Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2 · dbnl

bron

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2. Uitgeverij Ontwikkeling, Antwerpen 1947-1948

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_nie010194701_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

Inhoud van de tweede jaargang 1947-1948

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

BERGHEN, René:

513 De Gewetenscrisis van

Aldous Huxley BLANCQUAERT, Prof. Dr. E.:

734 De Vlaamse Beweging

weer van Wal BLONDIAU, Joris:

465 De Refractair

BOENS, Daan:

1160 Aanroep

1162 Pro domo

1163 Tweede Nocturne

1164 Ballade du Mal-Aimé

BOEYE, Eugénie:

1119 Wij zoeken de Mens

BOON, Louis-Paul:

329 In Memoriam

Veenmanneke

724 Als de Brem bloeit

1129 Vandaag wat Zon, Morgen wat Regen of Wind

BREHMEN, Hendrik:

1063 Lucifer en Madonna

BROECKX, Dr. Jan L.:

1166 Het Symbolisme in de

Franse Liedkunst BRULEZ, Raymond:

100 Een nieuwe Liefde of een nieuw Geluid

113 Woonplaats der Kunst

122 De Vlaamse Meester van het Kortverhaal

223 Het Licht scheen in de

Duisternis

231 Alleen het Ontbrekende telt

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

428 Het Kiezerskorps zal zijn Oordeel vellen

541 Litterair Loyalisme

541 Wederzijds

Zuiverheidsbedrog

644 Duurzaam Ressentiment

656 De Geschiedenis zoals men haar filmt

657 Positie der Franse

Literatuur

759 Les extrêmes se touchent

764 Anachronistische

Kunstcritiek

767 Noord is Noord en Zuid is Zuid

900 Waardering der Mode

1006 Aristocratisering van de

Radio

1007 Het Radiodrama als visuele Kunst

1145 De Middensalon

1325 Ondank is 's Werelds Loon

1328 Patriotisme en

Wellevendheid

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

BRUYLANTS, Liane:

177 Scherzo

178 Droomgestalten

179 Eenzaamheid

916 Steeds

917 Zonder Hoop

918 Droom

BURSSENS, Gaston:

632 Een Standaardwerk over Gust De Smet

1137 Zeventien Fabels

BUYLE, Frans:

378 Het Gedicht

879 Het Lied in de Nacht

880 Liefelijke Ode

881 Vuur dat mij brandt

CHRISTIAENS, André G.:

273 Het Plantijns Sonnet

gedevalueerd COOLE, Marcel:

119 Laatste Brief aan Toussaint

272 Overwonnen

273 Don Juan

456 De laatste Romantieker

599 Doodsgedachte

600 Het nutteloos Gevecht

601 Moment prosaïque

1165 Zelfportret

CORBET, Dr. August:

1104 Het Engelse Masque

CRAEYBECKX, Frank:

375 Nagelaten Verzen

DAISNE, Johan:

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

160 Terug

161 Brievenbus

162 Station

163 Sneeuwnacht

164 De Saedeleer

165 Zondagavond

226 Zuilmensen

226 De Wetten der Gastvrijheid

226 Maatschappelijke Geologie

226 Individuele Geologie

233 De Man die zichzelf

optelefoneerde

543 Diogenestieken

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

651 Diogenestieken

1212 Evelina en de Marionetten

1213 Raddraaiers

1213 Domine Vobiscum

1213 Handvest der Critiek

1214 Handvest voor de Schrijver

1327 Twee Maten, één Gewicht

1327 Nogmaals de Sigaret

1328 Lof der Lichtheid

1328 De Klassenstrijd

1328 Französisch ohne Tränen

DE BACKER, Dr. Franz:

12 Een Beeld van Toussaint DECORTE, Bert:

53 Ballade van het Stro

121 Toussaint

151 G. Appolinaire's

‘Rhénanes’ (vertaling)

430 Plicht

457 Lang en leerzaam Lied van de Martelaar

643 Proeve van Biografie

1123 Voorpost

1210 Een zeldzaam maar

verboden Meesterwerk

1217 Over de Vertaalbaarheid

van Poëzie DE DONCKER, Maurits:

166 Pro Domo

921 Uw Lied klinkt in mij na

922 Kleine Nachtmuziek

DE GROOF, Lode:

232 Zonsondergang

1118 Bij Wijze van Oriëntering

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

DE LANGHE, Frank:

323 Pastiche op Decorte

DE MEULENAERE, Marcel:

1220 Franciscus in Far West

1224 Nieuwe Wereld

1331 Verloren Literatuur

1332 Sie saszen und sprachen

am Teetisch DE VROEDE, Lic. Maurits:

964 Het Orangisme in de

Vlaamse Beweging DE WILDE, Frans:

381 De Tanabatalegende

(vertaling en inleiding)

606 December

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

DIRICKX, Josée V.:

1038 Idylle

DONKER, Anthonie:

876 Immortellen

GERDELS, Frank:

278 De Vrouw Helena

GEYL, Prof. Dr. Piet:

553 Shakespeare tegenover

Staat en Maatschappij

1126 Even praten met Karel

Jonckheere GIJSEN, Marnix:

115 Een onbekende Brief van Benjamin Franklin aan de Brusselse Academie

122 Over Toussaint (zonder

titel)

159 Zie, ik ben ziek...

221 Kunst nog steeds geen

Regeringszaak in de V.S.

318 Wonderkinderen op de

Parnassus

544 In hoeverre teert Amerika op Europa?

642 Alcohol-Literatuur

655 Een serene Voorzitter

777 Aanvankelijk Onderwijs

898 Amerikaanse

Paradijsvogels

1010 Spookt niet met Doden

1012 In de Lijn van Dickens

1128 Toppunt van Fatsoen

1216 Belgen in Amerika

GILLIAMS, Maurice:

315 Notities over Gust De Smet

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

GRESHOFF, Jan:

86 Van Schendel in

Oorlogstijd

645 Rechtsgevoel en

Rechtschapenheid

651 De Radio geslagen

659 Amerikanisme

659 Zachte Wenken

893 Proeve van Exegese van

een corrupte Tekst HENSEN, Herwig:

681 Appoloon tegenover

HERREMAN, Raymond:

125 Rouwrede

760 Vrijmoedig oordeel over de Groten

HEUS, Piet:

380 Testament

HUYSMANS, Camille:

487 Reinart en Uilenspiegel

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

JONCKHEERE, Karel:

123 Dubbele Glimlach bij de Dood

402 De Les van Cervantes

641 Proef op de Som

650 Over Eenheid in de

Inspiratie

658 What's in a Name?

751 Tweelingpennen

768 Litteraire Prijzen en

huishoudelijke Balans

889 Terug naar de Bijbel

902 Herstel van de Mens

1008 Weer de Spelling

1009 Her en weder her

1032 Wake

1180 Confrontaties met

Tijdgenoten KUYPERS, Julien:

118 Eerste Ontmoetingen met Toussaint

324 Grapjes met de

vereenvoudigde Spelling 766 Genezing zonder Aspirine

770 Reisindrukken

923 Hoe Bert Seppen de

Ticheloven kreeg

996 Onze Letteren en de Staat

1005 Het Bergmeer

LAMPO, Hubert:

430 Self-defense tegen

Wierookvaten

663 Bescheiden Proeve tot

‘Cadavre exquis’

700 Terugkeer in de Mist

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

Behandeling van het Dilettantisme in Vlaanderen

1017 De Man die onderdook

1312 Het Vlaamse Proza

1333 Het verraad van de Film

LEROUX, Karel:

69 Source de l'Hôpital

MIRY, Prof. Dr. R.:

388 Mauchrestien

MUSSCHE, Achilles:

54 Aan de Voet van het

Belfort

607 Aan de Voet van het

Belfort II

654 Heb ik de Arbeiders niet meer lief

765 Breedvoerigheid of

Soberheid

1067 Over Aanschouwelijkheid in de Literatuur

1125 De Staat als beschaamde

Maecenas

1322 Verdediging van de

Vlaamse Beweging OPPERMAN, D.J.:

169 Laatste Heiden

602 Digter

603 Na 'n Besoek aan die

Dieretuin

604 Sirkus

605 Ballet van die

Metamorfose

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

PEE, Prof. Dr. Willem:

110 Dupliek op Walschap

ROELANTS, Maurice:

129 Pygmalion

660 Vrijmoedig Oordeel over de Mensen

1225 Aphrodite op Aarde

RUTTEN, Dr. Mathieu:

228 Zoek de Mens maar hoed U voor Diogenes

507 P.C. Hooft herdacht

1309 Van Literatuur tot

Philologie SCHMOOK, Ger:

1076 Multatuli in de Vlaamse

Gewesten SCHRICKX, Wim Lic.:

415 Aspecten der Engelse

Poëzie, vooral bij T.S.

Eliot SMEKENS, Dr. Frans:

301 Generaties beschouwen een Dictator

TEIRLINCK, Herman:

3 Paars voor Fernand

Toussaint

425 Een groot Mens verloren

425 Om de lieve Vredezoen

943 Alain zegt

1207 Lof en Defensie van het

nationaal Bier

TOUSSAINT VAN BOELAERE, Fernand, Victor:

29 't Gebeurde te Sancoins

126 Van de Dingen die niet

overgaan

127 Prospectussen

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

435 Marginalia

437 De Krakelingenworp te

Geeraardsbergen TULKENS, Julia:

45 Kan ik U ooit genoeg

beminnen

46 Hoe groeien boven ons de Nachten

47 Gij zijt het Licht...

48 En heel de Wereld

49 Niets dan Uw Handen

50 Reiken wij al...

51 De aardse Bruid

52 De Liefde roept

VAN AKEN, Piet:

124 For whom the Bell tolls

326 Lof van de Minnaar

426 De Schrijver en zijn

dagelijks Brood

542 The Reader is Warned

548 Brief aan Marcel Coole

646 Tobias sterft

772 De Schrijver, die valse

Munter

893 Klimaat en Inspiratie

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

VAN BLADEL, A.:

1219 L.U.N.B. of de Mens leeft niet alleen van Brood VAN DE KERCKHOVE, Remi C.:

447 Exodus I en II

451 Gebed voor Maiakovski

882 Exodus III

919 Halewijn zingt

VAN DER WILDT, Peter:

544 Commentaar overbodig

VAN DUINKERKEN, Anton:

17 Fernand Victor Toussaint van Boelare

VAN ELDEN, Gerard:

274 Elegieën

VAN EYCK, Piet N.:

147 Twee Gedichten

267 Kleine Tussenzangen

VAN HECKE, Firmin:

913 Akte van Hoop

VAN HOOGENBEMT, Albert:

180 Het Kind en zijn Ontwaken

224 Op zijn Amerikaans

1120 Kunst voor iedere Partij

VAN KEYMEULEN, Paul:

225 Aphorismen

294 Louise Labé

773 Even napraten met Jan

Walravens

1120 Parabel

1218 Bloc-notes

VAN OTTERLOO, Henk:

325 Anders dan anders

VAN VRIESLAND, Victor E.:

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

VERCAMMEN, Jan:

167 Belijdenis aan Moeder

453 Uit het Boek van Tiji, de Levende

VESTDIJK, Simon:

172 Coloristiek

173 In de Catacomben

174 Het Kind

175 Olympische Ode

441 Arcadië

VLAME, Eva:

622 Galatea

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

VOETEN, Bert:

455 Kleine Geografie

WALSCHAP, Gerard:

25 In Memoriam Toussaint van Boelaere

105 Vlaams en Nederlands

111 Zonder Gramschap

220 Wettige Zelfverdediging

220 Moraal

319 Vrijmoedig oordeel over de Groten

340 Moord op het wit Konijntje

433 Gaat en vermenigvuldigt

434 Literatuur

434 De Volmaaktheid

546 Christmas-Story

636 Een nieuw

Romanschrijver: Joris Blondiau

641 Verdediging van de

Jongeren

643 Verdediging van Raymond Brulez

644 Aan een Geluksmethodist

646 Gratis Consult

654 De Doodstraf

761 Juichen of treuren om De Gaulle?

884 Vooruitgang

889 De wijsgerige Grondslag van de Dag des Heren

899 Onze Lokstem

902 Vrede door Wereldregering

905 De Boodschappen voor het Consulaat

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

1193 De Toekomst der

Geneeskunde

1211 Technische Varia

1235 Moeder

1325 Waarom schrijven?

1327 Voor de Hervormers van

het Onderwijs

1330 Het Gevaar van de

Intelligentie

1330 Voortplanting

WALSCHAP, Hugo:

114 Het Instinct der

Intellectuelen

532 Menno Ter Braak en het

onverzaakbare Minimum 549 M. La Tour contra M.

Vernet

1013 Pessimisten II

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

F.V. Toussaint van Boelaere 1875-1947

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

Paars voor Fernand Toussaint

Ik was zeventien toen ik voor het eerst Fernand Toussaint ontmoette. Dat is nu ruim een halve eeuw geleden. En al die tijd zijn wij onafgebroken, rustig of twistig, ons eigen getrouw, bij elkaar gebleven, in broederschap. 't Verbond, waarin het leven ons gaandeweg geklonken had, is er een geweest met bonte schakels. Ik zie, nu ik de oogen sluit om dieper ons verleden te peilen, in 't verst een snoer van groene ringen, een soort van dauw, en dan een bloei van vuur, een slag en weerslag van metalen glanzen, daarna een los gerank, een spel van lenigheid, en aan het plotse eind, zoo dicht bij mij dat ik het aan mijn handen voel en 't zich vermengt met mijn adem, een broosheid die breken gaat, een zucht die uitsterft, alreeds geen druk van vingeren meer, alreeds geen woord meer, toch nog geen stilte...

Hoe ik me ook beheerschen wil, hoe ik me ook tot een klaar inzicht dwing en 't precieze woord nastreef, ik kan niet schrijven over dat verleden en dezen dooden vriend, dan met voorzichtige trekjes, in een ruimte van tweeschijn, kleurvervloeiingen en dubbele geluiden.

Voor mijzelf getuigen - elders dan in de wegens haar doodstille open-monden zoo benauwende spelonk van het geweten, - heb ik altijd uit onmacht of uit angst van mij afgeweerd. Maar spreken over een tot lijk gestilden kameraad,

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

is dat ook niet (en onder zooveel vervaarlijker oog!) van zichzelf getuigen?

Mijn God! het hoopje vormlooze asch, waarover ik aandachtig nijg, smeult daar nog eenig vuur, en durf ik het u te vragen, mijn God? En is dat dan al te zaam de wereld van belofte, die ik in mijn jeugd zoo glanzend en zoo eindeloos waande?

Fernand Toussaint was vier jaar ouder dan ik, een heel verschil als men er zeventien is. Hij had de rhetorika op het Brusselsch Atheneum zoo juist verlaten. Hij was al beambte bij het Ministerie van Justitie. De omstandigheden van onze kennismaking zijn mij ontgaan. Het zal wel een ‘litteraire’ aangelegenheid geweest zijn. Ik schreef versjes op school. Nederlandsche en Fransche. Archaïstische, naar het model van Villon, Ronsard, of de Vlaamsche minstreelen. Maar Fernand was al een phase verder:

hij maakte sonnetten. Gauw hebben wij van Karel van de Woestijne gehoord. Die zat in Gent. Wij vonden van hem in een tijdschrift bijdragen, die bleken zeer naar onzen smaak te zijn. En 't jaar daarop ontmoetten wij Willem Gijssels, die uit Dendermonde kwam. Ook een dichter. We werden spoedig gedrieën dikke vrienden.

Er was te dien tijde te Brussel een kunstgenootschap. De Distel heette deze letterlievende club, en zij was in het hartje der stad gevestigd, op de Brouckèreplaats.

Alle Brusselsche Vlamingen van aanzien kwamen daar bijeen, den Zaterdagavond.

Wij werden er als benjamins toegelaten en droegen er onze gedichtjes voor, die dan door de geleerde heeren duchtig werden besproken. Wij kwamen aldus in

zoogenaamde litteraire betrekking staan met Emmanuel Hiel, Nestor de Tière, Reimond Stijns, en vele anderen. Het was een nare tijd en een hopeloos milieu voor ons. Met één woord: het was niet onze tijd. Die moest nog aanbreken.

Het was langs Fernand Toussaint om dat we betere wegen vonden. Op het Ministerie was hij onder de administratieve obediëntie werkzaam van twee

uitzonderlijke personaliteiten, twee schrijvers ook, Victor de la Montagne en Prosper van Langendonck. De la Montagne was een fijnzinnige poeët, een soort van

Parnassien. Er is van hem op Fernand's vorming een merkbare invloed uitgegaan.

Hij was boven-

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

dien een onderlegd amateur van oude schilderijen. Hij bezat een uitgelezen verzameling en hij liet haar gaarne bewonderen. Hij zette ons tegen het raam vóór het licht, en stelde gothische doeken op een ezeltje, één voor één, en we moesten er lang in stilte vóór zitten. Het waren momenten van diepe ingetogenheid. En we leerden aandacht hebben, en zwijgen.

Maar het meest van al hielden we van Prosper van Langendonck. Een hooge, stille gestalte, een droomend hoofd met varende blikken, zwevende gebaren met aan het eind een mooi-uitstervend getril van lange, haast doorzichtige vingeren. Deze man was geladen met een innerlijke gloed, die nooit uitbrak, die zich steeds in hem aan zichzelf vernieuwde, en dien wij aanvoelden, langs oncontroleerbare uitstralingen, en in weerwil van zijn uiterst bekoorlijk aanschijn, als het somber mysterie van zijn wezen. Een aarzelende glimlach bleef hangen in zijn baard, doch zelden beroerde hij de strakheid van zijn oogen, die op wijde gevaarten bleven gevest.

Doorslaand is op velen onder ons de invloed van Prosper van Langendonck geweest. En niet het minst op Fernand Toussaint.

Het was van Langendonck die ons bij August Vermeylen meetroonde en zoo werden wij opgenomen in de beweging van Van Nu En Straks.

Naar ik beraam zal het in 1897 zijn geweest.

Fernand was toen een zeer innemende jongeling, flink opgeschoten, gracieus van voorkomen, iets grooter dan ik. Hij wijdde groote zorg aan zijn toilet. Hij droeg in den beginne een zijig snorretje, nadien kwam daar een sikje bij, dat hij later tot een puntbaard liet groeien. Zijn fraaie haardos lag in bevallige lokken, met een

romantischen zweem, die in die jaren naar de mode was. Zijne evenwichtige handen, die minder nerveus, zelfs een beetje poezelig waren, smukte hij gaarne op met een gouden ring.

Maar het meest eigenaardige aan hem was zijn blos. Die bracht over zijn heele aangezicht een gevoelige rozigheid die

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

tot om zijn oogen bloeide en aan zijn blauwen blik tegelijk beminlijkheid en scherpte gaf.

Behalve dat die blos bij hem van nature uit ingeschapen was, gold hij ook om zijn schuchter karakter aan te kondigen.

Die schuchterheid, wanneer men haar nader wil beschouwen, kan bijdragen tot het inzicht van zijn levensgedragingen en zijn litterairen arbeid. Nu hij plots uit den koers der menschen is gegaan, mijn vriend, is het met ontroering dat ik haar beproef te ontleden.

Maar was het alleen schuchterheid?

Hij naderde iemand met trage voorzichtigheid. Hij scheen bedeesd, verlegen, zelfs bloo. Zijn blik beefde in een weifelenden glimlach. Op rijperen leeftijd nam deze houding een vormelijken schijn aan en kon hij haar omzetten in een wijs van hoofschheid, waarachter hij zich zoo goed het kon verschanste. Vandaar zekere vestimentaire bijkomstigheden, die bedoeld waren om het aangewend ceremonieel een losser voorkomen te geven. Hij heeft een tijdje licht, bijna angstig, met een monocle gecoquetteerd, maar ik zag telkens dat hij er zich eigenlijk mee folterde.

Een ander maal onderzocht hij met mij de mogelijkheid om het amarant

ceremonie-gewaad, dat de officieele uniform is van de Vlaamsche Academie, in te voeren. Het was niet uit ijdelheid. Hij zag er een pantser in, waaronder hij vrij en los in gezelschap kon komen. De vraag blijft of hij het had durven dragen...

Een andere vorm van zijn schuchterheidscomplex was een constante aarzeling tegenover besluiten, conclusies, daden. Uit dien hoofde kwam hij oogenschijnlijk in alles en overal te laat. Menschen met een goed georganiseerde levenswijze, met een dagtaak, een plan, een uurrooster (zooals bv. August Vermeylen was) kunnen die nalatigheid, die onvergefelijke nonchalance bezwaarlijk door de vingers zien. Maar men moest haar verdragen want wie Fernand eenigszins kende, wist toch dat hij niet anders kon, dat zij een fatale uitkomst was. Iets beloven te doen, dat deed hij uit loutere dienstvaardigheid, met een eerlijk hart en een vast voornemen. Bij het doen kwam het talmen. Het leek of hij er een tijd voor terugschrok, en het moest uitstellen.

Maar telkens weer aanvaardde hij nieuwe opdrachten, en zoo oefende hij voortdurend eene onuitroeibare, tragische besluiteloosheid.

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

Maar ik wil vooral licht werpen op een voornamer, een grondiger aspect. Zijn litteraire vorming en de aard zelf van den tijdgeest, waarin hij was opgegroeid, hadden van hem (gelijk van ons allen, het weze dan in meerdere of mindere mate) een op zichzelf staanden en strevenden individualist gemaakt. In humanistischen zin, bedoel ik. Wij waren van deze gedraging gemerkt door het dubbel teeken dat ons noodlot brandde:

twijfel en hoogmoed. Geen die geleefd, geleden en gedacht heeft binnen de spanne tijds, die de decadentie der renaissancistische levensbeschouwing inluidt (±

1875-1925) heeft zich uit deze solidaire tragiek weten los te weren. Fernand Toussaint evenmin. Niet als de souvereine Kloos, die zich in 't diepst van zijn gedachten een God kon wanen. Veeleer als de deemoedige, opstandige Van Langendonck die zijn hart aan verre tochten hing en smart in vreugde zocht. Maar Fernand is niet zoo smartelijk als Prosper, ook niet zoo fel, zoo bloedig. Hij houdt zijn twijfelzieke wezen gevangen en bedwingt, met een te groote inspanning, zijn trots. De uitslag hiervan is een pijnlijke geslotenheid, een steeds opschrijnende angst, een rustelooze, telkens weer gedoofde kreet maar nooit onmiddellijke bevrijding. Ik zie mijn vriend in zoo tallooze dagen van onze ontmoeting ‘eeuwig omvat in uw bleeken kring, o kinderen van mijn ziel, o mijn gedachten...’. Zoo liep hij door het leven. En daarom was hij bang voor de stilte en de eenzaamheid. Hij greep naar de minste gelegenheid om aanwezig te zijn, om ‘er bij te zijn’. Hij worstelde zich in alle zendingen, op alle posten, en laadde zich met elken last om bezig te zijn, om niet alleen te zijn. Van dezen angst kan ik getuigen met liefde. Een halve eeuw lang heb ik van hem, op chronische afstanden, en jaar aan jaar, briefjes ontvangen, honderden briefjes, meestal was het een haastige kaart: ‘Wanneer kan ik u zien? Ik moet u over een gewichtige zaak spreken...’. Dan ging ik, en wij ontmoetten elkander, en bleven lang saam, en Fernand sprak over niet de minste zaak. Hij was bij me. Dat scheen te volstaan. Dat had hij gezocht. En kort daarop zou ik weer een kaartje krijgen... Het laatste, dat hij zond, is gedagteekend van 14 April 1947. Het luidt: ‘Beste, over een paar zaken zou ik u ernstig moeten spreken; wanneer komt ge eens naar Brussel? Waar en wanneer kan ik u zien? Zou het

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

niet het gemakkelijkst zijn als ge mij schreeft: ik kom bij u dien dag om ... uur, Koloniënstraat...’ Nog altijd dezelfde rustelooze aandrang. Ik heb hem op 18 April ontmoet. Wij hebben een paar uren aan de vriendentafel gezeten, en een biertje gedronken. Over de zoo ernstig aangekondigde zaken heeft hij met geen woord gerept. Maar bij het scheiden vroeg hij, weer aarzelend en verlegen, en in een schichtige opleving van den blos: ‘Wanneer zie ik u dan?...’.

Ik heb hem weergezien - helaas! in welke uiteindelijke rust!

De litteraire vorming van Fernand Toussaint gaat op in stage, vaste lijn. Men kan haar van 1900 af goed nagaan. Zooals bij vele Brusselsche Vlamingen moet zij zich in den beginne van al te wegende Fransche invloeden ontvoogden. Men sprak veel Fransch ten huize van vader Toussaint. Zijn moedertaal had Fernand van zijn Vlaandersche moeder alleen en hij heeft later (wijl men hem te veel verwarde met den schilder Fernand Toussaint) het verre plekje nabij Geeraardsbergen herdacht, waar zijn lieve moeder werd geboren, toen hij bij zijn patroniem den naam van Boelaere voegde. Hij las veel. En heel vroeg ook is hij de bibliofiel gaan worden, die hij in steeds groeiende passie tot op zijn laatsten dag gebleven is. De

schrijversdrift, die bij jongeren een normaal verschijnsel is, heb ik aan hem niet ondervonden, tenzij in de drie vier laatste jaren. Hij was vroeger, docht mij, eerder lui. Hij schreef, naar mijn koortsiger zin, te weinig. In 1900 hebben wij saam (al heeft Victor de Meyer daar ook een achteloos handje aan toegestoken) een

sonnettenplaket uitgegeven. Ik meen mij te herinneren dat het bedoeld was als een soort van onafhankelijkheidsgebaar ten overstaan van Van Nu En Straks, waar de distante gestrengheid van Gust Vermeylen ons als te dictatoriaal voorkwam, hetgeen wij (reeds toen, lieve Hemel!) uit den grond van ons hart verfoeien moesten. Het ding zou Metter Sonnewende heeten, en op het titelblad straalde een naar de zon oprijzend vrouwengelaat tusschen twee door Van Gogh toentertijd in de mode gebrachte helianthen. Van Willem Kloos,

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

dien ik het nog inktnatte voorwerk had toegestuurd en die zich gewillig door het suggestieve prentje liet inspireeren, kreeg ik een daaraan gesorteerd frontispice-sonnet los, wat al een duchtige consecratie was. Prosper van Langendonck, door de lezing ervan geprikkeld (er was in die dagen een Kloos-van Langendonck-conflict gerezen, waarover op deze plaats niet hoeft te worden uitgeweid) zond ons onmiddellijk een tegenhanger. Beide gelegenheidsgedichten, die niet tot de minderwaardigste van deze poëten moeten worden gerekend, zouden de uitgave bemoedigenden luister bijzetten. Maar dan zouden wij ook voor een degelijken inhoud dienen te zorgen. De sonnetten van Fernand waren lang niet zoo talrijk als hij beloofd had, zoodat ik (die reeds op elke bladzijde een buiten elk verband met het gedicht staande naaktteekening had vervaardigd) nu nog voor verdere poëtische aanvulling zou instaan. Dit gebeurde met behulp van pseudoniemen en de lezer kreeg dan sonnetten te genieten van Jeannette Nyhuis en Jan van Overheide.

De trage werkwijze van Fernand Toussaint bracht deze goede uitkomst voor hem mede, dat hij stilaan, en gaandeweg in dieperen zin, meester ging worden over de taal en, langs dien weg, over den litterairen vorm. Dat kenmerkt het voornaamste aspect van zijn evolutie. De school en de haard met het overwegende Fransch (noteer hier dat dees hem zeer vroeg tot een bewust stijl-inzicht bracht, den zin bij hem opwekte voor preciesheid, bondigheid en helderheid, en dat hij aan 't eind, zooals ikzelf trouwens, van Lafontaine als van een allervolmaakte schrijverstechniek ging houden) dan de ingetogene van Langendonck en diens afkeer voor de heerschende rhetoriek, dan Van Nu En Straks met den positieven warm-menschelijken Vermeylen, dan de daaraan verbonden ontdekking van Gezelle, die eigenlijk de ontdekking was van een volstrekt-litteraire Vlaamsche letterkunde, en ten slotte van de Woestijne, den onmiddellijksten tijdgenoot en diens peiling in nog ongerepte zielsdiepten - dàt waren de ervaringen en zekerheden, de palen waaraan mede Toussaint zijn

schrijversontwikkeling schouderde en de mogelijkheden toetste van eigen

perfectibiliteit. De nu snel opvolgende contacten met het Noorden, met Kloos, Gorter, Verwey en de vlammende, kernvaste van Deyssel, zouden de doelmatig-

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

heid van deze positie bevestigen en verstevigen - en wij kwamen in het bezit van het Woord.

Het Woord.

Wat de jongeren, die thans in het licht staan, ons schuldig zijn, is de aanvaarding van het feit dat de Van Nu En Straksers het woord in zijn elementaire maagdelijkheid, in zijn organische vaardigheid, in zijn technische gaafheid voor hen heroverd hebben.

Het woord, - thans als een betrouwbaar werktuig der gedachte, vrij van rhetorikalen bombast, vrij van conventioneele geijktheid, vrij van verleidelijk ornaat en gekunstel, het naakte, lenige, vaste en doelmatige woord, als glimmend ploegstaal aan zijn eigen inhoud gepolijst, niet ontstegen aan folkloristische gietvormen, ook niet het

onverschillig hulsel van een inhoud, maar de met dien inhoud vereenzelvigde vorm, tot levende eenheid met het gevoelig levensbeeld geklonken.

En het is misschien waar dat zij de fout hebben begaan dan toch te veel belang te hechten aan het aldus op onecht idyllisme, zoetgevooisd particularisme en

uiteenzinderend impressionnisme veroverd woord, en dat zij een tijd in den roes van hun zege als woordendronken hebben getoefd - maar dat zij hun Vlaamsch tot in de bedding van het algemeen-Nederlandsch hebben gedreven en dienvolgens voor ons den vrijen weg hebben gebaand naar een Europeeschen tolk voor de Idee van een wereldmensch, het zou vanwege het huidig litterair geslacht onbillijk zijn en onwijs, als het zulkdanig erfelijk goed niet zou erkennen en waardeeren.

En hier openbaart zich de ware beteekenis van F.V. Toussaint van Boelaere.

Die is en onomstootbaar duren zal, - dat hij een bescheiden verbeelding zonder pathos, zonder vervalsching, met een gevoel van volstrekte overgave, met een verheven respect voor zijn ambacht en gereedschap, aan een kunst besteedde die hij piëteitsvol ontzag, en aan een schoonheid die hij met een tot op het merg dringende innigheid heeft gediend.

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

Hij was een hoogstaand stylist, en die met zilveren stilet op eeuwig marmer werkte, fijn van schriftuur en, als sommig erts, van een doorzichtig water.

Ik huldig in hem vooral de zeldzame bevorderaar van een bellettrie, die zuiver inzicht had in het proza, een die wist dat poëzie niet schrijft maar zingt, en dat proza niet spreekt maar schrijft, een die het onderscheid kende tusschen het geluid en het teeken, kortom een die de letter (deze zoo secrete substantie) aan zijn gedachte gevoelig heeft gemaakt.

En aan zulke bellettrie heeft Vlaanderen, tot het zijn cultuur op peil heeft gebracht, nog vele jaren behoefte.

HERMAN TEIRLINCK.

(*) Over zulke ‘secrete substantie’ heb ik meer dan één stelling te bieden, die op veel verwarde zaken heilzaam licht mochten werpen, - en voornamelijk dat in de poëzie het woord zingt, in de rhetoriek het woord spreekt, in de dramatiek het woord handelt, en in het proza het woord ‘uitsluitend schrijft’. Maar een onderzoek ervan valt vooralsnog buiten het bestek van deze paarse noteeringen.

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

Een beeld van Toussaint

Ergens heeft hij over mij eens geschreven, dat ik hem kostbaar was op zijn reizen, voor het gezelschap en voor de practische zijde van formaliteiten, fooien en wat dies meer, die hem nerveus en blode maakte. Hij heeft nu de grote reis naar het Onbekende ondernomen, bij zichzelf, en ik heb geen fooien te geven, geen formaliteiten voor hem af te handelen gehad. 'k Blijf op de kade staan, verloren, verbijsterd. Ik kan niet geloven aan zijn definitief vertrek. In het sterfhuis heb ik het verkregen, zijn lijk niet te moeten zien.

Ik wenste, voor altijd, diep in mij, het levende beeld van de uitzonderlijke schrijver en vriend te bewaren. Een beeld gegroeid uit vele beelden.

Het eerste: de bedeesde secretaris van de Vereniging van Letterkundigen, jaren en jaren geleden (was het in 1910?) op de Hugo Verriest-viering te Ingooigem, blozend omdat Verriest hem plots, in zijn dankwoord, een prachtig kompliment maakte over ‘Landelijk Minnespel’: de aristocratische pastor-van-te-lande roemde het zuiver-klassieke van dat meesterlijk verhaal en was, bij mijn weten, de eerste om het epitheton ‘goudsmid’ te gebruiken in verband met Toussaint van Boelaere literator.

Daar zijn dan, na 1918, die menigvuldige bijeenkomsten toen ik Toussaint van naderbij mocht kennen, ernstig of glimlachend, zijn aperitief proevend met dat hedonische genoegen waarmede hij alles proefde, waarmede hij het

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

leven en de kunst en de literatuur heeft geproefd en doorproefd. En toch, de schuchtere mens, die uren soms met u kon blijven, en pas op het allerlaatste ogenblik u nog even ophield om dan eindelijk uit te spreken wat hij u moest vragen en van u verwachtte.

Mij, zoveel jonger, stemde die schuchterheid altijd ellendig.

En dan, stilaan, de vriend, de intieme vriend, wat vaderlijk, maar ongelofelijk jeudig met die blos op zijn wangen, met dat vuur in zijn blauwe ogen, met die snor en sik van een Jordaens-portret, met die deftige houding van de Franse hoge ambtenaar. Met hem eens in Den Haag, wij, twee Vlamingen, door psychologische krantenventers toegeroepen met het aanbod: ‘Le Matin’, ‘Le Petit Parisien’...

De vriend, die veeleisend was. Die u meesleurde in de lawine van zijn

menigvuldige, soms roekeloze plannen, en u veel werk op de schouders liet, en zich er soms eens, even glimlachend en altijd wat verlegen, over excuseerde. En die de laatste was, altijd, om na een lange nacht van gesprek en gezelligheid, eindelijk te vertrekken. Naar een zeer korte rust vóór zijn duizend-en-één bezigheden. Bezigheden alle verzorgd met die typisch Vlaamse liefde voor het gave, het mooie àf-zijn, typisch Vlaams, want dezelfde als die van de boer bij ons voor zijn stukje grond, of van de oude schilders wier geduldig werk men met het vergrootglas bewonderend onderzoekt.

Daar is het keurige van Toussaint, in rok, met glimmend linnen, glimmend glas in 't oog, op plechtige ontvangsten waar verwelkomd werden een Jules Romains, een Paul Valéry, een Boutens, een Thomas Mann. Daar is het dynamisch jonge beeld van Toussaint op reis in vreemde landen, als niet één genietend van lijn en kleur en licht en het pittoresk exotische. Zo dynamisch jong, met een Baskisch béretje, en soms plots licht als een veder, elastisch en zwierig, zottebollend aan 't dansen gaand van simpele levensvreugde. De wijn van het leven heeft zijn geest mild en warm gemaakt, en het waren die mildheid en warmte die hij schonk in zijn vriendschap.

O, men was niet altijd met hem accoord. Hij kon goed van zich afbijten, maar kon ook goed luisteren naar onbevangen critiek. Hij nam me nu en dan onder handen.

En ik heb het onder meer aangedurfd hem te zeggen, dat

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

hij, vroeger weinig producerend maar dan dès te verzorgder, thans te veel schreef, niet alles kalm doordacht en polemisch te scherp en te ver ging, en zijn taal niet keurig genoeg bleef en zijn beeldspraak soms vals was. Het schokte hem. Hij wou bewijzen. En, daar waar we toch elkaar bijna dagelijks zagen, schreef hij brieven en nog brieven. Het antwoord op elk zou een dissertatie geweest zijn. Wij bespraken het liever. Hij gaf me dan gedeeltelijk gelijk, en bedacht zich, en schreef weer lange brieven. Met een tikje wrevel en spijt herinner ik mij een artikeltje, mij gevraagd door de ‘Zondagspost’ naar aanleiding van zijn zeventigste verjaardag. 'k Meende, dat het weekblad aan allerlei mensen een bijdrage zou gevraagd hebben te dier gelegenheid. En 'k wenste een andere toon aan te slaan dan de àl te verwachte, àl te huldigende. Maar 't viel uit, dat mijn korte bijdrage de enige was. Ik had onder meer gezegd, dat het dithyrambische en toasterige niet zo maar klakkeloos door Toussaint zou aanvaard worden. ‘Hij zou het... allemaal zorgvuldig lezen of beluisteren, en er toch het zijne van denken. Hij wacht misschien nog altijd, kalm en geduldig, op een definitieve uitspraak, die niet alleen blauwe lavendel, maar ook zurkel zou behelzen, een mengsel van twee waarheden: een heerlijk ruikende poëtische en een gezond-ruwe, bijtende. Hij, de worstelaar met het woord, die weet wat litteraire arbeid is als arbeid, wacht misschien nog altijd op de geduldige Piet, die zijn “geciseleerd” proza onder de loupe zou nemen en vele kleine onvolmaaktheden zou kunnen ontdekken, en daar eens terdege mee triomf vieren, als een soort van weerwraak op het stereotype epitheton: Toussaint, goudsmid onzer letteren. En, of, op de baldadige, die dieper zou dringen dan het uiterlijke, en de bouw zou onderzoeken van die kleine, fijne proza-monumenten, en bevinden, dat ook daar niet alles volmaakt is, dat kleine uitwassen buiten de grote sobere lijn springen, herhalingen en soms lange, enigszins zelfgenoegzame langdradigheden de proporties schaden, en dat sommige versieringen in hun gemaniëreerdheid niet passen bij de te verwekken algemene indruk. En op de baldadige, die met “dynamische” passie de kalme, zich terugtrekkende auteur eens terdege zou willen schudden opdat hij meer van zijn dieper zelf zou schenken, die de fijne poten van de goud-

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

kever een paar flinke duwen zou geven om hem - visueel althans - levendiger te maken. En, om nogmaals het jargon van de dag te gebruiken, “last but not least”, op de nog grotere baldadige, die zou trachten te bewijzen, dat bij Toussaint vorm en inhoud niet altijd één zijn, én, vooral, dat die inhoud trouwens kortademig is... Daar zijn enkele gegevens voor jongere critici “en mal de copie”, en met de moordlust bezield die elke nieuwere generatie mocht kenmerken tegenover de oudere. Ik twijfel er niet aan: dat komt’ En ik besloot met te zeggen, dat zelfs dan Toussaint zou glimlachen. Want hij wist het zelf. Hij is niet volmaakt. Maar hij streefde naar volmaaktheid met al zijn geduld en zijn liefde. 't Was een streven dat, zoals ik het eens op een andere plaats trachtte te kenmerken, één was met zijn streven naar levensstijl. Dat streven naar beheersing, voornaamheid, fijn levensgenot, schone, bezonken vreugden en smaken. 't Is op de bezonkenheid dat het aankomt.

Maar dit was de enige hulde. En ze klonk niet als een kopermuziek. Toussaint heeft me er nooit over gesproken, en ik vermoed, dat deze énkele, enigszins negatieve bijdrage, hem wat gepijnd heeft. Nooit heb ik echter goed kunnen bevroeden, of lof en eerbewijzen, voorzitterschappen van allerlei aard, hem werkelijk genoegen deden.

Het scheen wel, uiterlijk. Weinige mannen zijn er trouwens volkomen tegen bestand.

En een kunstenaar houdt van lof op zijn werk, zoals een vrouw dankbaar is wanneer men haar schoonheid roemt. In het werk van Toussaint is soms een tikje narcissisme te vinden. Er was een zeer jeugdige blijdschap in zijn blik, een blos op zijn wangen, zoals op die Verriest-viering, bij het erkennen van zijn waarde. En toch, voor wie hem beter kende, leek het wel, dat Toussaint dat alles als zeer betrekkelijk

beschouwde. Panta rei... Er was iets van de ontgoochelde in hem. Niet om niets behoorde hij tot de generatie, die het zware pessimisme van het einde der 19

eeuw had doorgemaakt, doorvoed met Flaubert, die niet blij was, en met Baudelaire, tragisch in zijn grootheid. Er is echter in Toussaint dat opgaan in de eeuwige jeugd van kunst en boek, beginnend met het zintuiglijke zoals bij de door hem zo bewonderde J. van Loon. Meer dan iets anders heeft dat zijn personaliteit bepaald. Vooreerst door die eigenaardige

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

zin voor het vergeestelijkte en de perfectie welke hem, bij onze eerder romantische, bloedwarme beweging voor kunst, beschaving, menselijkheid, aan deze beweging een diepere, klassieke richting gaf, en waarbij zijn zogenaamde koelheid de koelheid is van het sereen-schone, vergeestelijkte, klassieke. En dan, door die zin om steeds het nieuwe te ontdekken en nieuwe talenten te begroeten met al zijn gezag en kiese vingerwijzing en steeds jeugdige geestdrift.

Het beeld van Toussaint is een samenstelling van dit alles, van al deze beelden.

Het is dàt beeld, dat nu, 'k gevoel het diep in mij, definitief aan het worden is. Hij, die haakte en zocht en zich geheel schonk aan zijn land en aan de schoonheid, wordt nu

tel qu'en lui-même enfin l'éternité le change.

Ik hoor de klank nog van zijn warme stem. Van uit onbekende verten zegt ze nog iets. Mijn hart klopt sneller, ofschoon ik niet meer begrijpen kan.

Maar het is dat beeld, dat ik wens te bewaren. Daarom is het, dat ik de dode Fernand, mijn vereerde don Fernando, niet wilde zien op zijn sterfbed. 't Herinnerde mij maar al te zeer de schok bij het aanschouwen van het lijk van Vermeylen twee jaar geleden. Ach, ik weet het zo wel, te meer daar ik het dodenmasker van Vermeylen in mijn studeerkamer heb, waar ik er soms, in ogenblikken van vertwijfeling, dùrf naar kijken - ik wéét het zo wel, de sereniteit van de dood is verschrikkend voor iemand, die leven wil en die de dode in zijn intiemste wezen vereerde.

Op de avond van zijn sterven - gisteren - zei ik: ‘Wij voelen ons thans zoveel armer bij zijn verdwijnen. Wij begroeten hem met eerbied en verering. Wij kennen zijn les.

En Vlaanderen, dank zij hem en anderen, deel uitmakend van Europa en de ganse beschaving, leeft, fris in deze eerste, kille, prille Lente, en hoopt, en is hem dankbaar.’

Intussen rijst daar het beeld - vergeestelijkt, klassiek, zoals het werk van de schrijver. De ogen gaan toe. Het beeld rijst. Eeuwig jeugdig. Sereen schoon.

Peace, peace, he is not dead, he's not asleep, He has awakened from the dream of life.

1 Mei 1947.

FRANZ DE BACKER.

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

F.V. Toussaint van Boelaere

De jeugdherinneringen van Toussaint gonsden van boektitels als een zomerlucht van bijen. Zijn vader had te Anderlecht een cartonnagefabriek, waar oude contrefaçons, Belgische nadrukken van Franse klassieken, tot pap vermalen werden. De knaap kende die slechtverzorgde edities als rommel, maar vereerde ze meteen als tekst.

Bouwde hij huizen, als andere knapen, dan waren het geen huizen van houten blokken, maar huizen van boeken. De schoorsteen was Casimir Delavigne in klein duodecimo.

Het fundament was Jocelijn van Lamartine. De vierde zang van Jocelijn werd ook het fundament der uitgebreide dichterlijke belezenheid van Fernand Toussaint.

Ordinair, onaanzienlijk drukwerk, zoals Toussaint het later slecht verdragen zou, wijdde hem in tot die papieren manier van natuurgenot, waardoor de reisindruk, geboekstaafd, einders wijken doet voor alle dromen. De werkelijke natuur, hem lief als vertroosting, vervloeide zo gemakkelijk bij hem met de verdroomde, dat hij soms zelf niet scheen te weten, of het beschreven land door hem bezocht was per spoortrein of per droomgezicht. Wat is échter: de Barcelonese Reisindrukken, of het Barcelonese Avontuur?

‘Een vlonder van den oever tot de gele en roodkleurige galjoen. De tien

Ynca-zonen, Coya Runtu, de dieren, de vogels, de insekten met al dat goud, al dat goud, al dat goud; de hoogpriester met het eeuwen-zware beeld van den Zonne-

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

god (precies Christophoros) over de vlonder, op de thans heerlijk bevlagde boot. En wat is dat?’... Het is de Peruviaanse reis, voltrokken naar een Peru der verbeelding op de grens van wake en slaap, het is bovendien de vlucht uit de dagelijksheid naar oorden, die slechts tussen de binnenkanten van kartonnen kaften bestaan. Een terugdromen naar de dromen der jeugd, in Anderlecht gedroomd, als tussen Bossuet en Montesquieu, zijwanden van een kasteel, een venster open blijven moest, waarachter Atala te zien zou zijn.

‘Even Tomboektoe voorbij begon mijn kameel aardig te draven...’, een dichtregel uit ‘De Gouden Oogst’, de laatste bundel van Toussaint, zegt precies, in mengeling van scherts en angst, de vreugde om het ongewone, ondoorleefde, uit boeken genietbare, dat meer dan werkelijk is. ‘Aardig’, het woord was bij Toussaint geladen van zijn Nederlandse dubbelzin: in Holland ongeveer leuk, in Vlaanderen

argwaanwekkend. Hij houdt van dit bewuste woordenspel, cosmopoliet als hij is van internationale eruditie. Vertrouw hem niet te gemakkelijk op zijn woord, want zonder plagiaat te plegen, vermeit hij zich erin, dat het zijn woord niet enkel is, maar ook nog het woord van de mogelijkheden, de bijgedachten, de suggesties.

Spelen met boeken als klein kind, spelen met woorden als groeiende knaap, spelen met begrippen als verantwoordelijk man, spelen met dromen als novellist, spelen met gemoederen als criticus en achter al dit droomspel ergens Toussaint zijn, de schalkse, de ironische doorpeiler, die het te voren al wel wist, maar het nu nog eens ziet en zegt, dass nur ein Traum dies Dasein ist. Heeft dit hem behaagd? Wie van de vrienden kende hem voldoende in zijn onbehagen? Gaarne gezien, was hij overal gaarne aanwezig, gewillig, doch zelden met geestdrift. Hij wist al wel, hoe het zijn zou, toen hij nog komen moest, nog besluiten moest, te zullen komen. En daarom kwam hij. Het was dan ook altijd, gelijk hij verwachtte, met juist dat kleine tikje anders, waarom hij eigenlijk ging. Een vriend, die hij niet verwacht had en die er toch was. Een wijn, beter bewaard, dan gewoonlijk de wijn van dit merk. Een vers, dat bij het horen mooier en oprechter klonk dan toen hijzelf het las. Zulke dingen waren het, die hij het levendigst genoot. Geringe onverwachtheden: tegemoetko-

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

mingen aan de droom met al dat goud, al dat goud, al dat goud.

Hij heeft ze niet meer te boek gesteld, de jeugdherinneringen, die hem verraden zouden hebben, doch wij kennen zijn vreugden uit opstel na opstel:

't Is ten slotte toch overal hetzelfde, meende ik, terwijl het rijtuig een donkere

‘road’ insloeg: een beetje meer, een beetje minder; 't is altijd licht, van allerlei kleur, beenen van voorbijloopende menschen, geverniste carrosserieën, wielen die wentelen, stoppen en weêr weg, en glimmend asfalt... Als ze, veertig jaar oud, goed-gevoed zijn, een flinke body hebben, zijn die politiebedienden waarlijk bekijkens- en eerbied-waard. Imposant!’

Dit is uit ‘Een trip naar Londen’ in het eerste deel van zijn Litterair Scheepsjournaal al dadelijk Toussaint in zijn gewone doen van waarnemer, bereisd en belezen genoeg om wel te voren te weten, wat u een wereldstad biedt, doch plotseling verrukt om een verkeersagent. De onverwachte binnenpret om een opmerkenswaardigheid als om een bijzondere attentie van het heelal jegens hemzelf.

Zo schreef en zo las hij ook literatuur. Er is geen grote continuïteit in zijn

geschriften. Wanneer zijn boeken dik zijn, wees er zeker van, dat zij verzamelingen van zijn werk behelzen, want ieder werkstuk afzonderlijk vraagt weinig ruimte. Hij had geen lange adem. Een lange adem eindigt altijd in een geeuw. Maar hij had een onverwoestbaar doorzettingsvermogen in de discontinuïteit. De samenhang der dingen liet hij aan de geleerden. Voor hem waren de dingen zelf. Hij heeft aandachtiger dan enig tijdgenoot de voortgang van de Vlaamse letteren in deze eeuw gevolgd. Ieder verschijnsel van betekenis heeft hij beschreven in journalistiek proza, dat fonkelde van nauwgezetheid, sprankelde van oorspronkelijkheid en somtijds knetterde van onverwachte geestigheid. Weinig werks hadde het hem gekost, hier een boek van te maken, waaruit men de geschiedenis van de ontwikkeling der nieuwe Vlaamse letteren zou kunnen lezen. Alsof hij dit echter met opzet vermeed, bundelde hij zijn critieken stuksgewijs, onderbroken door reisindrukken, feitverslagen en persoonlijke

mijmeringen. Zelfs, toen hij geschiedenis schreef, als in zijn Spiegel van Van Nu en

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

Straks, was het een geschiedenis in bloemlezingstukken en voetnoten, gelijk zijn boek over leven en werk van Karel van de Woestijne, niet anders heten mocht dan Marginalia, daar het alles behelsde, behalve samenhang.

Deze trek naar het onsamenhangende was bij Toussaint van Boelaere geen voortvloeisel uit een tekort aan stelselmatigheid van geest. Hij is zijn leven lang zichzelf gelijk gebleven als waarnemer en bij het schrijven heeft hij altijd de methode toegepast van het opzettelijk vermijden der eentonigheid. De grauwe veelheid ging hij uit de weg. Hij zocht in elk ding de boeiende afzonderlijkheid. Dit was zijn stelsel van observatie. Hij wist het en hij kon het ook systematisch verantwoorden:

‘Daar mij zelf, wanneer ik een roman of een gedicht lees, een schilderij of een beeldbouwwerk beschouw, geen enkele norm, geen enkel systeem voor oogen staat en ik telkens, als ik er soms over nadenk en mezelf ondervraag, ervaren moet, dat mijn oordeel uitsluitend is gesteund op den innerlijken indruk, dien het gelezene of het beschouwde op de meest-gereede elementen van mijn sensibiliteit, die aan elke controle ontsnappen, maakt, ben ik er mij van bewust, dat de

literatuurhistorie-schrijver eventueel in mijn kritisch werk - om dat groote woord ook maar eens te gebruiken, - geen vaste lijn zal vinden, geen grond van aangestampte aarde of van beton, waarop hij zijn eigen oordeel over de beteekenis van mijn werk casu quo zou kunnen optrekken.’

Zo iets behoeft men maar ter inleiding van een bundel critieken te hebben

toegegeven om voortaan een eclecticus te heten. Toussaint heet dan ook een eclecticus, dat is een man met keuze. De systematiek van zulke keuze loopt bij eclectici nogal uiteen. Ze hangt af van gegevens in hun persoonlijkheid. Bij Toussaint is vroege wereldwijsheid van intellectuele aard een gegeven, dat beslissend was. Hij deed zijn oudste eruditie op uit Franse schrijvers en werd pas Vlaming door het

Athenaeum-onderricht, waarbij hij als handboek de Geschiedenis der Nederlandse Letterkunde door W. Hofdijk gebruikte en ten overvloede een leermeester trof, die de ‘Overwintering op Nova Zembla’ een meesterstuk vond en hem met de

voordrachtkunst vertrouwd maakte door hem ‘De Kapitein en zijne Moeder’ van K.L. Ledeganck van

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

buiten te laten opzeggen. Als prijs voor zijn welslagen bij de bestudering der moedertaal, kreeg hij aan het einde van het schooljaar de roman van Hendrik Conscience over de Boerenkrijg... in Franse vertaling!

Is het wonder, dat hij, toegerust tot de Vlaamse strijd, zelfs in Conscience de Franse ondertoon bleef horen niet alleen, maar toejuichen? ‘Men zou haast mogen

veronderstellen, dat, al schreef Conscience in het Nederlandsch, heel het

voorbereidend werk: de meditatie en de schetsmatige uitwerking, nochtans niet zonder de, ook wel vaak bewuste, hulp van een Franschen gedachtengang geschiedden.’

Toussaint heeft zelf de tijd zien groeien, waarin die hulp niet meer nodig was, maar in zijn bundel ‘Geur van Bukshout’ ergert hij zich nog: ‘Men schijnt, in Vlaanderen, weinig te voelen voor zuiverheid der gedachte. Een denkbeeld, puur en vrij gehouden van alle contingenties, wordt uitgelachen voor iets snulligs en

onbestaands.’ Ook bekent hij, dat zijn eerste gevoelen zich wel eens binnen zijn bewustzijn uitdrukt in het Frans. ‘Je vous ignore, o mon Dieu. Comment serait-ce possible que, si vous m'avez donné mon souffle, je puisse m'en servir pour vous défier... Hoe ‘ignorer’ in het Nederlandsch; hoe ‘mon souffle?’ Verderop in hetzelfde boek mist hij een gelijkwaardig Nederlands woord voor ‘atroce’.

Het gebruik der Vlaamse taal was voor deze verfijnling, deze beetjesproever, het gebruik van elk Vlaams woord afzonderlijk. Als met zijn indrukken was hij kieskeurig met zijn woorden. Ook hier stootte hem de grauwe massa af en trok het onverwachte detail hem bijzonder aan. Niemand zal zeggen, dat zijn Vlaams een vertaald Frans is, maar het is ook geen systeem-Vlaams en het blijft wars van regionaal

particularisme.

In de negentiger-jaren heeft hij te Brussel nog het ‘aardig volkje’ gekend, dat daar - gelijk hij het noemt - de fakkel hoog hield van de Vlaamse literatuur, meest allen opgewekte mannen, vol levensdrift, die met Vlaamse rondborstigheid, zoals zij die beleden en meenden, de oppervlakkige Franse cultuur bejegenden. De woorden, waarin hij het zegt, geven genoeg te verstaan, dat Reimond Stijns, Emanuel Hiel, Nestor de Tière, al heeft hij veel pleizier met hen gehad,

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

geen mensen van zijn geestelijke wereld waren, doch waarnemingsobjecten voor zijn ontluikend zelfbewustzijn. Het wilde gebeuren, dat hij anecdoten over hen vertelde en dan betreurde men zijn blozende onwilligheid tot het nederschrijven van die geschiedenissen in een Herinneringenboek. Hij kwam Zaterdagavonds op ‘De Distel’ (onder de zinspreuk: Hekelig, niet stekelig) waar hij de toenmalige

letterkrachten aankeek als schertsfiguren uit een onschrijfbaar droomverhaal: de wever, die anacreontische minnedichten schreef, enkel en alleen, omdat hij in zijn jeugdjaren knecht was geweest ten huize van Hendrik Conscience en de Hollandse haarkapper, wiens vermakelijke fabelen heetten uit te munten door zuiverheid van taalbeheersing! Hier zag hij voor het eerst Prosper van Longendonck.

Men kan het werk van Toussaint niet naar waarde beoordelen, wanneer men op de achtergrond van zijn levensbesef niet het voorbehoud waarneemt van de belezen jonkman jegens de laatste uitlopers van de dorpse rederijkerij. Met Prosper van Langendonck, Alfred Hegenscheidt, August Vermeylen, Herman Teirlinck, Karel van de Woestijne koos Toussaint de zijde van de jonge oppositie. Na de contrefaçons van Anderlecht was het Waterloo van Hiel hem onmogelijk geworden.

Misschien is er in zijn eclecticisme een angst voor de bedreiging door deze onmogelijkheid. Hij vreesde, rhetoricaal te zijn. Hij vreesde zelfs, er ook maar een ogenblik voor te worden gehouden. Als journalist schreef hij currente calamo, snel, zonder doorhalingen, doch bezie zijn handschrift: hoe helder, precies en

koel-overwogen! Ook als hij improviseerde, hetgeen hij mondeling ongaarne en moeizaam deed, hoorde men de man van vlotte conversatie aarzelen bij zijn

woordenkeuze, als vreesde hij de omvang van het woord, dat hem het eerst te binnen schoot. Schrijvend vermeed hij grote woorden. Een stijl als de Vlaamse, honderd jaar lang aan emphase gewend, moest beteugeld worden. Toussaint heeft de teugels strak aangetrokken.

Te strak? Men vraagt het zich soms, wanneer men zijn novellen doorleest. Had hij niet beter zich kunnen laten gaan, gelijk hij dit wel kon in het vertrouwelijk gesprek over mensen en dingen van vroeger? Van deze vertrouwelijkheid

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

is het beste zeker niet doorgedrongen tot zijn verhalend werk, waarin men veeleer het beste van zijn edel voorbehoud gehandhaafd vindt.

Maar in zijn journalistieke critieken ontmoeten degenen, die hem kenden, hem vaak op zijn natuurlijkst. Hier heeft hij zijn eigen manier om de dingen te zeggen.

Zijn werk is telkens gekruid door de kleine onverwachtheden van uitdrukkingswijze, die hem in het leven het meest behaagden en in de stijl het meest sieren.

Over de vertellingen van Conscience schrijft hij: ‘Het verhaal komt meestal uit de verbeelding te voorschijn als water uit de saamgeperste spons...’. Over ‘De Krabbekoker’ van Felix Timmermans heet het: ‘De Fee heeft daar weer iets uit zijn botten geslagen.’ Naar aanleiding van een opmerking door Reimond Herreman deelt hij mee: ‘Ik kan ongelijk hebben, maar van den mensch en van al wat hij in het schild voert, heb ik meest altijd den indruk van tijdelijkheid... Ook is, met een woord gezegd, de mensch met zijn leed en zijn pleizieren, in de meeste gevallen niet interessanter dan een hond, die zijn vlooien krabt.’ Over Marcel Coole wordt geoordeeld: ‘Hij laat ons graag merken, dat hij geen blad voor den mond neemt.’ Als Hendrik Prijs een roman heeft geschreven, die geheel op de boeken van Willem Elsschot lijkt, maar overigens wel amusant schijnt te zijn, troost hem Toussaint met de woorden:

‘Onder de valsche Van Goghs zijn er ook, die bewondering afdwingen.’ Naar aanleiding van de uitdrukking ‘monumentaal toneel’, gebruikt door Herman Teirlinck, beweert Toussaint: ‘Ik en gij leven in een huis. Maar in een monument kunt gij noch ik wonen. In een monument bidt men, geeft men les, spreekt men recht, orakelt men over politiek, leidt men soldaten op.’ Over twee naaktfiguren van Jules Boulez, die hij niet mooi vond, schreef hij: ‘Overigens was de staande figuur plastisch vol en kloek. De liggende leek me verneukeld...’

Herinneringen aan Toussaint als gastheer, voorzitter, congresbezoeker, wie heeft ze niet? Doch vrienden, die hem missen, zullen zijn boeken blijven opslaan en ik geloof, dat zij zijn stem nergens zullen beluisteren met een duidelijker accent van zijn werkelijk leven dan in die dagbladstukken,

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

waar hij zo maar zei wat hem inviel. Ik geloof ook niet, dat hij ooit in zijn werk iets beter weergegeven heeft dan de verrassing om de kleine onverwachtheid. Hierin is hij een meester.

ANTON VAN DUINKERKEN.

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

In memoriam Toussaint van Boelaere

Indien hij zijn correspondentie bewaard heeft, moet er een brief in te vinden zijn, waarin ik hem meer dan tien jaar geleden schreef, dat hij in mijn oogen heelemaal geen goudsmid was, ja, opvallend minder goed schreef dan twee andere Van Nu en Straksers en dat het koele, gedistancieerde en precieuze van zijn werk, dat door niet begrijpenden nu eens aristocratisch en dan weer goudsmederij wordt genoemd, volgens mij niets anders is dan schuchtere terughoudendheid, vrees zich bloot te geven.

Ik heb den brief niet bewaard waarin hij antwoordde dat vooral dit laatste juist gezien was en dat hij na zooveel jaren nog altijd in beraad was of hij zich zou durven uitspreken, eenmaal en volledig.

Na de bevrijding schreef mijn oudste zoon ergens toevallig: ‘het snoeperig proza van Toussaint van Boelaere’ en kreeg onmiddellijk een langen brief, waarin de oude man den twintigjarige toelichtte hoe natuurlijk, vlot, vlug en heelemaal niet

goudsmidachtig hij schreef.

Hij was dus geen goudsmid, noch er op gesteld zoo te heeten. Heeft hij het compliment, dat eigenlijk niet erg complimenteus is, altijd glimlachend en misschien wel dankbaar aanvaard omdat het complimenteus was bedoeld, het heeft hem nooit misleid of verblind.

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

Nu het oogenblik gekomen is om hem stilaan te leeren zien zooals hij was, wat gemakkelijk is voor schrijvers die alleen hun boeken in de wereld zonden, maar moeilijk voor hen die daarnaast ook een rol speelden, speciaal wanneer het een polemistenrol is, nu moet eerst de goudsmidvergissing herzien worden. Want van een echten goudsmid bewaart men de juweelen zorgvuldig, maar van een litterairen goudsmid niets. Van een schrijver blijft slechts het menschelijke.

Zeker, hij was in hart en nieren Van Nu en Strakser, woordkunstenaar,

vormverzorger en wilde het zijn en blijven. Hij durfde zich als mensch uit trots en schuchterheid niet brandend belijden en zoo durfde hij zich als schrijver ook niet vertoonen in slordig litterair kleed. Hij koos en herkoos, wikte en woog elk woord, ordende de deelen en cadans van zijn volzin, gelijk de bedeesde zich voortdurend in den spiegel controleert en dat alles met het onuitsprekelijk welbehagen van den artist en lettré.

Maar dat stijlprincipe was niet litterair, het was gewoon menschelijk. Daar ligt het verschil waarop alles aankomt. Zijn schrijven heeft niet de preciositeit van den virtuoos die zichzelf beluistert, het is doodgewoon het zeer natuurlijk aarzelig spreken van den bedeesde, die zich voortdurend de hand voor den mond houdt als hij iets gaat miszeggen en zich bestendig corrigeert met tusschenzinnen: ‘althans naar mijn meening’, ‘zoo wil het mij ten minste voorkomen’ en dergelijke.

Deze bedeesdheid is natuurlijk zoowel hoogmoed als ootmoed, maar in geen geval goudsmeedkunst. Het is moeizame, menschelijk boeiende zelfuitdrukking. Deze evolueert van de objectieve jeugdnovellen naar de direct belijdende latere verhalen en daartusschen staan de essays, alle van denzelfden erudiet. Zij evolueert ook vormelijk zeer diepgaand. Indien dus de schrijver van ‘Landelijk minnespel’ en

‘Petruskens einde’ een goudsmid is, is die van ‘Turren’ en ‘De doode die zich niet verhing’ het niet meer, of omgekeerd.

Hij had met al de Van Nu en Straksers gemeen de hooge waardeering voor letterkunst, waardoor deze generatie de literatuur een belangrijke plaats heeft doen innemen in het cultuurleven van ons land. Hij had dit respect voor de kunst, dit hoog achten van het geesteswerk misschien nog meer dan

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

zijn kameraden. Geen categorie van menschen stelde hij hooger dan de kunstenaars.

Als hij herhaaldelijk argumenteerde dat de letterkunde, ongeveer het eenige dat van de Hellenen is overgebleven, de belangrijkste, verhevenste en duurzaamste uiting van de volkeren is, was hij daar oprecht en diep van overtuigd. Een groot schrijver was in zijn oogen grooter dan om het even welk ander groot man. Letterkundige te zijn was dan ook zijn trots. Dit was wat men zijn hoogmoed heeft genoemd, en even dikwijls verkeerd begrepen als zijn stijl, een zelfbewustheid van zijn standpunt volkomen natuurlijk, begrijpelijk en gewettigd en die niet uitsluitend diende tot zelfverheffing. Een boek was voor hem belangrijker dan voor ons, een relatie met een groot buitenlandsch schrijver waardevoller. Zijn belangstelling in jonge talenten, zijn ijver voor alle letterkundig vereenigingsleven, het ging alles uit van dat zelfde dieper besef van de importantie van letterkunde.

Ik geloof oprecht dat deze objectieve hoogmoed niet verder ging, dat deze zeer gecompliceerde mensch zichzelven alles behalve overschatte, wat toch maar eerst echte hoogmoed zou zijn geweest. Hij was daarvoor te verstandig, te bedachtzaam, te zelfcritisch en van een twijfelzucht die aangrijpend kon worden. Men moet zich als bewijs niet noodzakelijk zijn ziekte van het eerste oorlogsjaar herinneren. Men kan nu nog altijd zijn ‘Doode die zich niet verhing’ herlezen. Zoo schrijft geen ijdeltuit. Deze ziel heeft de donkerte gekend waarin de forten van de hoovaardigheid geluidloos worden opgeblazen en de murwe, hulpelooze, kleine mensch, alle ijdelheid verzaakt om zich in deemoed en kracht te herscheppen. Indien hij ze niet had gekend zou hij niet geheel zijn leven teruggeschrikt zijn voor de volledige zelfbekentenis.

Maar wij weten er toch genoeg van om dwars door zijn zelfbewuste regelen hem te erkennen in genegenheid.

Zijn ziekte heeft hem belet de eerste oorlogsjaren met ons mee te leven. Daardoor was hij eenigszins in het geval van de afwezigen van Londen en elders, waren er dingen die hij niet begreep en nam hij soms een standpunt in dat ons bedroefde. Zijn leeftijd bracht mee dat hij zich niet gewillig liet beleeren, zijn letterkundige

preferenties misleidden hem. Hij sprak mild over zwaar veroordeelden wier talent hij hoog

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

schatte en keerde zich tegen peccadilles van auteurs die hij niet kon bewonderen.

Hij was zich van deze en andere ongelijkheid niet bewust, want hij wilde kost wat kost rechtvaardig zijn en zag de onverdraagzaamheid niet in zijn strijd tegen de onverdraagzaamheid. Moeizaam, traagzaam, maar duidelijk evolueerde hij naar de bezadigde humaniteit, waarvan zijn naaste vrienden hem het voorbeeld gaven en er zijn gebaren en stappen die hem tot eer strekken.

Het Vlaamsch letterkundig leven lijdt een zeer zwaar verlies. Hij was de patriarch wiens alomtegenwoordigheid als het symbool was van de continuïteit onzer literatuur.

Hij wist de jongeren tot zich te trekken of te laten komen, hij wist ze in te wijden in den goeden korpsgeest. Hij was sterk in het handhaven van het parallelisme tegenover den staat die de Vlamingen wel zou durven voorbijzien en in het cultureel leven der hoofdstad, dat uiteraard minder aandacht had voor onze letterkunde. Hij onderhield de internationale relaties, onvermoeibaar in het propageeren van ons litterair bezit naar alle windstreken en vindingrijk in het bedenken van letterkundige manifestaties.

In al deze hoedanigheden komt hij ons thans onvervangbaar voor.

Wij zullen hem ons echter vooral blijven herinneren als een echt en verfijnd kunstenaar, een intellectueel van ruime cultuur, die een voor velen ondoordringbaar, maar zeer gevoelig mensch was.

GERARD WALSCHAP.

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2

'T Gebeurde te Sancoins

Ik zat op het terras van het boersch restaurantje, dat zich bevindt op den hoek van twee straten welke op de markt te Sancoins uitloopen: Sancoins in de Cher, Frankrijk.

Op het tafeltje naast mij blonk een stevig glas Picon Curaçoa, donker van kleur. Op de markt, een groote oppervlakte hardgestampte geelachtige aarde, stonden een viertal auto's naast elkaar gestald, drie Fransche, gebocheld, ingedeukt, vol bruine

roestvlekken, en mijn eigen autootje, een felrood Skodatje, dat in de middagzon uit-schitterde, als een wonder speelgoed op een prondelmarkt. Mijn blik, door niets in beslag genomen, gleed met rustig genoegen over de koele geverniste carrosserie, om dan almeteen te worden opgevangen in het blinde schitterlicht, een vlek van gloed en ondoordringbaarheid, die was de reusachtige vitrine, met bokalen en stalen orthopaedische instrumenten, van de groote apotheek van het dorp. Een allerzijds ingeslapen dorp, behalve dat drie vier oude heeren over het marktplein slenterden, en dat de straatdeur van de apotheek onophoudend rinkelde: men liep er zoo in, zoo uit. Want de apotheker voerde het commando over het afweergeschut tegen vliegtuigen in het dorp Sancoins: één kanon dat onzichtbaar in een donkere steeg als stond te wachten; en hij alleen, voor de rest, in gansch het dorp, beschikte over de telefoon.

Hij kreeg bezoek op bezoek en nochtans leek het dorp verlaten en

Nieuw Vlaams Tijdschrift. Jaargang 2