University of Groningen
Ervaringsverslag van de eerste editie van de ESTSS Summer School in Georgië Lenferink, Lonneke
Published in:
Cogiscope: tijdschrift over gevolgen van schokkende gebeurtenissen
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date:
2016
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Lenferink, L. (2016). Ervaringsverslag van de eerste editie van de ESTSS Summer School in Georgië.
Cogiscope: tijdschrift over gevolgen van schokkende gebeurtenissen, 2016(4), 34-35.
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license.
More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne- amendment.
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
Download date: 02-03-2022
Hoe gaat een samenleving om met terroristische aanslagen?
Schokkende gebeurtenissen in het
ziekenhuis – impact op zorg professionals
Dekolonisatieoorlog Indonesië 1945-1950:
onverenigbare herinneringen?
C o g I S C o p e
0416CogISCope
t I j D S C H r I f t o v e r g e v o l g e n
va n S C H o k k e n D e g e b e u r t e n I S S e n
CogISCope 0416
0 4 1 6
j a a r g a n g 1 3 n u m m e r 4 D e C e m b e r 2 0 1 6
S C H o l I n g
18 januari
Congres Niet-aangeboren hersenletsel www.nursingcongressen.nl
19 januari 2017
Innovating healthcare: an implemen- tation science perspective
www.trimbos.nl/actueel
9 februari 2017
Opvang voor zorgprofessionals.
Support na ingrijpende incidenten in het ziekenhuis
www.academy.arq.org
16 februari 2017
Startconferentie eGGZ centrum Over e-mental health toepassingen in de GGZ en de implementatie(s) daarvan.
www.academy.arq.org
8 maart 2017
Wissel-Werking. Tien jaar TOPGGz, zitten we op het goede spoor www.topggz.nl
CongreSagenDa
21 maart 2017
Dag van de medicatieveiligheid www.nursingcongressen.nl
24 maart 2017
Jaarcongres NVGP: de essentie van de groep
www.groepstherapie.nl
19 april 2017
De complexiteit van stress. Effectieve diagnostiek en behandeling van stress- gerelateerde aandoeningen
www.sympopna.nl
11 mei 2017
NtVP jaarcongres Levensloop en trauma
www.ntvp.nl
17 mei 2017
De veelkleurigheid van agressie. Naar een beter begrip en effectieve preven- tie en behandeling van agressie in de ggz
www.sympopna.nl
2-4 juni 2017 15th ESTSS conference www.estss2017.eu
26 juni 2017
Herkennen van trauma in verhalen www.academy.arq.org
28 juni 2017 GGZ verpleegkunde www.sympopna.nl
13-15 september 2017 European Conference on integrated care and assertive outreach in mental disorders
www.eaof-konferenz-2017.de
Najaar 2017
Congres NET International www.academy.arq.org
45
abonnementsinformatie
Cogiscope verschijnt 4x per jaar. Een jaarabonnement kost
€ 27,50. U kunt zich abonneren via de Cogis-site:
www.cogis.nl/cogiscope
Colofon
Redactie: Onno Sinke, Michel Dückers, Jeroen Knipscheer (hoofdredacteur), Hans Moors, Menno van Duin en Joanne Mouthaan (NtVP).
Eindredactie: Marleen van de Ven Bureauredactie: Linda Reek
Redactieadres: Cogis, Nienoord 5, 1112 XE Diemen Telefoon 020-6601930, fax 020-6601931 E-mail redactie@cogis.nl
Oplage: 1.250 exemplaren
Vormgeving: CARTA, communicatie & grafisch ontwerp, Bunnik Druk: Badoux, Houten
ISBN 1871-1065 © Cogis
Cogis
Cogis is het kennisinstituut sociale en psychische gevolgen van oorlog, vervolging en geweld. Hulpverleners vormen de belang- rijkste doelgroep. Voor hen ontwikkelt en organiseert Cogis cursussen, trainingen, congressen, symposia en studiedagen, ook op aanvraag. Daarnaast geeft Cogis beleidsadviezen en fungeert het als vraagbaak voor geweldsgetroffenen.
De bibliotheek van Cogis
Cogis heeft een uitgebreide bibliotheek over de psy chische gevolgen van geweld. Naast een uitgebreide eigen verzameling gedrukt- en beeldmateriaal is veel (externe) informatie ook digitaal toegankelijk. www.cogis.nl/bibliotheek
Foto omslag: Politiebewaking rond Rotterdam CS, 2016 (Han de Groen/HH).
1 redactioneel
2 Collegiale ondersteuning beschermt zorgverleners tegen gevolgen van
in grijpende gebeurtenissen
Zorgprofessionals in gesprek over de ontwikkeling en het belang van peer support Liesbeth Renckens
6 morele moed
frans van Hasselt, verzetsleider tegen wil en dank Onno Sinke
9 Informatie- en verwijscentrum vliegramp oekraïne
Wat kunnen we leren van nabestaanden en betrokkenen?
Hans te Brake
14 Sidderingen
Hoe mensen omgaan met terroristische aanslagen Menno van Duin
18 een discussie zonder eind, of een prematuur einde aan de discussie?
verslag debat ‘Dekolonisatieoorlog Indonesië 1945-1950: onverenigbare herinneringen?’
Bart Luttikhuis
rubrIeken 22 onderzoek
nachtmerries: prevalentie,
correlaten en behandeling in de specialistische ggZ Annette van Schagen
26 In de werkkamer
Hanneke bot, psychotherapeut Veronique Huijbregts
30 berichten uit het veld 32 Scholing
33 ntvp katern 39 boeken
Congresagenda
(achterkant omslag)I n H o u D
a u t e u r S I n S t r u C t I e C o g I S C o p e 0 4 1 6
beHoefte om te publICeren?
Schrijf voor Cogiscope – platform voor kennisuit- wisseling – een artikel, essay, column; of inter- view een collega of bericht over uw onderzoek.
auteursinstructie
Cogiscope is een kwartaalblad over sociale en psychische gevolgen van schokkende gebeurte- nissen. Het stelt zich ten doel om betrokkenen op dit terrein te informeren over ontwik kelingen op het gebied van preventie en hulpverlening.
Ook wil het de huidige en sociaal-historische context belichten waarin geweld plaatsvindt en -vond.
De redactie ontvangt graag wetenschappelijke, opiniërende en praktijkgerelateerde bijdragen over sociale en psychische gevolgen en achter- gronden van geweld, als ook over de opvang, zorg en nazorg van betrokkenen.
De redactie beoordeelt binnengekomen teksten en geeft een beknopte reactie. Daarin zijn de eventuele redenen voor afwijzing opgenomen dan wel vragen en opmerkingen als de tekst in beginsel is geaccepteerd.
Instructies voor de auteur
Auteur en redactie hebben bij voorkeur contact over omvang en inrichting van het artikel vóórdat het wordt toegezonden.
• Indien u noten wilt gebruiken, dan enkel eind
noten. Notenlijst als tekst aan eind van het artikel.
• Indien u geen noten wilt gebruiken, maar wel literatuur wilt vermelden, dan graag aan het slot. * Houd het aantal literatuurverwijzingen beperkt.
• Citaten in het Nederlands.
• De tekst wordt verdeeld in (nietgenummerde) paragrafen, elke paragraaf heeft een titel (tussenkopje). Werk met korte tussenkopjes
(max. 20 karakters).
• Geef het artikel een korte titel, maximaal 30 karakters. De redactie kan kiezen voor een
andere titel.
aanleveren en verdere procedure
We ontvangen uw tekst in Word, bij voorkeur per e-mail: redactie@cogis.nl
De tekst zo plat mogelijk aanleveren, dus zo weinig mogelijk opmaakeffecten in de tekst aan- brengen. Onderstrepingen en vet worden niet overgenomen, cursiveringen zijn wel toegestaan.
In de regel zult u, korte tijd na de afgesproken inlever datum, de geredigeerde bijdrage ter goedkeuring ontvangen. Indien de redactie geen inhoudelijke wijzigingen of slechts minimale wijzigingen aanbrengt, bijvoorbeeld alleen in de interpunctie, krijgt u uw tekst niet meer voorge- legd. Ook dan ontvangt u bericht van de redactie.
Voor de lay-out van uw bijdrage is de redactie verant woordelijk.
Cogiscope verschijnt zowel in een papieren als digitale versie.
Honorarium
Voor toegezonden en opgenomen tekst materiaal wordt geen honorarium verstrekt. In andere geval- len wordt het honorarium in overleg vast gesteld.
Copyright
Het copyright van opgenomen materiaal valt toe aan Cogiscope. Uitzonderingen op deze regel zijn mogelijk.
Titel van het artikel c o g i s c o p e 0 21 6 1
‘De vluchtelingencrisis en de terreurdreiging hebben pijnlijk duidelijk gemaakt dat we niet in staat zijn de burgers de welvaart en de veiligheid te garanderen die ze van ons vragen.’ Wie zei dit? U twijfelt? Dat is niet gek, want er zijn vele mensen in vele landen die zulke dingen zeggen of zouden kunnen zeggen.
In dit geval was het minister Dijsselbloem. Hij sprak deze woorden enkele maanden terug uit, begin september. Hij gaf toen ook aan dat Europa naar zijn idee lijdt aan een post-traumatische stressstoornis. De minister deed zijn uitspraak in het licht van de economische crisis van 2008, die weliswaar ach- ter ons ligt, maar onder de oppervlakte nog steeds sluimert, voeding gevend aan incidentele paniekreacties: ‘zelfs het kleinste zuchtje tegenwind wordt meteen neergezet als het begin van de volgende crisis.’
Momenteel staan economisch de lichten op groen. Dalende werkloosheid, stijgende consumptie, herstellende huizenmarkt, meevallende belastingin- komsten. Het zijn geruststellende woorden over de welvaart, al nemen ze niet de ongerustheid weg over de toenemende ongelijkheid in kansen binnen en tussen samenlevingen. Of over de steeds scherpere breuklijnen binnen sa- menlevingen waarbij oudere, lager opgeleide kiezers in landelijke gebieden een volstrekt andere lijn volgen dan jonge hoogopgeleiden in steden. Denk aan het associatieverdrag Oekraïne, de Brexit en de Amerikaanse presidents- verkiezingen. De uitkomst blijft spannend tot het eind. Driemaal nee.
Maar niet zo somber. Gaat u rustig slapen. Nou, opnieuw nee dus, onderzoek bevestigt dat trauma-gerelateerde klachten gepaard kunnen gaan met nacht- merries. De slaap gaat onze gekwelde geest geen rust brengen. Gelukkig valt er best iets aan nachtmerries te doen, zo blijkt uit de bijdrage van Annette van Schagen. Gelukkig is er altijd nog de hoop, hoe donker de nacht soms ook lijkt.
Hoopgevend is ook dat we veel kunnen als het misgaat. Ongeveer een dag na de ramp met de MH17 is, te midden van alle hectiek, in opdracht van het mi- nisterie van Veiligheid en Justitie een ondersteuningswebsite voor nabestaan- den gelanceerd: het ‘IVC’. Het IVC is een online ‘éénloketfunctie’, behorend tot het standaardinstrumentarium in de nafase van rampen, zeker wanneer getroffenen over het land verspreid zijn. Velen hebben zich sinds de crash in het oosten van Oekraïne ingezet om het IVC tot een succes te maken. Hans te Brake licht een tipje van de sluier op van een evaluatie die een keur aan prakti- sche lessen oplevert voor toekomstige nazorg. Hoewel er (helaas) nog steeds geen conclusie kan worden getrokken over het effect van dit soort nazorgin- strumenten op de gezondheid, is in ieder geval duidelijk dat nabestaanden waarderen dat het IVC is opgezet. Ze ervaren het als een steun. Hoopvol.
Michel Dückers
Cogiscope informeert over de psychosociale gevolgen van schokkende gebeurtenissen. Er is aandacht voor de hulpverlening aan slachtoffers als oorlogsgetroffenen, asielzoekers, vluchtelingen en slachtoffers van mensenhandel, seksueel geweld, rellen, aanslagen, gijzelingen, rampen.
Een belangrijk aandachtsgebied vormt ook de werkbelasting voor mensen die veelvuldig met (de gevolgen van) schokkende gebeurtenissen wor- den geconfronteerd. Daarbij denken wij ook aan geüniformeerden bij defensie, politie, ambulance, brandweer, openbaar vervoer.
Kwartaalblad: verschijnt 4x per jaar
Thema: sociale en psychische gevolgen van schokkende gebeurtenissen
inhoud:
• achtergrondverhalen over psychotrauma
• interviews
• congresverslagen
• recensies
• actuele informatie uit het veld
Kosten: € 27,50 per jaar Aanmelden: redactie@cogis.nl
v A n d e r e d A c T i e
cogiscope
C o g i s C o p e
0116 CogisCope
t i j d s C h r i f t o v e r g e v o l g e n va n s C h o k k e n d e g e b e u r t e n i s s e n
CogisCope 0116 0116
s C h o l i n g j a a r g a n g 1 3 n u m m e r 1 a p r i l 2 0 1 6
14-16 april 2016 ESTD conferentie: Trauma, dis- sociation and affect dysregulation across the life-span www.estd2016.org 15 april 2016 Congres positieve psychologie over veerkracht www.trimbos.nl 19 april 2016 Congres Ouderenpsychiatrie in de praktijk www.nursingcongressen.nl 21 april 2016 Behandeling complexe angst- en stemmingsstoornissen 2.0 http://angst-en-stemming.rcsw.nl 21 april 2016 Dag van de jeugdhulp www.gemeentenucongressen.nl 22 april 2016 Angst en ouderdom www.gerion.nl
19 mei 2016 Interventiecongres: ingewikkelde problematiek? Voor alles een jeugdinterventie die past!
www.interventiecongres.nl 24 mei 2016 Cultuursensitieve GGZ voor migranten en vluchtelingen www.leidscongresbureau.nl 25 mei 2016 Slachtofferschap, trauma en geweld www.sympopna.nl 25-27 mei 2016 European conference on child abuse and neglect www.euccan.eu 26 mei 2016 NtVP-congres: Controversen in de zorg www.ntvp.nl 8-10 juni 2016 European eHealth week www.ehealthweek.org
16 juni 2016 Van presentie tot evidence-based practice Nationaal congres GGZ- verpleegkunde www.sympopna.nl 17-19 juni 2016 17th EMDR Europe Conference www.emdr2016.eu 22 juni 2016 Ontwikkelingsstoornissen in per- spectief www.sympopna.nl 30 september 2016 Tussen de regels, buiten de lijntjes.
Persoonsgericht experiëntiële psy- chotheraptie anno 2016 Congres VCgP www.vcgp.nl 6 oktober 2016 Psychotherapie 2026: wat als de apps op zijn … www.psychotherapie2026.nl
7 oktober 2016 Congres vroegkinderlijk trauma – integrale traumabehandeling www.vroegkinderlijktrauma- congres.nl 9-11 november 2016 VGCt 50 jaar – Springlevend VCGt Najaarscongres www.vgctnajaarscongres.nl vooraankondiging: najaar 2016 Arq Najaarssymposium over NET International - Afrika, Engeland, Duitsland, Nederland en Finland academy@arq.org 10-12 november 2016 Annual meeting ISTSS: Trauma and public health www.istss.org scholingsaanbod arq academy:
zie pagina 42 en www.arq.org
themanummer kinderen
– Kindermishandeling stoppen en behandelen – De ervaring van kinderen van ‘foute’
ouders – Meergezinsgroepen ter
ondersteuning van ouderschap en kinderen – Kinderen, gezinnen en trauma op de Westelijke Jordaanoever
B-Cogiscope omslag_april-2016.indd 1 25-03-16 11:53
De actuele betekenis van WOII Strijd voor gerechtigheid Indonesische slachtoffers 5 mei: van zorgenkindje tot succesformule Behandeling van naoorlogse generaties
C O g I S C O p e
0216 COg
ISCOpe
t I j D S C h r I f t O v e r ge v O l g e n va n S C h O k k e n D e ge B e u r t e n I S S e n
COgISCOpe 0216 0216j a a r g a n g 1 3 n u mm e r 2 j u l I 2 0 1 6
I n h O u D 1 eigentijdse interesse in detweede Wereldoorlog
Oorlogsbeleving met menselijke maten Kees Ribbenss 5 5 mei nationale feestdagvan zorgenkindje tot succesformule
Ilse Raaijmakers 9 het belang van erkenning
liesbeth Zegveld over Indonesische slachtoffers van de dekolonisatieoorlog Onno Sinke 16 nederland als daderhoe Indonesië naar de nederlands-
Indonesische oorlog kijkt Muhammed Yuanda Zara 20 Opgroeien met de oorlog
De behandeling van naoorlogse generaties Patricia Dashorst
ruBrIeken 34 Onderzoekeindelijk erkenning? Onderzoek
naar kinderen van ‘foute’ ouders Ilse Raaijmakers 36 In de werkkamerIsmee tames, bijzonder hoogleraar
Stichting 1940-1945 - geschiedenis en betekenis van verzet tegen onder- drukking en vervolging Onno Sinke 38 Berichten uit het veld 42 Scholing 47 ntvp katern 48 Boeken
vAn de redAcTie c o g i s c o p e 0 41 6 1
Hoe gaat een samenleving om met terroristische aanslagen?
Schokkende gebeurtenissen in het ziekenhuis – impact op zorg
professionals Dekolonisatieoorlog Indonesië 19451950 – onverenigbare herinneringen?
C o g I S C o p e
0416 CogISCope
t I j D S C H r I f t ov e r g e v o l g e n va n S C H o k k e nD e g e b e u r t e nI S S e n
CogISCope 0416 0416
j a a r g a n g 1 3 n u m m e r 4 D eC e m b e r 2 0 1 6
S C H o l I n g
18 januari Congres Niet-aangeboren hersenletsel www.nursingcongressen.nl 19 januari 2017 Innovating healthcare: an implemen- tation science perspective www.trimbos.nl/actueel 19 januari 2017 Startconferentie eGGZ centrum Over e-mental health toepassingen in de GGZ en de implementatie(s) daarvan.
www.academy.arq.org 9 februari 2017 Opvang voor zorgprofessionals.
Support na ingrijpende incidenten in het ziekenhuis www.academy.arq.org 8 maart 2017 Wissel-Werking. Tien jaar TOPGGz, zitten we op het goede spoor www.topggz.nl CongreSagenDa
17 maart 2017 Arq Voorjaarssymposium Trauma en cultuur www.academy.arq.org 21 maart 2017 Dag van de medicatieveiligheid www.nursingcongressen.nl 24 maart 2017 Jaarcongres NVGP: de essentie van de groep www.groepstherapie.nl 19 april 2017 De complexiteit van stress. Effectieve diagnostiek en behandeling van stress- gerelateerde aandoeningen www.sympopna.nl 11 mei 2017 NtVP jaarcongres Levensloop en trauma www.ntvp.nl
17 mei 2017 De veelkleurigheid van agressie. Naar een beter begrip en effectieve preven- tie en behandeling van agressie in de ggz www.sympopna.nl 2-4 juni 2017 15th ESTSS conference www.estss2017.eu 26 juni 2017 Herkennen van trauma in verhalen www.academy.arq.org 28 juni 2017 GGZ verpleegkunde www.sympopna.nl 13-15 september 2017 European Conference on integrated care and assertive outreach in mental disorders www.eaof-konferenz-2017.de Najaar 2017 Congres NET International www.academy.arq.org NB Klopt de datum 19 januari? Of is dit iets anders als Save the date op 16 februari??
De kwetsbaarheidsparadox: waarom leiden ingrijpende gebeurtenissen tot méér trauma-gerelateerde
klachten in wel varende landen?
Oprichting Landelijk Centrum Traumatische Rouw Media exposure na calamiteiten: een kwetsbaar evenwicht
C O g i s C O p e
0316 COgisCOpe
T i j D s C h RifT OveR gevOLgen va n s C h OkkenDe gebeuRTe n i s s e n
COgisCOpe 0316 0316
j a a R g a n g 13 nuMMeR 3 Ok T O b e R 2016
s C h O L i n g
13 oktober De eerste 1000 dagen Medische visie op de zorg voor de generatie van de toekomst www.tijdstroom.nl 13 oktober NIP-Jaarcongres Gezondhei
dszorg.
Personalized Mental Health www.psynip.nl 28 oktober Psychiatrie en zingeving www.kicg.nl 9-11 november VGCt 50 jaar – Springlevend www.vgctnajaarscongres.nl 10 november Civiel-militaire samenwerking in moderne crisisbeheersing www.kvnro.nl
COngResagenDa 10-12 november ISTSS Annual Meeting www.istss.org 17 november Jaarcongres Participatie en herstel.
Tussen kracht en kwetsbaarheid www.partipatieherstelcongres.nl 17 november Als somberheid je de baas wo Over verlies, rouw en depressierdt www.scem.nl 23 november Behandeling van suïcidaal gedrag in de praktijk van de ggz www.suicidecongres.nl 24 november Van wijk tot wetenschap.
Kenniscongres voor same nwerking in wetenschappelijk onderzoek in de kinder- en jeugdpsychiatrie, ontwikke- lingspsychologie en pedagogiek www.boerhavescholing.nl
24 november 3e Jaarcongres huiselijk gew www.huiselijkgeweldcongres.nleld 25 november Arq Najaarssymposium: DSM-5 en trauma- en stressor-gerelateerde stoor- nissen: hedendaagse diagnostiek en behandelconsequenties www.academy.arq.org 29 november Omgaan met complex gedrag in de (ouderen)zorg. Hoe ga je om met psychisch en psychiatrisch gedrag van patiënten www.nursingcongressen.nl 5-9 december IRCT’s 10th International Symposium: Delivering on the pro- mise of the right to rehabilitati www.irctsymposium2016.irct.orgon 8 december 5e kenniscongres Stoornissen www.logacom.nl
19 januari 2017 Startconferentie eGGZ centrum Over e-mental health toepassingen in de GGZ en de implementatie(s) daarvan.
www.academy.arq.org 9 februari 2017 Opvang voor zorgprofessional Support na ingrijpende incidenten in s.
het ziekenhuis www.academy.arq.org 23-24 maart 2017 Arq Lentesymposium Trauma en cultuur www.academy.arq.org 2-4 juni 2017 15th ESTSS conference www.estss2017.eu 26 juni 2017 Herkennen van trauma in verhalen www.academy.arq.org
Cogiscope omslag_03-2016.indd 1
23-09-16 15:33
Liesbeth Renckens
Collegiale ondersteuning beschermt zorgverleners tegen gevolgen van
ingrijpende gebeurtenissen
collegiale ondersteuning zorgt ervoor dat artsen, verplegers en verzorgenden beter bestand zijn tegen ingrijpende gebeurtenis- sen die zij meemaken in hun werk. deze vorm van hulp is echter niet in alle ziekenhuizen goed georganiseerd. steeds vaker gaan zorgorganisaties er daarom mee aan de slag. Liesbeth renckens sprak met enkele betrokkenen.
Zorgprofessionals in gesprek over de ontwikkeling en het belang van peer support
2 c o g i s c o p e 0 41 6 Collegiale ondersteuning beschermt zorgverleners tegen gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen
Spoedplein Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen (Bert Beelen/HH).
In 2012 stopte Mariska Koster met haar baan als longarts. Het dagelijks werken op de rand van leven en dood en de emoties die dat met zich meebracht, braken haar na 11 jaar in de zieken- huiszorg op. Haar roep om steun voor zorgpro- fessionals en erkenning voor de psychische im-
pact van het werk, veroorzaakte een hausse aan reacties binnen de beroepsgroep.
Ontwikkeling peer support
Lucy Dijkman, coördinator Traumaopvang in het Amsterdamse OLVG ziekenhuis, had een
Collegiale ondersteuning beschermt zorgverleners tegen gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen c o g i s c o p e 0 41 6 3
soortgelijke ervaring. In haar jonge jaren als ver- pleegkundige bij de Spoedeisende Hulp (SEH) deed zij onderzoek onder collega’s. Ze inter- viewde hen over wat ze moeilijk vonden in hun vak en wat niet bespreekbaar was. ‘Ze stonden in de rij om hun verhaal te doen. Nou, dan weet
4 c o g i s c o p e 0 41 6 Collegiale ondersteuning beschermt zorgverleners tegen gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen
je wel dat je goed zit,’ vertelt Dijkman over de respons.
Haar interesse in het onderwerp werd gewekt toen zij een onderzoek las over ambulanceme- dewerkers die vijf jaar na hun pensionering last kregen van wat ze hadden meegemaakt op hun werk. ‘Ik dacht: dat kan mij ook overkomen.’ De verhalen die ze hoorde in de interviews moti- veerden haar tot vervolgonderzoek.
Dijkman ontwikkelde samen met een arbocoör- dinator een model voor collegiale opvang. Alle medewerkers op de SEH, van baliemedewerker tot de SEH-arts, werden getraind in peer sup- port, zoals collegiale opvang tegenwoordig heet.
Twee jaar na de training had negentig procent van de medewerkers een keer iemand opgevan- gen of was zelf opgevangen. Voor het bestuur van het ziekenhuis was dit reden om peer sup- port ziekenhuisbreed neer te zetten. Mede dank- zij de bestuurlijke steun is peer support inmid- dels volledig geïntegreerd in het OLVG. Het
is tevens een van de weinige ziekenhuizen in Nederland met een afdeling Traumaopvang.
Christianne van der Meer is traumapsycholoog en trainer in peer support voor zorgprofessio- nals in het OLGV. Daarnaast verzorgt zij samen met collega Dijkman intervisie, supervisie en na- scholing aan reeds getrainde zorgprofessionals.
‘Meestal hebben medewerkers genoeg steun aan opvanggesprekken met hun collega’s in combi- natie met hun natuurlijke herstelvermogen’, stelt Van der Meer. Waar dit niet toereikend is, kan zij nog enkele opvanggesprekken voeren na een ingrijpende gebeurtenis. ‘Dat is waarom ik dit onderwerp zo mooi vind. Dat mensen afschuwe- lijke dingen meemaken en zo veerkrachtig zijn dat ze daar meestal zelf of met enige hulp weer bovenop komen.’
Noodzaak peer support
‘Zorgprofessionals zitten in een beroep met ho- ge gezondheidsrisico’s’, zegt Gerdy van Bellen, directeur van het Instituut voor Psychotrauma (IVP). Dijkman benadrukt de valkuil van het bagatelliseren van leed op de werkvloer van het ziekenhuis: ‘Mensen weten natuurlijk in wat voor werk ze stappen en wat je daarin kan tegen- komen, maar niet alles wat je meemaakt is daar- mee ook normaal.’ De dood van een kind, lang- durige zorg voor een zwaar zieke patiënt die je raakt en reanimaties met complicaties of fouten, zijn ervaringen waarmee zorgverleners in een ziekenhuis te maken krijgen en waarvoor zij peer support willen krijgen, zo blijkt uit onderzoek.
Ook agressie en andere indringende communi-
catie- of bejegeningskwesties zorgen geregeld voor zware emotionele belasting. Vaak is het een opeenstapeling van gebeurtenissen, al dan niet gecombineerd met hoge werkdruk, waardoor mensen onderuit gaan.
Het is volgens traumapsycholoog Christianne van der Meer daarom belangrijk dat er erkenning is voor het moeilijke werk dat zorgprofessionals doen en de impact die dit op hen kan hebben. ‘In het ziekenhuis gaat het vooral over de zorg voor patiënten. Maar dit is de andere kant van het ver- haal, die gaat over hoe je goed voor jezelf en voor elkaar zorgt.’
Ziekte, uitval en kwaliteitsverlies
Het is bekend dat regelmatige blootstelling aan ingrijpende incidenten kan leiden tot een ver- hoogde kans op het ontwikkelen van psychische klachten, zoals een posttraumatische stressstoor- nis (PTSS). Naast de last die zorgprofessionals persoonlijk kunnen ervaren, kan disfunctioneren grote gevolgen hebben voor de patiëntzorg en voor de kwaliteit van het ziekenhuis als geheel.
In een recent verschenen rapport over beroeps- ziekten kwam naar voren dat langdurig verzuim binnen verscheidene beroepen vaak wordt ver- oorzaakt door psychische aandoeningen, waarbij PTSS en burn-out bovenaan het lijstje staan1. Uitval en verzuim leiden tot hoge kosten voor de werkgever.
Uit onderzoek blijkt dat sociale steun een belang- rijke rol speelt bij het verwerken van ingrijpende gebeurtenissen. Het meten van de effecten van goed georganiseerde peer support op het voorko- seminar 11 mei: cijfers, trends, ervaringen
Op 11 mei 2017 organiseren OLVG, AMC en IVP een seminar over peer support in zieken- huizen. Sprekers zullen cijfers en trends van- uit onderzoek belichten. Diverse opvangmo- dellen en de ervaringen ermee op de werkvloer komen aan bod. Tenslotte is er aandacht voor de praktische kanten van het opzetten van peer support op de eigen afdeling.
Collegiale ondersteuning beschermt zorgverleners tegen gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen c o g i s c o p e 0 41 6 5
LIESBETH RENCkENS is klinisch psycholoog en manager Hulpverlening van het IVP, partner in Arq Psychotrauma Expert Groep.
men van klachten en verzuim én het vergroten van werktevredenheid, is echter een complexe opgave. Het OLVG gaat in samenwerking met het Academisch Medisch Centrum (AMC), on- derzoek doen naar de invloed van peer support op de werksfeer, psychische klachten en niveau van functioneren.
Minstens zo belangrijk is de beleving van peer support op de werkvloer. ‘Werknemers vin- den het bijzonder en waarderen dat je kan de- len wat je hebt meegemaakt’, vertelt Dijkman.
‘Erkenning is daarbij een belangrijk aspect’, vult
Van Bellen aan. Van der Meer: ‘Met onze peer support trainingen willen we een sfeer creëren waarin je mag praten over wat je raakt op het werk. Deze openheid heeft geleid tot een cul- tuurverandering. Medewerkers weten ons in- middels te vinden.’
Kennisplatform
IVP, OLVG en AMC hebben inmiddels een schat aan ervaring en kennis over werken in het veld van ingrijpende gebeurtenissen, het onder- zoek ernaar en de onderlinge samenwerking op dit gebied. ‘Het is uniek dat peer support bij ons
1 Beroepsziekten in cijfers 2016, Nederlands centrum voor be- roepsziekten. Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, AMC/UvA
Verwijssystemen
Bij een vermoeden van een posttraumatische stressstoornis (PTSS), verwijst de afdeling Traumaopvang van het OLVG door naar het Psychotrauma Diagnose Centrum (PDC) en het Instituut voor Psychotrauma (IVP), beiden onderdeel van Arq Psychotrauma Expert Groep. Daar vindt diagnostiek en eventueel behandeling plaats. Al van oudsher bestaat er door de verwijzingen van OLVG richting Arq een vanzelfsprekende samenwerking. Gerdy van Bellen, directeur van IVP:
‘Er is een duidelijke link tussen OLVG en IVP vanwege het onderwerp. Training en Opvang doen we beiden, IVP biedt daarnaast behandeling aan mensen die kampen met de gevolgen van ingrij- pende ervaringen.’
In 2012 werd de samenwerking bekrachtigd in een overeenkomst. De speerpunten daarvan be- staan uit uitwisseling van expertise en mankracht, kennisdeling en samen optrekken in het nader onder de aandacht brengen van het onderwerp. Eén en ander wordt versterkt door het partnership dat bestaat tussen AMC en Arq: Miranda Olff is bijzonder hoogleraar en verbonden aan zowel AMC als Arq. Haar onderzoek richt zich met name op de neurobiologische aspecten van stress en trauma en op vroege en digitale interventies. Christianne van der Meer is naast haar werk als trau- mapsycholoog bij OLVG, promovenda bij het psychotrauma onderzoeksteam onder Olff‘s leiding en werkt aan mobiele apps die ondersteuning bieden na ingrijpende incidenten.
zo goed staat door alle jaren ervaring’, zegt Van der Meer. ‘Er zijn de laatste jaren op nationaal niveau veel initiatieven gestart op het gebied van peer support. Het is positief dat er zoveel aandacht voor is. Op veel plekken in Nederland is namelijk nog veel winst te behalen, met name door betere inbedding bij zorgprofessionals.’
Om hun kennis over het onderwerp te delen met alle ziekenhuizen, richten IVP, OLVG en AMC het kennisplatform peer support op. Van Bellen benadrukt dat het laagdrempelig en niet-commercieel wordt ingericht. ‘Onze orga- nisaties stellen alle kennis, ervaringen en on- derzoeken over dit onderwerp op dit platform beschikbaar. We nodigen andere organisaties van harte uit zich daarbij aan te sluiten. Want het lijkt erop dat de tijd rijp is om het onder- werp met alle betrokkenen goed op de kaart te zetten. En dat is winst voor patiënten, zieken- huizen én zorgprofessionals.’
Onno Sinke
Morele moed
Frans van Hasselt, verzetsleider tegen wil en dank
de wereld is in beroering na de Brexit, de verkiezing van donald Trump tot president van de verenigde staten en de mogelijke winst van populisten als geert Wilders en Marine le pen. Xenofobie, nationalisme en discriminatie zijn (weer) nadrukkelijk aanwezig in het maatschappelijk debat. iedereen moet voor zichzelf bedenken waar de grens ligt en wanneer hij zijn stem verheft. Het voorbeeld van de delftse student Frans van Hasselt kan misschien als inspiratie dienen. Hoewel hij niet het
prototype was van de verzetsheld, speelde hij een doorslaggevende rol bij de eerste massale staking in nederland tijdens de duitse bezetting.
Na de rede van prof.
Cleveringa n.a.v. het ontslag van de joodse hoogleraar Meyers, besluiten Leidse studenten te staken, 26 no- vember 1941
(Beeldbank WO2 – NIOD).
6 c o g i s c o p e 0 41 6 Morele moed
Het was 23 november 1940, koud, tegen het vriespunt aan. Toch trotseerden honderden stu- denten van de Technische Hogeschool Delft de kou om ’s ochtends om 11 uur het afscheids- college bij te wonen van de joodse hoogleraar rechten Carel Josephus Jitta. Een dag eerder had- den Jitta en vijf andere Joodse docenten van de Technische Hogeschool te horen gekregen dat zij, net als de Joodse ambtenaren elders, op bevel van de Duitse bezetter hun werk moesten neer- leggen. Het was voor het eerst sinds de capitula- tie van het Nederlands leger op 15 mei 1940 dat de nazi’s ingrepen in het hoger onderwijs. Bij de stapsgewijze nazificering van de Nederlandse sa- menleving die de Duitse bezetter voor ogen had, lag het accent op het onderwijs, de media en de kunsten.
Die zaterdag in november vulden honderden rumoerige studenten de grote hal en de brede hardstenen trap van het gebouw van Weg- en Waterbouwkunde van de Technische Hogeschool Delft aan het Oostplantsoen. Maar ze waren voor niets gekomen. Op de deur van de collegezaal hing een briefje dat het college niet doorging.
Op de overloop halverwege de trap, met achter hen de metershoge glas-in-loodramen, stelden
de vijf bestuursleden van de studievereniging Practische Studie zich naast elkaar op. Voorzitter Frans van Hasselt, een jongen met een markante kop, die vanwege zijn haviksneus de bijnaam Pinokkio had, kreeg een duwtje van een van zijn collega’s en deed een stap naar voren om enkele woorden te zeggen.
Een grote fantasie
Van Hasselt was op dat moment 27 jaar, een ge- voelige jongen met een grote fantasie, afkomstig uit een ingenieursfamilie. Opgewekt, sociaal, maar ook iemand die overtuigd was van zijn ei- gen gelijk en scherp uit de hoek kon komen. Een conservatief in hart en nieren. Niet uit angst voor verandering, maar uit verbondenheid met het verleden. Zijn familie woonde al eeuwenlang in de streek rond Zutphen, waar zij het landgoed Empe bezat. Met zijn hang naar traditie en de daarmee gepaard gaande aristocratische levens- stijl, paste hij goed bij het Delftsch Studenten Corps.
Zijn actieve deelname aan het verenigingsleven had gezorgd voor een flinke vertraging in zijn studie. Hoewel hij al in 1932 in Delft was aange- komen, was hij in 1940 nog niet klaar met zijn
studie. Doordat hij ouder was dan de meeste an- dere studenten, was hij voorzichtiger en ging hij meer doordacht te werk.
Een paar maanden voor zijn toespraak vertelde hij aan een vriend dat zijn huisgenoten hem steeds vroegen mee te doen met verzetsactivitei- ten. Maar, zei hij dan: ‘Ik doe het niet. Ik ken me- zelf, als ze mij gaan martelen, dan vertel ik bin- nen vijf minuten alles wat ik weet.’ Voorzichtig als hij was, moet hij zich in elk geval bewust zijn geweest van het risico om een toespraak te houden bij de schorsing van de Joodse docenten.
Van tevoren had hij aan twee Delftse hoogleraren advies gevraagd. Beiden hadden hem afgeraden om een woord van protest uit te spreken.
Sterk persoonlijk geloof
Toch besloot hij te spreken. Hij was geen vech- ter, niet het prototype van een verzetsheld volgens zijn vrienden en familie, maar durfde wel op te komen voor zijn principes, ingegeven door een sterk persoonlijk geloof. ‘Ik geloof, dat ik niet met mijn leven doen mag wat ik wil, maar slechts dat- gene wat God ermee wil. […] Ik geloof dat als ik al- tijd volgens mijn geweten handel, ik Gods wil ten uitvoer breng’, had hij voor de oorlog geschreven.
Morele moed c o g i s c o p e 0 41 6 7
8 c o g i s c o p e 0 41 6 Morele moed
Van Hasselt richtte het woord tot zijn muisstille medestudenten. Hij drukte hen op het hart om zich rustig te houden. Vervolgens riep hij de ont- zetting en het verdriet in herinnering die velen hadden gevoeld toen zij hoorden dat Josephus Jitta geen college meer mocht geven. Van Hasselt sloot zijn korte toespraak af met twee zinnen uit het Mattheüs-evangelie: ‘Zalig zijn, die hongeren en dorsten naar gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden. Zalig zijn, die vervolgd worden om der gerechtigheid wil, want hunner is het Koninkrijk der Hemelen.’
Na afloop van zijn toespraak klonk een oorver- dovend applaus. Enkele studenten schreeuwden wat, anderen hieven het Wilhelmus aan, maar werden door hun medestudenten tot zwijgen ge- maand. Spontaan kwam het idee op om de week daarna te staken. Via de aanwezige studenten verspreidde het stakingsparool zich dat weekein- de over heel Delft. De maandag daarop werd bij het station in Delft en het eindpunt van de tram op de Zuidwal ‘gepost’, om de studenten die van buiten de stad kwamen op de hoogte te brengen van de staking.
Nasleep staking
Het aantal studenten dat naar college ging, was uiterst gering. Het detachement van de ma- rechaussee dat later op de dag naar Delft werd gestuurd om de orde te herstellen, kon onver- richter zake naar huis. De eerste staking tegen de Duitse bezetter in Nederland mocht dan ook met recht een succes worden genoemd.
Nog dezelfde dag werd de Technische Hoge-
school door de Duitsers gesloten. In Amsterdam, Utrecht en Wageningen protesteerden die maan- dag verschillende hoogleraren op college tegen de anti-Joodse maatregel. Overal was de veront- waardiging groot, maar bijna nergens kwam het tot een staking. Alleen in Leiden ging men de dag erna, op 26 november, over tot staking na de rede van de hoogleraar rechtsgeleerdheid R.P.
Cleveringa. Cleveringa werd vlak na zijn toe- spraak gearresteerd door de bezetter, maar werd na enige tijd weer vrijgelaten. Van Hasselt bleef voorlopig op vrije voeten.
In de zomer van 1941 werd Van Hasselt op- gepakt op zijn vakantieadres in Voorst. Niet vanwege zijn toespraak, maar vanwege zijn vriendschap met een Delftse student die een ver- rader had geliquideerd. Via de strafgevangenis in Scheveningen – het ‘Oranjehotel’ genoemd vanwege de vele daar gevangen gehouden ver- zetsstrijders – werd hij met vele andere Delftse studenten afgevoerd naar Kamp Amersfoort.
Vandaar werd hij gedeporteerd naar het con- centratiekamp Buchenwald als zogenaamde Schützhaftling, een categorie gevangenen die de SS zonder vorm van proces voor onbepaalde tijd preventief in hechtenis hield. Daar overleed hij op 10 september 1942.
Ter inspiratie
De strategie van de nazi’s was er op gericht om stapsgewijs de Nederlandse samenleving te na- zificeren. Vaak stuitten de maatregelen mensen tegen de borst, maar leken ze ook weer niet zo belangrijk dat men het verantwoord achtte om
juist vanwege die stap in verzet te komen. Zo bereikten de nazi’s uiteindelijk in veel gevallen hun doel. Zoals het Delftse studentenverzets- blad De oprechte Delftenaar het in 1941 treffend verwoordde: ‘Uit de handen der nazi’s valt op den duur niets te redden, behalve het eigen ka- rakter.’ Frans van Hasselt komt de eer toe dat hij tijdens de Duitse bezetting als een van de eersten in Nederland zijn geweten volgde en zijn stem liet horen. Zijn morele moed kan als inspiratie dienen in het huidige tijdsgewricht.
Informatie- en Verwijscentrum Vliegramp Oekraïne c o g i s c o p e 0 41 6 9
Hans te Brake
Wat kunnen we leren van nabestaanden en betrokkenen?
Informatiebijeenkomst voor de nabestaanden van de ramp met de MH17 (Maarten Hartman/HH).
Informatie- en Verwijscentrum
Vliegramp Oekraïne
10 c o g i s c o p e 0 41 6 Informatie- en Verwijscentrum Vliegramp Oekraïne
Bij de ramp met vlucht MH17 kwamen honderden mensen om het leven. de nationale overheid besloot in de uren na de ramp een website te lanceren: het informatie- en ver- wijscentrum (ivc).1 een ivc stelt in staat om online een
‘éénloketfunctie’ neer te zetten waar informatie kan wor- den samengebracht en gedeeld met betrokkenen. Hans te Brake beschrijft hoe het ivc vliegramp oekraïne is opge- zet, biedt een inkijk achter de schermen en gaat in op de voornaamste bevindingen van een recente evaluatie.
Op 17 juli 2014 voltrok zich de ramp met vlucht MH17 boven Oost- Oekraïne. Geen van de 298 inzittenden, waaronder 196 mensen met de Nederlandse nationaliteit, overleefde de vlucht. De daaropvolgende och- tend vond overleg plaats tussen het Nationaal Crisis Centrum van het ministerie van Veiligheid en Justitie, en de ministeries van Buitenlandse Zaken, Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Defensie, de Nationale Politie, Slachtofferhulp Nederland (SHN) en Stichting Impact. Het draaiboek voor- zag in een onafhankelijk loket als vraagbaak voor nabestaanden en andere betrokkenen. Dit loket is onderdeel gemaakt van het nazorgprogramma;
het geheel aan maatregelen gericht op ondersteuning en zorg voor nabe- staanden.
Waarom een éénloketfunctie?
De éénloketfunctie is ooit bedacht om de effecten van desillusie te vermin- deren. Desillusie komt neer op afnemende sociale steun in de nasleep van een ramp: op een gegeven moment gaat de gemeenschap over tot de orde van de dag, overheden verruilen versoepelde procedures weer voor bureau- cratie.2 Het loket heeft meerdere functies:
- Voorzien van actuele, passende en betrouwbare informatie en doorver- wijzing – alle betrokkenen (dus niet alleen nabestaanden en directe ver- wanten) kunnen er terecht voor actuele en achtergrondinformatie. Ook kunnen zij in verbinding worden gesteld met hulp-, zorg- en dienstverle- ners.
- Bevorderen van lotgenotencontact – betrokkenen worden voorzien in de mogelijkheid om onderling in contact te komen en gerichte vragen te stellen (aan elkaar, aan overheden, aan experts).
- Verwerven van sturingsinformatie – informatie over behoeften, proble- men en risicogroepen komt op groepsniveau beschikbaar en biedt bete- kenisvolle informatie voor overheden en dienstverleners, zodat duidelijk wordt of aanvullende maatregelen gewenst of noodzakelijk zijn.
Een éénloketfunctie kan neerkomen op een fysiek informatie- en ad- viescentrum zoals na de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam. Het kan ook digitaal in de vorm van een website zoals na de aanslag op de Koninklijke familie tijdens Koninginnedag 20093 of na de
Informatie- en Verwijscentrum Vliegramp Oekraïne c o g i s c o p e 0 41 6 11
vliegtuigramp in Tripoli in 2010.4 We noemen het dan een informatie- en verwijscentrum (IVC). Een digitaal IVC is met name nuttig bij een gebeurtenis met getroffenen verspreid over een groter geografisch gebied. Bij de ramp met vlucht MH17 was dit bij uitstek het geval. In deze bijdrage staat dit IVC en de lessen die kun- nen worden getrokken centraal.
Opzet IVC Vliegramp Oekraïne
Het IVC Vliegramp Oekraïne kwam op de avond van 18 juli 2014 online. Op dat moment was het een volledig ‘open’ website, openbaar toegankelijk maar gericht op drie ringen: ring 1:
directe nabestaanden; ring 2: verdere familie, buren en vrienden; ring 3: gemeenschap, scho- len, kerken, verenigingen etc.. Tijdens de eerste informatiebijeenkomst voor nabestaanden op maandag 21 juli 2014 in Nieuwegein ging expli- ciet aandacht uit naar het IVC.
Voor de eerste ring werd op 22 juli een beslo- ten omgeving gerealiseerd met een voorziening om te kunnen reageren op berichten geplaatst door betrokken partijen, waaronder de over- heid. Afgesproken werd nieuwsberichten op het besloten gedeelte van het IVC te plaatsen voordat deze werden verspreid via de media.
Gebruikers konden ook op elkaar reageren.
Een redactieraad, beheerd door SHN en Stichting Impact, onderhield de informatie- voorziening op het open gedeelte, en reageerde waar nodig op signalen van nabestaanden bin- nen het besloten gedeelte. Een groep experts op het gebied van rouw en verlies voorzag de
redactieraad, waar nodig, van informatie en ad- vies.
Evaluatie
De evaluatie vond gedurende de eerste achttien maanden van het IVC plaats. Op allerlei manie- ren is informatie verzameld. Gebruikers zijn direct betrokken via een vragenlijst (N=126) en groepsinterviews (N=22). Gegevens over het IVC-gebruik werden verzamelen via Google Analytics en een pop-up vragenlijst. Daarnaast zijn 16 deelnemers uit het netwerk van betrok- ken partijen geïnterviewd.
Informatie en doorverwijzing
Gebruikers zien het IVC als een betrouwbare informatiebron. Ook betrokken partijen vinden dat de informatievoorziening voor nabestaan- den goed tot stand is gekomen. Gebruikers vin- den het met name belangrijk om informatie te ontvangen vóórdat die in de media verschijnt.
Wel bleek het bieden van passende informatie voor álle nabestaanden lastig, gezien de grote individuele verschillen in behoeften. Voor door- verwijzing vallen veel nabestaanden terug op reguliere zorg, maar zij waarderen wel dat het IVC helpt bij het vinden van de juiste route. Ten slotte vervult het IVC een archieffunctie, zowel voor betrokken partijen als nabestaanden: het kunnen terugvinden van berichten is van groot belang, ook voor de verliesverwerking.
Bevorderen lotgenotencontact
Voor het bevorderen van lotgenotencontact geldt eveneens dat de diversiteit van de groep
tot verschillende beoordelingen leidt. Een aanzienlijke groep vindt via het IVC contact met anderen, maar velen geven aan het eigen verhaal liever niet openlijk te willen delen.
Contacten worden bij voorkeur in eigen kring en buiten het IVC om gelegd, maar het IVC kan daar in faciliteren.
Wat kunnen we leren van het IVC Vliegramp Oekraïne?
De nabestaanden weten het IVC goed te vinden en bezoeken het ook anderhalf jaar na de start nog regelmatig. De communicatie over de func- tionaliteiten kan beter. Veel informatie op het open gedeelte van het IVC is bijvoorbeeld ook voor personen zonder inlogcode beschikbaar.
De meeste nabestaanden geven desgevraagd aan dat het IVC zo’n twee jaar beschikbaar moet blijven.
Betrokken partijen zien het IVC als een aanvulling op bestaande multidisciplinaire dienstverlening en een portaal voor informatie en contact. Voor hen is belangrijk dat de on- der linge rolverdeling met betrekking tot het functioneren van het IVC zo vroeg mogelijk duidelijk is. Een draaiboek en een mogelijkheid tot ‘oefenen in vredestijd’ zou een oplossing zijn. Verbeteringen zijn verder mogelijk in het bieden van een moderne(re) website en functionaliteit. Ook verdient de beveiliging van de website, met name het besloten forum, aanhoudend aandacht.
12 c o g i s c o p e 0 41 6 Informatie- en Verwijscentrum Vliegramp Oekraïne
1 Na een ramp of grootschalige crisis dient een in- formatie en adviescentrum te worden ingericht.
Een IVC vormt een waardevolle aanvulling op de multidisciplinaire dienstverlening aan ge- troffenen en vormt een laagdrempelig portaal voor informatie, doorverwijzing en onderling contact. Het geeft invulling aan de richtlijn1 die stelt dat er een éénloketfunctie moet zijn.
2 Houd het IVC minimaal 2 jaar in stand als be- trouwbare informatiebron en archief.
Ook lang na de acute fase heeft het IVC nut als betrouwbare informatiebron, met name als archief voor nieuwsberichten. Aanbevolen wordt een IVC als dit zeker 2 jaar beschikbaar en geüpdatet te houden. In samenspraak met nabestaanden/overlevenden kan daarna de informatievoorziening worden overgeno- men, bijvoorbeeld door een belangenorgani- satie.
3 Maak doorverwijzing een expliciet onderdeel van het IVC.
Het IVC kan (bv via een e-consult) a) mensen adviseren of het verstandig/nuttig is contact op te nemen met hun huisarts; b) mensen adviseren over/voorbereiden op het gesprek dat zij hebben met de huisarts; c) ideeën/
suggesties meegeven voor geschikte (twee-
delijns)hulpverlening. Vanzelfsprekend moet er dan een gespecialiseerde backoffice inge- richt worden.
4 Voorzie indien mogelijk in een ‘besloten IVC’.
Het gebruiken van persoonlijke inlogcodes is noodzakelijk om gericht met betrokkenen te kunnen communiceren, en onderling contact te bewerkstelligen. Gestreefd kan worden naar meer maatwerk in informatievoorzie- ning en diensten, door het IVC ‘dynamisch’
te vormen naar de wensen en behoeften van individuele nabestaanden.
5 Investeer in de promotie van het IVC.
Maak het bestaan van het IVC bekend via kennisbijeenkomsten, betrokken hulpver- lenende partijen en media. Benadruk het belang van het besloten gedeelte alsook het open gedeelte van het IVC. Die laatste is vooral voor kringen naast de direct getroffe- nen van belang.
6 Voorzie in een centrale web redactie.
Een centrale redactie waarborgt een cen- trale en eenduidige vulling van het IVC, en stroomlijnt de informatiestroom met de be- trokken partijen, en ziet toe op toegankelijk taalgebruik.
7 Voorzie in een huisstijl die de éénloketfunctie tot uitdrukking brengt.
Is het een echt gemeenschappelijk instru- ment met een eigen identiteit of dienen alle afzonderlijke betrokken organisaties nog zichtbaar en herkenbaar te zijn binnen het IVC?
8 Laat technische beperkingen geen belemmering vormen voor het overbrengen van de inhoud.
Een functionele samenwerking met een web- siteontwikkelaar om ideeën snel technisch te kunnen realiseren wordt nadrukkelijk aange- raden.
9 Faciliteer lotgenotencontact, maar sluit aan op de behoeften van getroffenen.
Nabestaanden willen contact met lotgeno- ten. Een algemene forumfunctie biedt slechts ten dele invulling aan de behoefte van getrof- fenen aan onderling contact. Het biedt geen vervanging van fysiek contact maar kan dit wel faciliteren.
10 Voorzie in sturingsinformatie.
Betrek tijdig expertise om gegevens van Google Analytics op de juiste manier te ver- zamelen. Daarnaast kan gebruik gemaakt worden van pop-ups, of eventueel van vra-
Aanbevelingen
MedeInformatie- en Verwijscentrum Vliegramp Oekraïne c o g i s c o p e 0 41 6 13
Tot slot
Het primaire doel van de éénloketfunctie is om getroffenen zo volledig en tijdig mogelijk te in- formeren. Dit doel lijkt met het IVC Vliegramp Oekraïne te zijn bereikt. Ook voor overheidsin- stanties en hulpverlenende informatie blijkt een centrale website om met nabestaanden te com- municeren behulpzaam. Er valt niettemin nog veel te leren en te verbeteren. Op basis van de evaluatie is een aantal aanbevelingen geformu- leerd (zie kader). Daarbij dient te worden opge- merkt dat de tijdsdruk in de acute fase het las- tig maakt om alles tot in de puntjes te regelen.
Bovendien vereist elke calamiteit weer een ande- re invulling. Het is juist daarom van belang ook bij toekomstige gebeurtenissen te leren van op- gedane ervaringen en lessen. Een evaluatie zoals hier uitgevoerd bevestigt het nut en de noodzaak van de bestaande praktijk en geeft aanleiding tot verbetering. Sterker nog, dit soort evaluatie- onderzoek is onmisbaar om tot praktische richt- lijnen te komen.
De evaluatie van IVC Vliegramp Oekraïne is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie.
1 Zie https://www.vliegrampoekraine.nl
2 Yzermans, C.J., Gersons, B.P.R. (2002). The chaotic after- math of an airplane crash in Amsterdam: A second disas- ter. In: Havenaar, J. M., Cwikel, J.G., Bromet, E.J. (Eds.).
Toxic turmoil; Psychological and societal consequences of ecological disasters. New York: kluwer Academic/Plenum Publishers, 85-100.
3 Te Brake, H & Rooze, M (2009). Het informatie- en ver- wijscentrum (IVC) koninginnedag Apeldoorn. Magazine Nationale Veiligheid en Crisisbeheersing, juni/juli, 29.
4 Netten, J., Sardemann, R., Vermetten, E., (2013).
Webportals: Nazorginstrument na grootschalige calami- teiten. Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, 11, 46-47.
genlijsten en focusgroepen. Bij dit laatste dient de belasting van gebruikers in de ga- ten te worden gehouden. Houdt vragenlijs- ten zo kort mogelijk en vermijd psychisch belastende vraagstellingen.
11 ‘Oefen in vredestijd’.
Het onderhouden van onderlinge contac- ten is van belang om elkaar in de acute fase snel te kunnen vinden. Een gezamen- lijk ‘basis-IVC ’ kan besproken worden met verschillende scenario’s. Dit kan geborgd worden door het een agendapunt te maken binnen bestaande overlegstructuren.
1 Impact (2014) Multidisciplinaire Richtlijn psychosociale hulp bij rampen en crises. Amsterdam: Impact.
HANS TE BRAkE is senior beleidsadviseur Onderzoek & Ontwikkeling bij Stichting Impact, landelijk kennis- en adviescentrum psychosociale zorg en veiligheid bij schok- kende gebeurtenissen. Hij is projectleider van het evaluatieonderzoek.
14 c o g i s c o p e 0 41 6 Sidderingen
Menno van Duin
Hoe mensen omgaan met terroristische aanslagen
Sidderingen
De vele kanten van terrorisme (zoals jihadisme, radi- calisering, terugkeerders, contra-strategieënterrorisme aanpak) krijgen almaar meer serieuze belangstelling.
Dat geldt ook – vooral sedert 9/11 – voor de gevolgen van terroristische aanslagen op de samenleving. Daarbij wordt natuurlijk gekeken naar de coping van individu- ele mensen en een thema als pTss, maar ook naar de economische en maatschappelijke gevolgen. Hoe lang duurt het alvorens de economie zich weer enigszins heeft hersteld? Hoe veerkrachtig is een samenleving na de aanslag? Leiden aanslagen op de langere termijn ook tot aanpassing van gedrag? Aan de hand van het recente boek van de Franse socioloog gérôme Truc gaat Menno van Duin op deze vragen in.
Briefjes achtergelaten na de aanslag op het treinstation Atocha, 2004 (Panos Pictures/HH).
Sidderingen c o g i s c o p e 0 41 6 15
Na aanslagen in New York, Madrid en Londen is steeds gebleken dat er na een zekere tijd (een klein jaar, soms wat langer) weer een behoorlijk financieel-economisch herstel plaatsheeft1. Iets vergelijkbaars komt ook naar voren uit psycholo- gisch onderzoek. Tot op zeker hoogte zijn de ef- fecten van een aanslag wel vergelijkbaar met die van een andere acute ramp of crisis. Mensen le- ven verder en blijken redelijk veerkrachtig. Vaak is de aanwezigheid van bronnen (geld, familie, mensen om op terug te vallen) een belangrijke factor bij dit herstel. Maar dat blijkt niet te gel- den voor situaties waarin er sprake is van con- tinu terrorisme (Israël tijdens de Intifada’s, of Noord-Ierland 1970-1990). De veerkracht is dan minder en juist de herhaling en de permanente dreiging leidt dikwijls tot grote persoonlijke en maatschappelijke ontwrichting.
Nieuwe bronnen
Gérôme Truc is nog niet zo lang geleden in Frankrijk gepromoveerd. Delen van dat proef- schrift heeft hij aangevuld tot een boeiende studie: Sidérations. Une sociologie des attentats.
Misschien is dat het best te vertalen als Totale ver- bijstering/met stomheid geslagen: een sociologie van aanslagen. In dit boek staan de aanslagen van in de VS (2001), Madrid (2004) en Londen (2005)
centraal. Daarnaast behandelt hij de aanslag op Charlie Hebdo in Parijs (2015). Het boek ver- scheen ten tijde van de tweede serie aanslagen in Parijs (eind 2015), dus die zijn niet meer meege- nomen. Het boek is opgebouwd uit twee delen:
Ce qui nous arrive (wat ons overkomt) en Ce qui nous touche (wat ons beroert).
Belangrijke bronnen voor deze studie zijn ette- lijke tienduizenden briefjes en blogs en reacties die mensen schreven en achterlieten op de plaats van de aanslagen. Alleen al voor de aanslagen in Madrid zijn er zo’n 60.000 briefjes neerge- legd op het treinstation Atocha en enkele andere plaatsen. De meeste van deze berichten zijn ge- schreven door ‘gewone’ burgers die meestal zelf niet rechtstreeks betrokken waren bij de aanslag.
Uit deze individuele notities en brieven blijken veel collectieve observaties te halen. Brieven en citaten ondersteunen door het gehele boek heen de gedachten en stellingen van de schrijver.
Wat ons overkomt
Truc probeert in het eerste deel van zijn boek de lezer ervan te overtuigen dat de aanslagen in New York, Madrid, Londen en Parijs vele overeen- komsten kennen, maar op de keper beschouwd ook behoorlijk van elkaar verschillen. Er bestaan bovendien sterk uiteenlopende beelden van die
aanslagen. Zo is 9/11 voor de Europeanen vooral de aanslag op het WTC. De andere twee aansla- gen van die dag (Pentagon en vliegtuig) blijken vrijwel vergeten. In Europa wordt 9/11 geschetst als een ‘apocalyps’, een aanval op de westerse waarden als een soort einde der tijden. In de VS zijn die twee andere aanslagen wel onderdeel van het collectief geheugen. Vanaf de eerste dag zijn associaties gelegd met Pearl Harbor (1941), toen Amerika ook bij verrassing – toen door Japan – werd aangevallen en de oorlog werd verklaard.
De soldaten verschenen in het straatbeeld. In 12 uur tijd werd op CNN 234 keer gesproken over
‘war’ en iedereen schaarde zich achter de presi- dent. In Europa werd vooral uiting gegeven aan het feit dat wij allen Amerikanen en vaker nog al- len New Yorkers zijn. Een aanval op die stad was niet alleen een aanval op de VS maar op de (vrije westerse) wereld.
De aanslag in Madrid werd voor Europa een soort 9/11. Volgens de meeste Spanjaarden het gevolg van Spanjes partisanship met de VS in de oorlog tegen Irak. Dat gold eveneens voor Londen: ‘at- tacks waiting to happen’. Londen en Madrid wa- ren met IRA en ETA ook veel meer ‘gewend’ aan aanslagen. Een ander opvallend verschil tussen Madrid en Londen enerzijds en 9/11 anderzijds was dat de media in Europa de bloedigheid van
