DIE T OEP AS SING VAN DIE B!:!:G INSEL VAN MOEDERTAAL ONDER-

Hoofstuk V111·,

--~-~--

1

c

DIE T OEP AS SING VAN DIE B!:!:G INSEL VAN MOEDERTAAL ONDER-

----wY'S IN RHODES:nf: .

a... Die Ui

tvoerin~n daardi~

Beginse1.!.

In hierdie hoofstllic gnan dit nie om die besonderhede van

¹

n landmry-e ste1se1 van moedertaa1onder- wys uit te werk nie. IIY.Lmers dit is ook nie die taak van

die

~

nie.

^{' ... ~}

Wat hier wa1 in

bre~

trekke bospreek word, is hoedanig die N.,G.Kerk in RJ:1odesie moot optroe om 'n onna tuur1ike, verkeerdo,. onoi_Jvoedk1111.dige en nega t iewe be1oid van onderwys.~ soos dit op c15_e A:E.'rikaanso kind be ....

. trekking het, te vorvang c"'ceur ln rlatu.urlike~ gesonde, opvoedkundig-en wetenskap1ik, .... bGproefde

₇

::;)Qsi tiewe be- 1eido Di t dan is ook die gx•ootste taak wat dio NeG

~Kerk.

he't ten opsigte van die onclEJI'H:;-s in Rhodesie

o

In dio v orige t;wee hoofstukke ( 111, l V) is

· aangetoon hoedat die N oGoKer}:: as enigste oplossing vir die dena.sional:i.serende kerlrc:E:adende en onopvoedkundige .Engels-medi um skole" a _, parte volkse ie _H kerkskole

¹¹

of CoN,

Oo-sko:b·e gestig of help· stig het. Hoe en waarom hieraie skole doodgeloop hot, is ook ao.ngetoon,a Langs veral twee ander wee he t die kerk egter• :.ngegryp in die. opvoe- d.ing van die Afrikaanse kinc13~~'8 en claardeur geprobeer om

1

n beperkte aanta1 i!ir l-cerk en volk to behou.., A

o· Dai~yfield.

Een van die belangrikste inrigtings van die N oG,Kerk in Rhodesie op opvoedlcu.ndige gebied. is die Dai-

syfield Kindertehuis wat as fn WGeshuis te Bu..lawayo begin·

en toe na die. spoor:weghalte Da:i_syfisld

¹¹

omtrent drie-en-

u " .

dertig myl van Gwel o en

ag.~en-sm'V·ent~_g

van Bulawayo af, die twee naaste. dorpe' verskui.:::1 :i.s

^c'

Die ,NoGcKerk het die versorging van wose

en·vervvaarioosde kinders reeds 8eclert die stigting van

die volksplanting aan.die Kaap as deel .van sy roeping ge-

375.

voel

a

Eers is die," administrat ie

~

educa tie en alementa-

m ~

tie~

van die kinders as deel van die vaderl'ijke erfe-

"' ) u

~ .

nisse

¹¹

die Diakonie opgedra~ maar in 1814 het die kerk die eerste W'eeshuis

gestig~

waarin onderneom is om arm

tiblanke.9 nie onegte kinders, wat hulle ouers verloor hots of deur hul ouers nie .onderhou kan word nie of verwaar- loos word,. op te neem, to verpleeg on vir hul toelwms na

2) verrnoe te s org .. u

Die belangstelling en l"eddende hand van die :Jierk L'Yl Rhodes ie in die verband was dan ook slogs die natuurlike govolg van die beskermingsbeleid wat die N.Go

/

Kerk ten opsigte van sy eie (of ander) dooplede gehuldig hoto Maar veral sy eie, aangesien vir die weoskind die deure vA.n all e kerke oop staan, en die gevaar be staan he t da t vranneer hy deur

¹

n ander kork versorg word, by van- selfsprekend lid van daardie kerk

word~

Dit wou die N

.,G~Kerk~

waar dnar a:Lreeds soveel ander geleenthede was wat ke:rklosheid i:.1. die hand gewerk het, verhoed, en daar-

om hot die eerste predikant van Bulawayo, dse

J"N'1>Ge~den­

huys, korJc na sy aankoms beslui t om die kwess ie van die verNaar·loosde kind or:j.dor die aanclag van die Bulawayoso Kerkraad en die Sinode te bring. In 1906 hot by die be- skrywingspunt dat

₁₁

De Sinode besluite eene kost- en in- dustriel'e school te Buillawayo op te richton, ter: einde de armblaiili:e van Rhodesie of gratis of zoo good.koop mogolijk naar hot geval mocht z:Ljn te laton opleiden

¹¹

verdedig, as-:-

ook

¹

n voorste1 dat hulp uit die Beit-fondse vir so

¹

n in~

3)

rigting aangevl"'a moes word. Op die kerklike konferensie van die Rhodesiese gemeentes in 1907 is veral op sy

aan~

drang besluit dat uit die Opvoedlngsfonds" wa t in die le-

n . .

'NO

ge:::'oep is,

¹

n k?sinrigting te

Bub~~:wayo

vir

₁₁

Hoor· of In- duntr5.ele Onder7.rys" opgel"'ig sou vvord, Die sinodale kom- missie het egter· besluit dat hulle geen vrymoedigheid go- had het om die stigting van so tn skool aan to beveEJl nie .•

aangesien die koste te hoog sou. looptrBn ook nie solank 1) SpoeJ.st1"'a ~ Bouwstoffen ·11, 3iO, 311

c-

2\ Po.Groyling~ No.GoKerk en.Armsorg, 159e

3) Acta Synodi ~ -1906, 10 ~ · · '

·de byd.ragen van de gemeenten der kerk voor Rhodesische

t;

1)

scholen niat meer toereikend waren('l

¹¹

Die kommissie het d.aarop

aanbe~:·oel

ds .. t die kerk. met die stigt ing van eep of :moe:;.: eenvoud.ige

₁₁

kostscholen, alwaar de kincLeren van on-·

ders die voraf vronen, gehuisvest kunnen worden" moes bo-

·2) gin

^co

Soos reeds

gesien~

was dit juis gebrek aan fondse wat die bestaande kerkskole

¹⁷

tot 'n einde goF·

fi

bring hot, en daarom was die Dinodale kommissie dan.ook :::n0t :x:eg l:.uiwerig om :::net nog

¹

n nuwe skool te begine Dio moon·tl'i:Khec3:J vir opvocc.ing wat C:.aar wel bes taan het .by die bymoks arl?<ring van verwaarJ. oosde kinders, he t die kom-

3)

miss:Le~'

·net soos PestalozziP egter wel deeglik bese.f.

Ds

o

Geld.enhttys het dan ook dadelik daarop gel'eageor? . en toe deur toedoen van die A cO. V oV

^to

oerw

^o

A"j-e:0o-1;:;1ID as hulpleraB.r na Bulawayo gestuur is (1909)~

o

d ...

^{<'tl ~ .' 1 o} C""' a ,__o_ a

d • h • t •

lS

2.CL8J. L{

me

^Li

Ccle orgr..nlSGr.ulg Vlr l8 · UlSVGS lng van

1

:c. 'l<.:loir:p::".o veY\IJG.arloo8de •aeeskinders te Bulawayo begin"

11

Mijn doe: is een inrichting d.aar tie stollen voor weezen en 7G:rwaar:.'.oosds ·;ilanke kinderen? eet1 toevluchtsoord waar ze vorzor•gcl on Chri.stelijk opgevoed zullen worden; en tevens ook opgeleid zullen worden tot een of ander werkt, of

amb~

om later in s:taat te zijn voor zichzelven to

~-{'.un-

4)

nen zorgen,

¹¹

het dso Geldenhu.ys ·verklaar~' Hy het met a:ie insamel:tng van fonc'l.se begin en toe die ongeveer

¹

n

£1000 bEloop het, i::J

~n

erf vir £350 langs die NaGnKerk te :Sulavm.yo aangekoop en op 30 .Januarie 1911 is die woes- huis d.aar met 8 kinders begin.,

Eervv~

Botha. is as huis·M vader aangestel deUl"'

d~.8

kerkraad wat verder In komi tee beno<:<m het or.1 toesig t;e hou oor die inrigting.. Aangesien hiordie komltee besluit h8t om kinders ook onder hullo

sorg

~ce

neem t51,;"!':1Wie die ouers nie instaat was om

¹

n goeie opvoeding tuis te verskaf nie, was al die kinders in die eerste plaas :nio '!."Tese nle

o

Egter het aansoeke om opne.ms in die weeshuis van heinde en ver inge,stroom, en

1f ^Acta Sy~di~1909; Bylae 4:2~

2) Idom,

3) Vglo Meiringg Testalozz:J., 39o

4) Kerkbode ~ l .,9?1910.

moes die direksie

¹¹

van die weeshuis die versoeke van

11

ouers wat in die vermoe was om hul kinders elders te stuur, weier. Die gewildheid van die inrigting kan be- gryp word as onthou word dat die

~erkskole

so pas gesluit en·die staat in·ieder ·geval nog -nie met sy.skema van sen- tral·e'· koshuise. begin het niei)

-.·

Met die Regering het die direksie ooreen- gekom dat die kinders aan die weeshuis die openbare

Pri~

. u

mary School

¹¹

sou bywoon, maar dat die direksie (1) It n recht heeft om Hollandsch onderwijzers te benoemen die in't.weezhuis lozeeren zal, en op haar za1 nemen de stu-

die UJ?~n van. de Inrichtini; (2) dat er voldoende Holland- 1)

sche onder-wy s zal gegeven worden in de Primary School"

1.1,

Dit het egter al spoedig geblyk da.t daar geen Hollands

¹¹

in die Laerskool n ingevoer is nie en

11. it

ook dat geen onderwyser aangestel is nie, sodat die ker•k- raad en direksie hul verplig gevoel het om in te grypo Na die vertrek van ds. Geldenhuys het_cls. ...

J.A..o':lr~.Smu:cs

in 1912 met die direksie die aanstelling van in

nHolla:;::d~·

se

¹¹

onderwyseres besp:Deek hetzij privaat, hetzij in de

I ~f'

primary school en haar ui t de

~eeshuis

fonds en te sala-·

2) riseeren., u

In diese1fde jaar nog is

mej~

M\)Haupt- f1eisch as

¹

n u Ho1landse . .

¹¹

ond.erwyseres deur die direksie aangestel en is mnr. J .Honnibal en mej..,

G~S.teyn.·:

met die opening van

¹

n Weeshuisskool beias

^(I

Dog dit was ge1delik

3)

onmoontlik vir die direksie om die skool te bly

onder~

hou, dus is die regering gevra om mej. Hauptfleisch in die staatskool op te neem. Dit is goedgekeuro Die We8s- huisskoo1 self sou deur die regering oorgeneem word maar die direksj_e het daarop ge~.?.aan' da t een uur per dag aan

onderwys · in ··Hollands moes· .. gewy '·'word en da t die onder-Ny-

.- .. ^' '

ser deur die weeshuis benoem ·moes word.. Die onc1ervrysc1e-

. . ·4)

partement het die voorwaaTdes aangeneemo

1) Vg1. Notule~ N.G-.Kerk B,ulawayo~ 401, 22..,7c 1912., 2) Notule: N~GoKerk Bulawayo, 22~~7o1912o

.. ,· 3.)' ,Vg1

~

.D .• F oMalan

~

Naa.r C·ongoland, 23.,

i

4) Notu1ej N· .• G.Kerk .van Bulawayo, 17. 8o19123

378-~.

Nou kon weer meer aandag aan huisvest:tng bestee word en so vinnig het die getalle toegeneem o.a-'c

tn perseel langs eerw

^o

Botba se huis aangekoop on !.n

d8e~-

van die pastorie gehuur is • Kinders is welfs tot in die badkamer gehuisves.

Uitbreiding het so noodsaaklik geword dat die direksie besluit het dat geskikte grond van die stads·-•

raad of regering gel-wop moes word om In nuwe woeshuis to bou, en op 13 Oktober 1913 is voorgestel d-at na

¹

n gesk:Us::M te plaas· verhuis moes worclo Ds" S:@futs het self op sy

trapfiet s die 2000-lJlorge plaas te Da isyfield deurgery, e:c:.

omda t daar teen Des ember 1913 nog geen bevredigende ant-~

woord van die regering met betrekking tot verbetering i-c:

die ondei'I.I'Tys van Hollands aan die plaaslike sko.oJ. Ddc- vang is nie, is met algemene stemme besluit om na 6.ie

1)

plaas te verhuis en met In Weeshuisskool te begino Aafr·

gemien die spoorweghal te op _die plaas was, was verv·oeJ..•

claarheen maklik en het eerw. Botha self

gedul~onde

d:le va,_.

kansie s. begin met die breek van kl :i.ppe

~

die maak ve,n sf""'e! .. · ne en aankoop van boumateriaal. Na dso Smuts se skiel:'!..ks dood in 1914 is daar getwyfel of met die werk

voor

1

:~g_qt:;:::.·_,'.r].'

sou worcle Dog vanuit alle oogpunte beskou, het die Be- stuur gevoel dat dit wel die moeite werd

was~

Ae.n die

11

Bestuur ·was geen vryheld _gelaat om huJ.le i.deale op op- voedkiD?-dige,

k\:1~-turele

en godsdienstige gebied na te

::;tro-~

we nie

o

Die seuns is vorplig om op Sond.ae deeJ.. te nee:cn aan

kadette~dril,

in die skool is geen voldoende

voor~

siening vir godsdiensonderwys en niks ·vir die onclerrig van Afrikaans (destyds Nederlands) en Suid-Afrikaanse

- 2)

Geskiedenis gemaak nieo~:u Dit is gevoel dat

¹

n z·cad mot

II

sy beperkte ruimte en eiesoortige verleidings

^ni~

die mees geskikte sentrum is vir die· voo.rtbestaan van

¹

n in.,.

rigting vir ons Afrikanerkinders nie, negentig perse:o..'L:

waarvan afstammelinge is van n:e nse wat al:;.."'eeds vir

ge~·

slagte gewoond was aan die vyyhe id van die plaasle•.'\16 ,JJns glo da t boerdery die ruggraat van 'in land is en dat d:J.e 1) N otUle ~ Daisyfield, 11 ~12 •191:? .,

9) A "H' .T,f"'l111nr ~,..-, T-n!O!n~-n • .T111 ~A 1 Q4.:Z, S--

379,-

Afrikaner 'n ui tstekende boer maak. Om hierdie rede het die Bestuul" gevoel dat die inrigting op so

¹

n plek opge ...

rig moes word waar boerd$ry 'n vername rol in die kind se lewe kan speelQ Verder is dit goedkope::.'"' om

¹

n inrigting

op d::e

plattela~

te onderhou. Die inrigting kan sy eie groente kweek, eie· koeie melk en homself voorsien van

1) .

slagveeo

¹¹

Daarc.is aan die werk gespring en vanaf 13-19 Augustus 1914 he t die waens op die terre in wat met vlae versier was, saamgetrek, ·en is op 15 Augustus 1914 die hoeksteen van die gebou d.eur ds

o

Geld.enhLWS gel eo

In verband met die skool verbonde aan die weeshuis het die dh•eksie beslui t dat men zich

gewill~.g

n

verklaart om ondersteLming van c.e regering te gragen op Gouvernement stelsel van

onder~s,

met de uitzondering dat de_ regering ons ' t recht zal geven om onderwij zel"s

in verbancl met de school te benoemen,~: en om daarom ook die twee onderwysers · wa t die direks~.Q reeds vir die skoc:ii ·

2)

benoem he

t~

deur die regering te laat aanstel..

D:~e

:::a··

gering hot die voorstel aanganeem en aan die hand gedoen 3)

clat d.ie skool onder

¹

n skoolkomi tee moes staane

. Toe die staatskool dan ook in 1915 daar as deel van die weeshuis tot stand gekom het (

₁₁

the. go~

vernment at once assumed responsibility for the educEt- tion of children resident in i t and appointed a staff of

4)

three teachers

^{11) ,}

was dit onder· die definitiewe voorhe- houd dat d:te direksie wat as benerende liggaam deur die kerkraad van Bulawayo aangestel is, die lede van die

on·~

de~~Jspersoneel

mag aanwys. Die

oride~~sdepartement

sou hulle dan aanstel en sa1arieero Dit het die direksie

·vercler grygestaan om by die aanstelling van onderwysers die pe:"sone ui t te l{ies wa t simpatiek gestaan het teen- oor die

opvoedkun~ige,

kulturele en godsdienstige ideale ter bevordering waarvan die Inr:tgting bestaan heto Afri- kaans is in ln mate vanaf die substanderds af as vak toe- :'"') Godsmkboek~ Da.isyfield Weeshu:J..s, 1914 • . Vglc. ookg

Fo.irbride;o: Pinjarra, XlV,.

2) J:Iotulo: Weeshuis~ 7ol.~l915a Notule~ NoGc.Kcrk Bula·Nayo~

31 Oktobor

1914~

3) Idem.

4) Renort Director of Education. 19156

gelaa t, en hoewel Engels die enigste ond..er-vvysmediv_m

vol~,

gens eis van die landswet moes bly, kon die '

onde:r:'~ayse:~:s

waar d:tt nodig is, Afrikaans gebruilc om die nodige

VC'?..'··

1)

d.uidelikings te geen

11

As vrug van hierdie toegevd.ngs het

daa~

te Daisyfield die enigste skoal in die land

ontstaa~

waarin

¹

n

opvoedkundige,~~

sowel as 'n ktliturole en goes·-·

dienstige atmosfeElr geheers het wat s:'Lmpatiek ge,staan

• . Gj n\

het t eenoor die ideal e van die Afrikaners op clio ge biocX Die doel en strGwe van die stigters om die

ve"rvmar~.ooo~l.e

kinders weer vir volk en kerk terug te wen; kon dan oo1r:

op die skoal meer as op enige ander skool to-G sy reg kom.. Die werk te Daisyfield is begin

^{o •• , • • •}

d.eur ht,llo

11

wat glo dat die grootste ga'l!'re aan die kind govi:1.d 111.oet:

VJord in die ontwikkeling van In chri,s·IJel ike k8.ral::bor

o

So is d.aar die eerste en belangrikste van a.lJ..e werlmaar:"

l:cedo van die

Inrigting~

dle

J.~ol

wat ons lrei'k i:J'eel :tn die J_ewe van seuns en dogters deu:r htlllc GaDm te Dri-ng

in Godshuis vii' aanbic.ding en onder-wysing d.eul" din

Ee:~.-·

l::ge Geeso Die hoofdoel van dio Inrigtings is du.s n:5.e net om die kinders deur middol

^78:!:1

voeding en

kleding~

geltlk en gerief te verskaf nie, maar om hnlle na dis Heer te bringp hulle op te voed en hulle bekwaam ·ce maak sodat hulle weldra in staat ks.n wees om ook sed0l:lk toe··

gerus to wee,s vir die lewe wat hulle as vm:s.rc:.ige on on- afhankl J.ke burgers van hie rdie landstreeJ~r.: wag

^o

J)i:.:J seuns en dogters wa t diE! inl"igting

ver:1~aa

t, hot gewom:.:'""

l ik geen ouers of vriende wa t in s taa t is

^:.,iJ:ll ~:1ull0

·van

;n behoorlike werk te voorsien niA... As t.ulle dus sulcseti wi1 behaals bang di t alleen van- hulle si8 b8kwaa:nhede a::':,

en dit verplig die Inrigting om die seuno en ctog"ce:Ps

~:c.:.

SOl"g as die tyd ·aanbreeko Hiordie oorweging::J lJ.ot d:te In:c•:igting claartoe beweeg om voorsiening to ma".Lk in d::Lr.:;.

opleiding van sy ldnders vir verskillend~e ambagte e::.'l

~---~---

}.) Vgl .. Zambesi R:lngsblad~ Oktober 1944.? 10; Huisgenoot

9y.3~194z51L 10o5.1946~

Inspan Julie 1943,

9

5o

2~ AoPc.Louw, .Lnspan Julie 1943, 5o

\

~:131 ⁰

bo.ndwei'k

S')OS

hnishoudkunde"' :m.oclemak:H'Y

₇

ens, v:lr dog··

ters

e:~1

boerdHry, leervverk, st off eel" ,_

kuns~

skoemnakery

l)

en h01 . .::.t•tverk vir se;.:u-:sl')n

l)it; i:::-l li.g te bog:Pype d.e.t die ke:rkraad van Bu1a·wayo nie die B.andag aan hierdie weeshuis en slwoJ.

met 01 leerlinge (1915) kon vry nio., Binne sowel as bu::."' te Rhocl.es:J.e het belangstellende · onderstelmer,s gevoel dat claar verandering moes kom in die wyse 'JVaarop die

In~::>ig·~

ting bestuur

is~

meer bepaald in die vorm van

¹

n bestu·-·

rende liggaam verteemrco:rdlgcnd van die hole N

~GcKerk ~::J.

Rhodesib'

wc~t

oor die gees en rigtin:; van die skool en die gehal te van die Yrerlr toes lg kon hou'J A an cde 'bee;:'Ln van 191? is boslu:t'c dat; daar In Bestlmr VJ.r die In:"':l.g-

ting saamsestel moes worJ. nit cB.e pred:Umnte van dis_ ge-

e.olf ( wat beztaan h0t ui t vy f J.ed.e dour die ko rkre..ad vs.n De'·.,...

v... ^{r_.,t. 1}

if

^...; ·rr:.e'{'1l'·nrr ^• -.J ...1... ..i..J.0

"is

... 1.

al

--·

cl.":e 1'-'US

... v

van

gingn om clio meoi' as £4000 skuld. rd.t te deJ.g en het hom in 1.917 tot die Inwonclige Sond.ingkonmissie {A1gemene An'"l.~·

sorg) gewend om hulp of moontJ.lk oorname van die :·:nrig-

ting~

HHet bestuu:e wiJ. het r·::indel"...li:ohuis te Daisyfie1d.

niot beschouwd hobbun 2.ls een

Inricl:,:cin~

bohorende r,lJ.oo:r:.

[

r.r:om•-:~A~J.te _{...-- v --- ...}

p,,,,

_{...,VLL c~1:~·} '"''-;--··~o _"t..'

o.P

_{.. 1~} ·c' __ J. _V v ·-'1P. ,..._ ,.1 ~··"~ v ^{,.J ••}

J

-".P ..> ...

gemsentes in Rho- desie

_~

maar al s eon Inutituu:l:i behorende

^J

c;c_,·c Qle

^{t •• n}

gansc.:.'J.t"l

^-;

'to d.e.nko aan de mi1cl.e hyd;.-.agen die sedert 1910 door

n'\ r.J)

v:::iG::J.clen u:l.t de znide:n. on,s zJ.jn toegezond.eno

¹¹

Di t

^{'N0.8 '}

egter nio moor:::::lik nle en

Dcd8y·~

fielc1 moos 5..1:1. ai die mooilil.:e omstandighede van gebrek aan fouclse e:.J. voedsel eolf

voortigaan~

egter met behct:.;p van ·;;n

;2,J.OOO~skenkir:.g

en £2000-lening van die Invrencligo

Send.in~~korrillli 2

sio ... wat we or ger.eem

l·' ~·

·"' om c'Lio v.erbancl np die groncl af te

betaal~ Omc~a·t

ook die finale skonk:Lns

1) Gedo;_J~b-;-ek'tJS-aisyiie:u_: .•. VIJoeshuis 1914 ... 1935, 7

^o

2) Kerkbode~ lJl.? 135.,

382t-

van £1700 (en £500 later) van die kormnissie deur die Be~

stuur gebruik is vir

¹

n gebou waar meer Tegniese en In- dustriele onderwys ge[;ee kon word_, was kon·tant geld ui- ters skaars.

uArmkoshuise

¹¹

was in ieder geval weens die besondere omstandighede wat in Suid~frika en Rhodesio geheel's he t, werlu ik arm en die Inspekbeur van skole ~ 1917,, was gladnie tevrede met die ui tbreiding van die

skool totaal buite sy perke of vermoe

nie~

Kinders is opoe,noem s onder dat genoeg voors ienine; ilir hulle gemaak kon word en feitlik in alle =opsigte is kritiek uitgeoe- fen op die Weeshuisu: die beddens was te min, die ge ...

tt

boue te klein vir meer beddens, daar was onvoldoende bad ... fasilitei te, water was in ieder geval skaars op die plek ..

~

en op die diep boorga te is windpompe opgerig wat van die wind afhanklik wo.s om water vir die hele inrig ...

-ting 'Ge verskar'.. Spele is nie aangemoedig nie, slaap- ure was te min, kadette is veronagsaam, en gesondheids- diens·i:;e was onvoldoende, (die naaste gratis dienste was

·te G·welo meer as dertig myl daarvandaan)

^tl

So

onbevredi~

gend was die toestand dat die Administrasie van die land gedreig het om aile ondersteuning terug te trek nadat

1)

inspekteur Lenfesty rapport uitgebring het (Febol918o) Uit die goed-gehoue notule van die Inrig- ting blyk intussen dat die plaas ook nie die sukses was wa t van hom verwag is nie• Baie min het van die boex<:::1e-·

r'J ... afdeling ingekom, soda t di t nie lonend was om

¹

n op- geleide deskundige aan te . stel nie11 Die grond was

1-U..:tpperig en onvrugbaar en die winte~lmue op die hoogve1- de het winteroeste onmoontlik gemaak(!.

Die koTiektereise moes ook wel baie mense laat twyfel het aan die wenslikheid van die voortbestaan van die inrigting • · Die pe rsoneel het gekla oor die

knellende ret:ns van d:'i.e Bestuurv Die vakopleiding in die timmer_, skoenmakery ... en boerderyafdeling hot ook nie die gewenste resultate gelewer nie, sodat dse 'Gel- __

_,..,

________

^~-

1) Sien Notule, Daisyfield, Junie, 1918~

denhuys hom die opmerking laa t on t;zal he t da t dle

lc'1.~:1.

..

ders wat die Inrigtlng_ verlaa"u, nog onbekv'Jamn was v:L.t' dle w8reld~ Wanneer hulle aan die eindE'l van stdc VJ.l die skool verlaat, het almal die ouderdomspeil bereik;

maar sekerlik nog nie die vol1edige opvoeding om as

¹

n groep hul p1ek in dle samelewing in te neem

nle~

rzy waR van menlng dat 'n koshuis vir die beta1enc1e kinders op,.,, gerig moes word, soda t ouers wa t di t verl-des, hul1e kiT .. "•

ders 'n hoer op1eiding kon verskaf, aangesien die I!l:e:J . .c,- tlng nle nog kinders kon huisves wa t verdeT' won s

~~rtc~o(··:~

of :t:>eeds die ouderCi'lomsgrens of dle hoogste sJcanderd VlJ.

berelk het riiee Hy het die ideaal van minstens

¹

n ·t;· .. ·.

nior-sert ifikaa teksamen te Daisyfie1d aan die D .l::>oktc.rc:.' van Onderwys voorgele, en sou. ook die Helpmekaai' v.t:•a 0:1.~

J.) steun vir so'n voorgestelde kbsnuis tie goeo

Ondanks al· die moeilikhede het die Dirok- sie egter moed gehou, verbetering be1oof en

n~e

die bJ- draes van die Regering verb&ur nie., In 1919 het ::U.G go., meente s 1ran Rhode sie hulle saamgeGnoer in d. ie

Bulawayoil :- en met gerevideerde reglemente het d:te

J.:ts·~

gaam as voog van die Inrigting opg-3tree en weer d.ie

l~Jessle

van midde1bare opleiding bespreeko tn Nuwe

ge~

bou is vlr die doel opgerig en in 1924 het die R:L."lg

be·~

sluit om

¹

n stdo V111 te begin veral toe daar geblyh hot dat die Regering net twee kinders wat std,, V11 te

D:~i,:;~r-

field afge1e het, in Gwe1o kon opneemo

Die Departement het die poging ·nie geoppn"- neer nie maar daar was sovee1 onkoste aan

~,_rerbo:ncle dt.~.t

I II

dle lr,las na 'n j aar weer moes sl1...1.i t.

~.,, ~

o:ndanl.::.s d:te

kc}~'"

lektetoer van dle Direkteur., lV1et die koshtlis vir be·!:ie:!.···

lende kinders is IB'gter in 1925 begin en

¹

n

ku.rsus van twee j aar (later verleng tot drie) is cok daardie jaar

ingevoer~

Met die oorname van die 'Rhodes:te,se

gom::J•:::-r:.-~

tes cleur die Vrystaatse kerk is 1n beg::.."oting ook 'Fir Daisyfield opgestel en kon heelwat van clie sku_1_d

E.fbo~··

~-

.. ·-- ^..

1) Notule ~ Daisyfie1d, ,J"m.'l]ro 1919,

084.,

taal word'='

Toe d.aa·rna deur die Departement gevra is dat hospi taal ... fasiliteite vir·. die· kind,ers· verskaf moos:

w~1u en die Algemene Armsorg £800 vir die doel beloof

het~

is met

¹

n doelmatige hospitaalgebou pegin en

¹

n

ge~

kwalifiseerde veTpleegster aangestel.

Ook he t die kerkraad van Gwelo in wie se' ressor·b die Inrigting geval. het, gebruik gomaak van dio aanbod van 1 morg grond van die Bestuur om

¹

n kerkio vir die weeshuls to bou sodat vanaf 1930 die· dienst8 nie me or in die skool:;:Jaal gehou is nie

r' ..

D'ie ···ou skoolsaal het in iede1., geval in i93.3 plek. gemaak vir t:n sierJ.ike

Be:'!. t~:-saal waarvan die meeste houtwerk deur die s euns . a

self' gedoen is()

Vanaf 1931 reeds het die Regering bolowo

mn ooh: cl:'Le koshuis v:tr betalende kindors te onders·t,pun

·,.

· ei1 l.,e t d.s

o

J oDriesscher die guJ.le onders teuning van d;:J_o · .

^{~·· ~} _•. ^~

Noo:::'d ...

Rl:c:c1e~iese

adminlstrasio verkry, met die gevolg_ · dat daardie kolonio di<;')selfde ondersteuning \aan Noor.d ...

. Rbodesio kinde:cs as die onderwysdepartemerit van Suid-

. . .

R}J.odesio gegee het" (Di'e kindorSJ. uit die Belgiese KongQ , of Port~gees-Oos-Afrika gebied is -geen hulp uit .daardie

-

. . landstreke toegeken nieo)

So het die Inrigting stadig gegr·oei.,nog :raee:t' kinde1·s getrek, en in 1934 deur die Regering as

¹

n

gesertiliscerde

inrig-~ing

onder die Kiriderbeskermings-

. u .

Al:tf

¹¹

geregi streer. By die mondigwo rding van die Wees.~

hui:s (1935) het die voornoemde Inspel{teur Lenfesty hom dan ook soos volg uitgelaat cior die on twikkeling van die Inrigt :1ng

~

- From the small and unpromising beginnings

u

and. a1wayo suffering fl.,om the handicap of financial re ...

couraes, the industrial occupations have grown to t.ho stage at which they can earn unqualified praise :from al:.

qua:Pte:.es, -'-n this

₉

my last official report before my

retirement~

I must pay tribute to the work of t.he supe- ril:tenclent, the Rev .. A eJ ,Botha, who started l.n Bulawayo

vvi th a small family of orphans and destitutes and has

• I c

385

~

now the care of ·this large family of nearly 20Cfi'·chi:;tclron, two-fifths of whom are in the orphanange, and Who are dependent for their future upon their Superintendent and the good friends and fellow-helpers he oos ^gathered

around him. It is a splendid Iife-work inspired by the love of the

ch~ld,

and of the child in his need and dis- tress, and it cannot but awaken in the s ou.l of anyone

1)

like-minded a whole -hearted sympatby~

¹¹

En die Inspei-r.- teur wat reeds byna twintig jaar lank inspeksiewerk daar gedoen hot, kon wel met gesag praato

Ook op die s modale vorgaclering van die Vrystaatse Kerk is in 1937 getuig nie alleen van die op- offerende werk van di. Ge1donhuys, Smuts en ee:r'\1\!"' Bo

¹

Gha nie, maar ook van die groei en werk van die Inrigting en die hartlike wyse waarop die Depa rtement die onderwy::1 :tn die 11\Jeeshuis gesteun heto Om die finansieJ.e moeiJ.ik"'·

hede waarmee die Inrigting nog steeds te kampe gehad bet;

te pr•obeer verhelp, het die sinocle besluit clat een ge- meente ui t elke Ring aangewys moes v.'ord om die Inrigting te ondersteun, sodat n1angs die weg die gemeentes van die s:lnode ook verbind sal word .aan die

Noord.e~

en

Da~-

2)

syfield gehe1p kan word.,

¹¹

Daarna het !n nuwe 11 ^lente

¹

^'~vii' die Inrigting_aangebreek sodat die

11

inkomstell op eon.

stadium werklik die uitgawes oortref hetl.t Die

Departe·~

ment het die toelaes vir die weeskinders· vermecrc1or_9 die Ringskornmissie het die kerkie ten gunste van die Wees- huis van die Gwel o-gemeen te·· o orgeneem, die Junior-Serti- fikaat is weer vir die skool - wat die naam Daisyfield Pionierskool aangeneem he t, -ingestel en die t oels::oms was · rooskleurig. Die getal betalende kinders het die res oortref en het getuig van die behoefte waarin die Inrig ...

ting voorsien het.

Maar trots die verklaring van die geJnoemcle Inspekteur :da t die Inrigting van groat v1aarde vir die staat was,: trots die aanwa.ssing van die getal kinders wat tot bewys gedien het van die besondere plek wat die 1) Report: Inspector of ~chools, 22.4ol936.

2) Acta Synodi£ 1937, 19.

\

I:hrigting in die lewe van die Afrikaanse volk ingeneem \ het, ondank:s ook die feit dat een van die belangrilmte l;oegewings, moedertaal-onderwys tog nog nooit gemaals:: is

nie~

maar die Engelsmedium nog volgens landwet

'

in ere

? .

.

.

-

gehou is; het daar 'n skielik beleiclsverandering na die Fox-verslag van Departementswee plaasgevinde Aanvanklik

het die stryd ontbrand teen die sogenaamde llmodernen ..

onderwys wat deur die regering ingevoer iso Een van die

.

.

vernaamste rooling-s was dat akaclemiese, tegniese en

moT~

derne onderwys waar moontlik in e.parte skole moet weos

^a

Eersgenoemde was tot die

st~delike

hoerskole en, die tegniese onderwys tot die Tegniese skool, Bulawayo,be- pe;r":: soda t daar· vir Daisyfielcl geen al terna tief was an- ders as om modernn te word nie ... met ander woorde ln

1i

laerskool met 'n Modern Topu

¹¹

Dit ws.s clan 6ok die be- n

leid wat die owerheid wou he clat die Inrigting moes volgs clog die Bestuur wou hierdie ·:tngryping in die wose en beleid van rilie skool waar reeds 181 betalenc1e

¹¹

teen- oor 9C . s Oif'e;behoewende kinders

was~

nie sondel" .meer a an- neem n:'Le., Die skoolkursus het reeds tot by

stcl~

lX u:J.t ...

gE:Jbrei en daarmee is micldelbare ondenvys ook binne die bereik van die minderbevoorregte Afrikaanssprekende ge-·

plaas" Soveel van die-leerlinge het van hiGrdie voor- reg gebruik gemaak dat

¹

n hole paar van die p:r:aktiese afdeiings gesluit moes word, by gebrek aan

¹

n vnldoende aantal lGerlinge .. Soln kursus het cliGgGne wat wou,

in staat gestel om byvoorbeeld na die Unie van Suid·-Afri- ka te gaan na hol in std., Vlll geslaag het~ om· 'n twee-

1) .

jarige matrikulasie-kursus te volge Volgens clie moderne kursus sou claar geen voorbereidende vakke spesiaal vir matrikulasie gedoseer word nie,9 sodat die Afrikaanse k:tnd verstoke sou bly van die akademiese opleiding· waar, ..

aan daar ju:ts ,so

¹

n behoefte wasn

Uit die argief en

not~le

van die Inrigting blyk dan ook hoe 'n openlike stryd tussen 'die Bestuur en die Departement ontbrand hot, en hoedat laasgenoemde

1) Vglo Inspan: Maart 1945, 5~ Notule, 1939-42.

·meer en meer onsimpatiek teenoor die Inrigting

^gest~an

het. Teen 1942 het clie klem van die moderneu kursus

n

ver,skuif na In baie belangriker terrein

₉

waar die eiso van clio Departement wat fei tlik in clie vorm van ultimo..·- tum aan die Bestuur gerig is, kortliks op clie volgendt::

1)

neergekom hetg Die Bestuur moes clie reg·wat hulle so- dert die ontstaan van die Irtrigting·goniet

het~

naamlik

om die l0de van die ondereyspersoneel aan te wys, pr-y-s- gee:. Die regering het nie gewaarborg dat hulle slegs persone sou aanstel wat teenoor die ideale van die

In~

rigting siilnpatiek gestaan het nio. _Hl..llle het gevra dat

·,

1

n groot deel van die staf Engelssprekend sal woes_, met die oog op die verbetering van die gehalte van clio on·- .

dervvys van Engelso . Die Ring b.et hierdie beginsels ge·A reclelik toegegee en toege'stem d.at d:le Iepartement so- veel soos twee Engelsspreker . ..de ·staflede kon aanstel

"'~

. .

go:c1cog vir die onderwys van Engels as vak. Maar verder hot hv.lle hul voorneme te

ke~ne

gegee om 'n Engelsspre- kende prinsipaal aan te stel· wa·i:; nie eers Afrikaans hoof

2)

Jcc verstaan nio

^{¢ ·}

Ook sou In groot a an tal van die an- der staflede Engels wees en kon die Ondel'\IITysdepar'\:;ement

~

ook lode va.n die skoolstaf na willekeur verplaas ..

Nou dien gese te word dat wanneer die pro- sedure wat in ander skole in die land geheers

het~

met die van Daisyfield vergelyk is, die Departement seker die

11

reg

¹¹

gehad het om sofn e:ls to stel in soverre hu1.- le die valle salarisse van die onderwysers op al die

skole betaal

hot~

Maar

die_oud~

en die toenmalige Di-

l~ekteur_,

die. Hr;Botha en A.FoLouw, het daarna in in be- l'edeneerde skrywe aangetoon

-.-~at

die resul taat van so ln

3) handelswyse sou woes.

11

Hiordie eise

¹¹

het ds

c

Botha~

geskryf, het die doel waarvoor d:i.e Daisyfield-Inrigting

II . .

bestaanl' in sy kern getrefo Sodra die reg om die Onder- vvyspersone:el aan te bet.geel, uit die hande van die Direk~··

1) Vgl~ Notu~e~ Ring van B·tif_av,rayo.9 Mei 1942,;-,

2) Vgle Notule: Junie l942o Inspan Julie 1943p Zambesi

\ RingsblRd Oktober~l944, lOb

3; Zambesi Ringsblad: Oktober 1944. lOo

328-.;

sie geneem word, het hulle geen waarborg dat

h~le

op watter gebiod ook al enige leiding sal kan gee aan dio

Inr:l..gting wa t a an hulle bohoort nie? en wat deur die loop van bale jare met die grootste opofforing opgobou

is~ Ons het goen waarborg dat die loiers vir ons ver- onigings langE!r voor hande sal woes nie en ons weot nie oers of die staflede wat na Daisyfield gostuur word Christelik in lewensopvat.ting en wandel sal wees nio$

Die groot redes waarom Afrikaner-ouers hLule kindors na Daisyfield stuu r, sal dan gou wegvall) Daisy field sal dan nie meer die Afrikaner so opvoedingsentrum in So on No Rhodesie woes nie,. maar hy sal gou terug'h!al tot die stadium waar hy net bestaan o.s In wee. shuis waar die. min-

-

derbevoorregtes deul" die kerk versorg worn., terwyl ll.ullo op die kerk se grande in

¹

n skool is waar die Afrikaner

1)

nie eers meer "fn stem hot nie .. n (In die reel is 100 persent van die kinders in Daisyfiold Afrikaans·sprekend)

Nadat hierdle dopartementele eise aan die Ring voorgel.G is_, en die geweier het om daaraan gehoor

te

gee:~

is tot die enigste ander alternatief besluit,.

Daisyfield sou tn kerkskool

word~

vi·b was

¹

n voorstel 2)

van regeringswee .en het betoken dat in die skool wat nog deur die staat onders·teun sou word, on waarvan die rogering die helfte van die salarisse van die onderNJsers betaal asook losiestoelae indien die inspekteur tevredo

is~ die Direk.sie nog die mate van beh'eer wa t hull e tot dusver oor hul skool gellad het, kon behou

₃

maar hullo moes dan jaarliks £2400 ekstra vind om dj_e Inrigtj_ng aan die gang te hou.

Die Direksie het daarna In intensiewe veld·- tog op tou gesit om fondse.in te

same:ur~

Die nuus- en kerkblaaie in die Unie wat die Inrj_gting goedgesind

was~

het gehelp om die propagandawerk vool"t te sit en fondso in te samel, want die oogmerk van .die kerk was om tn fonds op te bou wat jaarliks ten minste

~n

ruim doel van

. 3~

die £2400 as rente sou

afwerp~

I~ ~~~b~siRtn§sblid7 ^Oktober 1944o

31 ^±a~ffi: InspanJ Jul1e 1943, 6~

'389.

Die Afrikaners. in Rhodesie en elders het dadelik reageer, maar toe die datum 1944 bere:ik is

^waQJ;~~

... , too be.slu:i.t is dat die Inrig"cing weer in kerkskool soo.

verand.er, het dit geblyk dat die Departement ander sienswyse toegedaan

is~

Daar

~s

weer samesprekinge gehou, en daar is besluit dat die inrigting voorlopig

1) op die ou basis kon voort.;;.z . .ara..

11

Ons he t die kans gehad om as v o o rs i t t e r van die D i r ek s i e sa am met d s

^o

H

~Bothe.?

die voorsitter van ons Ring, die hele aangeleentheid

omt~C'ent

Daisyfield in 'n aa:ngename en open]).artigG

^on~·

derhoud met die Minister van Opvoeding en die Hoofop- voedingsbeampte te bespreek, Die onderhoud is deur ons aangevra.., Ons het aan die begin van die onderhoud onn be gee rt e ui tgesp reek om r n nuwe bas is van wedersycls e

· ve1-.'lil"oue en samewerking te v ind tus sen ons en die regeu ringc Hierdie begeerte· het ons by die verteenwoord:Lsers van die regering en van die onderwysdepartement ook ge-

'

vind,, en on.s verklaar graag hier da t ons by hulle oc1p gemoede:re gevind het om die sE}ak van ons kant te

^be:::icm~

Aan ons is die volle geleentheid gegee om ons hart nit te p raat en ons erken graag dat hulle standpunt met b11 ·- likheid gestel is.. Di.t was nie vir enige kant nodig om onaangenaamhede ·van die verlede weg te doesel nie.'l hoe"d wel ons nie alles tot in besonderhede probeer

uitplu~s

het nie

o .

'J:l rouens, ons het saamges tern da t sommige van . die onaangenaamhede van die verlede berus het op misver-

otande, en dat nog meer gevolglik ontstaan het as gevolg .. 112)

van die uhi tte van die stryd~ u het. Cis\) Louw verklaaro In die werklikheid het die s tryd, waar:'i.n die meeste Afrikaners saamgewerk het,

¹

n baie konstruk ...

tie-we uiJcwerking gehad benewens bogenoemde nuwe basts

II

van wedersydse vertroue en samewerking

e 11

Di t het naam-, lik d:Le antwoord gebring op waarom d.i t alles so moes kom., _u Daar kom in hierdie Inrigt ing se lewe _.

_~ ⁿ I!

het die

oudr~Direkteur

ds" Botha, verklaar, unet soos in elke mensekind sdn periode wanneel" ons Hemelkoning snoei,

so~

1) Vgl(> Huisgenoolt: 9.,3il945, Notuleg Februarie 1945o

390

^<.

dat _ sy skeppinge meer

yrugt~

kan dra" Da.isyfield is

va::~·

dagP en alreeds die afgelope 0antal jare lank.onder die snoeimes van ons Heero Gelukkig is sy probleme ook die probleme van ons Heer$ Dit is

on~

,troon, want ons

woo~

dat Hy op sy tyd, weer die duisternis in lig sal veran;-·

. 1)

der,

¹¹

Dat die 11 duis~ernisnwel in

11

lig

¹¹

verande:r hot na die nuwe ooreenkoms_, op die gebied van die gees en rig·- ting· van die skoal, het egter nie betoken dat dit al

I

kwelling van die ·rnrigting was nie. In Lang tyd is ge- voel dat die hele Inrigting self op die lokaal te

Daisy~

field nie daar aan sy doel beantwoord nie,·

₁₁

Die skyn- baar totale .onmoontiikheid van die verskuiwing van ons kerk se werksaamhede te Daisyfield was vir baio van die vorantwoordelike persone te Daisyfield in die verlede

. . 2)

al rn saak van droefheid,~' het die Zambosi Ringsblad gemelde

In die, gees, \'vaarin

~rdraes

vir die vc,or- gestolde Kerkskool gevra is, het twee broers D.,M., en S,,.

de Kock van die Umtali-gemeonte met

¹

n onvei'\vagte voo!',...

stel

gekom~

dat hulle in ieder geval £5000 as

¹

n begi:::1 aan d1e In:rigting sou skenk, indien eli t na Salisbur-.r

so-c~

verskuif. Die Direksie en Ring het in die voo:rstel clio geleentheid gesien om daadwerklik op to tree en een

ver~

gadering na die ander is bele waar die saak van alle kan_.,

3) R

te bespreek is. Op 'n spesiale ingtJergaderi:r:-g bele op 7 en 8 Desember 1944 te Salisbury het die Ring dsn ook

'

besluit om die aanbod aan te neem en

¹

n uitstelrencl.e plaa8_, Aspindale, 6 rrryl buite Salisbury by die Lyttonhalte vir die som van £18000 aan /te koop en die Inrigting daarhee:'1

te verskuifa_ Die redes vir hierdie verskui.wing was dat op Daisyfield

water~

en somtyds die

ligte~

ln kwe.ss:'Le,o . . die grand van 'n baie swak gehalte en die naaste dorp,

dokter en toegeruste hospitaal 34 myl daarvandaan

was~-

Maar di t was veral die opvoedkundige redes wa t swaar go-·

weeg he t hy die Bestuur., Dio geboue was reeds ou.d op 1) Zambesi Ringsblad~ Desember 1944, iO,

2) Zambosi Ringsblad~ Desember 1944_, 3.

3) Vgl .. Notule Daisyfield Direksie, 6,11~,1944o

Daisyfield, die kinders het nie met ander kinders in aanraking gekom nie weens d1o afgesonderheid en afstand van ander dor-peP daar was geen mededinging op enige go- bled met ander kinders nie, personeellede het ook nie die voorregte geniet wat tn dorp aanbied nie, met die gevolg dat daar tn gedurige wisseling van onderwysers ..

was~ Daar is verskillende departemente ·ap Daisyfield ingestel om die kinders in staat te s-tel om met die nlewe in aanraking

¹¹

te :kom, maar kinders moes na hu1:1..'1.1 Daioyfiold verlaat het,. weer

¹

n kursus elders volg.Aan die ander kant was

~aby Salisb~ry

die reenval bqter, op die

~a?dbou~plaas

Aspindale was daar vrugbare grond, Tlolop water, ·re~ds .'n klein swembad

₁

bo?rgate, elektrio-

se pomp en windpomp, tn rivier. Dit was naby Salisbury met al die

ge~eenthede

vir onderwyser en kind wat die hoofstad bied, en dit le in die streek waarvandaan die meeste kinders komo

Daar was natuurlik verskeie redes teen die

vers~uiwing soos byvoorbeeld dat Daisyfield 'n gesonde omgewing en nader aan Bulawayo en Noord-Rhodesie is, en ongeveer £30,000 se waarde.op die plek was, benewens nog die sentiment daaraan VE;rbonde.

Binne 'n betreklike kort tydjie is die koopsom en

¹

n verdere £1000 deur die Rhodesiers ingesa-

1) .

mel, en is begin met die geboue wat bereken is om tus- sen £80000 enUOO,OOO te beloop. 'n Intensiewe kollek- tetoer is in Rhodesi€3 onderneem (waar onder andere mnr.

_{. .}

JoH.Boshoff die opbrengs van een van sy tabakplase min-

_,

_. stens vyf jaar lank aan die Inrigting afgestaan het) en

.

'

.

ook in die Unie. So entoesiasties

wa~ _'•,

dio Afrikaners vir die· skema da t van die sierlikste en 'ruimste skoolge- boue in die land

waari~

nagenoeg 400 kinders opleiding kon geniet, vanaf 1946 tot 1948 voltooi is en die ver-

s~iwing

dan ook in Augustus 1948 plaasgevind het. ·So

is uit die kwaad die goeie gebore, en. kon die verskui-

wing allesins tred hou met die volksontwikkeling en

1) Huisgenoot: ·10.5.1946.Notule Daizyvield, Maart, 1946

392-t

stadswaartse beweging van die Afrikaner. Dat die N.G.

Kerk en die Afrikaner in Rhodesie veral hulle goed van hul taak gekwyt

h~t,

ly geen twyfel nie, en die vuur- proef en stryd wat die Iurigting deurgemaak het, is ·se- ker die beste waarborg vir die sukses van die toekoms.

B. Die N .G.Kerkskool t j ie

t~

Bulawayo.

Om- die euwel van Engel smedium in 'n gerin-

·,

ge mate teen te werk, het die Kerkraad van Bulawayo in 1938 besluit dat met 'n aparte primere skooltjie in die kerksaal begin sal word. Aanvanklik was daar net twee kinders, maar teen 1942 het die aantal tot 8 gestyg&Van- af die begin is gestreef na 'n hoe standaard van werk en he t getalle nie swaar geweeg by die kerkraad nie. D.i~"

leerplan vir die verskillende klasse is opgestel met be~

hulp van die leerplanne van die vier Provinsies in die··

Suide, dog die tyd

wa~

aan Engels bestee is, was meer as in die gewone Afrikaansmediumskole daaro Al die vakke is deur die kind in Afrikaans geleer.

^'

.

.,

,

^....

L '

..

, _s~os Afrikaans in.die Rhodesiese mid- delbare

~kool

as 'n opsionele aparte vak behandel is, so is Engels op die skool ook as ..

¹

n aparte vak

behandel~

maar verpligtend en met meer tyd daaraan besteee Die n

ideaal en die inspekteu·r. se verwagt.ing en eis is dan ook dat die s.tdoV .. -leerling netso goed in Engels moet wees ' as sy stdaV-maats in die

Engel.smediumskole~

Ons probeer dit s0 kry en dan het eersgenoemde natuurlik die voor- deel dat hy'Afrikaans baie beter ken as laasgenoemde,om- da·t hulle in die Engelsmediumskool miskien nog glad geen ' Afrikaans gel eer het nie •••• D:ie inspekteur 1 S jaarl iks een of meer besoeke afo Hy moet sy goedkeuring heg aan die werk wat daar gedoen word. Hy is baie simpatiek ge- sind en stel die Departement se vertooru{amer asook ge- reedskap vir die maak van modelle tot beskikking van· die

on~erwyseres.

Sekere voorregte wat groter skole geniet, word ook hier toegestaan, byvoorbeeld vrye gebruik van die swembad gedurende die klaslesure daarvoor afgestaan,

I

afl ewe r~ng v~n melk by· die 15~{.:-· "JllJ ens ovoorts •

¹¹

het die

·1,·

393;

1) onderwyseres., mej .. S.Enge1s, in 1943 verklaar.

Die skoo1tjie het 1eer1inge tot stdo ·v.

voorberei waarna di t hulle vryges'taan he t om of na die moderne, akademiese of tegniese skoo1 te gaan. Maar die doe1 was onder meer om aan die ouers ,die ge1eentheid

II

te bied om hul kinders te laat voorberei vir die Univer ...

sitere loopbaan wat hul1e miskien graag wii he die kind moet volgo' As die kind na een of andor Universiteit in die Suide moet gaan, is dit die a11erbeste om hom reeds

In hierdie in stdc V1 na 'n skoo1 daar to stuurp

2) word hy voorberei vir daardie std. V1.n skoo1 t j ie

Die skoo1tjie hot gostyg tot 22 in 1945.

~:Dio

groei van hierd.ie Afrikaansmedium. s1s::"oo1 was stadig omdat baio Afrikaners skeptics was teenoor hieK1ie groot- moedige poging van 'n paar rasgenote om met so

¹

n skoo1-

. 3) .

tjie

¹

n begin te maak~u Dog twee ruim k1askamers vir die skoo1 is daardio jaar vo1tooi, en al was daar £500 skuld op die gebou was dit

¹

n gobeurtenis van uiters

u

geskiedkundige be1ang, omdat hierdie skool die enigste Ls. in Rhodesie, wa t die Afrikaner naas sy kerk as sy eie

4)

kan beskouQ

^t!

Daarom, so het die vers1ag van die onder- 5)

wys~res ge1ui, was die doelste11ing dan ook

₁₁

(a) die meedeel van kennis aan die kind deur midde1 van sy moe- cflertaal wat tog die belang:bikste ·is in enige opvoeding- ste1sel op aarde_, ·want wat toege1aat word in nature11e··

skole, byvoorbee1d dat die na tuurkind deur middel van sy taa1 in die beginstadium geho1p word, word die Afrikaan- se kind ontse; (b) liefdo aan to kweek vir a1 ons kul- tuurwaardes deur die kind daarmee in aanraking te bring

.

.

en te bedion; (c) sy geskiedenis soos dit dour S.A.ge- skiedskrywers opgeste1 is~ mee te deel;. (d) aan die

ouers die geleentheid te gee om die opvoeding van hu11e kindeT•s in Afrikaans te 1aat voortsit; (e) aan m1ke ouers die sekerheid te gee dat die kind·deur 'n Christo- 1) Zambesi

Ringsb1ad~

September 1945, 12o

2) Idem.

3) Zambesi Ringsb1ad:: Oktober 1945, 9.

4) Idem.

fJ.\) Zambesi Ringsb1ad: Okt ober 1945, 9.

J.:lke leerkrag opgevoed

word~

Dit is nie

¹

n staatskool

·Nao.r hulle nie weet wa t die godsdienstige beleid van Ci.ie ond.0rNyser(es) is nie; (f) deur die kind te helpg sodc,t hy n.:l.e nog 7is nog vlees sal wee s s oes so ba ie

Afriko.an~

se }dnc'..ers nie" Hy ea1 weet wa t hy is en j uis daarom

1

:,1 o.nder volk entaal kan resp ekteer ~ (g) -!•y kry sy op,M voedi:."lg buite die huis in

¹

n omgewing wat aansluit by di.s huis

^{o ·}

Hy bevind hom gou onder

¹

n groepie. wat vir hom maats lean wees op grond _van dieselfde huislike ag-

' d

^I

l '

uo:::-gro:r:.

~

, \

^J.,

3·iJ:e kind bevind hom in

~n

skool waar hy saam met hoer en laer klasso in·een vertrek is, met d1.8

'

V::J03~·dele

daara.an verbond.o, Elke kind kry die geleent ..

ho ic1

O!T1

op t e s i

0:::-1

wa +; a s

¹

t

tree in konserte ens" Ek he t oudj ios ge- l)

·ware ontl t,_ik lle t in die Afrikane rkring.,

¹

'~.

Die s1~-.)~1T. het dan ook

¹

op ondervv-ysgebied 2)

.sl:itteJ:>encJY vorderints gomaak en 1 eerlinge het sor..de!:'

H

n:.oEd.·~0

:-:uJ. plek in die skolo waarheon hw.lle gegaan

bwt~

. . 3)

·Fo J.g 3 crt

r-1.8.~1.~

Is ons n·ie galul;:kig nie.? was die gedagt;e

\:

c.nren.lo die

lr~aste

tvvee

j~:tc.l.r.~

Is ons nie gel ukkig ni•.}

¹'

~~

bet ons vsnsolf gos§ o.s ons die skooltjie binnegetreo he-:-:" ·,:1ant d.adelik was daar

¹

n vriendelike ondervvy;::.ere;::;

orn ons te verwelkom, en dadolik het ons die opgewek'cheicc en deegl ik]re id 8evoel wat in die klaskamers geh:Ers het

• ., ., a

.)Is ems nie gelukk:'Lg nie'? het ons 'op die 1jwngspan

4)

o " .., I'

sa e;eslggl.es geJ..ees., ·

D::Le ver:neerdering van die aan tal kinde:2s in die skool he t dan ook wo·er'

^!!1

nuwe pro bleem vir die ke.rk

geske~)

aanr;esien die fondse nie beskikbaar vvas om

r:n tvveede onderwyseres aan te stol nie

^o

Daarom is op een ztadium tot d::. e sl otsom gekc-n da t aange s ien die aan"ca:

vir een o:L!.derw-ysores te veel en. 11ir twee o:"J.dei"Nyseresse te min W8.s, in die toekoms net beginners in die skoal opr:;onee:n sou 1H.orc:1,

Ook,vol~c:.·tans

In koshuis in verband met die skoal beoog. Die Ring het egter besef cla t diG i)-z;;:~~~:i.--R~g';bl-;dz-·September 1945, 12} 13.,

2) VglB AaK~U~RoVerslag; 1943, lOo

c) 2ambesi Ringsblad~ September 1945, 12.,

4) Zambesi

Ringsblad~

Januarie 1945()

kerkr:=tad van Bulawayo ui t watter dorp dus ook hierdie tweede

11

volkskool u gel oods is, nie by magte was om die skool alleen te behartig nie, en in 1946 het by( die Ring dan ook die kerkskool vir sy verantwoordelikheid gene0m en die kerkraad van Btilawayo gevra om as be sturende 11.g- gaam namens die Ring voort te gaan soos in die verled0 belowe om die kerkraad finansieel te steun met terrminste

1)

een kollekte uit elke gemeente in die

Ringsressort~

Op hierdie manier dan ·vc·lr: het die NoGoKer:d:

hom be:ywer om tans moedertaalonderwys aan 'n aantal Afri·

kaansBp~ekende

kinders in die belangrikste tydperk van

.

.

hul lewe op skool, naaml ik in die laerskool, te verskE:.f

~

Uit alle beskikbare getuienis van oor die hele wereld. is di t die regte metode :w.g,tr in die skool gevolg word, die regte grondslag, die regte doel en uitgangspunto

G. Y.;rxstaa tse Studiebeurse.

Langs nog een ander weg het die

N~G.Kerk

geprob~er om die onderwys van· die Afrikaanse kind ·te be~·

vorder·" In 1939 naamlik het die vraag op die Ringsv~r­

gadering ontstaan of dit nie moontlik was om minstens een kind per jaar te help om vir drie jaar na die Unie van Suid-Afrika t e gaan an die Ma trikulas ie-eksamen daar af te le !J-ie, maar veral om meer volksbewus te wo-rd" Tot die beginsel is wel besluit maar_die vraag moes beant- woord word hoe die kind' wat gehelp_ sou word:> gekies wo::"d, en waar die nodige fondse vandaan sou kom om hom te help.

Wat die eerste vraag betref, is -gevoel dat

¹

n. geskieo.e-·

nis-eksamen die·regverdigste en beste sou wees eensdeel,s omdat deur soin e~samen af te naem, al die kandidate ?n . gelyke kans sou he om 'n beurs te verwerf, en tweedens

omdat daardie kandidate wat nie die beurs verwerf nie?

nogtans, deur aan die eksamens deel te neem,

¹

n sekere mate van Suid-Afrikaanse geskiedenis sou moes geleer heto

Wat die tweede vraag betref, was die

^pro~

bleem groter. Die·Ring het geen eie fondse gehad

nie~

daar was geen vereniging sover bekend, wa t g ewillig ·sou 1) Notule: Ring van Bulawayo,20 Mei 1946, Zambesi Rings~

blad~ Jul~e

1946.

396Q

woes om byvoorbeeld

¹

n £100 per jaar by te dra

nie~

on dit was nie moontlik nie, of altans bale moeilik om su

'n f.onds · op te bo'lio Daarom het die kerk hom tot die Sinode van die Vrystaat gewend en in 1940 vocrgestei (';::'·"

die Sinodo opdrag aan die betrokke kommiss ie gee orn

£100 per jaar te bestee aan die opvoeding van

Afr:l.l>:o.:n'3:t.:'-~

kinders in Rhodesia, in die vorm van drie bourse van

1)

£.33 elk per jaar aan verdienstel ike Afrikanerkinders.,

Die Sinode wat goedgesind was teenoor die voorstel, hot gemeen dat die Armsorgkommiss·ie moos help, en was ''Ook · die mening toegedaan dat die kinders wat gehelp sou

2) word, liefs in oen van die Vrystaat.se skole sou

stud.ecJ.'~

Daarop hot die Ring van Bulawayo

¹

n borodeneerde voor···

stel insake die onderviTys in Rhodesie tor tafel golo waarin onder meer voorkom ... Die H~EoSinode dro.." d:.'Lt;

. u

aan die Algemene Arms orglwmmissie op om 'n paar· bour:::;o daar to stel waarmee Afrikanerkinders in

Rhodos~.B,, ·~va'b

die vernuftigste blyk te woos in Suid-Afrikaansc lwrk

\

of Volk3geskiedenis, drie jaar lank na

std~

Vll GGn

v-:.,_i_.i,

. ~ :s!

E!.ie Vrys taa t so skole kan bywoon vir vor?-ere oplo:ul:tngo "' Die Algemene Armsorgkormnissio hot die K]_lc.;

van Bulawayo gevra om 'n

kommiss.ie~

met plaasliko om- standighede bekend., te ben_oem om die nodige reelihgs, in Rhodesie .to tref .... die sogenaamde Studiebenrs .,., Eksamon··

~o:rnrnis

s ie., Die 'book Geskiedenis vir J·• . .:mior Sortifi- u

kaatu deur Weideman, Geyer en Uys, is as voorgeskrewo handbook aanbeveel en

¹

n eksaminator is in dS_e Unie

0':;,~­

'kies. Daarna is die eerste eksamen in 1941 a:fgoskryf deur ? kinders wat ·in std. Vll of Vlll was, in S' uid-of Noord :-Rhodesie gestudeer het, en wio se ouei·s in

Rhoch=~~·

sHi w:Jonagtig en lede van die N oG ()Kerl-c moe s wees"

Die Algemene Armsorg'Qeurs (£100) hot; og~

ter net vir die studio van een leerling ~etnal (vir drie jaar), Die Bybelklasvereniging het dagrop £100 die tweede beste leerling vir drie jaar s·tudie uitgelc·of

_ , . t _ . , ,ooo~,.___, _ _ _ _ _ ^~--

1) Acta Synodig 1940~ 262.

2) ·

Idem~

381

~

3 Idemo 449-450.

aan die tweede beste kandidaat, terwyl die

Helpmekaar~

Vereriiging van die Vrystaat £15 aan boekpryse aan ver-.

dienstelike kandidato beloof het-

Die volgende jaar he t die Redclingsdaac.lbond van

Rhode~ie

£100 vir drie j aar as beurs toogeken, ter- wyl die Helpmekaar boekp~Jse en Qie RoC~V~Vo £5 belowe heto Aangesien

finansi~le

ondersteuning vir 1944-1946 weer gevind moos word, het die Ring van Bul.avvayo bo ...

sluit om elke gemeente binne sy ressort te vra om min- stens £4 1?e r j aar. by te dra om weer so ~n beurs moontl ili:

1) '

te maak& :Die ag gemeentes (later 9) het ~1us £32 mine stens opgelewer on dit hot

~n

jaarlikse beurs vir eon lrandidaat moontlik geruaak.

Tensy die ouors baio h:.i" pvaarclig is, bete- ken soin eksamen egter dat die kind van stc.lo Vll sel:E' moet leer, buite skoolure om.;; behalwo in gevalle waal"

die prinsipaal die etuclie daarvan aan:noeclig of selfs binne die skoolure toelaat., Daa rom is ·c11e eksamon. clr.n

ook· feltlik beperk tot die

1J~ta.r

son tra waar

J.aasgeno•Jm~·

de die geval is en

¹

n

Afrik~anse onde~yser

aan die

hoo~

van

¹

n skool

ll.'l.,

D. Utlio-Onclerwys.

--~---"'---

Dit bly onder die huidige omstandighodo n

nog vir ons as· Afrikaner~ouers die·beste om ons kinders na rlie Suicle te stuur vir sekondere on::lervrys,

¹¹

het die voorsitter van eli e RoO" V

^o

V

^Q 7 mevr~

cls. Ho Botha in 1940

2)

verklaaro

₁₁

Daar sal die ki;nd nie alleen oncler'IJVyS ont- V$:ng nie, maar hy sal ook loor dat daar nog

¹

n sterk volk in die Suicle is waaraan by behoort

^{(I 11}

Di t was in daarclio gees dan ook clat verskei0J ouers, en in later jO.···

re

¹

n steeds toonemendo anntal meer gegoede ouers, hul kinders na die skole in die Unie gestuur het, veral vir

..

middelbare onclerwys,

oenvoud~.g

on1dat die kind te jonk is om vir die l:;:terskoolondeJ::vvys so ver vo.11 clie ouoi' af gestuur te wor:::1(>

So blyk uit die statistieke .van 1946 dat

::-1~)--::-:N:-o-t-ul~-e---~ ....,.R~·"!'"i

__ n_g ___ v2:rl B ula way o, 28 April 1943

o

?\

!?..::Jmhc..::d "R;-,..,,.,.e~h1nr'l~ .Ta,...,,,.::J,..,-l't:> iOLL() P..