‘XBRL, Al(s) standaard?’
Een onderzoek naar de implementatie van XBRL bij beursgenoteerde ondernemingen
Auteur: Ruud Oude Essink Nijhuis Studentnr: 1149024
Universiteit: Rijksuniversiteit Groningen
Faculteit: Faculteit der Economische Wetenschappen Afstudeerrichting: Accountancy
` Begeleider: Drs. K.L. Leijendekker
Datum: 4 december 2006
Inhoudsopgave
Voorwoord... 4
1. Inleiding... 5
1.1 Inleiding ... 5
1.2 Opbouw van het rapport ... 6
2. Opzet van het onderzoek ... 7
2.1 Inleiding ... 7
2.2 Probleemstelling ... 7
2.3 Conceptueel model en deelvragen ... 7
2.3.1 Beschrijving model ... 8
2.3.2 Deelvragen... 8
2.4 Het onderzoek ... 9
2.4.1 Soorten onderzoek... 9
2.5 Onderzoeksafbakening ... 10
2.6 Randvoorwaarden ... 10
3. Methode van Onderzoek ... 11
3.1 Inleiding ... 11
3.2 Enquêtes & Interviews ... 11
3.3 De vragen ... 11
3.4 Respondenten ... 11
3.5 Beperkingen onderzoek ... 12
3.6 De fondsen ... 12
3.6.1 Inleiding... 12
3.6.2 AEX-index ... 12
3.6.3 Midkap-index... 12
4. Theoretisch kader... 13
4.1 Inleiding XBRL ... 13
4.2 Wat is XBRL? ... 13
4.2.1 XBRL-specificatie en –schema’s... 13
4.2.2 Taxonomieën ... 14
4.2.3 Instance documenten... 15
4.2.4 Stylesheets ... 15
4.3 Beveiliging ... 15
4.4 Voordelen van XBRL ... 15
4.5 Nadelen van XBRL ... 16
4.6 XBRL en toezicht ... 16
4.7 XBRL en extern rapporteren ... 17
4.8 XBRL en intern rapporteren ... 17
4.9 Het Nederlandse Taxonomie project... 17
4.9.1 Voordelen gebruik Nederlandse Taxonomie ... 18
4.9.2 Taxonomie gereed ... 18
4.10 Convenant XBRL ... 18
4.11 XBRL en IFRS ... 19
4.12 XBRL buiten Nederland ... 20
4.13 Nederland versus buitenland ... 20
5. Analyse... 21
5.1 Inleiding ... 21
5.2 Respondenten ... 21
5.3 Bekendheid XBRL ... 21
5.4 Voor- en nadelen XBRL ... 21
5.5 Onderzoek naar de invoering... 23
5.5.1 Invoering door externe partijen ... 24
5.6 Invoering van XBRL ... 25
5.7 Samenvatting analyse... 27
6. Samenvatting en conclusies ... 28
7. Reflectie op het onderzoek ... 31
7.1 Inleiding ... 31
7.2 Reactie van Stichting XBRL Nederland ... 31
7.3 Reactie van NTP / Ministerie van Financiën ... 32
7.4 Reactie Kamer van Koophandel ... 33
7.5 Reactie Centraal Bureau voor de Statistiek ... 34
7.6 Overige reacties... 34
7.7 Conclusie reacties ... 34
7.8 Aanbevelingen vervolg onderzoek... 35
Literatuurverwijzingen ... 36
Bijlagen ... 38
Voorwoord
Voor u ligt mijn scriptie: ‘XBRL, al(s) standaard?’. Ter afronding van mijn doctoraal studie Accountancy aan de faculteit der Economische Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen heb ik deze scriptie geschreven.
Het is de afsluiting van een mooie tijd in Groningen met als één van de hoogtepunten mijn penningmeesterschap bij de Economische Faculteitsvereniging Groningen.
Als onderwerp heb ik gekozen de invoering van XBRL bij AEX- en AMX-fondsen. Ik ben eigenlijk toevallig op dit onderwerp gekomen. Een artikel in het tijdschrift ‘de Accountant’ wekte mijn nieuwsgierigheid naar deze standaard. Naarmate ik meer informatie over dit onderwerp begon te verzamelen, werd mijn interesse steeds groter. Ik heb altijd al veel interesse in computers en ICT gehad en was vaak bezig met het installeren van nieuwe software, websites bouwen, etc.
De twee interessegebieden ICT en accountancy waren voor mij dus een ideale reden om een scriptie over dit onderwerp te schrijven, oftewel een gouden combinatie wat mij betreft.
Dankzij de steun van veel mensen heb ik deze scriptie weten af te ronden. Ten eerste wil ik mijn begeleider vanuit de Universiteit, de heer Leijendekker bedanken. Hij heeft mij van veel adviezen en tips voorzien. Tevens was hij kritisch omtrent het opstellen van de enquête en gaf daarover goede feedback.
Ook wil ik mijn oude huisgenoten Wilco van den Hul en Chris Holtkuile bedanken voor alle steun en tips die ik heb gekregen om een goed scriptievoorstel te schrijven en voor het doorlezen van mijn scriptie. Daarnaast wil ik mijn vrienden bedanken voor de afleiding, gezellige avonden en interesse die zij hebben getoond in mijn onderwerp.
In het bijzonder gaat mijn dank uit naar mijn ouders die mij alle jaren hebben gesteund, moreel als financieel, om mijn studie met succes af te ronden.
Mijn scriptie was ook niet mogelijk geweest zonder ingevulde enquêtes. Ik wil daarom alle respondenten hartelijk danken voor hun tijd die ze hebben genomen om mijn enquête in te vullen. Als dank ontvangen ze van mij een afschrift van deze scriptie.
Ruud Oude Essink Nijhuis, Raalte, december 2006
1. Inleiding
1.1 Inleiding
De wereld van verslaggeving is aan veranderingen onderhevig. Na enkele grote boekhoudschandalen is de maatschappelijke vraag naar meer transparantie toegenomen. Digitale verslaggeving via het Internet is nu dan ook in opkomst. Voor de toepassing van Web Enabled Business Reporting (digitale verslaggeving via het Internet) is de volgende standaard in ontwikkeling, namelijk XBRL. XBRL staat voor eXtensible Business Reporting Language. De werking van dit systeem wordt in hoofdstuk vier nader uitgelegd.
Veel ondernemingen in Nederland zijn nog niet bekend met XBRL, blijkt uit een telefonisch onderzoek dat eind 2004 door Ernst & Young is uitgevoerd met het doel een beeld te krijgen in hoeverre deze materie leeft binnen het Nederlandse bedrijfsleven. Van de 38 deelnemers van het onderzoek, wisten 18 deelnemers wat XBRL inhoudt. Totaal werden slechts 12 ondernemingen in de resultaten opgenomen.
Vanaf 1 januari 2007 is het mogelijk om via de XBRL-standaard elektronische informatie aan de Kamer van Koophandel, Belastingdienst en het Centraal Bureau van de Statistiek te leveren. Tevens is er in juni 2006 een convenant ondertekend om het gebruik van het Nederlandse Taxonomieproject (paragraaf 4.9) te stimuleren. In het convenant zijn afspraken vastgelegd waarin de overheid zich uitspreekt voor het borgen van onderhoud en beheer van de taxonomie en infrastructuur. Een belangrijke bepaling uit het convenant is dat de intermediairs de taxonomie gaan gebruiken en de efficiencyvoordelen gaan doorgeven naar de klant. Ruim 70 deelnemers uit het bedrijfsleven en van de overheid hebben het convenant inmiddels ondertekend.
Een nieuw onderzoek in hoeverre XBRL is ingevoerd, kan dus een beeld geven in welke mate XBRL op dit moment leeft bij de ondernemingen. Tevens kan het onderzoek als benchmark fungeren voor ondernemingen die op dit moment nog niet bezig zijn met de implementatie van XBRL.
Voorstanders juichen. De standaard is efficiënt en makkelijk, zeggen zij. Niet waar, XBRL is juist een tijdrovende dwangbuis, roepen tegenstanders1. Uit dit artikel blijkt dat er nogal verschillend over XBRL wordt gedacht, de meningen lopen sterk uiteen. Maar wat vinden de ondernemingen van XBRL, is het inderdaad dé standaard die gaat zorgen voor de aanzienlijke lastenverlichting, of is de Nederlandse Staat de verkeerde weg ingeslagen en is de invoering van het Nederlandse Taxonomie project allemaal te voorbarig? Ook hierop probeer ik een antwoord te verkrijgen door mijn onderzoek.
In 2002 is XBRL Nederland opgericht. Financieel en inhoudelijk wordt XBRL Nederland gedragen door verschillende instanties, zoals het bedrijfsleven, overheid en onderzoek- en onderwijswereld. Het doel is het uitwisselen van kennis en ervaring. Tevens participeert XBRL Nederland in de internationale activiteiten van XBRL International2.
Begin juni is de definitieve versie van de Nederlandse taxonomie gepresenteerd en hebben verschillende partijen een convenant ondertekend waarin de samenwerking tussen overheid en marktpartijen wordt bekrachtigd om door gebruik te maken van de Nederlandse taxonomie besparingen te realiseren.
1 Bron: Het Financiële Dagblad 11 juli 2006
2 Bron: www.xbrl-nederland.nl
Met deze kennis heb ik onderzoek gedaan in hoeverre XBRL bekend is bij Nederlandse ondernemingen. In mijn onderzoek zijn AEX- en AMX–indexfondsen nader onderzocht. Het doel van het onderzoek is om meer inzicht te verschaffen over de implementatie van XBRL bij de genoemde fondsen. Tevens wordt onderzoek gedaan welke voor- en nadelen bedrijven denken te ondervinden als XBRL daadwerkelijk geïmplementeerd gaat worden. Ook wordt onderzocht in welke mate de ondernemingen bekend zijn met de Nederlandse taxonomie en de invoering van XBRL in landen buiten Nederland. De keuze uit de AEX- en AMX-indexfondsen is voortgekomen uit het feit dat uit het onderzoek van Ernst & Young uit 2004 naar voren kwam dat vooral de AEX- en AMX-fondsen bezig zijn met XBRL. Tevens ging mijn interesse vooral uit naar invoering van XBRL bij grote ondernemingen. Vaak zijn zij de “early adoptors” en volgen de kleinere fondsen de grote.
De onderzoeksresultaten zijn geanalyseerd met behulp van het software pakket SPSS 12.0 voor Windows.
Concluderend uit het bovenstaande volgt de volgende onderzoeksopdracht:
Inzicht verschaffen wat de status is bij AEX- en AMX –indexfondsen betreffende de invoering van XBRL.
1.2 Opbouw van het rapport
Uit de inleiding is naar voren gekomen waarom ik onderzoek doe naar de invoering van XBRL bij AEX- en AMX–
indexfondsen. In het volgende hoofdstuk wordt uiteengezet hoe het onderzoek is uitgevoerd. Tevens wordt de probleemstelling geformuleerd met de daarbij behorende deelvragen.
In hoofdstuk 3 wordt de onderzoeksmethode beschreven. Hoofdstuk 4 gaat in op de werking van XBRL en wordt er antwoord gegeven op de geformuleerde deelvragen, waarna in hoofdstuk 5 de uitkomsten van de enquête geanalyseerd worden. Hoofdstuk 6 geeft een samenvatting van het onderzoek weer met de belangrijkste conclusies. Ten slotte geeft hoofdstuk 7 reflectie op het onderzoek. Hiervoor heb ik de conclusies van het onderzoek voorgelegd aan enkele betrokkenen van XBRL Nederland en het Nederlandse Taxonomie project.
2. Opzet van het onderzoek
2.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt de opzet van het onderzoek toegelicht. De probleemstelling wordt geformuleerd bestaande uit de doelstelling en de vraagstelling. De deelvragen formuleer ik vanuit de doelstelling. Vervolgens bespreek ik het type onderzoek, de onderzoeksafbakening en de randvoorwaarden .
2.2 Probleemstelling
Volgens de Leeuw3 voldoet een goede probleemstelling aan de eisen van relevantie, onderzoekbaarheid en doelmatigheid. Tevens is de functie van de probleemstelling tweeledig, namelijk afstemming met de klant bereiken en dient het als interne sturing van het onderzoek.
De probleemstelling bestaat uit een doelstelling en een vraagstelling. De doelstelling legt vast voor wie het onderzoek wordt gedaan, wat er voor hen uitkomt en waarom dat voor hen van belang is. De vraagstelling formuleert de hoofdvraag die bij de doelstelling aansluit maar in voor onderzoek toegankelijke termen is geformuleerd.
De doelstelling luidt:
Inzicht verkrijgen in welke mate XBRL is ingevoerd bij AEX- en AMX-fondsen en hoeverre deze fondsen XBRL waarderen. Dit leidt uiteindelijk tot een conclusie of de fondsen klaar zijn voor een eventuele invoering van XBRL op 1 januari 2007.
Deze doelstelling leidt tot de volgende vraagstelling:
Wat is de status van de invoering van XBRL bij de AEX- en AMX-fondsen en zijn ze klaar voor de invoering van XBRL per 1 januari 2007?
Het woord “klaar” kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. In deze context heeft het woord “klaar”
de betekenis van, geschikt voor het gebruik. Met andere woorden de fondsen hebben alle systemen gereed om XBRL door te voeren.
2.3 Conceptueel model en deelvragen
Modellen zijn altijd afbeeldingen van systemen of klassen van systemen en zijn daarmee ook zelf systemen. Met andere woorden: een model is een systeem dat lijkt op (de relevante aspecten omvat van) een ander systeem (of klasse van systemen) dat je wilt bestuderen, besturen of ontwerpen.
In mijn onderzoek maak ik gebruik van een conceptueel model.
Het conceptuele model geeft de globale kijk weer die aan het onderzoek ten grondslag ligt. Het verwoordt het resultaat als een systeem van concepten waarin de essentiële aspecten van de conclusies en aanbevelingen in hun samenhang zijn samengebracht.
3 Leeuw, A.C.J. de: Bedrijfskundige Methodologie. Management van onderzoek. Assen, uitgeverij van Gorcum, 2001
2.3.1 Beschrijving model
Figuur 2.3: Conceptueel model
Het conceptueel model bestaat uit vier actoren, namelijk de informatiegebruikers (zoals de Kamer van Koophandel, de Belastingdienst en Bureau voor de Statistiek), de fondsen (AEX- en AMX-fondsen), de accountants en het Nederlandse Taxonomie Project, zie ook figuur 2.3. XBRL heeft invloed op de fondsen, accountants en informatiegebruikers. Het Nederlandse Taxonomie project stimuleert het gebruik van XBRL van buitenaf, maar kan het gebruik niet verplichten. Tussen de fondsen en accountants is sprake van een wisselwerking. De fondsen leveren gegevens aan de accountants. De accountants stellen aan de hand van deze gegevens rapportages op die uiteindelijk weer terecht komen bij de fondsen. De fondsen en accountants stellen deze rapportages (eventueel een gedeelte ervan) tot beschikking van de informatiegebruikers.
In dit onderzoek wordt de werking van XBRL tussen deze actoren onderzocht en in welke mate er behoefte bestaat tot de invoering en het gebruik van XBRL.
2.3.2 Deelvragen
Vanuit het conceptueel model en de doelstelling kunnen de volgende deelvragen worden gesteld:
1. Wat is XBRL?
2. Wat zijn de voordelen van XBRL?
3. Wat zijn de nadelen van XBRL?
4. Welke invloed heeft het Nederlandse Taxonomie project bij de invoering van XBRL?
5. Heeft XBRL een faciliterende functie voor IFRS-projecten?
6. Wat is de stand van zaken in het buitenland ten opzichte van Nederland?
7. Zijn de fondsen klaar voor de invoering van XBRL?
Fondsen
Informatiegebruikers
Accountants XBRL
Taxonomie Project
2.4 Het onderzoek
In deze paragraaf wordt het soort onderzoek behandeld, de afbakening besproken en de randvoorwaarden genoemd.
2.4.1 Soorten onderzoek
De twee belangrijkste soorten onderzoek zijn volgens de Leeuw het wetenschappelijk onderzoek en het praktijkonderzoek. Wetenschappelijk onderzoek wordt gedefinieerd als: ‘onderzoek dat bijdraagt aan het algemene bestand van kennis.’ Praktijkonderzoek is volgens de Leeuw: ‘ het product van het onderzoek zoals gegevens, inzichten, methoden, concepten (en andere kennisproducten) die bruikbaar zijn bij specifieke managementproblemen.’ Het grote verschil tussen beide is dat er bij wetenschappelijk onderzoek in het kennisreservoir wordt gekeken en daar met allerlei hulpmiddelen nieuwe kennis aan de werkelijkheid ontrokken wordt. Het resultaat wordt terug gevoerd naar het algemene kennisbestand. Bij praktijkonderzoek wordt er gekeken naar de werkelijkheid, er wordt een probleem waargenomen dat met behulp van het kennisbestand wordt opgelost. Uiteindelijk wordt de oplossing in de werkelijke situatie waarin het probleem werd geconstateerd, teruggevoerd (regulatieve cyclus).
De twee hoofdsoorten onderzoek kunnen weer worden verdeeld in de volgende typen:
1. Zuiver wetenschappelijk onderzoek;
2. Maatschappelijk relevant onderzoek;
3. Beleidsrelevant onderzoek;
4. Beleidsondersteunend onderzoek;
5. Probleemoplossend onderzoek.
In deze scriptie is er sprake van maatschappelijk relevant onderzoek. Volgens de Leeuw beoogt maatschappelijk relevant onderzoek, kennis op te leveren van algemene aard maar uitdrukkelijk betrekking hebbend op een maatschappelijk relevant verschijnsel nu of in de toekomst. Maatschappelijk relevant onderzoek kan immers ook zijn als het kennis over verschijnselen oplevert waarover niemand zich nog druk maakt, maar waarvan onderzoekers veronderstellen dat dat nog wel komt. De razendsnelle ontwikkeling van de informatietechnologie heeft niet alleen gevolgen voor de vormgeving van organisaties (in het bedrijfsleven, maar ook in de non-profit sector en de overheid) van veel ingrijpender aard dan soms wordt ervaren, maar biedt stellig ook nieuwe mogelijkheden voor die vormgeving. Ook nu worden in de praktijk problemen ervaren op dit gebied en is er een concrete kennisbehoefte. Onderzoekers kunnen echter menen dat hier nog een groot deel van de behoefte onder het oppervlak is verborgen, aldus de Leeuw.
XBRL kan bijdragen aan transparantheid en openheid en is tegenwoordig maatschappelijk verantwoord.
Onderzoek naar de status van de invoering van XBRL bij AEX- en AMX-fondsen is wat mij betreft een maatschappelijke kwestie. Analisten en beleggers zijn gebaat bij openheid en transparantheid van de cijfers.
Tevens zijn er bij dit onderzoek potentiële klanten aan te wijzen, zoals de ondernemingen, accountants, de Staat, uitvragende partijen, softwareleveranciers en intermediairs.
De andere typen onderzoek vallen af. Bij zuiver wetenschappelijk onderzoek is er geen contact met de klant. Bij beleidsondersteunend en probleemoplossend onderzoek is er concreet contact met de klant. Dit is niet het geval, er is namelijk sprake van enigermate van contact. Beleidsrelevant onderzoek valt af omdat dit onderzoek als het ware nog wat dichter bij de klant kruipt. Tevens moet het onderzoek naar AEX- en AMX-fondsen als benchmark voor andere ondernemingen worden beschouwd.
2.5 Onderzoeksafbakening
Het onderzoek is gericht op AEX- en AMX-fondsen. Andere fondsen zijn buiten beschouwing gelaten, daar uit eerder onderzoek van Ernst & Young uit 2004 is gebleken dat vooral AEX- en AMX-indexfondsen bezig zijn met XBRL. Alleen de ondernemingen uit deze fondsen zijn nu nog maar lid van het Nederlandse Taxonomie project.
Het onderzoek kan eventueel als benchmark fungeren voor andere fondsen zoals voor de Smallcap indexfondsen. Er wordt alleen onderzoek gedaan naar XBRL, andere vormen van publiceren worden in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten.
2.6 Randvoorwaarden
De randvoorwaarden van het onderzoek zijn:
• Men moet meewerken aan het onderzoek,
• Er moeten voldoende reacties op het onderzoek komen.
3. Methode van Onderzoek
3.1 Inleiding
In het vorige hoofdstuk is de opzet van het onderzoek naar voren gekomen. In dit hoofdstuk wordt besproken hoe het onderzoek tot stand is gekomen. Er wordt ingegaan hoe het onderzoek is uitgevoerd en waarom er voor deze onderzoeksmethode is gekozen. Paragraaf 3.2 gaat in op hoe de enquête is opgesteld, waarna in paragraaf 3.3 en 3.4 respectievelijk dieper op de soort vragen van de enquête wordt ingegaan en bij welke fondsen de enquête is uitgezet. Vervolgens worden in paragraaf 3.5 de beperkingen van het onderzoek besproken. Tevens geef ik een korte beschrijving van de onderzochte fondsen in paragraaf 3.6.
3.2 Enquêtes & Interviews
Interviews zijn er in verschillende soorten. De mate van gestructureerdheid kan variëren, er zijn namelijk open en gesloten interviews. Ook kan het interview individueel of per groep worden afgenomen.
Bij interviews kun je van minder mensen diepgaander dingen aan de weet komen dan in vergelijking met enquêtes. Het voordeel van de enquête is dat je relatief snel en veel informatie kunt binnenhalen. Tevens zijn enquêtes erg bruikbaar om vragen te stellen als: wat vindt men van, vragen over gebruik, etc.
De vragenlijst is opgesteld met medewerking van de heer Leijendekker van de Faculteit Accountancy &
Controlling. Er is geprobeerd om een zodanig duidelijk mogelijke vragenlijst op te stellen, die begrijpbaar is voor de respondenten. De vragenlijst bestaat voor het merendeel uit gesloten vragen. Er is gekozen voor gesloten vragen om het onderzoek te vereenvoudigen. Open vragen zijn wel informatiever, het nadeel is echter dat er te veel variatie ontstaat in de antwoorden. Het voordeel van gesloten vragen is dat je de informatie die je krijgt rekenkundig kunt onderzoeken.
3.3 De vragen
De vragen zijn opgesteld per onderwerp. Elke vraag is helder geformuleerd en opgesteld met de doelstelling in het achterhoofd. Op deze manier heb ik geprobeerd een zo’n goed mogelijke conclusie te kunnen geven op de onderzoeksvraag.
De vragen die over de feiten van XBRL gaan hebben als antwoordcategorie: ja, nee of weet niet. Tevens zijn er een aantal vragen waarin de mening van de respondent wordt gevraagd. Deze vierpuntsschaal is te verdelen in
‘helemaal mee een tot helemaal mee oneens. Ook is er de mogelijkheid gegeven om ‘weet niet’ in te vullen. Er is gekozen voor een vierpuntsschaal, om de geënquêteerde te prikkelen om over zijn mening na te denken. Een oneven schaal heeft als nadeel dat de geënquêteerde heel gemakkelijk een neutraal antwoord kan geven. Te veel van deze neutrale antwoorden bemoeilijken om tot een juiste conclusie over het onderzoek te komen.
Tevens zijn er nog een aantal open vragen gesteld, omdat er bij een aantal onderwerpen naar bedrijfsspecifieke kenmerken werden gevraagd.
De vragenlijst bestaat uit totaal 31 vragen en is bijgevoegd als bijlage 2.
3.4 Respondenten
De enquête is bij totaal 50 bedrijven uitgezet. De 50 bedrijven bestaan uit 25 AEX-fondsen en 25 AMX-fondsen.
Er is getracht om de enquête aan de juiste persoon te richten, echter was het zeer moeilijk om deze persoon vooraf te achterhalen. Daarom heb ik er voor gekozen om bij het ontbreken van een contactpersoon voor XBRL, de enquête aan de financiële afdeling van de onderneming te richten.
Ik heb de ondernemingen de mogelijkheid gegeven om de enquête anoniem in te laten vullen.
3.5 Beperkingen onderzoek
Een eerste beperking van mijn onderzoek is of de juiste personen de enquête hebben ingevuld. Ik heb al eerder aangegeven in het onderzoeksrapport dat het moeilijk was om de juiste persoon aan te schrijven. Dit heeft zeker invloed gehad om de onderzoeksresultaten. Een ander nadeel is dat de respondenten zelf weergeven in hoeverre ze bezig zijn met de implementatie van XBRL, deze gegevens zijn dus zeer subjectief.
Een tweede beperking is dat ik het onderzoek in de periode juni-augustus heb gehouden. Deze periode bleek achteraf erg ongunstig vanwege de vakantieperiode. Helaas kon ik mijn afstudeeronderzoek niet eerder plannen vanwege tentamenverplichtingen welke ik nog had.
Een derde beperking is het moeizame contact met de respondenten. Vaak duurde het erg lang dat er antwoord werd gegeven op bijvoorbeeld een e-mail. Nadat ik een herinnering had gestuurd of telefonisch contact opnam met de contactpersoon, kreeg ik uiteindelijk wel een reactie.
3.6 De fondsen
3.6.1 Inleiding
De Amsterdamse effectenbeurs wordt over het algemeen gezien als de oudste financiële handelsbeurs ter wereld. De belangrijkste graadmeters van deze beurs zijn de Amsterdamse Exchange Index (AEX) en de Amsterdamse Midkap Index (AMX).
In deze paragraaf beschrijf ik kort de twee indexen die in mijn onderzoek centraal staan. Er wordt ingegaan op het ontstaan en er wordt een beschrijving gegeven welke functie deze indexen hebben. 4
3.6.2 AEX-index
De AEX bestaat sinds 1983 en droeg toen nog de naam European Options Exchange (EOE). In 1994 is deze naam gewijzigd in de huidige naam. De AEX-index is de door Euronext N.V. berekende en onderhouden graatmeter van de lokale Nederlandse effectenmarkt. Euronext is de Europese beursorganisatie die effecten en derivatenmarkten onderhoudt in Amsterdam, Brussel, Lissabon en Parijs. De AEX geeft een gewogen gemiddelde weer van de aandelenkoersen van de grootste aandelen op de Amsterdamse effectenbeurs. Het wordt daarom ook gezien als de graadmeter. De AEX bevat de 25 grootste aandelenfondsen. Een fonds wordt geselecteerd op omzet en de verhandelbaarheid van het aandeel. De beurskoers telt mee in het gemiddelde al naargelang de grootte van het bedrijf. Acht van de 25 fondsen bepalen voor 75% het gewicht van de AEX.
Jaarlijks wordt op de eerste handelsdag in maart de samenstelling van de index samengesteld.
3.6.3 Midkap-index
In 1995 is de tweede index van de Amsterdamse effectenbeurs ontstaan, namelijk de Midkap-index (AMX). In de AMX (tevens door Euronext berekend en onderhouden) staan de fondsen van de 26-50 middelgrote ondernemingen. Net als in de AEX worden de fondsen geselecteerd op omzet en verhandelbaarheid van het aandeel. Onder andere de effectieve aandelenomzet in het voorgaande jaar van elk fonds in de index is mede bepalend of een fonds wordt opgenomen in de AMX-index. De weging van elk fonds kan nooit meer bedragen dan 15%. Ook deze index wordt jaarlijks op de eerste handelsdag van maart herwogen.
4 Bron: www.euronext.com
4. Theoretisch kader
4.1 Inleiding XBRL
De jaarrekening kan op verschillende manieren worden gepubliceerd. Hierbij denkt men vaak aan een papieren jaarrekening, een op een HTML gebaseerd document of een jaarrekening in PDF-formaat. Nadeel van jaarrekeningen in deze vorm is het feit dat er extra handelingen nodig zijn om de gegevens van deze documenten te verwerken. Om de gegevens te kunnen analyseren en te bewerken, moeten deze eerst handmatig worden ingevoerd.
In 1998 nam het Amerikaanse accountantsinstituut AICPA (American Institute of Certified Public Accountants) het initiatief om één bepaalde standaard te ontwikkelen om gegevens elektronisch te kunnen uitwisselen en direct door computers te laten verwerken. De werking van deze standaard wordt in paragraaf 4.2 uitgelegd. Paragraaf 4.3 gaat in op de beveiliging van deze standaard, waarna in paragraaf 4.4 en 4.5 de voor- en nadelen worden besproken. Vervolgens wordt in paragraaf 4.6, 4.7 en 4.8 het toezicht en het rapporteren in XBRL uitgelegd. In paragraaf 4.9 komt het Nederlandse Taxonomie project uitgebreid aan bod, gevolgd door het XBRL convenant in paragraaf 4.10. Ook schenk ik aandacht aan XBRL met betrekking tot IFRS, dit in paragraaf 4.11. Tenslotte sluit ik dit hoofdstuk af met de ontwikkelingen van XBRL in het buitenland (paragraaf 4.12 en 4.13).
4.2 Wat is XBRL?
XBRL (eXtensible Business Reporting Language) is een open standaard (specificatie), licentievrij, gebaseerd op XML-technologiën (eXtensible Markup Language), die organisaties in staat stelt om op een eenduidige en dynamische wijze, sneller dan voorheen, hun financiële gegevens op maat te presenteren en te verspreiden.5 Deze omschrijving van XBRL zal door een “niet-ITer” waarschijnlijk niet worden begrepen. Eenvoudiger gezegd is XBRL een open standaard voor het samenstellen en elektronisch uitwisselen van business rapportages en gegevens via het Internet.
XML is een standaard waarmee de structuur van documenten kan worden vastgesteld. Een document is hierbij een verzameling informatie die kan bestaan uit teksten, figuren, beelden en geluiden.
XBRL is ontwikkeld door een consortium van 150 organisaties die het best kunnen worden omschreven als de grootgebruikers van bedrijfsinformatie, toezichthouders, banken, accountants en professionele beleggers.
XBRL bestaat uit vijf hoofdlijnen, namelijk XBRL-specificatie, XBRL–schema’s, taxonomieën, instance documenten en stylesheets, zie ook schema 4.1.
4.2.1 XBRL-specificatie en –schema’s
De XBRL-standaard wordt door XBRL International vastgelegd in de XBRL-specificatie. Deze specificatie is de functionele beschrijving van de structuur van de XML-documenten die binnen XBRL worden gebruikt. Op basis hiervan zijn XBRL-schema’s ontwikkeld waarmee alle XML-documenten kunnen worden gevalideerd. Op deze manier kan elke organisatie een juiste structuur van het instance document en de zelf ontwikkelde taxonomie bepalen. De specificaties en schema’s doorlopen eerst een aantal stadia voordat ze op de website van XBRL worden gepubliceerd. Over het verloop van de publicatie zal ik in dit rapport geen verdere toelichting geven, daar deze publicatie niet relevant is voor mijn onderzoek.
5 Bron: Web Enabled Business Reporting, De invloed van XBRL op het verslaggevingproces. Ernst&Young 2004
Schema 4.1: de werking van XBRL. Bron: Waarom XBRL belangrijk is voor de accountants!, uitgave van NIVRA en XBRL Nederland.
4.2.2 Taxonomieën
De taxonomie wordt als het belangrijkste component van XBRL gezien. De taxonomie definieert alle elementen van waaruit een rapportage wordt opgebouwd. Tussen deze elementen bestaan vele relaties. Een voorbeeld kan zijn: voorraden>vlottende activa>activa>balans debet. De taxonomie legt de onderlinge relaties vast. Doordat de taxonomie validatie- en rekenregels kan bevatten, kan een XBRL document op vele aspecten worden gecontroleerd, zie nummer 1 in schema 4.1.
XBRL is geen inhoudelijke rapportagestandaard. Aangezien elke jurisdictie en industrie haar specifieke kenmerken heeft is het dus niet mogelijk om één wereldtaxonomie te maken. Er is dus een legio aan taxonomieën mogelijk. Elementen uit verschillende taxonomieën kunnen met de geboden XML functionaliteit worden verwerkt in één rapportage en in elke mogelijke vorm. Het XBRL-document kan dus qua uiterlijk en inhoud afhankelijk van het doel en de gebruiker worden aangepast.
Ten slotte kan een taxonomie worden ingedeeld in twee categorieën, namelijk de generieke en organisatiespecifieke taxonomie. De generieke taxonomie wordt gestuurd door de aanwezigheid van belangrijke accountantsstandaarden of worden opgelegd door een overheidsinstantie. Deze taxonomie kan normaal gesproken vrij worden gebruikt en is te vinden op Internet.
Een organisatiespecifieke taxonomie wordt door de onderneming zelf ontwikkeld. Eventueel kan hier de generieke taxonomie als basis voor worden gebruikt.
3 1
2
4.2.3 Instance documenten
Het instance document is de basis van het gehele business reporting proces. Dit document bevat een verzameling van financiële data die nodig is voor de verslaggeving. De financiële data worden in het document gepresenteerd volgens de XBRL-specificatie. Het instance document kan worden vergeleken met een kolommenbalans, waarbij de saldi van de grootboekrekeningen zijn opgenomen in de elementen, zie nummer 2 in schema 4.1.
Voor een nadere uitleg over het instance document verwijs ik u graag naar het boek van Ernst & Young6, omdat de werking van dit instance document vooral een technisch verhaal is en verder niet relevant is voor mijn onderzoek.
4.2.4 Stylesheets
Het instance document is niet ‘human readable’. Er dient een transformatie plaats te vinden. Met behulp van XSL (eXtensible Style Language) is het mogelijk om een stylesheet te ontwerpen, zodat de gegevens van het instancedocument getransformeerd kunnen worden naar een jaarrekening of andere financiële informatie in bijvoorbeeld HTML of PDF formaat. Ook is het mogelijk om met de stylesheets berekeningen uit te voeren, zie nummer 3 in schema 4.1.
4.3 Beveiliging
Bij de invoering van XBRL is het voor gebruikers van belang om te weten of de financiële informatie die is opgesteld daadwerkelijk van de opsteller afkomstig is. XBRL kan daarvoor elektronisch worden beveiligd. De taxonomie en de te gebruiken stylesheet kunnen worden beveiligd met een elektronische handtekening. Degene die de financiële informatie aanbiedt, voorziet deze van een elektronische handtekening. Indien de auditor zijn werkzaamheden heeft uitgevoerd, kan deze ook een elektronische handtekening toevoegen. De gebruiker kan via een certificatieserviceprovider de handtekeningen valideren en zodoende de identiteit van de opsteller vaststellen.
4.4 Voordelen van XBRL
Het gebruik van XBRL kent vele voordelen. Hieronder zijn de belangrijkste voordelen vermeld, waarvan de eerste drie in het onderzoek zijn getoetst en de overige twee voort zijn gekomen uit de literatuurstudie:
Efficiency: informatie voor belanghebbenden komt uit vele verschillende bronnen van de organisatie. Daar een organisatie vaak met meerdere systemen werkt, dient deze informatie eerst te worden verzameld, geconsolideerd en bewerkt. Daarna wordt deze informatie verwerkt in een spreadsheet. XBRL kan dit proces grotendeels automatiseren. Tevens besteden analisten, kapitaalverschaffers en toezichthouders veel tijd aan het verwerken van financiële data. Door invoering van XBRL kan een grote efficiencyslag worden gemaakt. Besluiten over mogelijke investeringen kunnen dan efficiënter worden genomen.
Beter, sneller en goedkoper uitwisselen van informatie: als vele partijen XBRL gaan gebruiken komen genoemde voordelen optimaal tot hun recht.
Eén open standaard: op dit moment staat de harmonisatie van de verslaggevinggrondslagen erg in de belangstelling. Voor de inhoud van de harmonisatie worden steeds meer de International Financial Reporting Standards (IFRS) gevolgd. Voor de vorm geldt een ander verhaal. Daar ontbreekt een technische standaard voor.
6 Bron: Ernst & Young, Webenabled Business Reporting. De invloed van XBRL op het verslaggevingproces, Kluwer 2004
Veel ondernemingen maken nog gebruik van HTML of PDF-bestanden. Daar informatie van deze bestanden niet geautomatiseerd verwerkt kan worden, biedt XBRL grote voordelen.
Minder ambiguïteit: alle gegevens worden taal- en conceptafhankelijk bewaard. Misverstanden die voortkomen uit taal- en boekhoudkundige verschillen tussen vestigingen in verschillende landen behoren door invoering van XBRL tot de verleden tijd.
Kostenbesparingen: gegevens in XBRL formaat kunnen afhankelijk van vraag of behoefte worden geselecteerd.
Dit brengt aanzienlijke kostenbesparingen met zich mee. Tevens kunnen ondernemingen gratis gebruik maken van XBRL, er hoeft dus niet betaald te worden voor een licentie.
4.5 Nadelen van XBRL
XBRL kent natuurlijk ook nadelen. De belangrijkste staan hieronder vermeldt en zijn tevens getoetst in het onderzoek:
Aanpassing huidige systemen: huidige systemen moeten worden aangepast en geschikt worden gemaakt voor XBRL. Hier zijn natuurlijk automatiseringskosten en tijd mee gemoeid. Voordeel is wel dat deze kosten in de toekomst worden terug verdiend door efficiencyvoordelen.
Onvoldoende acceptatie: ondanks het Nederlandse Taxonomie Project, waarin de ministeries van Justitie en Financiën, het CBS en de Belastingdienst participeren, zijn nog maar weinig Nederlandse ondernemingen bekend met XBRL volgens onderzoek dat Ernst & Young in 2004 heeft uitgevoerd. Eind 2005 heeft hetzelfde onderzoek plaatsgevonden en kwam er naar voren dat er duidelijk meer ondernemingen bekend waren met de term XBRL.
Echter bevonden de meeste ondernemingen zich nog in de verkenningsfase en waren ze niet altijd op de hoogte van de mogelijke voordelen. De acceptatie en bewustzijn hebben nog enige tijd nodig.
Taxonomie laat klaar: de Nederlandse Taxonomie is op 9 juni 2006 gepresenteerd. Voor ondernemingen is dit aan de late kant. Voor het gebruik dienen systemen te worden aangepast en getest. De datum 1 januari 2007 komt dus snel dichterbij om alles getest te hebben.
4.6 XBRL en toezicht
De laatste jaren is duidelijk geworden dat de Nederlandse maatschappij veel waarde hecht aan toezicht.
Anderzijds wil dezelfde maatschappij dat de steeds hoger wordende administratieve lasten worden teruggebracht.
XBRL is hier dan ook een goed middel voor. XBRL legt rapportagevoorschriften eenduidig vast, geeft de mogelijkheid op snellere wijze en met een hogere frequentie en kwaliteit en met meer detail rapportages vast te leggen. Tevens sluit dit alles nog aan bij de nieuwe voorschriften voor rapportages. Hierbij valt te denken aan IFRS. Door gebruik te maken van XBRL en IFRS kan er meer transparantie worden gecreëerd, dit wordt bereikt door aan de voorwaarden van open standaarden en semantiek te voldoen. Op deze manier kan XBRL een faciliterende functie hebben voor IFRS, echter andersom is het ook mogelijk dat door gebruik te maken van XBRL, IFRS makkelijker kan worden ingevoerd.
XBRL helpt op deze manier de kosten van het administratieve proces te verlagen.
4.7 XBRL en extern rapporteren
Belanghebbenden en de overheid creëren een toenemende vraag naar bedrijfsrapportages, organisaties springen daar op in door de frequentie en de details van deze rapportages te verbeteren. Het doel hiervan is om de transparantie te vergroten. Deze transparantie leidt weer dat het inzicht voor belanghebbenden toeneemt, hier is ook steeds meer behoefte aan. Voorbeeld van het inzicht is; hoe snel groeit de omzet van het bedrijf of hoe presteert het bedrijf in vergelijking met zijn concurrenten. Deze vragen zijn door het automatiseren van de gegevens veel sneller te beantwoorden. Belanghebbenden kunnen op deze manier beter en sneller een keuze maken in welke ondernemingen ze bijvoorbeeld gaan investeren.
Deze ontwikkelingen leiden tot automatisering en versnelling van het rapportageproces om eenduidige en tijdige rapportages te kunnen leveren. XBRL vormt hiervoor een goede basis. In één handeling kan aan meer rapportageverplichtingen worden voldaan. Tevens leidt dit tot de eerder genoemde efficiencyvoordelen.
Voor de accountant heeft XBRL verregaande consequenties. Werkwijzen van accountants zullen veranderen, van de accountant zal worden verwacht dat hij uitspraken zal moeten doen over de kwaliteit van in elektronische verantwoordingen opgenomen gegevens of het rapportage proces.
4.8 XBRL en intern rapporteren
Naast belanghebbenden en overheid stellen ook bestuurders en commissarissen hogere eisen aan de verslaglegging binnen hun organisaties. Informatie moet sneller en efficiënter vergaard worden, management informatie moet actueler zijn, betrouwbaarheid van gegevens moet omhoog. Op dit moment komen documenten nog vaak voor uit een ondoorzichtig proces, waarin veel tabellen en spreadsheets worden gebruikt. Door de interne rapportagerichtlijnen vast te leggen in een taxonomie, kan het hele interne rapportagesysteem worden geautomatiseerd. Eventuele toekomstige aanpassingen zijn gemakkelijk te verwerken. Ook is een groot efficiencyvoordeel te behalen als intern en extern dezelfde techniek wordt gebruikt. XBRL biedt voor intern gebruik dus ook vele voordelen.
4.9 Het Nederlandse Taxonomie project
De Nederlandse overheid wil de administratieve lasten van het bedrijfsleven verlagen met 25%. Het ministerie van Financiën en Justitie hebben samen het Nederlandse Taxonomie Project opgestart om het voor ondernemers makkelijker te maken om hun financiële gegevens aan te leveren bij de Belastingdienst, Kamer van Koophandel en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Tevens wordt nauw samengewerkt met ondernemers- en accountantsorganisaties, Raad voor de jaarverslaggeving en de Belastingdienst.
Volgens onderzoek uit 2002 zijn de Nederlandse ondernemers per jaar 16,4 miljard euro aan administratieve lasten kwijt. Het opstellen van de jaarrekening neemt 1,5 miljard euro van deze lasten in. Het Nederlandse Taxonomie Project (NTP) wil deze lasten met 350 miljoen euro verlagen. Het Nederlandse Taxonomie project heeft in april hiervoor de Nationale Innovatieprijs ontvangen voor projecten in de publieke sector.7
De eerste versie van de Nederlandse Taxonomie kent drie takken, namelijk jaarrekening, belastingen en statistieken. De taxonomie van deze drie takken kan met behulp van software zo worden opgesteld, dat heel snel en gemakkelijk de rapportage naar de betreffende instantie kan worden gestuurd.
De ondernemer is niet verplicht om de Nederlandse Taxonomie te gaan gebruiken, echter door de eerder genoemde voordelen is het wel verstandig om er gebruik van te maken. Indien de ondernemer kiest voor het gebruik van de Nederlandse Taxonomie, zal hij de posten uit zijn boekhouding aan de elementen van de Nederlandse Taxonomie koppelen. Met één druk op de knop kan hij de gewenste rapportage opstellen.
7 Bron: www.xbrl-ntp.nl
Tevens veronderstelt Mark de Haas8 dat het mogelijk is om in de taxonomie reken- en validatieregels vast te leggen. Door de combinatie rekenregels en XML-technieken te gebruiken, kan het XBRL document al bij de bron op een groot aantal aspecten controleren. Rapportages kunnen op deze manier ook worden gecontroleerd op juistheid en volledigheid. Hiermee kan dus een efficiencyslag worden gemaakt.
Accountancy nieuws heeft in september 2006 een debat over XBRL georganiseerd. Hierin kwam duidelijk naar voren dat het Nederlandse Taxonomie project erg belangrijk is. Volgens de deelnemers aan het debat is de overheid erin geslaagd in het taxonomieproject alle neuzen in de wereld van de financiële rapportage dezelfde kant op te krijgen. Daardoor is de informatie in rapporten eenduidig en relatief makkelijk uitwisselbaar9.
4.9.1 Voordelen gebruik Nederlandse Taxonomie
Naast de genoemde efficiëntieslag, zijn er nog enkele andere voordelen die het NTP met zich meebrengt.
Hieronder vindt u een opsomming:
• Eenduidig gegevensmodel;
• Taxonomie is gezaghebbend;
• Zowel intern als extern bruikbaar;
• Kwaliteit in de gegevens neemt toe door controle mogelijkheden in de taxonomie;
• Taxonomie kan worden uitgebreid met toelichtingen in meerdere talen.
4.9.2 Taxonomie gereed
De eerste testversie van de Nederlandse Taxonomie is gerealiseerd in de zomer van 2005. Deze versie is uitvoerig getest. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een definitieve versie.
De definitieve versie 1.0 is op 9 juni 2006 gepresenteerd en is gereed voor de uitvraaggegevens van 2005.
4.10 Convenant XBRL
Op 9 juni hebben overheid en bedrijfsleven een belangrijke stap gezet om op korte termijn te komen tot administratieve lastenverlichting voor bedrijven. Op deze dag is namelijk het convenant ondertekend waarin afspraken zijn gemaakt over het gebruik en beheer van de Nederlandse taxonomie en de benodigde infrastructuur tussen de overheid en het bedrijfsleven. Het convenant is ondertekend door verschillende partijen, namelijk de vertegenwoordiger van de Staat der Nederlanden, oftewel de Staat, uitvragende partijen, zoals KvK (Kamer van Koophandel), CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek), Intermediairs, Softwareleveranciers, Beroeps- en serviceorganisaties en Ondernemingsorganisaties. Voor een uitgebreide lijst van de convenantpartijen, verwijs ik u naar bijlage 1.
Het convenant dat op 9 juni is ondertekend bestaat uit 18 artikelen. Deze artikelen zijn onderverdeeld in een aantal categorieën, zoals begrippen (artikel 1), gezamenlijke verplichtingen (artikel 2-4), verplichtingen van de Staat en uitvragende partijen (artikel 5-8), verplichtingen van intermediairs, softwareleveranciers, beroeps- en ondernemingsorganisaties (artikel 9-11), overige bepalingen (artikel 12-18). De belangrijkste artikelen zal ik hieronder nader toelichten.
8 Bron: Haas, M. de: Stroomlijning van de financiële rapportage keten met XBRL, www.de-haas.nl, 2002
9 Bron: Kloeze, J.: Accountants kunnen XBRL niet meer ontkennen, In: Accountancynieuws, vol 18 (2006), pp. 12-15
Artikel 2-4: Gezamenlijke verplichtingen
Door de gezamenlijke inspanningen van de Staat, uitvragende partijen, intermediairs en softwareleveranciers wordt door de Nederlandse taxonomie te gebruiken getracht om de administratieve lastenverlichting voor ondernemers te realiseren. Het doel is om het verzamelen, vaststellen en uitwisselen van financiële verantwoordingsinformatie die betrekking heeft op de jaarrekening, fiscale aangiftes en statistiekopgaven te vereenvoudigen. Tevens moet door nauw samen te werken de doelstellingen van het convenant worden gerealiseerd.
Artikel 5-8: Verplichtingen van de Staat en uitvragende partijen
De Staat is verplicht om de taxonomie te onderhouden en te beheren, in de praktijk wordt dit gedaan door de Gemeenschappelijke Beheer Organisatie (GBO.Overheid). De uitvragende partijen dienen ervoor te zorgen dat zij hun computersystemen tijdig gereed maken voor de XBRL-gegevensstromen. Ook dienen zij het gebruik te blijven ondersteunen, zodat de gegevensuitwisseling vanaf 1 januari 2007 blijvend mogelijk wordt.
Artikel 9-11: Verplichtingen overige mediairs, softwareleveranciers, beroeps- en ondernemingsorganisaties De intermediairs moeten ervoor zorgen dat uiterlijk in december 2006 een specifieke infrastructuur gerealiseerd is om zodoende XBRL-gegevensstromen te kunnen faciliteren en waardediensten aan hun klanten te kunnen leveren. Dit hele proces dient zo ingericht te worden dat vanaf 1 januari 2007 de uitwisseling via XBRL operationeel is.
Tevens dienen de intermediairs de gerealiseerde efficiencyvoordelen door het toepassen van XBRL-taxonomie en het gebruik van de procesinfrastructuur vanaf 1 januari 2007 zoveel mogelijk door te geven aan de ondernemers.
De beroeps- en serviceorganisaties en ondernemingsorganisaties hebben als doel om de mogelijkheid van het gebruik van de Nederlandse XBRL-taxonomie en processtructuur alsmede de daarmee beoogde efficiencyvoordelen onder de aandacht van hun leden te brengen. Dit moet leiden tot een grootschalig gebruik van de Nederlandse taxonomie en een bevordering van het gebruik door haar leden.
Artikel 12-18: Overige bepalingen
Het convenant is gesloten voor de duur van vijf jaren. Gedurende de looptijd van het convenant worden jaarlijks de gerealiseerde efficiencyoordelen gemonitored. In 2007 zal daarvoor door de Staat een nulmeting worden verricht.
Om de participering van alle partijen te bevorderen, is er de mogelijkheid gedurende de looptijd van het convenant als partij toe te treden. Daartoe dient de toetreding wel aan alle zittende partijen te worden bevestigd.10
4.11 XBRL en IFRS
IFRS (International Financial Reporting Standards) is een feit in Europa. Een combinatie van XBRL en IFRS levert op een aantal punten synergie op. XBRL biedt de mogelijkheid om contextueel informatie op te slaan als onderdeel van de financiële rapportage. De gegevens van de opstellers en hun latere wijzigingen kunnen op deze manier op een later tijdstip worden achterhaald. Bij de huidige systemen is dit nog niet het geval. Het voordeel van het achterhalen van gegevens is dat de transparantie beter wordt.
IFRS werkt met digitale financiële bedrijfsprocessen voor de externe communicatie. Met behulp van XBRL kunnen op deze manier ook interne financiële bedrijfsprocessen worden gedigitaliseerd. Hierdoor wordt de kans op het aantal fouten in de gehele rapportage kleiner en wordt het rapportageproces goedkoper en efficiënter.
10 Bron: Convenant van samenwerking tussen overheid en markt over gebruik van de Nederlandse Taxonomie, juni 2006
Tevens verwacht men op lange termijn dat de combinatie XBRL – IFRS een positief effect op benchmarking heeft.
De vorm en inhoud van periodieke rapportages wordt namelijk gestandaardiseerd. Door gebruik te maken van XBRL, is de vergelijking van vergelijkbare IFRS-rapportages van bedrijven gemakkelijk te automatiseren. Een groot pluspunt, omdat de traditionele manier van benchmarken vaak door duurbetaalde bureaus wordt gedaan.
Tevens heeft een dergelijk onderzoek enige tijd nodig, waardoor de resultaten vaak niet meer actueel zijn.11
4.12 XBRL buiten Nederland
Buiten Nederland wordt ook druk gewerkt aan de implementatie van XBRL. Zo accepteert de Amerikaanse beurswaakhond SEC sinds maart 2005 rapportages die zijn opgesteld op basis van XBRL. De SEC heeft nog geen uitspraken gedaan over een toekomstige verplichting. Op 27 september heeft de SEC een persbericht gepubliceerd, waarin XBRL goed in de schijnwerpers wordt geplaatst. De SEC heeft drie contracten getekend ter waarde van $54 miljoen dollar om het aangifte systeem ‘EDGAR’ te renoveren, om interactieve data te accommoderen, om de ontwikkeling van een nieuwe set Amerikaanse XBRL taxonomieën te financieren en om de ontwikkeling van nieuwe en betere implementatietools te ondersteunen. Van de $54 miljoen dollar gaat $5,5 miljoen dollar naar het ontwikkelen van een nieuwe set Amerikaanse XBRL taxonomieën12.
Uit het artikel “De flexibele economie en zijn vijanden”13 blijkt dat de grote Amerikaanse bedrijven nog niet enthousiast op XBRL reageren. Er zijn nog maar slechts zeventien bedrijven, veelal technologie ondernemingen die in XBRL rapporteren. Veel bedrijven hebben de mening dat XBRL leidt tot meer beperkende accounting regels. Dit leidt op den duur tot verstoring van de economische realiteit.
In Duitsland verloopt de implementatie op dit moment stroef. De oorzaak hiervan ligt bij de banken. Ze vinden XBRL zeer interessant, maar de prioriteit ligt op dit moment bij andere projecten.
In Spanje is op dit moment het tegenovergestelde gaande. De centrale bank nam het voortouw, de commerciële banken volgden.
In 2004 is vzw (Vereniging Zonder Winstoogmerk) XBRL België ontstaan om het gebruik van XBRL te bevorderen als instrument om de uitwisseling van financiële informatie te standaardiseren en te optimaliseren. Het is de bedoeling dat vanaf 1 april 2007 jaarrekeningen bij de Belgische Centrale Bank alleen nog maar in XBRL-formaat kunnen worden aangeleverd.
De Britse regering heeft een voorstel gedaan om XBRL verplicht te stellen voor de belastingaangifte van ondernemingen vanaf maart 2010.
4.13 Nederland versus buitenland
De Nederlandse innovatieve aanpak om lastenverlichting voor het bedrijfsleven te generen wordt internationaal met veel interesse gevolgd. Australië, Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten zijn op dit moment bezig om het Nederlandse voorbeeld (het Nederlandse Taxonomie Project) te volgen. Ook tonen landen uit de Europese Unie en Japan veel interesse in de Nederlandse aanpak.
11 Bron: XBRL en IFRS, teveel van het goede? Uit: Banking & Finance 2006
12 Bron: SEC to Rebuild Public Disclosure System to Make It ‘Interactive’, www.sec.gov
13 Bron: www.lizatec.nl
5. Analyse
5.1 Inleiding
In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek beschreven.
5.2 Respondenten
Zoals eerder beschreven heb ik de enquêtes uitgezet bij 25 AEX-fondsen en 25-AMX fondsen. Totaal heb ik dus 50 ondernemingen aangeschreven. Ondertussen bleek dat 1 fonds sinds 24 mei 2006 geen AEX fonds meer is.
Uiteindelijk blijven er dus 49 ondernemingen over waar onderzoek naar is verricht.
De respons was relatief laag. Ik heb uiteindelijk twintig reacties ontvangen, dit komt neer op een percentage van 41%. Van deze twintig reacties gaf de helft van de ondernemingen aan nog niet bezig te zijn met XBRL en wilden daarom geen enquête invullen. Daar dit zeker wel relevant is, heb ik deze groep wel meegenomen in mijn onderzoek. Van de overige tien ondernemingen heb ik wel een ingevulde enquête terug gekregen. Eén van deze enquêtes was niet representatief genoeg voor het onderzoek, daar de enquête niet door de juiste persoon was ingevuld en is weggelaten uit de resultaten. Dit resulteert dus in negen reacties van 49 ondernemingen, dit komt neer op een percentage van ruim 18%.
Ik wil nog wel een kanttekening plaatsen over de respons. Van de 49 fondsen wilden twee ondernemingen niet meedoen vanwege het gebrek aan tijd (4%), van vijf ondernemingen heb ik geen enkele reactie mogen ontvangen (10%), 22 ondernemingen wilden niet meedoen vanwege onderzoek door een student of andere reden (45%), zie ook tabel 5.1.
Tabel 5.1: Aantal reacties gespecificeerd:
Respons Aantal reacties Percentage reacties
Deelgenomen aan onderzoek
Niet deelgenomen, reden niet bezig met XBRL Niet deelgenomen, reden tijdgebrek
Niet deelgenomen, reden studentonderzoek Geen reactie ontvangen
Uit onderzoek weggelaten
9 10 2 22 5 1
19 20 4 45 10 2
Totaal 49 100
5.3 Bekendheid XBRL
Bij de eerste vraag van de enquête werd meteen gemeten in hoeverre de respondenten op de hoogte waren van de term XBRL. Alle respondenten waren bekend met de term XBRL. Vijf van hen wisten exact wat de term inhoudt, vier van hen waren ongeveer op hoogte van de betekenis.
5.4 Voor- en nadelen XBRL
Uit de enquête is gebleken dat tussen de onderzochte ondernemingen grote verschillen zitten in de voordelen die zij in XBRL zien. Er wordt geen eenduidig antwoord gegeven wat nu het grootste voordeel is. Bij drie van de acht voordelen (snelheid, efficiency en eenmalige invoer) is het aantal ‘mee eens’ en ‘mee oneens’ antwoorden zelfs aan elkaar gelijk. Blijkbaar lopen de meningen over standaardisatie, snelheid, efficiency en het voordeel van eenmalige invoer sterk uiteen. Opvallend is dat bij het voordeel van beheersbaarheid maar één respondent heeft
ingevuld hier ‘mee eens’ te zijn, terwijl bij de andere voordelen altijd meer respondenten hebben aangegeven het met het voordeel eens te zijn. Vier respondenten waren het hier ‘mee oneens’ en vier van hen wisten het niet.
De reden van deze uitzondering kan zijn dat het hier een softwarebedrijf betreft, die tevens het convenant heeft ondertekend en dus erg goed op de hoogte is van XBRL. De voordelen ‘standaardisatie’ en ‘uniformiteit’ komen uit mijn onderzoek naar voren als belangrijkste voordelen, terwijl ‘eenvoud’ en ‘beheersbaarheid’ door de meerderheid niet als een groot voordeel wordt gezien. Tevens blijkt dat er onder de respondenten de mening bestaat dat het bij XBRL aan eenvoud ontbreekt. Vier respondenten zijn het met de stelling ‘oneens’. Twee respondenten zijn het met de stelling ‘eens’, zie ook tabel 5.2.
Tabel 5.2: Overzicht van reacties op voordelen van XBRL
Voordeel Mee eens Mee oneens Weet niet
Standaardisatie 4 2 3
Snelheid 3 3 3
Uniformiteit 4 2 3
Efficiency 3 3 3
Toegankelijkheid 2 3 4
Eenvoud 2 4 3
Beheersbaarheid 1 4 4
Eenmalige invoer 3 3 3
Bij bovenstaande analyse zijn alle ondernemingen bij elkaar gevoegd en geanalyseerd. Als je de ondernemingen naast elkaar legt, ontstaat er een totaal ander beeld, zie ook onderstaande tabel 5.3.
Tabel 5.3: Overzicht voordelen verdeeld naar type fonds en sector
Type fonds Sector Met aantal voordelen eens Met aantal voordelen oneens Aantal ‘weet niet’
AEX Chemie 3 5 0
AEX Media 4 3 1
AEX Constructie 0 8 0
AEX Voeding 0 0 8
AMX Bouw 6 1 1
AMX Technologie 0 0 8
AMX Bouw 0 0 8
AMX Voeding 1 7 0
AMX Software 8 0 0
Uit deze tabel komt een sterk beeld naar voren over hoe de respondenten over de voordelen denken. Van de negen bedrijven hebben drie respondenten geen mening (34%). Twee respondenten zijn het grotendeels eens met de voordelen (22%), betreffende één onderneming uit de bouwsector en één uit de softwaresector. Twee respondenten zijn het grotendeels oneens met de voordelen, betreffende één onderneming uit de constructiesector en één onderneming uit de voedingsector.
Nadelen
Bij de nadelen is een geheel andere uitkomst waarneembaar. Er is een duidelijke lijn te zien in de antwoorden.
Met vijf van de zeven nadelen zijn de respondenten het merendeels eens. Als grootste nadelen komen naar voren de aanpassing van het huidige systeem (55% mee eens, 11% mee oneens, 34% weet niet), extra kosten en tijd (66% mee eens, 34% weet niet) en de onvoldoende acceptatie op dit moment (55% mee eens, 11% mee oneens, 34% weet niet). ‘Korte termijn focus’ en ‘onvoldoende informatie’ worden niet als een echt nadeel beschouwd (12% is het eens met het nadeel, 44% is het oneens en 44% weet het niet), zie ook tabel 5.4.
Tabel 5.4: overzicht van reacties op nadelen van XBRL
Nadeel Mee eens Mee oneens Weet niet
Aanpassing huidig systeem 5 1 3
Kosten en tijd 6 0 3
Onvoldoende acceptatie 5 1 3
Korte termijn focus 1 4 4
Onvoldoende informatie 1 4 4
Standaarden niet volledig bekend 4 1 4
Taxonomie onbekend 4 1 4
Tevens heb ik evenals bij de voordelen een tabel met nadelen (5.5) opgesteld met de uitkomsten per fonds.
Hieruit blijkt dat de vijf ondernemingen het met het merendeel van de nadelen eens is (67%). Opvallend is ook hier weer dat drie bedrijven geen mening omtrent de nadelen van XBRL heeft (33%). Eén van de respondenten merkte als een ander belangrijk nadeel op dat XBRL niet beantwoord aan een bestaande behoefte.
Tabel 5.5: Overzicht nadelen verdeeld naar type fonds en sector
Type fonds Sector Met aantal nadelen eens Met aantal nadelen oneens Aantal ‘weet niet’
AEX Chemie 4 3 0
AEX Media 4 3 0
AEX Constructie 7 0 0
AEX Voeding 0 0 7
AMX Bouw 4 3 0
AMX Technologie 0 0 7
AMX Bouw 0 0 7
AMX Voeding 3 0 4
AMX Software 4 3 0
5.5 Onderzoek naar de invoering
Informatiebehoeften onderzoekUit de enquête komt naar voren dat ondernemingen nog niet druk bezig zijn met XBRL. Van de negen ondernemingen geeft maar slechts één respondent aan dat er een intern onderzoek is uitgevoerd naar de invoering van XBRL (11%). De respondenten van de overige acht ondernemingen gaven aan geen enkel onderzoek te hebben uitgevoerd.
Nu is gebleken dat de ondernemingen geen onderzoek naar de behoefte van invoering van XBRL hebben gedaan, zal ik analyseren in hoeverre kennis over XBRL aanwezig is om XBRL in te voeren.
Twee respondenten geven aan over onvoldoende kennis te beschikken om XBRL in te voeren (22%), zes van hun zeggen dit niet te weten (67%) en slechts één respondent zegt dat een bestaande afdeling dit gaat
verzorgen. Kennis kan natuurlijk ook worden ingekocht. Volgens de respondenten is dit niet eenvoudig. Twee ondernemingen vinden kennis makkelijk in te kopen, drie vinden dit moeilijk en de overige vier weten dit niet.
5.5.1 Invoering door externe partijen
Nu blijkt dat er intern weinig kennis en informatie over is, heb ik de respondenten de vraag gesteld welke externe partijen eventueel XBRL kunnen doorvoeren in de onderneming. Een overzicht van de respons is weergeven in tabel 5.6.
Tabel 5.6: Externe partijen die men denkt nodig te hebben voor de invoering van XBRL
Externe partij Mee eens Mee oneens Weet niet
Accountant 3 3 3
Service provider 5 1 3
Software leverancier 4 2 3
Totaal 12 6 9
Volgens de respondenten zijn de belangrijkste externen de service provider (zoals de beheerder van een website) en de softwareleverancier. Opvallend is dat drie ondernemingen denken dat een accountant noodzakelijk is en drie ondernemingen denken deze niet nodig te hebben. Ik vind dit resultaat erg bijzonder, vanwege het feit dat de grootste accountantskantoren (ook wel big four genoemd) vanaf het begin betrokken zijn geweest bij het internationale consortium dat XBRL ontwikkelt. Tevens doen ze alle vier mee met het Nederlandse taxonomie project.
In de bijlage kunt u een uitgebreidere tabel vinden met de gegeven antwoorden (zie bijlage 3).
Bij de invoering van XBRL verwachten bedrijven eigenlijk weinig problemen. In tabel 5.7 staat weergegeven welke problemen de respondenten verwachten. Als belangrijkste probleem komt tijdgebrek duidelijk naar voren.
Vier van de negen bedrijven (44%) verwacht met dit probleem te maken te krijgen, slechts één respondent denkt van niet (11%). Volgens de respondenten zullen er zich geen financiële problemen voordoen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de gratis verkrijgbare taxonomie. Het huidige systeem dient wel te worden aangepast voor de invoering van XBRL, waar kosten mee zijn gemoeid. Het resultaat is in dit perspectief wel opvallend. Voor het overzicht van de overige problemen verwijs ik u naar onderstaande tabel (5.7).
Tabel 5.7: Overzicht van mogelijke problemen bij de invoering van XBRL
Problemen bij de invoering Mee eens Mee oneens Weet niet
Tijdgebrek 4 1 4
Financiële problemen 1 5 3
Technische problemen 1 3 5
ERP pakketten moeilijk aan te passen 2 3 4
De ondernemingen die voornemens zijn om XBRL volgend jaar in te voeren verwachten weinig problemen. Eén respondent verwacht zelfs helemaal geen problemen.
In de volgende paragraaf wordt in deze analyse dieper op de invoering ingegaan.
5.6 Invoering van XBRL
Uit het onderzoek is gebleken dat bij nog geen enkele onderneming XBRL is geïmplementeerd. Echter er zijn wel ondernemingen die in 2007 van plan zijn te starten. Hieronder een opsomming over de implementatie:
• Vijf ondernemingen zijn voornemens om in 2007 te starten met de implementatie van XBRL;
• Twee ondernemingen zijn nog niet bezig met het concreet implementeren van XBRL;
• Twee ondernemingen weten niet wanneer zijn met de implementatie gaan starten.
Van de vijf ondernemingen behoren er twee tot het AEX-fonds (sector chemie & informatie/uitgeverij) en drie tot het AMX-fonds (sector voeding, bouw & software).
Geen van de negen ondernemingen zegt XBRL te hebben ingevoerd of ermee bezig te zijn. Redenen die zij hiervoor aandragen zijn:
• Gebrek aan ervaring en onzekerheden omtrent de verdere ontwikkeling (twee respondenten);
• Onzekerheid en onduidelijkheid over verdere ontwikkeling (één respondent);
• Onduidelijkheid of er echt behoefte bestaat aan informatie o.b.v. XBRL (één respondent);
• Lagere prioriteit dan andere projecten, waaronder implementatie van IFRS (twee respondenten);
• Urgentie ontbreekt, er is nog geen drang van buitenaf (twee respondenten).
Voor één respondent was het onbekend waarom er nog geen XBRL is ingevoerd. Het blijkt dus dat XBRL bij de onderzochte ondernemingen nog een zeer lage prioriteit heeft. Vooral onzekerheden in de verdere ontwikkelingen van XBRL en het ontbreken van de verplichting weerhoudt de ondernemingen ervan om XBRL te implementeren.
De respondenten gaven aan dat de implementatie van IFRS nog altijd het belangrijkste item van dit moment is.
Tabaksblat staat op twee, gevolgd door XBRL.
Acht van de negen respondenten gaven allemaal deze zelfde rangschikking, slechts één respondent vulde in dat Tabaksblat het belangrijkst is.
De Raad van Commissarissen (RvC) besteedt ook nog geen aandacht aan XBRL. Vijf respondenten geven aan dat XBRL op dit moment absoluut nog geen issue is voor de RvC. Tevens wordt door één respondent ook aangegeven dat XBRL ook nog niet op de agenda van de Raad van Bestuur staat. De overige respondenten geven aan dat ze niet weten welke positie de RvC op dit moment inneemt.
Opvallend is wel dat enkele respondenten antwoorden dat hun systemen al wel voorbereid zijn op XBRL. Twee respondenten veronderstellen dat hun systemen tussen de 0% en 25% zijn voorbereid zijn. Eén respondent meent dat hun systemen tussen de 25% en 50% zijn voorbereid en één respondent bevestigd dat hun systemen voor 75% tot 100% zijn voorbereid. Bij twee ondernemingen zijn de systemen niet voorbereid en drie respondenten hebben geen idee of hun systemen al voorbereid zijn om XBRL in te kunnen voeren. In onderstaande tabel (5.8) staat duidelijk weergegeven in hoeverre de systemen zijn voorbereid.
Tabel 5.8: Overzicht voorbereiding van systemen op XBRL
0-25% 25-50% 50-75% 75-100% Niet voorbereid Weet niet
2 1 0 1 2 3
Van de vijf ondernemingen die van plan zijn om in 2007 met de implementatie van XBRL te starten hebben drie van hen de systemen al voorbereid, één respondent meldt dat hun systemen nog niet zijn aangepast en één respondent weet dit niet.
Opvallend is dat ze bij één fonds nog niet bezig zijn met het implementeren van XBRL en ook nog niet van plan zijn dit te gaan verwezenlijken, maar dat hun systemen al wel tussen de 0% en 25% zijn voorbereid op XBRL!
Ook heb ik onderzocht of de ondernemingen XBRL per 1 januari 2007 zouden kunnen doorvoeren ongeacht of het verplicht zal worden of niet. Ondanks dat de respondenten hebben aangegeven dat hun systemen al redelijk zijn voorbereid, antwoorden vijf ondernemingen XBRL niet meteen door te kunnen voeren. De overige respondenten konden hierop geen antwoord geven. Mijns inziens zullen er dan ook weinig ondernemingen zijn die per 1 januari hun gegevens in XBRL aanleveren aan de Kamer van Koophandel, Bureau voor de Statistiek en de Belastingdienst.
Uit het onderzoek blijkt ook dat de ondernemingen zelf geen onderzoek zouden hebben gedaan indien de Nederlandse Overheid dit ook achterwege had gelaten. Een ruime meerderheid bevestigt dit (66%).
Kosten
Een belangrijke reden om XBRL te implementeren is om de administratieve kosten te laten dalen. Daarom zijn vanuit verschillende ministeries verschillende initiatieven gestart om dit te gaan realiseren, zie ook hoofdstuk 4, paragraaf 9. Met het opstarten van het Nederlandse Taxonomie project, moet zoals ik eerder heb beschreven de lasten met 350 miljoen euro terug te brengen zijn. De bedoeling is dat de intermediairs de lastenverlichting gaan doorrekenen naar de ondernemingen. Maar verwachten de ondernemingen ook dat de kosten gaan dalen? Ik heb onderzocht of de respondenten van de onderzochte ondernemingen op lange termijn verwachten dat de kosten gaan dalen.
Vier respondenten verwachten dat de kosten op lange termijn niet gaan dalen (44%), vier van hen zeggen dit niet te weten (44%). Eén respondent voegt daar aan toe dat er hier nog geen onderzoek naar gedaan is, dus daarom geen antwoord kan geven. Slechts één respondent verwacht dat de kosten door invoering van XBRL tussen de twee en vijf jaar gaan dalen (11%).
Ook blijken de onderzochte ondernemingen de business case voor XBRL nog niet voorhanden te hebben.
Slechts één respondent weet te melden dat “de business case niet sluitend is vanwege het feit dat de extra kosten niet worden goedgemaakt door vereenvoudigingen en er lijkt geen concrete behoefte te bestaan aan XBRL-informatie”.
De kosten van onderzoek naar XBRL die de onderzochte ondernemingen hebben gemaakt lopen sterk uiteen.
Drie respondenten geven aan nog geen kosten te hebben gemaakt voor onderzoek (33%), vier respondenten kunnen niet aangeven of er kosten zijn gemaakt (44%). De twee overblijvende ondernemingen, beide een AEX- fonds geven aan daadwerkelijk al kosten te hebben gemaakt, uiteenlopend van € 1500,- (voor een cursus) tot
€ 10.000,-. Opvallend is dat er nog maar weinig uitgaven zijn gedaan voor onderzoek naar XBRL. Zelf had ik verwacht dat er meer kosten mee gemoeid zouden zijn.
Taxonomie en overheid
In hoofdstuk vier is uitgebreid het Nederlandse Taxonomie project aan bod gekomen. Verschillende partijen hebben daar veel energie in gestoken. Maar hoe is de Nederlandse Taxonomie ontvangen bij de onderzochte ondernemingen?
