VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD EN HET EUROPEES PARLEMENT

NL

EUROPESE COMMISSIE

Brussel, 24.1.2011 COM(2011) 14 definitief

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD EN HET EUROPEES PARLEMENT

over de tussentijdse beoordeling van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en de vooruitgang die SESAR heeft geboekt bij de tenuitvoerlegging van het masterplan

voor luchtverkeersbeheer

VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD EN HET EUROPEES PARLEMENT

over de tussentijdse beoordeling van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en de vooruitgang die SESAR heeft geboekt bij de tenuitvoerlegging van het masterplan

voor luchtverkeersbeheer

1. ALGEMENE CONTEXT

Het SESAR-programma (Single European Sky Air Traffic Management Research) vormt de technologische pijler van het gemeenschappelijk Europees luchtruim¹. SESAR heeft een nieuwe generatie technologieën voor luchtverkeersbeheer (Air Traffic Management, ATM) van hoge kwaliteit en systemen en procedures die beantwoorden aan de doelstellingen en eisen van het gemeenschappelijk Europees luchtruim gedefinieerd, is bezig deze te ontwikkelen en zal ze in de toekomst uitrollen. Een van de belangrijkste resultaten van de definitiefase van SESAR is het Europees masterplan voor luchtverkeersbeheer (het masterplan), een gemeenschappelijk stappenplan, goedgekeurd door de Raad van de EU en erkend door de belanghebbenden, dat tot doel heeft in de komende 10 tot 15 jaar een nieuwe generatie ATM-technologieën uit te rollen. Het masterplan zorgt voor de aansturing van het werkprogramma voor de ontwikkeling van deze technologieën en zal ook een belangrijke rol spelen in de uitrol ervan.

Het SESAR-programma bevindt zich nu in de ontwikkelingsfase en wordt beheerd door de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, het eerste publiekprivate partnerschap op het gebied van luchtverkeersbeheer dat is opgezet als een EU-orgaan. Het doel van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is te zorgen voor de modernisering van het Europees ATM-systeem door alle relevante inspanningen op het gebied van onderzoek en ontwikkeling in de EU te coördineren en te bundelen. De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR ontwikkelt en valideert de nieuwe generatie ATM-technologieën en –procedures voor het gemeenschappelijk Europees luchtruim. De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is ook verantwoordelijk voor het uitvoeren en bijwerken van het masterplan. Ze is opgericht door de EU en Eurocontrol en telt 15 leden uit het bedrijfsleven en diverse andere geassocieerde partners.

Zoals vereist bij de Verordening betreffende de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR² heeft de Commissie in 2010 een eerste tussentijdse beoordeling van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR uitgevoerd; de resultaten daarvan moeten worden ingediend bij het Europees Parlement en de Raad. In zijn resolutie van 30 maart 2009 heeft de Raad de Commissie verzocht verslag uit te brengen over de vooruitgang die de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft geboekt bij de uitvoering van het masterplan. Met dit verslag wordt aan beide eisen tegemoet gekomen.

1 Verordeningen (EG) nrs. 549/2004, 550/2004, 551/2004, 552/2004, PB L 96 van 31.3.2004, blz .1, zoals gewijzigd bij Verordening (EG) nr. 1070/2009 van 21.10.2009, PB L 300 van 14.11.2009, blz. 34.

2

2. HET SESAR-PROGRAMMA

Het SESAR-programma is een van de belangrijkste onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten op het gebied van luchtverkeersbeheer die ooit door de EU zijn opgestart. Het gemeenschappelijk Europees luchtruim vormt het rechtskader voor efficiëntere, prestatiegedreven, veiligere en groenere ATM-procedures. SESAR zal zorgen voor technologische oplossingen, functies, systemen en voorstellen voor normen die het mogelijk maken de prestatiedoelstellingen van het gemeenschappelijk Europees luchtruim te verwezenlijken, namelijk een verdrievoudiging van de capaciteit, een halvering van de ATM- kosten, een verbetering van de veiligheid met een factor tien en een beperking van het milieueffect van elke vlucht met 10%.

SESAR valt uiteen in drie fasen:

2.1. De definitiefase

Tijdens de definitiefase (2005-2008) is het stappenplan vastgesteld voor de verwezenlijking van de ATM-prestatiedoelstellingen en de opstelling van een werkplan op hoog niveau waarin de inhoud van de volgende generatie ATM-systemen en de nodige elementen voor de verwezenlijking ervan zijn gedefinieerd. De definitiefase is uitgevoerd door een consortium van dertig organisaties die een breed gamma aan ATM-belanghebbenden vertegenwoordigden; de technologische coördinatie was in handen van Eurocontrol. De totale kosten van deze fase bedroegen 60 miljoen euro, evenredig gefinancierd door de EU en Eurocontrol.

2.2. De ontwikkelingsfase

In de ontwikkelingsfase (2008-2013) worden de nodige onderdelen ontwikkeld op basis van de resultaten van de definitiefase. De ontwikkelingsfase wordt beheerd door de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR. De kosten van de ontwikkelingsfase worden geraamd op 2,1 miljard euro en worden gefinancierd door de leden van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, d.w.z. een combinatie van publieke en private middelen.

2.3. De uitrolfase

De uitrolfase (2013-2020) omvat de productie van de nieuwe ATM-infrastructuur en de grootschalige invoering ervan. Deze infrastructuur wordt gebaseerd op de nieuwe technologieën en procedures die het resultaat zijn van de ontwikkelingsfase en draagt bij tot de verwezenlijking van de doelstellingen van het gemeenschappelijk Europees luchtruim, die zullen leiden tot een verbetering van de prestaties van de luchtvaart in Europa. De uitrolkosten worden geraamd op 30 miljard euro³, gespreid over de periode 2008-2025.

3. DE GEMEENSCHAPPELIJKE ONDERNEMING SESAR

De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is een publiekprivaat partnerschap met het statuut van een EU-orgaan, dat overeenkomstig artikel 187 van het Verdrag betreffende de

3 Masterplan, blz. 84:

werking van de EU is opgericht voor de periode 27 februari 2007 tot en met 31 december 2016. De opdracht van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is:

– alle relevant onderzoek overeenkomstig het masterplan coördineren en bundelen;

– het masterplan uitvoeren;

– zorgen voor de nodige financiering van de ontwikkelingsfase;

– ervoor zorgen dat de belanghebbenden bij het project worden betrokken;

– de technische werkzaamheden, inclusief de valideringsactiviteiten, organiseren;

– garanderen dat toezicht wordt uitgeoefend op de activiteiten met betrekking tot de ontwikkeling van gemeenschappelijke producten.

De uitvoerende beslissingen worden genomen door de raad van bestuur, voorgezeten door de Commissie als vertegenwoordiger van de EU. De uitvoerend directeur is verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR.

De stichtende leden, de EU en Eurocontrol, hebben elk 700 miljoen euro uitgetrokken voor de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR. De bijdrage van de Unie is voor de helft afkomstig uit het zevende kaderprogramma voor onderzoek en ontwikkeling en voor de andere helft uit het meerjarenprogramma voor het trans-Europese vervoersnetwerk. De leden uit het bedrijfsleven, die op basis van een open selectieprocedure zijn gekozen, hebben samen ook ongeveer 700 miljoen euro ter beschikking gesteld.

Het werkprogramma van de gemeenschappelijke onderneming SESAR, dat uiteenvalt in 17 werkpakketten⁴ en wordt uitgevoerd via ongeveer 300 projecten van de leden van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en hun geassocieerde partners, is ingedeeld in de volgende thematische gebieden:

(1) Operationeel ATM-onderzoek, inclusief: en-routeactiviteiten, terminalbeheer, luchthavenactiviteiten en netwerkactiviteiten

(2) Systeemonderzoek, inclusief: systemen van luchtvaartuigen, systemen voor luchtverkeersleiding tijdens de vlucht en tijdens de nadering, centra voor vliegactiviteiten en meteorologische informatiediensten, luchthavensystemen, systemen voor het beheer van netwerkinformatie en systemen voor de bewaking van communicatie/navigatie die niet tot de luchtvaartelektronica behoren

(3) Systeemomvattend informatiebeheer

(4) Transversale activiteiten: bijvoorbeeld valideringsinfastructuur, gevalsstudies op het gebied van veiligheid, beveiliging, milieu en menselijke prestaties, bijwerking en actualisering van het masterplan, het doelconcept en de architectuur ervan

Door de aandacht toe te spitsen op onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten die gericht zijn op de uiteindelijke uitrol en door de belanghebbenden daar actief bij te betrekken, komt de

4 Zie voor een gedetailleerde technische beschrijving van de werkzaamheden:

Gemeenschappelijke Onderneming SESAR optimaal tegemoet aan de behoeften van de luchtruimgebruikers en dienstverleners. Het publiekprivate partnerschap op EU-niveau garandeert ook dat de maatschappelijk relevante doelstellingen van het gemeenschappelijk Europees luchtruim, zoals veiligheid en het terugdringen van CO2-emissies, worden opgenomen in het programma. Deze aanpak heeft het mogelijk gemaakt financiële middelen en knowhow aan te trekken en te bundelen, zodat versnippering door soortgelijke nationale en regionale projecten wordt beperkt. De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR kan de vaardigheden en de innovatiecapaciteit van de private sector benutten in het kader van passende regelingen voor risicospreiding met de publieke sector. Om de risico's tijdens de uitrolfase te beperken, is het echter belangrijk erop toe te zien dat de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR tijdig de verwachte resultaten levert.

Naarmate de ontwikkelingsactiviteiten op kruissnelheid komen, zal de Commissie haar toezicht versterken teneinde de coherentie met de doelstellingen van het gemeenschappelijk Europees luchtruim te garanderen. De Commissie zal er met name op toezien dat de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, via de verbintenissen en de steun van haar leden, maatregelen neemt om de nodige deskundigheid te verwerven, om passende valideringsplatforms op te zetten, om de start van het uitrolproces mogelijk te maken en om in een vroeg stadium resultaten te boeken.

Vanuit internationaal oogpunt is de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR uitgegroeid tot Europa's "technologische ambassadeur" voor het bevorderen van de mondiale interoperabiliteit van de luchtverkeersleiding, hetgeen ook nieuwe kansen creëert voor het bedrijfsleven. De onderhandelingen over een memorandum van samenwerking tussen de EU en de VS inzake onderzoek en ontwikkeling in de burgerluchtvaart waren een zeer belangrijke stap op dit gebied. Dat memorandum bevat een specifieke bijlage over samenwerking om de interoperabiliteit van SESAR en NextGen⁵ te bevorderen; dit aspect van het memorandum zal langs EU-zijde worden uitgevoerd door de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR.

De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft bewezen een flexibel en dynamisch instrument te zijn. Omdat ze zich kan aanpassen aan de behoeften van dienstverleners en gebruikers, aan de veranderende eisen van het gemeenschappelijk Europees luchtruim en aan de ontwikkelingen op het gebied van de prestaties van luchtvaartuigen bevordert ze de interactieve relatie tussen ontwikkeling en uitrol.

3.1. Resultaten van de eerste tussentijdse evaluatie van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR

Overeenkomstig artikel 7 van de Verordening inzake de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR moet de Commissie om de drie jaar een evaluatie uitvoeren van:

– de tenuitvoerlegging van de Verordening inzake de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR

– de werkmethoden en resultaten van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR – de algemene financiële situatie van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR

5

In maart 2010 is de Commissie begonnen met de eerste evaluaties, die betrekking hebben op de periode van 27 februari 2007 tot en met 31 december 2009⁶.

3.1.1. Aanpak van de beoordelingen

De Commissie werd bij het uitvoeren van de eerste evaluaties bijgestaan door de externe onafhankelijke deskundige COWI A/S.

De evaluaties zijn gebaseerd op vijf standaardevaluatiecriteria die door de Commissie worden gebruikt:

(1) Relevantie: de mate waarin de doelstellingen van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR pertinent zijn voor de in te vullen behoeften en op te lossen problemen

(2) Effectiviteit: de mate waarin de doelstellingen zijn bereikt. Dit heeft ook betrekking op de werking van beheerstructuren en de manier waarop deze structuren de organisatie helpen bij het bereiken van resultaten

(3) Efficiëntie: de mate waarin de gewenste effecten zijn bereikt tegen een redelijke kostprijs

(4) Nut: de mate waarin de bereikte resultaten overeenstemmen met de in te vullen behoeften en op te lossen problemen. Aangezien de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR nog nieuw is, werd slechts een zeer voorlopige evaluatie van het nut uitgevoerd, op basis van de vooruitgang van de werkzaamheden en de resultaten die tot dusver zijn geboekt

(5) Duurzaamheid: de mate waarin positieve effecten waarschijnlijk zullen blijven voortduren nadat het project is beëindigd. Bij de evaluatie van het "nut" van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is alleen een voorlopige analyse uitgevoerd van de waarschijnlijke duurzaamheid van de resultaten die door de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR moeten worden bereikt.

De gegevens zijn hoofdzakelijk afkomstig van het directoraat-generaal dat bevoegd is voor de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR (het DG Mobiliteit en vervoer) en van een desk study die is uitgevoerd door COWI. Deze gegevens zijn aangevuld door een elektronische bevraging van de leden van de raad van bestuur van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en de EU-lidstaten (via het Single Sky Comité⁷) en door vraaggesprekken met individuen en focusgroepen, georganiseerd door COWI. Hoewel het responspercentage te laag was om de verzamelde gegevens volledig te kunnen benutten, geven de resultaten toch een indicatie van de manier waarop de belangrijkste belanghebbenden tegen de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR aankijken. In totaal hebben 30 individuele vraaggesprekken en 3 gesprekken in focusgroepen plaatsgevonden.

6 Volledig verslag: http://ec.europa.eu/transport/evaluations/research_en.htm of http://ec.europa.eu/transport/evaluations/trans_european_networks_en.htm.

7

3.2. Resultaten van de evaluatie

De algemene conclusie van de eerste tussentijdse evaluaties is dat de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR tijdens de eerste referentieperiode goed gepresteerd heeft voor wat het opzetten en ontwikkelen van haar organisatie en het uitvoeren van de haar toegewezen taken betreft. De belanghebbenden in de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR waren in het algemeen dan ook tevreden over de prestaties. In het jaarverslag 2009⁸ van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR wordt een gedetailleerde beschrijving gegeven van de uitgevoerde activiteiten en de financiële situatie in de referentieperiode.

3.2.1. Uitvoering van de verordening

De bepalingen van de Verordening inzake de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR zijn goed toegepast tijdens de referentieperiode, hoewel in sommige gevallen met enige vertraging. Het is belangrijk erop te wijzen dat de wijziging van de Verordening inzake de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, waarbij de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is omgevormd tot een EU-orgaan, het oprichtingsproces heeft vertraagd, met name omdat nieuwe financiële regels en nieuwe arbeidscontracten moesten worden opgesteld en omdat de voor EU-organen vereiste boekhoudkundige beginselen moesten worden nageleefd.

3.2.2. Werkmethoden en resultaten van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR In het algemeen heeft de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR de geplande activiteiten uitgevoerd en de verwachte resultaten bereikt. Het algemene niveau van tevredenheid bij de belanghebbenden over het werk van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is hoog.

Enkele van de belangrijkste verwezenlijkingen tijdens de referentieperiode:

– belanghebbenden bijeenbrengen en betrekken bij een gemeenschappelijk O&O- programma;

– een rationeel en samenhangend werkprogramma ontwikkelen, waarbij hiaten en overlappingen worden vermeden;

– de vereiste methoden en instrumenten voor de tenuitvoerlegging van het programma ontwikkelen;

– een aantal projecten op gang brengen op korte termijn, zonder toegevingen te doen op het gebied van kwaliteit en de behoefte aan coördinatie tussen werkpakketten en projecten.

De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft sinds haar oprichting aanzienlijke vooruitgang geboekt en vormt een solide basis voor de uitvoering van het masterplan. De uitdagingen waarmee de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR wordt geconfronteerd hebben betrekking op de instandhouding van haar capaciteit om alle werkpakketten en projecten te coördineren en de resultaten te valideren.

De organisatiestructuur spoort met de taken die aan de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR zijn toevertrouwd. Het personeelsbestand is in overeenstemming met de doelstellingen, er is een duidelijke taakverdeling en de beheersystemen- en procedures zijn

8 Jaarverslag 2009 van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, 10.3.2010:

duidelijk vastgesteld. Er is voorzien in financieel beheer en auditcapaciteit, maar sommige systemen en ondersteunende maatregelen moesten op het ogenblik van de evaluatie nog ten uitvoer worden gelegd.

Bij de leden van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heerst de overtuiging dat een efficiënt risicobeheerkader moet worden opgezet, en dat zij daar ten volle bij moeten worden betrokken. Er wordt een "kader voor het risicobeheer van ondernemingen" ontwikkeld, dat volgens de planning in 2010 zal worden ingevoerd.

Programmaondersteuning en eenheden voor de strategie en de samenhang bij de uitvoering van het masterplan vormen een belangrijk onderdeel van de organisatie van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR. Een uniform programmabeheerplan garandeert dat bij verschillende projecten dezelfde methoden worden toegepast, hetgeen leidt tot coherentie en consistentie van de resultaten, hoewel het volledige potentieel nog niet is bereikt omdat de uitvoering van het werkprogramma zich nog in een vroeg stadium bevindt.

De communicatieprocessen en –instrumenten moeten verder worden ontwikkeld, zodat ze beantwoorden aan de uiteenlopende communicatiebehoeften van de stichtende leden, de leden van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en andere belanghebbenden, al dan niet lid van de raad van bestuur.

De informatie en coördinatie op het niveau van de raad van bestuur wordt toereikend geacht, hoewel sommige leden van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR vinden dat teveel aandacht wordt besteed aan administratieve kwesties en de voorkeur geven aan meer technische onderwerpen op de agenda van de raad. De reden hiervoor is dat de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR zich tijdens de referentieperiode vooral heeft toegelegd op het opzetten van de onderneming en weinig operationele activiteiten heeft opgestart.

De gegevens die door de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR zijn geproduceerd of verzameld, moeten zoveel mogelijk worden benut bij het opstellen van een kostenbatenanalyse voor de uitrolfase. Deze informatie moet worden geïntegreerd in de strategische communicatieoefeningen, die de Europese beleidmakers de juiste instrumenten verschaffen om te communiceren over de sociaaleconomische gevolgen van het SESAR- programma en over milderende maatregelen.

In het algemeen stemt de coördinatie tussen de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, de stichtende leden en de geselecteerde leden tot tevredenheid. De duidelijke toewijzing van verantwoordelijkheden tussen de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, de stichtende leden en geselecteerde leden is gebaseerd op het rechtskader. De coördinatie tussen de twee stichtende leden wordt voldoende geacht; zij streven ernaar hun bijdragen te coördineren via de raad van bestuur van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR. De regelingen voor toezicht en rapportering tussen de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en de Commissie zijn vastgelegd in een algemene overeenkomst die in december 2009 is gesloten, en worden toereikend geacht.

Zoals in elke nieuw opgerichte organisatie moet bij het beheer van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR prioriteit worden gegeven aan het opbouwen van een organisatiecultuur om het innoverend publiekprivaat partnerschap aan te sturen en om de efficiënte en effectieve werking ervan te garanderen.

De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR moet aantrekkelijke opleidingen en instrumenten ontwikkelen voor haar leden, en deze invoeren om de algemene bekwaamheid van het personeel van de leden dat aan de projecten werkt, te vergroten.

3.2.3. Algemene financiële situatie

De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft een passend kader ten uitvoer gelegd, dat beantwoordt aan haar financiële regels en aan het beginsel van gezond financieel beheer.

De Rekenkamer heeft onlangs opmerkingen gemaakt over de financiële regels van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en benadrukt dat deze op sommige punten moeten worden versterkt. De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR onderneemt een aantal maatregelen om deze verbeteringen tot stand te brengen.

Alle leden van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR hebben hun financiële verbintenissen formeel vastgelegd in passende overeenkomsten met SESAR:

– de Commissie levert een bijdrage van 700 miljoen euro, volledig in contanten;

– Eurocontrol levert een bijdrage van 700 miljoen euro, waarvan 535 miljoen euro in natura en 165 miljoen euro in contanten;

– de andere leden hebben zich ertoe verbonden om samen een bijdrage van 537 miljoen euro te leveren, waarvan 5% in contanten.

3.2.4. Relevantie

In het algemeen worden de Verordening inzake de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR als zeer relevant beschouwd. Dit is gebaseerd op de volgende conclusies:

– uit de verzamelde gegevens blijkt dat het model van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR een passend mechanisme is om de SESAR-ontwikkelingsfase ten uitvoer te leggen en om het masterplan uit te voeren;

– gezien de complexiteit van het programma en de omvang van de begroting vereist de ontwikkeling van SESAR een specifieke administratie en moet zij een beroep doen op de technische deskundigheid die bij diverse belanghebbenden aanwezig is. De belanghebbenden zijn van oordeel dat de keuze van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR als instrument gerechtvaardigd is;

– de doelstellingen van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR voor 2012 en de jaarlijkse werkplannen sporen met het masterplan en met de taken van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR;

– de resultaten van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR beantwoorden aan de eisen van het zevende kaderprogramma en de TEN-V-programma's.

3.2.5. Effectiviteit

De effectiviteit van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR wordt als hoog aanzien. In het algemeen heeft de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR haar taken uitgevoerd en de vereiste output en resultaten geleverd zoals gepland:

(1) de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is effectief en tijdig opgericht. Ze heeft met name:

– haar raad van bestuur samengesteld, haar uitvoerend directeur aangesteld en haar hoofdkantoor gevestigd;

– het masterplan goedgekeurd, waarop haar werkprogramma is gebaseerd;

– onderhandeld over de lidmaatschapsovereenkomsten, de multilaterale kaderovereenkomst, de algemene overeenkomst met de Commissie en de specifieke overeenkomst met Eurocontrol, en deze overeenkomsten gesloten;

– de belangrijkste personeelsleden in dienst genomen en de nodige regels en procedures vastgesteld overeenkomstig het EU-personeelsstatuut.

(2) de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft haar omvorming tot een EU- orgaan afgerond. Hoewel deze statuutwijziging een aanzienlijk positief effect heeft op de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en de ontwikkelingsfase, heeft ze de voltooiing van de oprichting van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR enigszins vertraagd;

(3) de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft gezorgd voor de organisatie en coördinatie van technische activiteiten, overeenkomstig het masterplan, waarbij zij versnippering en duplicatie van activiteiten heeft vermeden;

(4) de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft haar leden ertoe bewogen financiële middelen vrij te maken en beheert deze middelen;

(5) de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft inspanningen geleverd om een breed gamma aan belanghebbenden lid te maken van de onderneming en derhalve bij de activiteiten van de onderneming te betrekken, en heeft een wetenschappelijk comité en een strategisch prestatiepartnerschap opgezet. De raad van bestuur heeft in 2010 bovendien de status van "geassocieerde partner" ingevoerd, die tot doel heeft de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en haar leden in staat te stellen de deelname aan de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR open te stellen voor andere belanghebbenden, met name kmo's, onderzoeksinstellingen en de academische wereld. Er zijn ook werkregelingen vastgesteld met de nationale toezichthoudende instanties en het Europees Agentschap voor de veiligheid van de luchtvaart.

(6) De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft ook haar internationale samenwerking ontwikkeld door technische activiteiten als AIRE (Atlantic Interoperability Initiative to reduce emissions) en OPTIMI (Oceanic position tracking improvement and monitoring) op gang te brengen. Ook aan de interoperabiliteit tussen SESAR en Nextgen is gewerkt, en deze zal verder worden ontwikkeld in het kader van een memorandum van samenwerking tussen de EU en de VS.

3.2.6. Efficiëntie

Hoewel het nog te vroeg is om de algemene efficiëntie van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR te beoordelen, blijkt uit de vooruitgang die tijdens de referentieperiode is geboekt dat het model bewezen heeft efficiënter te zijn dan wanneer de SESAR- ontwikkelingsfase ten uitvoer was gelegd via een conventionele oproep tot het indienen van

voorstellen op het gebied van O&O. De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is zeer efficiënt geweest bij het bijeenbrengen van de relevante belanghebbenden en het coördineren van de ATM-onderzoeksinspanningen in de EU. De efficiënte tenuitvoerlegging van de ontwikkelingsfase hangt in grote mate af van het gecoördineerde beheer van de werkpakketten en projecten van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, hetgeen ook schaalvoordelen creëert.

Uit de verzamelde gegevens blijkt dat de interne werkprocedures en het beheer van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR efficiënt zijn. Naar verwachting zal de efficiëntie nog verder toenemen wanneer in 2010 nieuwe IT-systemen, met name voor financieel beheer (ABAC/SAP), worden toegepast.

3.2.7. Duurzaamheid/nut

De samenwerking tussen belanghebbenden in de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR vormt een solide basis om op lange termijn duurzame voordelen te creëren voor het luchtvervoer, ter ondersteuning van de doelstellingen van het gemeenschappelijk Europees luchtruim. Het is echter nog te vroeg om te beoordelen of deze omstandigheden volstaan om duurzaamheid op lange termijn te garanderen. Onder meer de volgende factoren beïnvloeden de verwezenlijking van langetermijndoelstellingen:

– een regelgevingskader ter ondersteuning van de uitrol van technologieën en procedures en van de regelgevende autoriteiten;

– de instemming van belangrijke actoren (luchtruimgebruikers, relevant personeel, luchthavens, verleners van luchtnavigatiediensten) met de uitrol van gevalideerde technologieën en procedures en de financiering daarvan;

– de ontwikkeling van nieuwe ATM-technologieën in andere regio's en de overeenstemming tussen deze technologieën en de Europese systemen;

– toekomstige economische ontwikkelingen en tendensen in de vraag naar luchtvervoer.

4. HET MASTERPLAN

Het masterplan is het gezamenlijk overeengekomen stappenplan dat wordt bijgehouden en uitgevoerd door de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, en dat tot doel heeft een verschuiving teweeg te brengen naar een nieuw operationeel ATM-concept ter ondersteuning van de doelstellingen van het gemeenschappelijk Europees luchtruim. Het dient te worden beschouwd als de Europese referentie voor een stabiele en geloofwaardige planning, die de belanghebbenden in staat stelt te anticiperen op nieuwe functies, deze in te passen in investeringscycli en retrofitactiviteiten te plannen. Het masterplan is een 'levend' document, dat betrekking heeft op zowel de ontwikkelings- als de uitrolfase van SESAR. Het masterplan zorgt voor de aansturing van het werkprogramma voor de ontwikkelingsfase en zal ook een belangrijke rol spelen in het beheer van de uitrolfase.

4.1. Vooruitgang die door de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is geboekt bij de uitvoering van het masterplan

De definitiefase van SESAR heeft de basis gelegd voor de ontwikkeling en toepassing van een nieuw ATM-concept, dat O&O- en valideringsactiviteiten omvat, gevolgd door een

gecoördineerde uitrol. Het belangrijkste resultaat van de SESAR-definitiefase is het SESAR- masterplan, dat betrekking heeft op gebieden van prestatieverbetering, elementen van het nieuwe ATM-concept, kostenbatenanalyse, en waarin het stappenplan voor de tenuitvoerlegging van de operationele verbeteringen in het kader van een coherent werkprogramma is uiteengezet. Overeenkomstig de verordening inzake de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR is het SESAR-masterplan op 7 november 2008 door Eurocontrol overgedragen aan de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR.

Op 30 maart 2009 heeft de Raad het SESAR-masterplan bekrachtigd als de initiële versie van het masterplan waarin het stappenplan voor de ontwikkelings- en uitrolfases van het SESAR- programma is uiteengezet. De Raad heeft ook bevestigd dat de modernisering van het luchtverkeersbeheer en het voorgestelde tijdschema daarvoor een belangrijke politieke prioriteit voor de EU blijven. De raad van bestuur van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft het masterplan op 12 juni 2009 goedgekeurd.

4.1.1. Huidig niveau van uitvoering

(1) Ontwikkelingsfase

De activiteiten van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR op het gebied van onderzoek en ontwikkeling zijn van start gegaan op 3 juni 2009. Eén jaar later waren 85% van de 300 projecten van start gegaan en waren ongeveer 160 projecten begonnen met eigenlijke O&O-werkzaamheden. Voor de verst gevorderde projecten zijn de eerste resultaten al ingediend bij de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR. Momenteel werken via de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR 1 500 deskundigen van 16 leden in 17 verschillende landen aan de ontwikkeling en validering van de toekomstige Europese ATM- systemen.

De actuele prioriteit snelle voordelen te behalen uit vroege resultaten op het gebied van informatiebeheer, routetoewijzing en verkeersleiding, en de luchtzijde van het trajectbeheer te optimaliseren. Verwacht wordt dat de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR begin 2012 de eerste gevalideerde technologieën zal opleveren.

(2) Uitrolfase

In het masterplan zijn 3 uitvoeringspakketten gedefinieerd, die op elkaar voortbouwen:

– Uitvoeringspakket I bevat de gevalideerde basisfuncties en –technologieën van het operationele concept van SESAR, die geen verder onderzoek vereisen en klaar zijn om te worden uitgerold. Uitvoeringspakket I vormt de basis voor de toekomstige uitrol van meer geavanceerde functies.

– Uitvoeringspakket II bestaat uit ATM-elementen die nog verder moeten worden onderzocht en ontwikkeld en waarvan de normalisering en toepassing vanaf 2014 kan worden voorgesteld.

– Uitvoeringspakket III bestaat uit de meest geavanceerde elementen van het operationele concept van SESAR, die het mogelijk maken volledig over te stappen op 4D-trajectbeheer en tijdsgebaseerde vliegtuigactiviteiten; deze elementen zullen na 2020 worden uitgerold.

In deze fase van het programma wordt alleen de uitrol van uitvoeringspakket I uitgevoerd door verschillende actoren op het gebied van ATM. Alle factoren die de operationele

verbeteringen van uitvoeringspakket I mogelijk maken, zijn gevalideerd en geïndustrialiseerd en zijn klaar om te worden uitgerold of zijn al uitgerold. Het doel van uitvoeringspakket I is op korte termijn verbeteringen van het Europese ATM-systeem te verwezenlijken en dit systeem coherenter te maken door de toepassing van goede praktijken, door betere coördinatie en door traject- en tijdgebaseerde activiteiten voor te bereiden.

Uitvoeringspakket I speelt een cruciale rol in de uitrol omdat alle vertragingen bij de tenuitvoerlegging van kortetermijninitiatieven een belangrijk risico vormen voor het SESAR- programma. Als reactie op de dringende behoefte om de uitrol van uitvoeringspakket I aan te sturen, heeft de Commissie een stuurgroep voor uitvoeringspakket I opgericht, onder de auspiciën van het Single Sky Comité en met de steun van de lidstaten, de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR, Eurocontrol en belanghebbenden. Deze groep is opgericht op 27 april 2010, als een ad-hocwerkstructuur die als doel heeft toe te zien op de uitrol van uitvoeringspakket I. De stuurgroep voor uitvoeringspakket I doet aanbevelingen aan de Commissie, de EU-lidstaten, Eurocontrol, de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR en privé-investeerders (verleners van luchtvaartnavigatiediensten, luchtvaartmaatschappijen, luchthavens) om verschillen tussen het uitrolplan, zoals vastgesteld in het masterplan, en de werkelijke situatie te overbruggen.

(3) Updates van het masterplan

De Raad heeft de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR verzocht tegen maart 2010 een eerste update van het masterplan in te dienen⁹. De Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft het gevraagde voorstel voorgelegd aan haar raad van bestuur, die het op 30 april 2010 heeft besproken. Het toepassingsgebied van de eerste update was beperkt: het had geen betrekking op de algemene planning, de noodzakelijke investeringen of de verwachte resultaten, maar wel op¹⁰:

– de verfijning van de operationele verbeteringen van uitvoeringspakket I, – de invoering van stappenplannen voor regelgeving en normalisering, – updates van het risicobeheerplan.

Het voorstel is op 7 mei 2010 ongewijzigd goedgekeurd door het Single Sky Comité van de EU en op 17 mei 2010 door de 'Stakeholders Consultancy Group' van Eurocontrol. De raad van bestuur van de Gemeenschappelijke Onderneming SESAR heeft het voorstel op 12 juli 2010 goedgekeurd.

In de toekomst wordt om de 18 tot 24 maanden een update verwacht, die een adequate weergave van de bereikte vooruitgang moet vormen en tegelijk de stabiliteit van het document en van de acceptatie door de belanghebbenden moet garanderen. In de volgende update van het masterplan kan de link tussen het prestatieplan (behoeften op hoog niveau) en het masterplan (technologisch antwoord op de behoefte aan verbetering van de netwerkprestaties) aan bod komen.

9 Resolutie van de Raad van 30.3.2009, punt 3.

10