendienaer.

superstitieusen, verdoemden, hertknaghenden, grouwelijcken, onwetenden, elendigen, botten, gheveynsden.

Oude, vervloecte, afgrijselijcke, Egyptische,

Afgoderije.

(38)

boose, beestighe, gierighe, ghemeyne, ethnische.

Openen, hollen, verschrickelijcken, diepen, inslockerighen, inslockenden, Afgrondt.

leeghen, nederighen, periculeusen, grouwelijcken, duysteren, gapenden, donckeren, blinden, opslockenden, helschen, inswelghenden, holachtighen, kelderachtighen, afgrijselijcken,

wonderlijcken, verveerlijcken,

ongheveerlijcken, eysselijcken, bijsteren, schrickelijcken.

Verghevenden, toeghevenden, gunstighen, ghegunden, Pauselijcken, Roomschen, ghenadelijcken, vrijen, jubileeschen.

Aflaet.

Zantachtich, dorstich, zeltsaem, vreemt, wonderlijck, breet, vruchtbaer,

Africa.

opworpende, bernende, brandende, voedstersse vande vreemdelinghen, onbewoonlijck, ruym, wijdt.

Africa is een vande dry voorneemste deelen der weerelt, wort alzoo genaemt na Afer, Abrahams sone die't

gheconquesteert heeft. Dit landt is zeer vruchtbaer inde plaetsen die bewoont worden, maer den meesten deel is onbewoont, ende is ofte bedect met onvruchtbaer zandt, ofte woest, ter oorsake van de locht, ofte om de schadelijcke ghedierten, die daer in grooten ghetale zijn.

Droevich, deerlijck, verre, wijt, bitter, hardt, beweent, betraent, beschreyt, Afscheyt ofte Vertrec.

verdrietich, leetwesende, berouwende, klaghelijck, smertelijck.

Troubreker, overgheloopenen, gherevolteerden, onghereguleerden, Afvallinghe.

schelmschen, schandigen, snooden, dertelen, vleeschelijcken, onkuysschen, ongekapten, weerspannighen,

wellustighen, ketterschen, oproerighen, verloren, ongheloovighen,

Godt-verlatenen, eedtbreker,

ongeschicten, God-verghetenen.

(39)

Verdrietighe, langhe, wijde, quellijcke, beklaghelijcke, verre, onverdraghelijcke, Afwesenheyt.

verlanghende, hakende, zorchvuldighe, vreesachtighe, bevreesde.

Revolterende, oproerighe, verradersche, boose, apostatische, periculeuse,

verborghene, verlatene.

Afwijckinghe ofte Afvallinghe.

Indiaenschen, kostelijcken, veranderlijcken,

Agaetsteen.

(40)

ghebeelden, wonderlijcken,

ghefigureerden, schoonen, overschoonen, fijnen, Siciliaenschen, gheschackeerden, aderachtighen.

D'Agaetsteenen zijn eerst ghevonden in Sicilien, by den vloet Achates, waer van sy eerst den naem hebben ghekreghen.

Desen steen is van verscheyden verwen, ende heeft veel aderkens in malkanderen gevlochten, in zulcker voegen datmen zomtijts eenige figueren daer inne ziet, van verscheyden fatsoenen, als oftse met den pintceel gheschildert waren, ghelijck duyfkens, hoornkens, boomkens, bloet, zommighe zijn root als corael. Men zeght dat d'Agaetsteen zeer goet is voor het steken der Scorpioenen, oock datmen daer dickmael op ziet, den ooghen goet is, den dorst verslaet alsmen die in den mondt houdt, ende meer andere

wonderbaerlijcke eyghentschappen hebbende.

Koninck, grieck, oorlogher, krijgher, myceniaen, erfghenaem Ateri, eergierich, Agamemnon.

roemachtich, heerlijcken, kloecken, loosen, schalcken, gierighen, vrecken, herder der ghemeente, rijcken,

machtighen, victorieusen, ghekroonden, dronckaert, hondtsoogighen.

Hy was Koninck van Messenia, den

broeder Menelaus, de Griecken stelden

hem een Overste over den gheheelen

Legher, die voor Troyen ghezonden wert,

doen Helena ontschaect was. Hy beval

syne huysvrouwe Clytemnestra het

gouvernement van syn Koninckrijck,

waer by hy alreede eenighe kinderen

gheprocreeert hadde: Ende als hy weder

ghekomen was, raedde sy Aegistum, dat

hy haren man dooden zoude. Het welcke

Orestes Agamemnon ende haren sone zoo

ongheduldigh maecte, dat om hem van

syns Vaders doot te wreken, doorstackse

alle beyde.

(41)

Indiaensche, dierbare, wanckelbare, pegadische, ofte pegasiaensche.

Is een Fonteyne in Boetien, welcke Apollo ende de Musen toegheeyghent Aganippe.

was, die om deser oorsaken ghenaemt worden Aganippiden.

Keyserinne, atheniaensche, verradersse.

VVas de dochter van Cecrops Koninck van Athenen, welcke Mercurius belooft Aglauros.

hadde te helpen, om een somme ghelts, dat hy haer suster tot synen wille zoude verkrijgen, ende daer na (zulcx

benijdende) zochte dat te beletten: Om die oorsake werdt sy van hem verandert in eenen steen.

(42)

Verschrickelijcken, haestighen, vreesachtighen, vreeselijcken, Alarm.

vervaerlijcken, periculeusen, hittighen, oorlooghs, gheruchtmakenden, furieusen, verbaesden, aentreffenden, strijdtbaren, oproerighen, luydtroependen, beroerden, onverwachten, nacht, snellen, troublen.

Poëet van Mitylenen, luydtroeper, bijtenden, bestraffere, versse-dichtere.

Vele excellente Poëten hebben desen zelfsten naem ghehadt, hij was van Alcaeus.

Mitylenen, die door syne moedighe straf-dichten vele wt Mitylenen heeft doen vertrecken.

van Thessalien, Koninghinne, deuchdelijcke, ghetrouwe.

Admeti huysvrouwe, hadde haren man zoo lief, dat sy verstaen hebbende dat hy Alceste.

van de ziecte die hy hadde niet ghenesen en zoude, ofte een van syn vrienden ofte maghen en moeste sterven: ende ziende dat een ieghelijck weygerde zulcx te doen, sy zelver met een vrolijck herte begaf haer tot de doot.

Stercken, hoochmoedighen, straffen, machtighen, edelen, wreeden, robusten, Alcides.

moedighen, grooten, reusendooder, zenuachtighen, krijgher, strijdtbaren.

Dit's Hercules bynaem, welcken alsoo ghenaemt wert, oft ter oorsake van syn Groot-vader, ofte om syner sterckheyt wille.

Griecxsche, vrome, deuchtsame, Alcidus moeder, stantvastighe.

VVas de dochter van Electrio, ende huysvrouwe van Amphitrion den Alcmena ofte Alcumena.

Thebaen, welcke van Iupiter bedrogen wesende, meynende het haren man was, vermengde haer met hem, ende baerde Herculem.

Wit, effen, ghemarbert, ghepolijst, schoon, blinckende.

Albastren.

van Macedonien, de groote, den

gheluckighen, voorspoedighen,

Alexander.

(43)

machtighen, stouten, ghevreesden, ontsiene, Monarch, onoverwinnelijcken, onvertsaechden, krijgher, vromen, kloecken, overwinner, victorieusen, hoochmoedighen.

Sone van Philippus Koninck van Macedonien, succedeerde in het Rijck syns Vaders, ende om syne kloecke daden, noemde men hem de Groote. Na dat hy die van Meden ende Persen overheert

(44)

hadde, quam eyndelijck in Indien, welck het leste landtschap in Oosten is, hy en passeerde voorby geen plaetse ofte hy en brachtse in syn subjectie: Hy dede dry Alexandrijen bouwen, eene in Egypten, d'ander in Asien, ende de derde in Scythien, ende na dat hy 12 jaren gheregneerd hadde, wert met verghift ghedoodet.

Eenen bergh by Roomen, koudt, heuvelachtich, bevrosenen, ysachtich.

Algidus.

Welrieckenden, indiaenschen,

calicoetschen, swerten, bitteren, stercken, arabischen.

Aloe.

Kalen, windighen, kouden, hoogen, berchachtighen, ghehoornden, Alpenberch.

ysachtighen, steenachtighen, wtstekenden, zorghelijcken, noordtschen,

stormachtigen, vriesachtighen, bevrosenen, sneeuwigen, ontdecten, wijden, breeden, besneeuden, lommerachtighen, onbewoonden, verwoesten, steylen, nederdalenden, valleyachtighen.

De Alpen zijn zeer hooghe berghen, dienende tot afpalen van Italien, worden alsoo ghenaemt om dies wille, datse altijt wit van de sneeu zijn.

Witten, ysighen, steenachtighen,

cristalijnen, kuyl, rootsen, klaren, herden, Aluyn.

rossen, reynen, roomschen, verdrooghenden, rooden.

Men vint velerleye Aluyn, maer die wt de rootzen komt, wort van herderen steen ghemaect, waer van zommighe

rootachtich ende heel hardt, ende anderen witachtich, ende klaer ghelijck cristalijn is, welcke de verwers dient om syde, laken ende scharlaken te verruwen.

Onsterffelijcke, purpere, altijtversch, lustighe, schoone, aerdighe.

Dat's een bloeme alsoo genaemt, welcke

niet en verflenst, maer en heeft geenen

Amaranthus.

(45)

reuck, andere noemense duysentschoon, ofte fluweele bloem.

Scythische, oorloochsche, stoute, riddersche, oude, onvertsaechde, Amazonen ofte Amasones.

machtighe, mannelijcke, ofte

manhaftighe, trotse, wreede, ghevreesde, strijdtbare, kloecke, vrymoedighe.

De Amasones waren Scytische vrouwen wonderlijcken stout, ende in sterckheyt gheen haers ghelijcke, dewelcke haer vindende berooft van den meesten deel van hunne mans, die gedoot wa-

(46)

ren, namen voor, d'andere die noch resteerden oock te dooden, 'twelck ghedaen zijnde, begonsten eenen grouwel te hebben van het houwelijck, deden hun beste om hunne palen ende frontieren te vermeerderen, in voegen dat sy een groot deel van Europa hun onderdanich maecten, oock veel Steden in Asien. Als sy vrede met de nabueren ghemaect hadden, sliepen sy op zekere tijden met hun, om bevrucht te worden, op dat het gheslachte niet en verghinge. VVanneer sy eenen sone baerde die werdt

ghedoodet, ende brochten alleenlijcken de dochteren op, sy en leerden die niet anders dan hun te oeffenen ter jacht te gaen, de peerden te temmen, ende met den boogh te schieten. Sy worden Amasones ghenaemt, om datse hare recht borste brandeden, op dat die haer niet hinderlijck en zoude zijn met den boghe te schieten: zommighe achten dese historie voor fabel.

ziet Konstenaer.

Ambachtsman,

Heeren bode ofte ghesante, wijs, oudt, weerdich, welsprekenden, trotsen, Ambassaet.

ghebaerden, zedighen, vreemden, gheleerden, ghesondenen, eerbaren, heerlijcken, ghematichden,

gherespecteerden, lanckmoedighen, van aensien.

Der goden spijse, hemelsche, zoete, gezuyckerde, delicate, lieflijcke, leckere, Ambrosia.

goddelijcke, zalige, zoetghezuyckerde, onsterffelijcke, behonichde, ghehonichde, opperste, smakelijcke.

De Poëten versieren dat Ambrosie zij der Goden spijse, wie daer van ghegheten heeft wort onsterffelijck gheacht.

Eenen boom, welrieckenden, armenischen, zoeten, pontischen, Amomum.

lieflijcken, rieckenden, assyrischen,

witten, torsachtighen oft ghetorsten.

(47)

Is ten kleyn boomken zeer gelijck den wilden wygaert, geeft eenen goeden reuck: den besten heeft bladeren zeer ghelijck de Grenaetboom, welcke zijn rosachtich effen zonder rimpelen.

ziet Tafel-laken.

Ammelaken,

Gomachtich, rieckende, vetten, druypenden, vochtigen,

Ammer ofte Amber.

parfumeerachtighen, grauwen, welrieckenden, klaren, gheilen, blinckenden, witten, zoeten,

wtghezonderden, harden, verharden, bevrosenen, subtijlen.

Den Ammer is een Gomme die wt de steenrootzen druypt, welcke door de koudicheyt van de Zee ende Locht bevriest ende hardt wordt ghelijck men ziet dat hy is, daer zijn meer dan 30

(48)

Dorpen in Pruyssen daer d'inwoonders den Ammer met netten visschen, ghelijck men den visch vanght: Allerley Ammer is van goeden ende zoeten reuck, den witten wordt meest gheacht.

Zangher, zoetspeelder, Iupiters sone, herpenaer, stichter der stadt Thebis.

Amphion.

ziet Stadt.

Amsterdam,

Neptuniaensche, onsterffelijcke, dochter van de groote wilde Zee, die om ende om het Aertrijck gaet.

De Poëten versieren dat sy was de dochter van't Ocëaen en van Doris de huysvrouwe Amphiterite.

van Neptunus, daerom zeggen sy datse de Goddinne der Zee is, oock wordtse zomtijdts voor de Zee ghenomen.

Behendich, konstich, ghemeyn, veracht ofte verachtelijck, arbeydich, swaer, Ampt ofte Ambacht.

ghemackelijck, arm, goet, verworpen, onbehoorlijck, bezich, snood, slecht.

Aeneas vader, phrisiaen,

grootmoedighen, herder, ouden, capiteyn, blinden.

VVas Capis sone voor de Troyaensche oorloghe, onthiel hy hem inde bosschen Anchises.

eenzaem, daer hy alderleye vee voedde, ende alzoo hy synen tijt daer mede overbrochte, Venus kreech hem lief, met den welcken sy haer verzelde, sy teelde, Aeneam by den vloet Simeente. Maer om dies wille dat hy zich beroemde haer beslapen te hebben, beroofde sy hem het ghesichte. Derhalven zeghtmen dat hy in den raedt vande Troyanen niet ghezeten en heeft, doen Troyen verbandt ende alles verloren wert. Aeneas ziende synen Vader gheheel oudt ende vervallen van

ouderdom, droech hem op syn schouderen tot inde stadt Diepanum, daer hy sterf.

ziet Stadt.

Antwerpen,

Stercken, stijven, swaren, bijtenden, scheeps, krommen, vasten,

Ancker.

haeckachtighen, zekeren, schippers,

(49)

gheworpenen, omghebuychden, lichten, schuyts.

Diepen, droevigen, quellijcken, harden, doodes, bleeckverwighen, moeyelijcken, beklaghelijcken, benauden.

Anghst.

Zoeten, ghebloeyden, rieckenden, smakenden, smakelijcken.

Anys.

Den ouden, troyaen, kloecken, loosen, subtijlen, voorsichtighen, strenghen.

Antenor.

(50)

Desen was zeer gheacht by de Troyanen, om dat hy goet van rade was ende wel sprekende: Maer doen hare stadt

gheplonert wert van de Griecken, hadden sy opinie dat hyse verraden hadde.

Blinckende, spieghelich, broos, gekorstet, witten, steenachtighen, metalich.

Den Antimonium wordt inde

Silver-mijnen ghevonden, ende is eenen Antimonium.

zekeren aert van steen: daer is tweederlye, te weten manneken ende wijfken, maer het wijfken is meest gheacht, het manneken is scherper, harder ende zandtachtiger, ende en is niet zoo swaer, noch zoo blinckende als hnt wijfken, ter contrarien, het wijfken is blinckender, kortbrekiger, ende breect in geen ronde brockelinghen gelijck 'tmanneken, maer klieft zich in langhe stucxkens.

Stekenden, voortdrijvenden, scherpen, punctigen, stijven, wackermakenden, Anghel ofte Prickel.

nopenden, verweckenden, ossen-jagher, dunnen, schadelijcken, zorghelijcken, teederen, ghepuncten, quaden, kleynen, fenijnighen.

ziet Benautheyt.

Angst,

Blosenden, rooden, rootachtich, rieckenden, zoeten, schoonen, gheilen, Appel.

haghen, wilden, harden, ghecouleurden, rijcken, bosch, vrijen, ronden, korten, bloeyenden, boomgaerts ciraet, steenachtighen, ghesteken, amperen, zueren, zoet-zueren, zuerachtighen, hanghenden, sappighen, waterachtigen, gheschilderden, rijpen, onrijpen, groenen, verheuchlijcken, verblijdenden,

lieffelijcken, bastaerdt, smakelijcken, wormstekighen, maeyachtighen, rotten, robijn-roodt.

VVy hebben verscheyden spetien van Appelen, de namen der zelve waer te langh om te verhalen, welcke

verscheyden namen sy hebben behouden,

oft van die diese ghebracht hebben, ofte

(51)

na de plaetse van daer sy ghegroeyt zijn, ofte oock na het fatsoen en couleuren die sy hebben, ende het saysoen daer in men die pluct. Om eenen onvruchtbaren Appelboom vruchtbaer te maken, men moet hem met een looden plate gorden ontrent de hoochte van een voet boven d'aerde, ende die wel dicht aen de schorsse, ende dat al-eer hy beghint te bloeyen, ende den zelvighen reep af doen wanneer d'Appelen beghinnen te groeyen.

Veerdige, ridderlijcke, wijse, rechte, slechte.

Antwoorde.

Appelachtich, dorst verslaen- Appeldranck. oft Cidre.

(52)

den, peiren, lovensch, wijnachtighen, zoetachtigen, verversschenden.

Konstighen, excellenten,

onnavolghelijcken, edelen, prince der schilders.

Desen Appelles gheboren in het Eylandt Co ofte Coüs, is den eersten Schilder in Apelles.

synen tijdt, den welcken begonnen hebbende een Venus beelt te schilderen, 'twelck om syn overlijden onvolmaect bleef, niemant ghevonden en werdt die zich zoo kloeck kende, dat zelvighe te volmaken.

Een geberchte, streckende van aen de Alpen rontomme Italien tot Calabrien toe, Apenninus.

hooch, sneeudragenden, ouden, verheven, kalen, kouden, besneeuden, breeden, steenachtighen, beijsden, ijsachtighen, berchachtighen.

Den sone van Iupiter, der Lyeren vader, goddelijcken, herpenaer, schoonen, Apollo.

cyreneenschen, dansleyder, koninck, godt der kruyden, zangher, duysteren, rossen, geneesmeester, ghelocten ofte

hayrlockighen, ghecierden, geleerden, pijlkokerdragher, delphiaen,

ghehayrvlocten, ghehayrden, brandtooghighen, waerzeggenden, herder, verlichten, heylighen, pratere, welsprekenden, waerachtighen, waerzeggher, verreschieter,

weerelts-ooghe, grooten Godt, lofzang Godes, propheet mileseaen, poëtenvader, alziender, gheelhayrighen,

fraeysprekenden, zinghere,

leven-ghevenden, voorzeggher, vader des lichts, raedtghevere, ghedicht-minnaer.

Apollo, Iovis ende Latonae sone, werdt

in't ghetal der Goden gherekent, om dat

hy (zoo men zeght) den eersten was, die

d'artsenije in't gebruyck brachte: ende om

datmen hem in veel plaetsen eerde: hy

hadde veel namen, synen voornaemsten

Tempel stondt in't Eylandt van Delphien,

(53)

welck de voor-Ouders noemden het pit vande weerelt.

Evangelischen, heylighen, ghezondenen, goddelijcken, prediker, dienaer des Apostel.

Evangeliums, Godes dienaer, gheloovighen, ghetrouwen, versmadelijcken, verheerlijcten, Christelijcken, bode Christi.

Droogist, kruydenier, getrouwen, ervarenen, neerstighen, sophistischen, Apoteker.

medecijns-knecht, behulpelijcken, paracelsist.

(54)

ziet Eet-lust.

Appetijt,

Bloeyenden, wtspruytenden, wtbottenden, een vader der schoone daghen, lustighen, April.

vermakelijcken, verblijder, lieflijcken, minnelijcken, bloemighen, lentenachtigen, boerachtighen, bloemghevenden, frisch, verquickenden.

Gheparfumeerd, swarte, wilde, botte, diefachtighe, bloetschandighe, grousame, Arabers.

wreede, onhandelijcke, sarasijnen, onreyne, roovers, hatelijcke, ledichganghers, heydensche.

D'Arabers hebben hun goederen

ghemeyn, elck onder syn geslachte ende stamme, sy en trouwen maer een vrouwe, alzoo datse alle ghebroeders onder malkanderen zijn: den oudtsten heerscht over 'tgheheel gheslachte, ende zijn hem oock ghehoorsaem. Sy vermengen hun met hun moeder ende susters ghelijck de beesten, ende achten't voor overspel een vrouwe wt een ander gheslachte te nemen, dan wt het hunne: Daer beneffens zijnse zoo diefachtich, datse om hunne dieverije van al de weerelt ghehaet zijn.

Gheluckich, heet, vruchtbaer, rijck, geheylicht, overvloedich,

Arabien.

vruchtdraghende, kruytdraghende, welrieckende, ghezeghent, groeyende.

Arabien is gheleghen tusschen Iudea ende Egypten: Is dryerley, het eene in onse tale wordt ghenaemt het Steenachtighe, het welck light besloten Noordwestwaert in Syrien: T'ander noemt men het VVoeste, ende leyt daer tegen over, ende na het Zuyden light het ghene datmen noemt 't Gheluckighe, in't welcke de kinderen van Israel 40 jaren ghewoont hebben: Men bezaeyt het twee maels des jaers ghelijck in Indien, om de vruchtbaerheyts wille.

'T is overvloedich rijck in specerijen ende

welrieckende dingen, overvloedich in

allerleye vruchten, ghevoghelte, ende

Vee, wtghenomen Peerden, Muylen,

Verckens, Gansen ende Hoenderen.

(55)

Van Lydia, subtijle, spinstere, wercstere, neerstighe, vlijtighe.

VVas de eerste Spinstere, ende

Linnengaren-maeckster: Oock haren sone Arachne.

Closter ghenaemt was den eersten die wolle leerde spinnen.

Moeyelijcken, herculischen, swaren, grooten, onnutten, verdraghelijcken, snooden, slaven, vuylen, elen- Arbeydt.

(56)

dighen, lastighen, peerdts, bitteren, krachtighen, onverdraghelijcken, overvloedighen, behendighen, daghelijcxschen, quellijcken,

verdrietighen, langhen, ondraghelijcken, pijnlijcken, gheduerighen, zorghelijcken, schadelijcken, neerstighen,

ghedienstelijcken, ghedienstbaren, dienstwilligen, elendigen, ezels,

besweeten, vrouwen, onwtsprekelijcken, droevighen, benauden, arbeyders, onbeloonden, huerlinghs, onlijdelijcken, onnoodighen, overtollighen, zinghenden, oneyndelijcken, harden, besweetten, stadighen, wtersten, blijden,

gheluckighen, ondanckbaren,

verdienenden, besteeden, gheduldighen, ongeduldighen, werckmans,

opgheleghden, smeeckenden, hijgenden, knechtelijcken, wakenden,

onverdrietighen, krijghs, vruchtbaren, nachtelijcken, straffen, wreeden,

handtwerckers, arbeyders, profijtelijcken, plichtighen, onghetemden.

aen de strate, stercken, verachten, snooden, onachtbaren, traghen, slappen, Arbeyder.

ledighen, luyen, springhenden, klappaert, leechganger, deughniet, verworpenen, hatelijcken, straetwercker, ongheschicten, onbehendighen, onbequamen, droncken, onverlaten, onredelijcken,

herberghen-looper, ghebreckelijcken, bedorvenen, le-lammen. Sparighen, gierighen, corzelen, rouwen, zorchvuldighen, boerachtighen, hantwerckers, armen, elendighen, verharden, landt, onghemanierden, wakenden, neerstigen, onverzadelijcken, vermoeyden, onvermoeyelijcken,

boerschen, doenden, steghen, sweetenden,

rouwen, botten, gheduerighen, bezighen,

lanterfanter, lastlijdenden, voedenden,

ervarenen, verzochten, hoven-bezorgher,

hovenier.

(57)

Konstelijcken, konstighen, onkuyschen, onbeschaemden, onschamelen,

Lacedemoniaen, subtijlen.

Desen Poëet was inventeur vande jambicksche versen, het welcke d'oorzake dat Lycambius zich zelfs verhinck.

Archilochus.

Den Ingenieur, konstighen vinder der sphere, geometrien, Prince der mathematicijnen van Syracusen.

Hy was gheboren inde Stadt Syracusen, in synen tijden gehouden voor den Archimedes.

voornaemsten Mathematicus. Men zegt dat hy den

(58)

eersten was die de Sphera inventeerde:

Als syn Stadt gheplondert wert, bleef hy in't ghedrang doot, door onwetenheyt, want daer was expresselijcken verboden hem eenich ghewelt te doen.

Koren, dunne, harighe, langhe,

meelachtighe, ghegraende, ghevouwene, Aren.

ghebloeyde, vouwende, kromhanghende, graenachtighe, ghele, gheelachtighe, ghekamde, lustighe, ghedrevene, ghebaerde, langhayrighe, voedende, hoyachtighe, velden-cieraet, bloeyende, rechte, strooachtige, borstelachtighe.

Wildt, vreters, eeckel-eters,

boschwachters, oude, onbeleefde, straffe, onghemanierde, onghenadighe.

Die van Arcadien zijn d'eerste gheweest onder de Griecken, die over de Ionicksche Arcadische Natie.

Zee voeren om in Italien te woonen, met Oenotrus Lycaons sone. Dit volck offerden aen Iupiter menschen.

jaechstere, koude, syracusiaensche, diaensche, kuysche, zuyvere, rassche.

De Poëten zegghen, dat sy was een Maghet die wt liefde zeer vervolcht wert Arethusa van Sicilien,

van den vloedt Alpheus, teghen welcken sy niet en konde wederstaen. Diana hares ontfermende, veranderdense in een Fonteyne, die haren eyghenen naem behouden heeft: Ende wt vreese datse met de wateren van haren Vrijer niet

verontreynicht en werde, sy nam de vlucht door waterbuysen onder der aerden in Sicilien, ende spuyt overvloedelijck wt een steenrootze aen d'een zijde van Syracusa.

Wakenden, ghesterreden, den aensiender, ghetrouwen bewaerder.

Men zeght dat Argus Aristors sone, van Iuno ghesonden wert om Io de dochter Argus.

Inachi te bewaren, welcke Iupiter in een

jonge Koe veranderde, ende dat hy

hondert ooghen hadden, waer van de 98

altijt waecten: daer na door Iupiters bevel

(59)

wert hy van Mercurius ghedoot: maer Iuno zette syne ooghen in haren voghelssteert, 'twelck een Pauwe was.

ziet Bewijs-reden.

Argument,

Wtsinnighe van Creten, behendighe, neerstighe, vlijtighe.

VVwas Minois dochter Koninck van Creten, ende van Pasiphaë, door welckers Ariadne.

hulpe ende middel Theseus haer ontsloech, ende