Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten · dbnl

Gedichten

Pieter Joost de Borchgrave

Editie J. De Borchgrave

bron

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten (ed. J. De Borchgrave). 1861

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/borc009gedi01_01/colofon.php

© 2014 dbnl

π4

Myd altyd nyd

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

I

HULDE.

Den Heere

EDUAERD ROMBERG, ALGEMEEN BESTUERDER

der, fraeije Kunsten, Letteren en Wetenschappen van BELGIE, enz.. enz..

WORDT

DEZEN DICHTBUNDEL

OPGEDRAGEN.

*1

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

*2

*3

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

*4

XI

Voorrede.

D

hedendaegs de Letterkunde eenen onmeetbaren invloed uitoefent op de

maetschappy, is eene onbetwistbare daedzaek geworden. Zy is de herspiegeling der zeden eens Volks, en een volk is dezen naem onweerdig, dat niet kan wyzen op eenen schat van verstandelyke voortbrengsels, uit zynen schoot opgeteeld, en overvloedig genoeg om zynen weetlust te verzadigen. Onder dit betrek is B

gunstig bedeeld;

het hoeft niet te bedelen by den vreemden; integendeel: dank aen zyne plaetselyke ligging, en aen de verschillige bestanddeelen,

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XII

die zyn volkendom uitmaken, mag het roemen op eene Dubbele Letterkunde, waervan elke tak de rykste en verscheidenste vruchten heeft voortgebragt. De Vryheidszon, die, sinds 1830, ons land bestraelt, heeft er eene menigte moed- en vernuftvolle mannen doen ontluiken. Dank aen hunne pooging, heeft hier een gevoel van

eigenweerde de plaets ingenomen van het betreurlyk vooroordeel, waerdoor by ons de Belgische schryvers versmaed, en slechts de Uitheemsche werken gekocht en geliefkoosd wierden. Aldus, uit eene dubbele bron ontsproten, bragt onze

Letterkundige beweging een dubbelen uitslag voort: de Fransche letteren deed zy eene hoogte bereiken nooit gekend, zelfs ten tyde der Omwenteling en des Keizerryks, wyl zy aen de Vlaemsche den weg opende tot eene eervolle en roemryke toekomst.

De Vlaemsche spraek, onze Moedertael by uitstek, langen tyd verwaerloosd, misacht en versmacht door de beheerschers des Lands, bekleedt eindelyk den rang die haer toekomt in het Europische taelverbond. Men mag heden Vlaemsch schryven, zonder eenen glimlach van medelyden of mispryzen te verwekken, Vlaemsch lezen, zonder zyne weerdigheid te kwetsen, Vlaemsch spreken, zonder voor eenen

straetbengel te moeten doorgaen. Aen

XIII

wien is zulke uitslag toe te schryven? Voorzeker niet aen het Staetsbestuer. Is zulks voor- of nadeelig? Dit vraegstuk laten wy over aen de waerdering der lezers. Wat er ook van zy, de Vlaemsche beweging heeft overheerlyke uitslagen bekomen, en ingerigt als zy is, mag zy hopen zich meer en meer te verbreiden, en van dag tot dag haren kring wyder uit te strekken.

Zulke vooruitgang moet ons innig verblyden. Immers, de Vlaemsche tael is ons altyd toegeschenen, als het sterkste bolwerk onzer onafhankelykheid te zyn. Een overwinnaer vermag het, voor eenigen tyd, de wetten en zeden zyns lands den verwonnen volke op te dringen; de modegeest en de zucht naer nieuwigheden kunnen, voor eene wyl, aen de schitterende of ydele gebruiken des vreemden zich verslaven.

Maer de Tael, welke men van zyne wieg af heeft leeren stamelen, welke men spreekt in meer gevorderden leeftyd, die de gemeenschappelyke band is van geest en gevoel, en die den scepter zwaeit by de haerdstede des huisgezins, even als in de gemeenzame betrekkingen des levens, die Tael heeft te diepe wortelen geschoten in het hert des menschen, dan dat men zich vleijen moge ze ooit er gansch uit te roeijen. Het gebruik dier Tael is eene noodzakelykheid geworden, en kome het

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XIV

oogenblik waerop men ze wille vernietigen, de burger zal dezelve gewapenderhand verdedigen als een zyner dierbaerste belangen. De Geschiedenis is daer om zulks te bestatigen. Reeds van de 13

eeuw worden de Dichtwerken van M

, eene bron van zedeleer en onderrigt voor het volk, en onderhouden by de menigte die vurige Vryheidsmin, welke de vreemdeling nooit straffeloos heeft durven trotsen.

B

en G

getuigen dit in bloedige letters: J

B

, de koene ridder, die, aen het hoofd van een handvol dapperen, duizenden verdrukkers neervelde;

J

A

, de groote R

, wiens gansche leven aen de verdediging onzer Gemeente-vryheden was toegewyd; K

V, de groote Keizer, aen wien Gent zich beroemt het levenslicht te hebben geschonken, waren V

bovenal, en hadden zich geschaemd, in hun Vaderland, eene andere Tael dan die hunner vaderen te spreken.

Ziedaer roemryke voorbeelden die aller aendacht verdienen. Doch treden wy niet

uit het hedendaegsche tydperk. Toen in het begin dezer eeuw, de Fransche arend

zich hier zegevierend kwam nederzetten, bogen de Vlamingen gedwee het hoofd,

maer toen Napoleon gebood alle openbare akten in het Fransch op te stellen, en eene

Fransche

XV

vertaling te geven van de Vlaemsche dagbladen, dan klom het rood der

verontweerdiging op hun voorhoofd. Ook, nadat de heerschappy des Keizers, te Waterloo, in het bloed was versmacht geworden, ademden zy weêr vry, als gevoelden zy hunne borst van een zwaer gewigt ontlast, en met liefde bejegenden zy den Vorst uit wiens mond zy de zoete klanken hunner Moedertaal hoorden weêrgalmen.

Men zou denken dat, na de Omwenteling van 1830, het Vlaemsch, vry van alle kluisters, zyne volle vlugt ging nemen. Zoo gebeurde het nogtans niet, om twee redens: Vooreerst, de terugwerking, natuerlyk gevolg onzer ontvoogding, tegen gansch het Hollandsche stelsel, verlamde de poogingen der Vlaemsche kampvechters.

De Walen, gekrenkt in hunne wettigste regten, waren de eersten, die den boom der Vryheid plantten. Zy konden niet, zonder tegenstrydigheid, daegs na den zegeprael, het Vlaemsch als openbare Tael inhuldigen, dewyl de drukking door het gewezen Bestuer uitgeoefend om hun zyne Tael op te dringen, juist een hunner voornaemste grieven geweest was. Ziet daer hoe het kwam dat de D

tongval de vlag moest stryken voor den R

, en hoe deze den voorrang kreeg aen het Hof, by de Regtbanken, in het Bestuer, in

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XVI

het Leger en de Hoogescholen. Nogtans had de Grondwet in onuitwisbare letters geschreven dat al de Belgen, Vlamingen of niet, gelyk zyn voor de Wet, en dat het gebruik der beide Talen van elks keuze afhangt. Helas! dit schoone voorregt moest voor ons langen tyd onder slot worden gehouden!

Vervolgens eenige Vlaemschgezinden, te vurig in het harnas gesprongen, wilden stormenderhand, en ab irato innemen wat geduld en ondervinding alleen hun konden vergunnen. Dit was voorzeker eene overdryving, en zonder dezelve hier te willen kenschetsen, moet men bekennen dat zy, ten einde van rekening, het dwrasdryvend stelsel van weleer zouden hebben doen heerschen, in stede van het vryzinnig stelsel van heden.

Eenen gansch anderen weg wezen de bevoegde mannen om hun doel te bereiken.

Dezen hadden van het begin af begrepen dat overtollige eischen de gemeenzame

zaek slecht konden dienen; ook was het met volle vertrouwen in de toekomst, en

gesteund op de regtveerdigheid hunner taek, dat zy in stilte, doch met moed en zonder

overhaesting, arbeidden aen de oplossing van het Vlaemsche vraegstuk. Aen de

krachtdadigheid hunner poogingen is het toe te schryven dat onze Moedertael

gedeeltelyk den

XVII

invloed herwon, dien zy noodzakelyk moet uitoefenen op de lotsbestemming des Vaderlands, dat de

van dag tot dag moet terugwyken, en dat de Vlaming het begrip bekomen heeft van zyne ware belangen. Lof dan aen W

, L

,

D

,

R

, C

, S

, R

,

H

, D

, S

, B

, D

D

, V

, B

S

. G

, enz.

Ten anderen, het is onmogelyk, wat men er ook tegen inbrenge, de klagten te smooren eens Volks, dat in getal twee derde deelen der gansche bevolking

uitmaekt, en van het Bestuer dezelfde regten, dezelfde voordeelen eischt als zyne Medebroeders van het zuiden. Vroeg of laet moet de partyschap buigen voor het Regt, en het grondbeginsel, welk men waende te versmachten, heft zich zegevierend uit de vernedering op. Dusdanig was de gang der V

Letterkunde.

Deels vooruitgestuwd, zooals wy hooger zeiden, door

(1) By de optelling van 1846, bestatigde men eene inlandsche bevolking van 36,000DUITSCH

sprekende inwooners, van 1,800,000 dieFRANSCHofWAELSCHbezigen, en van 2,300,000 die hetVLAEMSCHvoor Modertael hebben. Sinds dien tyd, is de verhouding aenmerkelyk vermeerderd ten voordeele dezer laetsten. Zie het belangryk werk: Het Vlaemsch in het Noorden van Frankryk, door den heer baronDES^t-GENOIS.

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XVIII

eenige yvervolle Mannen, die begonnen met hunne landgenoten tot de zuivere overleveringen van ons verleden terug te brengen, deels geholpen door het gevoel van Vaderlandsliefde dat meer en meer ontvlamt, is zy eene baen ingestapt, waer zy hare vermogens met eene wonderbare snelheid ontvouwt, en het schitterendste uitzigt te gemoet ziet. Wat hare levenskracht bewyst en niet meer toelaet te twyfelen aen hare toekomst, is de overtuiging dat al het voordeel, tot hiertoe behaeld, aen hare eigene ontwikkeling te danken is. De talryke Ministerien die, sinds 1830, zich opvolgden, of bejegenden de billyke eischen der Vlamingen met eene koude onverschilligheid, of namen halve maetregelen, bestemd om niemand te voldoen

. De Vlamingen dan zagen af van de bescherming des Bestuers te bedelen, en hunne Tael op eigen invloed gesteund, bekwam alom het gulhertigste onthael. Eiken dag doet zy nieuwe gewrochten aen het licht verschynen, om den

(1) Nogthans, in zitting van 6 february 1861, stemden de Volksvertegenwoordigers eene wyziging van den achtbaren heer Coomans, strekkende tot de invoering van hetVLAEMSCHin het exaem van gradué-ès-lettres. Dit is nog maer een eerste stap; doch de vooruitgang der gebeurtenissen is onverbiddelyk, wanneer hy bestuerd wordt door Mannen, ten volle overtuigd van hunne regten en pligten.

XIX

gragen leeslust eener talryke menigte te verzaden. Geschiedenis, Wysbegeerte, Godsgeleerdheid, Taelkunde, enz., alle vakken der wetenschap worden door de Vlamingen beoefend en meesterlyk behandeld. P

en D

zyn tot denzelfden trap van bloei gestegen.

Terwyl de meest befaemde schryvers nieuwe uitgaven hunner werken laten drukken, en ze ras weer zien uitputten, vergenoegen zich eenige zedige Vlamingen hunne achtbare voorzaten in het leven terug te roepen. Vol iever, arbeiden zy om hunne schriften op te graven uit het stof der Boekzalen, waer zy, by gebrek eener uitgave, weerdig van den vooruitgang der Eeuw, allengs waren verloren geraekt.

Deze algemeene aenprikkeling der Vlaemsche Tael noopte ons de Werken uit te geven eens Schryvers, die by zyne Tydgenooten in hooge faem stond, en eene voortreffelyke plaets bekleedt in de geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde.

Wy bedoelen P.J.

B

.

Zyne Dichtstukken verschenen in eenen tusschentyd, toen onze Moedertael verstikt lag onder den Franschen invloed, en zagen het licht alleenlyk in vorm van

vlugschriften, of bleven verspreid in de verzamelingen der maetschappyen van Rhetorika, waervan hy deel maekte. Door de Dood verrast zynde, zag hy zich belet die in Bundels

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XX

te vereenigen, en zoo vielen zy, na zyn afsterven, in vergetelheid. Deze taek was

voorbehouden aen zynen Kleinzoon, die, vol eerbied voor zyne nagedachtenis, zich

beievert hem als Dichter een weerdig Gedenkstuk op te rigten.

XXI

's Dichters levensschets.

I

P

J

B

werd geboren den 17 april 1758, in

West-Vlaenderen, te W

, stedeken op dry uren en half afstand van Kortryk gelegen, aen de boorden der Mandel. Zyn uitgestrekte handel en de vermaerdheid zyner

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXII

zesmaendelyksche jaermerkten deden er weleer een grootel toevloed van

vreemdelingen heenstroomen. Door zyne gewigtigheid werd het, onder het Keizerlyk bestuer, verheven tot Hoofdplaets van het Distrikt, maer heden is het versmolten tot de geringheid van een gewoonlyk dorp.

De toekomende dichter was de tweede zoon van C

B

, baljuw, schepene van het Dorp ende Graefschap van W

, en van

M

-J

T

. Hy behoorde tot eene dier landelyke huisgezinnen, zooals men er nog velen aentrof op het einde der laetste eeuw. Hunne deugden zetteden zich voort met hunnen naem, e

tevreden met het lot, door de Voorzienigheid hun toebedeeld, verkozen zy meermaels het rustige dorpenleven, aen de schynschoone beschaving der groote steden. Zyne voorouders, afkomstig uit Vlaenderen, waren er sinds ettelyke jaren gevestigd.

Reeds in 1379, werd G

B

, onder de muren van Audenaerde, Ridder geslagen, door den graef Lodewyk van Male, die deze stad kwam belegeren.

In 1382, zag L

B

, door de wethouders van Gent zich belast de Ypersche belangen voor te staen by de onderhandelingen die gingen plaets grypen tusschen Frankryk en Engeland; in 1406 werd R

B

,

Oppervoogd van Yper; in 1560 was R

B

magistraet te Harelbeke, enz., enz.

Reeds vroeg toonde de jonge P

de schoonste hoedanigheden, en zyne ouders

stelden alles in het werk, om de kostbare zaden welke de natuer in hem geworpen

had, te doen ontkiemen. Begrypende dat eene goede opvoeding tot leiddraed strekt

aen gansch het leven, wilden zy zelven het bestuer in handen nemen, over dien jongen

geest, die zich ging openen, over dat jeugdig hert dat ging ontluiken, en

XXIII

hoe moeijelyk de taek ook was, bleven zy er niet te kort aen. Later, de mannelyke jaren bereikt hebbende, kon hy niet zonder ontroering en dankbaerheid, zynen geest terug voeren tot dien schoonen tyd zyns levens, toen hy uit den mond zyns Vaders de eerste toonen leerde stamelen, en toen zyne Moeder zyne kleine hand afrigtte tot het namaken der letters van den abé. Eventwel, in den eerste, nam P

weinig hunne lessen te baet. Met eene uiterste gevoeligheid begaefd, en diensvolgens toegankelyk aen al de edelmoedige aendoeningen, in het hart ontsproten, was hy ten zelfden tyde dertel, kluchtig en opgewonden: maer de lieftalligheid en rondborstige vryheid, waermede hy begaefd was, deden hem ligtelyk zyne kinderstreken vergeven.

De ouders ondertusschen bekommerd over de weinige vorderingen door den leerling gemaekt, vonden geradig het toezigt over hunnen jongen schat aen strengere handen toe te vertrouwen, en hem ter school te zenden. In de vorige eeuw waren de scholen, op verre na, zoo menigvuldig niet als heden. Ziet onderwys was alsnu die gemeene bron nog niet, waer elkeen zich mag komen laven. In de buitenstreken voornamelyk was het byna uitsluitelyk het voorregt der bemiddelde of tot het Priesterdom geroepene jongelingen; ook was het niet zeldzaem goede burgers te ontmoeten die konden lezen noch schryven. Hy ging dan ter school dry jaren lang, waerna hy besteed werd in het kollegie van Kortryk om zich te oefenen in de fraeie letteren. Wy zullen niet uitweiden op die dorre studiejaren, wier wrangheid genoeg gekend is, maer wier proeftyd men moet doorgeworsteld zyn, om als man te kunnen doorgaen. Zeggen wy nogthans dat

B

zich dien tyd van geestveredeling en overleg wel ten nutte wist te maken, en dat hy, by het

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXIV

sluitenzyner leergangen, meer oordeel, deftigheid en onderrigt bezat dan het grootste deel der hedendaegsche studenten.

Alsdan zich ontslagen ziende van het eentoonig werk, welk het geregeld

schoolleven dagelyks oplegt, gaf hy zich geheel over aen zynen leeslust. Reeds vroeg was dit by hem een drift geworden. Van den oogenblik af dat hy een boek kon lezen, en den draed der gedachten er in volgen, vond men moeite hem de gepaste werken te bezorgen om zyne nieuwsgierigheid te voeden. Hy gevoelde eene byzondere neiging voor de Dichtkunde en de Geschiedenis. De vaderlandsche Geschiedenis vooral boeide zyne aendacht: hare Oorsprong met zulken ondoordringbaren sluijer bedekt, hare trage maar regelmatige gang door de omwentelingen heén, en hare instellingen van zulken orde- en vryheidslievenden geest doordrongen, dit alles trof zyn gemoed, en het was in de zuiverste bronnen, in de schryvers, die er den diepsten blik in geworpen, of er de beste beschryving van gegeven hadden, dat hy met voorliefde hare overleveringen ging opzoeken. Tenzelfden tyde, las hy met evenveel aendrift de meest gekende der Vlaemsche en Hollandsche dichters, tusschen dewelken hy aen H

, V

en C

de eerste plaets vergunde.

Na de boekery zyns Vaders uitgepluisd te hebben, ging hy snuffelen in de boekzael

van het Kasteel van W

, wiens eigenaer een vriend van den huize was, en elken

jare eenige schoone lentedagen kwam overbrengen op zyn buitengoed. Daer ontdekte

hy eenige Engelsche en Duitsche boekdeelen, te dien tyde schaerscher dan heden,

en aenstonds, met dit ontembaer vuer van eenen geest, die van alles het raedselwoord

wil kennen, stelde hy zich te werk, om alleen, zonder behulp van spraekkunst of

meester, en nauwelyks

XXV

voorzien van een slecht woordenboek, met die twee Talen kennis te maken. Wy hoeven nauwelyks hierby te voegen dat hy die maer begon te verstaen, na een lang en pynlyk zwoegen, dat elk anderen dan hem zou hebben doen terugdeinzen.

Door zich aldus te verlustigen aen de werken der Dichters en de meesterstukken van het menschelyk verstand, ontstond in hem allengs de begeerte, eerst wankelend, dan vaster, om hen na te volgen. Wel is waer, ontbrak hem nog de mens divinior, de verhevene inspraek; maer in hem klonk, ik weet niet welke geheime stem, die den mensch aen den mensch zelven veropenbaert, hem prikkelt en aenstuwt, hem bezielt en vooruitspoort, en eindelyk, men noeme haer Natuerdrift, Voorgevoel of Vernuft, den geest tot hoogere sferen roept en het hert zuivere aendoeningen inspreekt. In diepe gedachten verslonden, en een zyner geliefkoosde boeken onder den arm, ging hy mymeren langs de schilderachtige boorden der M

, of verdoolde in het uitgestrekt Woud, dat op het einde der laetste eeuw, W

nog in eenen kring van boomen omsloot. Daer, overgelaten aen zich zelven, en begeesterd door het statig tooneel der schepping, wier plegtige stilte, door 't gemurmel der beek, of 't gezang eens vogels, nauwelyks werd onderbroken, gaf hy, uren lang, zich over aen zynen mymerlust. Hem betooverde welhaest de ontluikende roem van B

en B

, twee Bataefsche telgen, van denzelfden ouderdom als hy; en, aengedreven door die noodwendigheid, den mensch eigen, van een uiterlyken vorm te geven aen de gewaerwordingen zyner ziel, schreef hy eenige vlugtige Versjes, gemakkelyk gerymd, maer die, bestempeld met den valschen smaek der Eeuw, nog al de onervarenheid eens beginnelings verrieden.

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXVI

Korts daerna, waegde het hy zyne proeven te toonen aen den Voorzitter der Rederykkamer van W

. Deze, de begaefdheid zyns jongen landgenoots bevroedende, gaf zyne tevredenheid lucht in uitbundige loftuitingen, en zeide, in het heengaen: ‘Gy zult een groot Dichter worden.’ - Heeft de Tyd deze grootsche voorzegging bekrachtigd? De stond is nog niet gekomen hierop te antwoorden; maer de jongeling, verblyd, zoo men ligt denken kan, over zulke uitspraek, spande al zyne krachten in om aen zynen roep niet te kort te blyven, en, van dan af, stelde hy zich aen het werk met onvermoeiden iever.

II.

Hy verkoos het V

tot het schryven dezer Dichtkundige schetsen. Dry omstandigheden noopten hem tot het gebruiken dezer Tael: zyne opvoeding, zyne onbeperkte Vaderlandsliefde, en het midden, waerin hy leefde, by zyne eerste stappen op de baen des levens.

Ten zy eenige voorname steden, waer de Franschdolheid, op de vleugelen des vooruitgangs, binnensloop, was het F

, in Vlaenderen, tydens gansch de achttiende Eeuw, nog in geener voege het kenmerk geworden der beschaefde en ordentelyke heden. Het werd geleerd als vreemde tael, zoo als wy heden doen met het D

en het E

;

(1) Deze bomer, staende onder het beschermschap der H. KATHARINA, en dragende voor leus:

Ziet, hel groeyd, onbesproeyd, is eene der oudste in het Land. Echter maken er KOPSnoch SANTANDERmelding van.

XXVII

maer de gebruikelyke Tael was het V

. Deze werd gesproken en geschreven, en diende tot het opstellen van Spraekkunsten, Woordenboeken, Geschiedenissen, Aerdryks- en Wiskunde. Uitgenomen enkele nieuwigheden by stonden ingevoerd, bleef de groote menigte des volks getrouw aen zyn verleden. Geen wonder! de Vlamingen hadden een te droevig geheugen bewaerd van de Fransche overheersching, die, ten tyde van L

XIV onze gewesten bezoedelde, dan dat zy, zonder noodwendigheid, de Tael hunner Dwingelanden zouden hebben aengenomen. Overigs, hoe meer poogingen deze laetsten aenwendden om dezelve Hier in te planten, zoo grooter wantrouwen verwekten zy wegens het doel, welk zy wilden bereiken.

Inderdaed, het is aen den mensch eigen van te wederstaen aen ophitsingen, waer achter gepeinzen van baet- en zelfzucht zich verschuilen, en zoo kwam het dat onze Voorouders, trots list en geweld, hunne Moedertael in zwang hielden. Nogthans, wy moeten het met spyt bekennen: terwyl de eigentlyke V

den vreemden aendrang weêrstond, viel de L

aen het kwynen als eene verdorde bloem.

Sinds lang was geen enkel groot vernuft met zynen adem haer komen verkwikken.

Wat meer is, de uitwykelingen, door de herroeping van den Koninglyken bevelbrief van N

verbannen, en het korts daerop volgende bezettingsleger voerden dien zucht tot nieu-

(1) Wy hebben brieven onder hand gehad, geschreven door Heeren en Mevrouwen, die tot de Adelykste huizen der twee Vlaenders behoorden. ALdeze brieven zyn in het VLAEMSCH

opgesteld. Ten huidigen dage, maken het zich hunne naneven eenen pligt geene dienstboden te aenveerden die beide talen niet magtig zyn, en vertrouwen de opvoeding hunner kinderen, by voorkeur, aen WAELSCHEmeiden, om ze al vroeg te verfranschen. Het VLAEMSCHis meêdoogenloos uit hunne zalen verbannen.... O Tempora!....

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXVIII

wigheden in, waervan wy zoo aenstonds spraken; ook telde hier welhaest de kudde van P

talryke schapen. De toenmalige schaersche schryvers, verblind door het klatergoud onzer Zuidburen, bepaelden zich slavelyk hen na te volgen, of, zonder de verdienste der oorspronkelykheid te waerderen, oordeelden dat een werk al de vereischte hoedanigheden bezit, toen het regelmatig, keurig en vloeijend is opgesteld.

Ten slotte, de tyden waren weinig geschikt om meesterstukken te doen ontluiken:

eene lange reeks van Oorlogen en staetkundige omwentelingen, daerby een volkomen gebrek aen aenmoediging, verlamden den wil derzulken, die zich tot de weerdigheid van S

voelden geroepen te zyn.

Dusdanig was het met de V

Letterkunde gelegen, toen het verdrag van U

het beheer over onze gewesten aen het Huis van Oostenryk toekende. Een nieuwe tydperk ving aen. De Oostenryksche Prinsen beieverden zich 's Lands wonden te heelen, en verwierven de genegenheid der B

door hunne wyze en gansch vaderlyke besturing; vooral M

-T

e

deed onze welvaert ten hoogsten trap stygen. Landbouw en Nyverheid, Onderwys en Letterkunde gelykelyk onder Haer beschermschap nemende, stichtte de doorluchtige Vorstin, te B

, de vermaerde A

1

, en liet het V

en het F

op den zelfden rang stellen

. Door deze welwillende gunst kwam de Letterkunde weêr aen het bloeijen. V

, met behulp eeniger dienstveerdige mannen zag de aloude R

(1) Het VLAEMSCH, onder andere voorregten, genoot de eer tot grondslag te dienen aen de sludie der oude Talen. Z. het daerover handelend werk van LESBROUSSAET: De l'Éducation Belgique, ou Réflexions sur le plan d'éludes adopté par sa Majesté, pour les Collèges des Pays Bas Autrichiens. Bruxelles: 1783.

XXIX

herleven, Pryskampen openen, en Feesten inrigten, die de Vlaemschminnende jeugd in verrukking bragten, en de goedkeuring, ja de medewerking der onverschilligen tot zich trokken. Deze beweging gaf den spoorslag aen de ontwikkeling van

B

.

By hem, even als by ons, ontstond reeds vroeg de verzekering, hierboven aengehaeld, dat de Tael des V

een der kloekste grondvesten legt aen zyn zelf bestaen; en vurig, en edelmoedig van aert als hy was, kon hy niet weêrstaen aen den stroom die zyne landgenooten meêsleepte. Voegen wy hierby het werkelyk deel dat hy nam aen de Letterkundige Maetschappy van W

, en de vriendelyke betrekkingen, die hy sinds lang had aengeknoopt met de V

D

, en men zal een gedacht hebben van de rigting en strekking zyns geestes, toen hy begon te schryven.

De dood van den P

L

N

verschafte hem weldra de gelegenheid zyn ontwakend vernuft in het daglicht te stellen. K

-A

, hertog van Lorreinen en Bar, Groot-Meester der Teutonische Orde, Opperhoofd der Keizerlyke krygsbenden van den Rhyn enz., had, over de B

gewesten, het bewind gevoerd, sinds het afsterven zyner gemalin, Aertshertogin M

-A

, tweede dochter van den K

K

VI (16 december 1744) tot aen zyn overlyden in het kasteel van T

, den 4 july 4780.

Eene lange reeks van weldaden kenmerkte zyn Voogdyschap. Ervaren en koene krygsman, spitsvinnige en schrandere geest, zachtzinnig maer stevig karakter, verlichtte beschermer van Kunsten en Wetenschappen, en vurige voorstander van alles wat een Land in roem, en in zedelyk en stoffelyk welvaren kan doen stygen, P

K

, - zooals hem onze Vaders liefderyk noemden, - stond zoo

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXX

hoog in de achting der Belgen, dat zy al het bekoorlyke der staetkundige

onafhankelykheid vergaten; ook rees er eene algemeene Rouwklagt over B

by het vernemen zyner Dood. De Vaderlandsche dankbaerheid stichtte Hem een bronzen standbeeld, op de Koninglyke plaets, te B

, by den ingang van het P

; eene menigte volks uit alle hoeken des Lands toegestroomd, volgde het Lyk tot de laetste rustplaets, en getuigde, door zyne deelneming in de rouwplegtigheid, van zyne liefde tot den afgestorvene.

De jonge

B

woonde de uitvaert by. Zyne inbeelding werd er getroffen door het ontzettend maer droevig schouwspel, welk de Dood van een doorluchtigen, alom betreurden Vorst aen het oog biedt, en hy schreef een

zinnebeeldig T

waerin men, op meer dan eene plaets, de gedachten en eenigermate de wyze van Mevrouw D

terugvindt. Voorzeker, is dit Stuk van gebreken niet vry te pleiten. De Dichter komt soms terug op een denkbeeld, te voren reeds uitgedrukt, of geeft er eene te verregaende uitbreiding aen; soms rigt hy zich tot de Natuer, en verdwaelt zich in kouden en smakeloozen woordenprael;

doch niettemin doorstralen, zelfs daer, verhevene gepeinzen, in vloeijende en sier-

(1) Het Beeld werd door de Fransche omwentelaers vernield. Het voerde het volgend opschrift:

CAR. ALEX.

LOTH.ETBAR.DUCI

SUPREMO.

EQUIT. TEUT. MAG.

PRO

MAR. THER. BELGIIPRAEFEC. OPTI. PRINCI. PATRIAEBELGIO. 1769.

XXXI

lyke vormen overgoten, eigenaerdige spreekwyzen, door zyn vernuft hem ingegeven, of ontleend aen de

meesters, stoute en liefelyke overdragten; en, alzoo destyds deze hoedanigheden, in het oog der

, niet verduisterd waren door de gebreken die heden niet meer gedoogd worden, verwierf dit T

een algemeenen byval, en gaf een gunstig gedacht van den Vervaerdiger.

Een ander voor de B

rampspoedig voorval, nog zwaerwigtiger in zyne gevolgen dan het verlies van P

K

, was het overlyden van M

-T

op den 29 october 1780. De grootmoedige Keizerin daelde ten grave met den roemryken titel van M

V

, Haer door der volken erkenlykheid opgedragen. ‘Aen M

-T

komt de eere toe van het teeken der ontwaking te hebben gegeven; zyn de B

later opgestegen tot de zedelyke plaets, welke hun door Voorvaderlyk regt tusschen de volkeren behoort, dan mag men nimmer de Vorstinne vergeten die het eerst de Star eener betere toekomst aen den Hemel der tyden deed opdagen.... Nimmer, men mag het zeggen, was er droefheid zoo algemeen als die welke de gemoederen in B

kwam vervullen, by de grievende tyding der dood van M

-T

. Men stortte tranen in de straten en op de markten; ieder treurde als over het verlies eener eigene Moeder; - by den lykdienst, in S

-Gudula, te B

, gevierd, hoorde men niets dan zuchten en snikken: de vloersteenen der kerk glinsterden tegen het daglicht op, bevochtigd als zy waren door tranen van dankbaerheid en van rouw

.’

De Rederykkamer van W

schreef, te dier gelegenheid, eenen Pryskamp uit, voor doel hebbende ‘in vier-en-

(1) HENDRIKCONSCIENCE, Geschiedenis van België.

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXXII

twintig Alexandrynsche verzen, noch min noch meer’, de deugden der edelmoedige en liefdevolle vorstin te bezingen, en alzoo haer geëerden Naem te doen voortleven, in het hart van allen die hun vaderland lief hebben. P.

B

nam er geen deel aen, maer in het begin des volgenden jaers, tydens de benoeming van M

C

en A

S

-T

als Landvoogden der Oostenryksche Neder-Landen, schreef hy op nieuw een T

, uit twee onderscheidene deelen bestaende: het eerste, aen Prins K

toegewyd, herrinnert zyne deugden, weldaden, en uitstekende hoedanigheden; het tweede, is een T

waerin de Dichter, vol vertrouwen, de toekomst te gemoet ziet, en voor zyn Land een gansch tydperk van voorspoed en zegeningen verhoopt.

Deze staatkundige gebeurtenissen beletteden hem niet zyne studien voort te zetten.

Hy gevoelde wel dat zyn Letterkundig onderrigt nog veel te wenschen liet, en nam vóór, door een regelmatig tydgebruik, hetzelve te volledigen. Hy overzag nogmaels het grootste deel der Latynsche schryvers; en de Spreuken die meest al zyne

Dichtstukken bekroonen, getuigen zoowel van zyne begaefdheid, om de voornaemste plaetsen der Dichters zich in het geheugen te printen, als van de fynheid zyns smaeks, om ze toe te passen aen de Onderwerpen, die hy zelve zich voorstelde te behandelen.

Rond denzelfden tyd begon het leven van jongman hem te vervelen en hy besloot zich een huishoudelyk bestaen te verschaffen, welk zyne inbeelding opsierde met al de bekoorlykheden eener eerste liefde.

Hy trad dan in den echt, den 20 january 1782, met M

J

L

.

De bruidschat der jonge getrouwde was niet schitterend, doch zy stamde af van een

aenzienelyk

XXXIII

geslacht. Tot den ouderen tak behoorde namentlyk M

-C

L

L

, gestorven in 1506, en gehuwd met R

, graef van

Maldeghem. Aen een zydelingschen tak ontsproot M

L

, die van kanonik en aertsdiaken, Bisschop van Brugge werd in 1596; eindelyk steeg, uit nog een anderen tak deszelfden Stams, J

L

, heer van Nederoksele, enz., die een onderscheiden vlaemsch Dichter was. Deze droeg een onverzoenbaren haet tegen de Fransch-naäpery, en staefde zyne grondbeginsels door een buitengewoon krachtig denkvermogen, en eenen schryftrant vol keurigheid, die hem op den eersten rang plaetsten tusschen de schryvers zyner tydgenooten.

De jonge vrouw was begaefd met al de zedelyke hoedanigheden, waeruit vrede en geluk in een huisgezin voortvloeijen.

B

ontmoette in de gezellin zyns levens al wat zyn Dichterlyk hert kon wenschen: een diep en levendig gevoel van genegenheid in den voorspoed, en eene onwankelbare verknochtheid in de tyden van beproeving. Hun liefdedroom duerde zoo lang als hun leven; en, dertien maenden na zyn huwelyk, zag het jeugdig paer zyn geluk bekroonen door de geboorte eener jonge spruit.

Eventwel het de Dichter, door de zoetheden des huwelyks, zich van zyne geliefkoosde bezigheden niet afwenden.

Terwyl hy zich op de Dichtkunde meer en meer toelegde, oefende hy zich in het T

, en in de zoo moeijelyke kunst om de driften en gevoelens der voortestellen persoonen natuerlyk en ongedwongen weêr te geven.

Hy schreef een B

in proza: De vrugtelooze bewaeking, welk, volgens zeggen der toenmalige tydschriften, een grooten byval genoot; maer, voor zooveel wy weten, in druk niet verschenen zynde, is hetzelve verloren geraekt. Eene brok

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXXIV

van het handschrift, den Eersten akt behelzende, is door ons teruggevonden.

Vermeenende dat zulke afgezonderde brok van weinig belang zou zyn voor de lezers, hebben wy niet noodig geacht deze in het bundel te lasschen.

Den 24 april 1785, vierde men te Gent de inhuldiging van een nieuw Vlaemsch Schouwburg. Niets werd gespaerd om deze seest luister by te zetten. De inrigters hadden eenen oproep gestuerd aen de vermaerdste Rederykkamers, en, uit alle hoeken van Vlaenderen, stroomde eene menigte dichters, aengelokt door eene plegtigheid, waer het Land en zyne Tael het levendigst belang in vonden. De opening greep plaets in de ruime zael, door hare stichters bekleed met den grootschen titel van zael van den Parnassusberg. Het eerste stuk, welk men er voorstelde, was de Weduwe van Malabar, Treurspel van L

, vrypostig in het vlaemsch overgebragt door J.F.

V

.

De Kamer van W

behaelde den Eersten prys, en een nog al zonderling

toeval noopte

B

een Lofdicht te maken, opgedragen aen de inrigters

van het feest. De maetschappyen der steden van hoogeren rang zagen, met nayver,

dit geluk aen het kleine W

ten deele vallen, en morden tegen de beslissing,

die den Eereprys toegekend had aen de gilde: Ziet, het, groeid, onbesproeyd. Men

oordeelde het geraedzaem de eendragt tusschen de verschillige Kamers niet te breken,

en om dit doel te bereiken, moest men behendig de uitspraek der Gentsche regters

verregtveerdigen. Het was onze Dichter die zich met deze taek gelastte, maer zonder

het te laten uitschynen. De berymde H

met opschrift: Omne genus scripti

gravitate Tragoedia vincit, overtreft al wat hy tot alsdan vervaerdigd had. Daerin

ligt, tusschen andere hoedanigheden, welke wy by den schryver

XXXV

reeds hebben doen opmerken, eene grondige kennis van het menschelyk hert besloten.

Hy bepleit bedektelyk de verdediging der Kamer van W

, en spreekt over haren Zegeprael met uiterste zedigheid, om de yverzucht der verschillige Maetschappyen niet aen te vuren, en hunne eigenliefde niet te kwetsen.

De R

, waerover wy komen uit te weiden, gold aen den schryver een Borstsieraed

, en deze openbare onderscheiding, de Eerste welke hem ten deele viel, kwam zyn reeds gunstig gekenden naem een merkelyken luister byzetten.

Terwyl hy zich onledig hield met de Ongewyde schryvers te doorgronden, en, zonder zich van letterroof pligtig te maken, de voornaemste schoonheden, die wy er in bewonderen, in zyne eigene schriften poogde te versmelten, verwaerloosde hy geenszins de zuivere bron der Gewyde Poëzy, en las dagelyks eene plaets uit den Bybel. In vele plaetsen zyner werken, gelyk wy later zullen zien, vindt men het bewys zyner diepe kennis van het oude Testament, en waerschynlyk gaf de lezing der Wysheidsboeken hem stof tot de twee stukken: 's Menschen leven en de

Eerzuchtigheid. Jammer dat het eerste onvoltooid is gebleven. De gedachten, daerin uitgezet, verheffen zich, onder het wysgeerig en zedelyk betrek, tot eene ware hoogte, en geen der groote Nederlandsche Dichters zou zich dezelve schamen.

DE

B

wrong, tenzelfden tyde, uit zyne Lier,

(1) Het was eene zilveren Plaet, effen in het midden, bezet met versierselen om de randen, maer zonder bestendigen vorm. Deze Eermetalen, welke men, zoo het woord aenduidt, op de Borst droeg, voerden gewoonelyk geen opschrift; deslyds hechtte men er grootte waerde aen. (Men ziet de teekening van dit Borstsieraed boven op de groep Eermetalen aen het hoofd dezer LEVENSSCHETSgeplaetst.)

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXXVI

verrukkelyke toonen, op een Onderwerp, zooveel moeijelyker om behandelen, daer het versleten is, en welk eene meesterhand vergt om te verjeugdigen. Wy willen spreken van Het Klooster. Het telt, volgens onze meening, tusschen de schoonste en lieselykste stukken, waermede de schryver de Vlaemsche tael heeft begiftigd. Men voelt er, als het ware, den geest van het Heilig Schrift zich tegenwalmen, en ademt er de zoetste geuren van reinheid en onschuld, die het menschelyk hert kunnen streelen; in een woord, het vormt de verhevenste uitdrukking van het

Dichterlyk-Godsdienstig gevoel.

III

Een ander Gedicht voor titel voerende: By het Huwelyk van eenen Kunstvriend, is, wat de gedachten betreft, het tegenovergestelde van het voorgaende, en, even ryk aen Poëzy als Het Klooster, schynt het ons meer verdienstelyk opzigtens den schryftrant. Het bewyst nogmaels de groote geschiktheid des Dichters om de verscheidenste onderwerpen even gelukkig te behandelen, en er de treffendste en eigenaerdigste kleuren aen toe te passen. Ook hier, is het byna uitsluitelyk in het gevoel, in de aendoeningen des herten, dat hy de noodige stof zal putten; doch men ziet er niettemin eene zedelyke gedachte bovenzweven: klaer bewys dat de Dichter het utile dulci van zyn geliefkoosden H

volkomen aenkleeft, en niet alleenlyk voor doel had zich aengenaem, maer tevens nuttig te maken.

In stede van zyn Onderwerp, zonder keus, langs alle zyden

XXXVII

te beschouwen, sluit hy het op in een engen omtrek, en hecht zich aen eenige byzonderheden. Niet het Huwelyk in het algemeen wil hy behandelen; dit vergt te groote uitbreidingen, hy schynt te zeggen: Non hoec jocosoe conveniunt Lyroe. Wat hy bezingen wil, is de zoo lang gewenschte, eindelyk geslotene Echtverbindtenis van eenen zyner Boezemvrienden. Doch, denken wy niet dat het Gedicht, tot dezen kring bepaeld, een Gelegenheidsvers worde. Neen, Dichter van beroep, tot eenen Dichter sprekende, vermeent hy het Huwelyk van eenen Kunstbroeder te mogen plaetsen boven de Prozaïsche Huwelyken, die elken dag gevierd worden. Van daer de zoo keurige als diepgrondige beschouwingen, waerin hy treedt.

Dit Dichtstuk behelst een volledig Wetboek van huisselyke en maetschappelyke wysheid, vergezeld van strenge raedgevingen, die in kernvolle tael, de pligten van het Huwelyksch leven voorschryven, en gestaefd op het woord Gods, om die met den onschendbaren stempel Zyns gezags te bekleeden. Kan men schoonere blyken van vernuft en gevoel by eenen Dichter eischen? Doch, verliezen wy niet uit het oog dat het voorhandig Gedicht dagteekend van 1787, tydstip waerop de losse zedeleer van Epicurus in vollen zwang was.

De schryver eindigt met een krachtigen oproep te sturen tot den Dichter, wiens Huwelyk hy komt te bezingen, en vertoont hem dat het altaer der Liefde, waer hy zyne offers gaet brengen, hem het altaer van A

niet mag doen verwaerloozen.

Deze gedachte, uit een breeder oogpunt beschouwd, laet ons toe te zeggen dat de mensch, die zich in de rozenbanden der zoete minne laet sluiten, ten zelfden tyde zich tot een werkzaem leven verbindt, als tot eene heilige wet, welke hy niet mag overtreden. De rede ervan is dat het

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XXXVIII

vermaek gevolgd is door de verzadiging, de verzadiging door de walg, en dat een werkzaem leven het doelmatige, ja onmisbare middel zal zyn, om het eene te bewaren en het ander af te weeren.

Het tafereel, waerin

B

het Huishoudelyk Geluk afschetst, en waervan wy komen te gewagen, schynt ons door het gevoel van zyn eigen geluk hem ingegeven te zyn. Indien diesopzigtens eenige twyfel kon bestaen, of minstens, indien de Dichterlyke bespiegeling des schryvers er geene genoegzame waerborg van scheen, zou de twyfel plaets maken voor de zekerheid by de lezing van een Rymstukje, dat, met het zenden eener Bloedvink, toegestuerd was aen de vermaerde Neêrlandsche Dichteres, P

M

.

Deze werd geboren te Cubaard, in Friesland, den 16 november 1762

. Haer vader van den protestantschen eere-

(1) En niet in 1765, zoo als de heer A. RODENBACHzegt in zyn werk over De blinden en doofstommen. Wy vertalen uit dit belangryk boekje de volgende regels: ‘Men heeft van Petronella Moens: Esther, Hugo Grotius, Jan Olden-Barneveld, de Gebroeders de Witt. Hare merkwaerdigste werken zyn: De Lente, poëma in dry gezangen. in 1788 verschenen, de Geschiedenis der Menschheid en de Bemerkingen op de achttiende Eeuw. In menigvuldige kampstryden bekwam Joffrouw MOENSde Akademische palmen. Zy verwon den Eersten prys in den Haeg met haer dichtstuk: de Ware Kristén, en werd even te Gent bekroond met hare verzen op den veldslag van Waterloo. Zy legde nog ten dage: den Overwinnenden Patrioot en vele andere gelegenheidsstukken die heden vergeten schynen. Maer onze Neêrlandsche Sapho heeft volkomentlyk haer vernuft in den Roman doen blyken. Caroline van Eldenberg of de echtelyke Trouw beproefd verscheen in 1819, en verrukte al de lezers.

Tot de oudste jaren gekomen zynde, legde Petronella MOENSnoch hare Lier niet neder; want zy volmaekte te Amsterdam, weinigen tyd voor hare dood, een Tuil aen de Jongheid.’

Zeggen wy nog, om deze korte schets te voltrekken, dat Petronella MOENSeven een Dichtstuk vervaerdigde op Jakoba van Beijeren en Franz van Borsselen, het welk de schoone Ballade van den heer de Reiffenberg op het zelfde voorwerp, schynt bezield te hebben, en nog een ander op den Heiland. Zy schreef ook in de bladeren des tyds, een groot getal vluchtende Dichtstukjes, die men immer met genoegen erleest.

XXXIX

dienst, was geestelyke bestuerder te Aardenburg. Ofschoon van haer derde jaer met blindheid geslagen, ontving zy eene uitmuntende opvoeding, ein oefende haren geest in al de vakken der wetenschap. Haer vader, die, reeds vroeg, in haar een byzonder aenleg voor Dicht- en Letterkunde ontwaerde, spaerde geene moeite om deze neiging te begunstigen, en stelde haer in betrek met de voornaemste Nederlandsche schryvers.

Zoo kwam het dat zy kennis kreeg met

B

. Weldra ontstond er tusschen beide eene echte vriendschap, welker banden geen oogenblik verslapten, en toen haer einde naderde, vond Joffrouw M

er nog smaek in, zoo als de heer

D

bevestigd, met eenige huisvrienden van haren

W

te spreken. Na den dood haers vaders, - hare moeder was sinds lang gestorven, - hadden hare vrienden, en

B

de eerste, uit een gevoel van broederlyke genegenheid, haer eene Jaerwedde verzekerd, welke zy genoot tot aen haer overlyden in 1843.

De B

in verzen, welken hy Haer in 1788 toestuerde, getuigt van hunne vriendschap, en treedt in belangryke omstandigheden nopens het huishoudelyk leven en de daegsche bezigheden des Dichters. Hy draegt voor opschrift deze woorden van H

:

Ille terrarum mihi praeter omnes Angulus ridet...

Gelyk weleer A

tot zyn Duifje sprekende, zoo wendt de Dichter zich tot het Vogeltje, en gelast zich met de zending van al wat hy toevertrouwt aen zyne Vriendinne over te brengen. Dit stukje, uit de warmste uitstorting van vriendschap geschreven, is echt liefelyk in zyn slach, en daeren-

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XL

boven byzonder geschikt om ons gansch de inborst des Dichters te doen kennen.

Tot hiertoe, hebben wy weinig aengedrongen op den merkweerdigen voortgang, welke zich in zyne schriften laet waernemen, omdat wy dachten dat de Stukken welke men verder gaet lezen, genoeg zullen toelaten er over te oordeelen. Een buitengewoon gemak, zooals wy zeiden, kenmerkt den schryver; maer de gedachten, door eene voedzame lezing aengekweekt, en door den ouderdom ontwikkeld, zyn tot een hoogen trap van rypheid geklommen. De uitdrukking ook heeft eenige wyzigingen ondergaen:

het Vers vloeit nog altyd even zacht; maer het is min slap en meer gespierd, min flets en meer kernvol. Deze hoedanigheden schitteren byzonderlyk uit in het Gedicht: De Barbaersche Zeeroovers, dat ondanks zyne beperktheid, ons een puikstuk schynt te zyn.

Europa in eene schandelyke werkeloosheid sluimerend, of slechts ontwakende om, in nuttelooze en onvruchtbare worstelingen, zyne krachten te verkwisten, vergat den onverzoenbaren vyand der K

beschaving, en de Zeeschuimers uit T

, A

en M

, zich deze gevoelloosheid ten nutte makende, hernamen den loop hunner rooveryen. Te vergeefs hergalmden, als een sombere weeklank, aen het oor der Kristene Vorsten, de weeklagten der reizigers, die aen de woede der Vrybuiters ontsnapten; te vergeefs klom, uit de dagbladen van dien tyd, een schreeuw van billyke verontwaerdiging tegen de Mahomethaensche dweepzucht. Europa bleef doof voor de smeekingen der eenen en de wraekkreten der anderen, en de

Zeeschuimers konden, meesttyds zonder slag of stoot, zich overladen met den

kostelyksten buit. Men verwachtte zich de Ridders van Malta hun gevreesde zweerd

te zien opvatten, om een einde aen dien droevigen en

XLI

schandvollen toestand te maken; maer de Orde had zich laten medeslepen op den stroom der Eeuw; de wufte zeden waren in haren schoot gedrongen, en hadden er het geloof en den moed versmacht. Helden als

'A

en

V

bestonden niet meer, en niet éene galei vaerde nog de have uit om den Vyand te gemoet te zeilen. De handel was gestremd; geene reizigers waegden zich nog op de

Middellandsche zee. De bewooners der zuidelyke kusten van Spanje, Italie, en zelfs van Frankryk hadden het leven niet meer veilig in hunne wooningen. Het tydstip der Fransche omwenteling zag de Afrikanen hunne geweldenarijen nog verdubbelen.

Het was op de tyding van een nieuwen inval dezer wreedaerds dat

B

een Gedicht schreef, waerin hy eenen O

zendt aen de K

8

, en welk het ‘facit indignatio versum’ van den Latynschen Dichter schynt te

verwezenlyken. Het is de uitbarsting eener regtschapene ziel by het aenschouwen der zegevierende boosheid. Dáer heerscht van het begin tot het einde een ongemeen vuer, in gloeijende, maer gepaste uitdrukkingen overgebragt. En, wat verdient opgemerkt te worden, is het krachtig gevoel des Dichters, die dezen toon staende houdt op dezelfde hoogte, zonder hem een oogenblik te verzwakken, of zonder zyne stem te verflauwen. Ook., hoeft men hem te volgen tot het einde toe; dan eerst ademt men vry, en komt men met genoegen terug op het roerend tooneel, waer de

martelingen der Kristene slaven afgebeeld, en de woestheden hunner bloedgierige verdrukkers gedoemd worden.

Het stuk bleef tot hiertoe onuitgegeven, en wordt nu eerst aen het licht gebragt;

doch de Dichter had in 1816, het genoegen zyne wenschen te zien bekroonen, toen de Engelsche admirael, lord E

E

, en de Hollandsche onder-

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XLII

admirael

C

Algiers beschoten, en de vlot van den Dey aen de vlammen overleverden.

Wy laten ter zyde, alhoewel tegen dank, een stuk, waerin hy handelt over de Vriendschap der Dichters; een ander, waerin hy, op eene kiesche wyze, het E

G

uitlegt, en een derde nog, waerin hy den Weldadigen Invloed der Poëzy bezingt, en aentoont dat Zy alleen den menschen reine genuchten biedt, terwyl rykdom, eerzucht, magt en wellust slechts dorre en vergankelyke vreugden baren;

doch wy houden stil by de beschouwing van een voortreffelyk L

: Aen de Vryheyd. Alvorens in byzonderheden te treden, moeten wy bondig verhalen door welke omstandigheden het den Dichter ingegeven werd.

De Oostenryksche Nederlanden waren in vollen opstand geraekt. Het valt in ons bestek niet er de oorzaken van uiteen te zetten. Niemand is onbewust hoe J

II doof bleef voor alle wyze raedgevingen, en de vreedzaemste verzoekschriften van de hand wees. Hy verbitterde de Belgen zoo diep, dat zy de wapens aengrepen, en den oorlog verklaerden aen een Bestuer, welk M

-T

en K

L

hun had leeren beminnen. Het zy ons toegelaten eenige woorden te ontleenen aen een deftigen, Vlaemschen schryver, aen wiens getuigenis wy grooten prys hechten. M. W

zegt: ‘Dezen was een philosooph, en begreep dat ook de Belgen moesten philosophen zyn. Hy wilde verbeteringen invoeren: men vond die onnoodig in een Land, hetwelk zonder dezelve te kennen, was gelukkig geweest.

Den Keyzerlyken wysgeer, ziende dat men zyne inzichten niet en verstond, gebruikte soldaeten en dwangmiddelen, om die dóor te dryven.

(1)

(1) Verhandeling over de Nederduytsche Tael- en Letterkunde. Antwerpen, 1820-1824.

XLIII

Daer de Belgen aen zyne gewapende Philosophie nog veel minder het oor wilden leenen, kon het niet missen of onlusten, verdeeldheden, wanorde, oproer en oorlog moesten daervan het gevolg worden. Eene omwenteling borst uit, enz.’

Men weet het overig: met eene vurige Vaderlandsliefde bezield, maer slecht aengeleid, behaelden onze voorouders gewigtige voordeelen, dus verre dat zy den Keizer van zynen troon vervallen verklaerden.

B

, die van naby al de wisselvalligheden dier volksbeweging met het oog volgde, schreef het gemelde L

in de eerste dagen van January 1790, toen de Afgevaerdigden van elk gewest, in de algemeene Staetsvergadering te Brussel vereenigd, zich de heerschappy over het Land hadden toegeëigend.

Nogthans, bemerken wy het wel:

V

, door den Dichter bezongen, is de onbeschaefde en ordelooze Vryheid der Demagogen niet, die eigenlyk den naem verdient van Losbandigheid, die de misdaed predikt, en tot alle wandaden aendryft;

hy beoogt de wyze en wettige Vryheid door elk welmeenenden burger aenbeden, en by onze voorouders verbeeld door het bezit der voorregten, welker handhaving de Vorsten, by hunne Blyde Intrede, onder plegtigen eede bezwoeren. Alsof de Dichter, in een oogenblik van Profetische begeestering, in het boek der Toekomst, de bestemming zyns Vaderlands had mogen lezen, ontleende hy aen C

deze schoone gedachte:

.... Nunquam Libertas gratior exstat Quàm sub Rege pio....

Een ongekunsteld, doch regelmatig plan, eene zwierige leiding, een diep Vaderlandsch gevoel, grootsche en schilderachtige denkbeelden, krachtvolle, soms wat overdrevene

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XLIV

uitdrukkingen, dit alles kunstig ingeweven met welgepaste byzonderheden: ziedaer eenige eigenschappen die dit S

kenmerken, en het als een juweeltje doen uitschynen tusschen de beste voortbrengsels van onzen Dichter.

De Zegepalmen, die

B

reeds in verschillige Pryskampen had geplukt, en de dagelyks aenwassende beroemdheid zyns vernufts openden hem de poort der Keizerlyke en Koninglyke Akademie te Brugge, door M

-T

onlangs gesticht. Hy nam, voor de eerste mael, plaets in de zittingen dier Letterkundige vergadering, den 26 december 1792. Ter dier gelegenheid, las hy, in verzen, een B

redevoering af, in antwoord op het hem voorgestelde Vraegstuk, zoo als het in de gewoonte was er een te doen oplossen door elken nieuwbenoemden.

De stof, hem ter behandeling aengeboden, was deze: Waerom is de zoon Gods willen geboren worden in eenen stal? Hy volkwam aen zyne taek op eene hoogst voortreffelyke wyze, en werd vurig toegejuicht door al de aenhoorders. Den draed van een Godgeleerd en Wysgeerig onderwerp niet kunnende breken, om er eenige zinsneden uit over te nemen, zoo verzenden wy den lezer tot de werken des Dichters.

Nogthans, onze staetkundige Vryheid, zoo kostelyk, en ten pryze van zooveel

opofferingen verkregen, was van geen langen duer. Een nieuw onweder, akelig en

somber, kwam over het Vaderland aengedreven. L

II maekte zich, zonder

veel moeite en in weinig tyd, weer meester van onze gewesten. Hy besloot er den

vrede te herstellen, en ze met wysheid te bestieren, toen de oorlog uitbrak tusschen

Oostenryk en de Nationale Conventie. Belgie, waer Europa, van over eeuwen zyn

slagveld verkoos, werd de prooi van Frankryk. Welhaest werd hier, gelyk by onze

zuidelyke naburen, het

XLV

schrikbewind op eene breede schael ingerigt. Toen onze voorouders de gelastigden van het Fransche Gemeenebest het Land zagen doorloopen, en, roovers van een nieuw slach, in stede van de beurs of het leven te vragen, bevel geven om de Republidk Een en Onverdeelbaer te dienen, of te sterven; toen zy, in geval van weigering, de Kruissen zagen breken, de Kerken verwoesten, de Abdyen plunderen, de Kasteelen vernielen, de Pachthoeven en de Oogsten in brand steken, ja, de Hutten der armen zelfs, zonder medelyden, omverwerpen; toen zy de vreedzaemste burgers, zonder onderscheid van stand, geboorte of ouderdom, door den kogel des geweers of onder het mes der guillotien zagen omkomen, dan dachten zy dat het menschelyke geslacht ging uitgeroeid worden, en wy hebben menigmael vernomen van Gryzaerds, die dit schrikbarend tydstip overleefden, dat zy vast geloofd hadden het einde der wereld te zien naken.

Te midden dezer rampspoedige gebeurtenissen, kwam de tyding der Onthoofding van den ongelukkigen L

XVI door eenige Tydschriften aengekondigd. Deze aenslag, die, in opzigt van deszelfs omstandigheden, zyne weerga niet vindt in de geschiedenis, bragt den schroom onder de bevolkingen ten hoogste, en ontvlamde hunnen haet, meer dan ooit, tegen het juk der omwentelaers. Indien de Koningen zelven, dacht men, niet beveiligd zyn tegen het schavot, wie zal er aen ontsnappen?

Deze gevoelens geven zich lucht in een tot hiertoe onuitgegeven T

, welk

DE

B

, ware het verschenen toen het geschreven was, of ware het alleenlyk aen de verdrukkers des Lands ter kennis gekomen, onfeilbaer met den Dood zou hebben moeten bekostigen

.

(1) Een tachentigjarige grysaerd, Pater RICHARD, om eene Vergelyking tusschen de Joden die hunnen God kruisten, en de Franschen, die hunnen Koning onthoofden, te hebben geschreven, wierd tot den Dood verwezen door de gelastigden der Conventie, en gehalsregt te Jemmapes, in 1794.

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XLVI

In deze netelachtige omstandigheden, ontvouwde de Dichter al de krachtdadigheid zyner ziel, en al den iever zyner Vaderlandsche trouw. Weinig vervaerd voor de bedreigingen, die hem om het oor suisden, bewees hy aen zyne landgenoten van W

dusdanige diensten, dat het geheugen op heden er nog van bewaerd blyft.

Hy ging in persoon by de van aert beschroomde landsheden, - de dorpen waren al zoo erg gekwollen als de steden, - en, daer de vrees voor het schrikbewind hen in verslagenheid hield gedompeld, wakkerde hy hunnen moed aen, met hun betere dagen voor te spellen. Echter, aen de onverschrokkene mannen beval hy

werkdadigheid. Hy beraemde een ontwerp van algemeenen en gewapenden wederstand, dat, ons dunkens onuitvoerbaer was, maer daerom niet min van zyne vurige Burgerdeugd getuigt; het bestond hierin: den aenval niet beginnen, hoe gunstig de gelegenheid er zich toe biedde, maer alleenlyk den vyand zich op zyne hoede doen houden, en alzoo hem beletten op persoonen of eigendommen geweldadigheden te plegen. Gebrek aen tucht en eendragt verydelde dit ontwerp; doch het was in vertakking met den opstand, te dien tyde, in Luxemburg, in de Kempen en in een deel van Vlaenderen uitgeborsten.

De vyandelyke gevoelens, waervan

B

, in vele gelegenheden, blyken

gaf, en welke zyne vrienden niet konden goedkeuren, stelden hem op een slecht blad

by de afgevaerdigden van het F

bestuer. Nogthans, werd hy niet aengehouden,

noch in het gevang geworpen: men ver-

XLVII

genoegde zich met enkele huiszoekingen, die zonder uitslag bleven, want, na het voorbeeld van al die eenige waerden bezat, had hy de voorzorg genomen zyne kostbaerste voorwerpen te verbergen, als Juweelen, Gedenkschriften, Titels, Brieven, enz. De strenge nmaetregelen, waermede men hem bedreigde, konden echter den loop zyner weldaden niet stuiten. De winter van 1794 was uiterst koud, en by de guerheid van het jaergetyde voegde zich nog de schaerschte van levensmiddelen.

Deze gelegenheid nam hy te baet, om zyne liefdadigheid uit te oefenen, waeromtrent de volgende schoone trek verhaeld wordt.

Hy had eene groote menigte brood laten bakken, om aen de behoeftigen uit te deelen. Vele arme en teniet gebragte huisgezinnen werden in zyn huis toegelaten, om er hunnen nooddruft te voldoen. Deze brave lieden, in vreugde vervoerd, wisten niet hoe hem hunnen dank te betuigen; doch de Dichter matigde hunnen geestdrift, zeggende dat hetgeen hy kwam te doen zonder verdiensten was; dat elk, in de gelegenheid, dusdanig zou te werk gaen; doch daer men eenpariglyk zich opwierp tegen zyn gezegde, hernam hy met een schalken grimlach: ‘Wel, vrienden, leven wy dan niet onder het ryk der Gelykheid en Broederlykheid?’

Deze weldaden vielen op geen onvruchtbaren grond; zy leven voort in het geheugen des nageslachts, en, zooals het M

D

zeer wel zegt, vond de Dichter zyne belooning in de dankbaerheid en genegenheid zyner Landgenoten.

Doch keeren wy terug tot zyne werken. Gelyk wy reeds te voren hebben gezien, was

B

overtuigd dat de zending eens bedachten schryvers niet uitsluitelyk bestaet in zich aengenaem, dan wel in zich nuttig te maken aen zyne medebroeders, met hunnen geest tot edele gepeinzen

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

XLVIII

te verheffen, en hun hert voor reine gevoelens te openen. Weinige dichters zyn, als hy, aen dezen regel getrouw gebleven. Nauwelyks twee of dry stukjes zou men van hem kunnen aenduiden, waer dit inzigt niet volkomen is uitgedrukt. Wy vinden er een nieuw bewys van in een werk, dat by zyne verschyning, grooten byval vond. Wy bedoelen zyn geschiedkundig

: Nelzon of de beproefde liefde, dat byna gelyktydig vertoond werd te Gent, Kortryk en Brugge, en dat in druk verscheen te Gent, by K

, zonder jaertael of naem van schryver.

Dezelfde opmerking is toe te passen aen het Lofdicht, in 1796 opgedragen aen zynen landgenoot M.

R

, die te Leuven Doctor in utroque jure kwam verklaerd te worden. Het oordeel, welk hy daerin veld over het Advokaetschap, is de uitbreiding dezer gedachte van Plato: Jurisperitum decet esse justum, verum ac fidelem; het bevat hoogst wyze raedgevingen, en teekent eenigermate, met breede trekken, de denkbeeldige schets van een waren advokaet. By de lezing dezer verzen, bragten wy de vermaerde redevoeringen van P

en

'A

ons onwillig in het geheugen.

De Gedichten volgen zich op, zonder zich te gelyken. In een twaelftal strofen, echte schat van godsdienstige Poëzy, bezingt

B

Het Onbloedig Zoenoffer (de Mis). Zy zyn opgedragen aen zynen vriend, den heer Graaf

B

, proost der Collegiale van Harelbeke. Men leze de diepgrondige beschouwing van het eerweerdigst geheim des Geloofs, en men zegge of dit stuk voor een welkdanig, in

(1) Hy was nog maer korts opgevolgd aen den beer graefDEMERCI-ARGENTEAU, prins van Moniglion, door wiens overlyden de eerste plaets openviel in het Kapittel.

XLIX

de Neêrlandsche tael, - buiten de Altaergeheimen van V

, - zoû behoeven te wyken.

Ten zelfden jare (40 february 1797), viel eene nieuwe onderscheiding hem te beurt.

De Akademie van Utrecht Tot vlyt vereenigd, welke hy vereerd had met een aen de Nederlandsche Dichters opgedragen Rymstuk (de Oefening) aenveerdde hem in haren schoot ten titel van werkend Lid Zyn Diploma was geteekend, op perkament, door den voorzitter L.

W

, die gekend is door een geacht werk op de

wortelwoorden der van het Platduitsch afgeleide talen. Zyne aenveerding in een vreemd Letterkundig genootschap is nog een blyk der achting, welke zyn vernuft zoo binnen als buiten het land verwekte, alsmede der genegenheid, welke zyn rondborstig en edelmoedig karakter hem alom had verworven. H

A

, onder anderen, geboortig van Utrecht, telde hem tusschen zyne beste vrienden.

IV.

Van dezen tyd af tot aen zynen dood, zag

B

zyne dagen, in volle rust en stille werkzaemheid voorbyvlieden. Zyn leven is slechts nog afgewisseld door de overvloedige zegepralen, die hem de Palmen der letterkunde deden plukken. Daer zyne fortuin half versmolten was onder den invloed der vermelde gebeurtenissen, werd hy, dank aen de

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

L

magtige voorspraek van eenige vrienden, benoemd tot ontvanger der regtstreeksche belastingen van het kanton W

. Deze plaets hoe nederig ook, wilde hy nooit opgeven, hoewel hem ernstige voorstellen werden gedaen, om een hooger ambt te bekleeden. Vry van eerzucht, zooals hy schryft aen P

M

, en met luttel te vrede, vond hy nergens meer lust dan in de vermaken zyns huisgezins, in het gezelschap van eenige vrienden, en in de veelvuldige verstrooijingen der Letterkunde. Al den schat van liefde die hem het hert vervulde, en waerdoor hy weleer aen zyne ouders een gelukkigen ouderdom had bezorgd, stortte hy nu uit op zyne gade en kinderen.

Alvorens hen naer de kostschool te zenden, begon hy zelf, gelyk men voor hem had gedaen, de opvoeding zyner jongste zonen, en ontzag zich geene moeite om, in hun jeugdig gemoed, den smaek voor Poëzy en Schoone Kunsten te doen ontluiken.

De stonden, die hy aen deze echt vaderlyke bezigheden niet besteedde, bleven toegewyd aen zyne vrienden.

Wy dunken het niet ongepast, hier melding te maken van eenige persoonen, waermede hy gedurig in betrekking stond, en die meest allen, in de openbare zaken, eene welkdanige rol hebben gespeeld, of hunnen naem, in de Letteren of Schoone Kunsten eervol hebben doen uitschynen. Zyne briefwisseling en zyne gedrukte en ongedrukte werken geven ons dezelve genoegzaem te kennen.

Wy hebben vooreerst zyne plaetselyke vrienden, waertusschen behooren: MM.

E

P

'H

, burggraef van Nieuwpoort en baron van Poucke;

graef

L

, erf-maerschalk van Vlaenderen; E

P

R

,

burgemeester van Olsene; E

B

V

, burgemeester van

Nevele; G

P

-

LI

MONT

, wien hy een L

toestuerde, ter gelegenheid zyner benoeming tot Pastoor van Heule; H

H

S

, lid der Staetsvergadering van Vlaenderen, op wiens dood (1800) hy een gevoelvol T

maekte, enz.

Wy bemerken er onder anderen de volgende schryvers:

G

, den eigenaerdigen en wonderlyken schryver der République des Champs-Elysées; R

, den geleerden en kundigen geschiedschryver; J

-B

H

, den vyftigmael bekroonden vlaemschen Dichter; den abt

F

, wien hy eenige bydragen bezorgde voor zynen grooten Dictionnaire historique; L

M

, schryver van het gedicht: La gloire Belgique;

P

, dichter vol zwier en kieschheid, doch wiens werken in vergetelheid zyn geraekt; L

, den vermaerden professor van Brussel; L

, den geleerden schryver

O

D

, enz., enz.

Deze betrekkingen leidden echter

B

van zyne geliefkoosde bezigheden niet af. Niets was hem ligter en gemakkelyker, na een vriendschappelyk onderhoud over de Letterkunde, dan de pen te vatten en ze den vryen loop zyner gedachten te laten volgen. Overigs, zoohaest het vuer der omwenteling een weinig was uitgedoofd, en ondanks de knevelaryen van het Fransch bestuer, kwam het V

weer in aenzien. De Rederykers, zich dapper aen het hoofd der beweging stellende, schreven pryskamp na pryskamp uit, en zagen met duizende aenhangers hunne zaek bytreden. Ongetwyfeld was er soms in deze genootschappen meer iever dan kundigheid aen te treffen; soms werd er de fyne smaek aen den ouden slenter geslagtofferd; doch men kan niet loochenen dat de K

een merkelyken dienst aen het Vaderland bewezen hebben, met de heilige vlam zyner liefde in de herten te doen voortblaken, en zulks behoefde genoegzaem te

Pieter Joost de Borchgrave, Gedichten

LII

zyn, om hen te beschutten tegen het hoogmoedig mispryzen, waermede zy heden van wege eenige schryvers bejegend worden. Bovendien, moeten wy zeggen dat, zoowel daer als elders, de ware verdienste altoos eindigde met te zegepralen.

Hoewel de stof wat droog zy, werpen wy een vlugtigen oogslag op de verschillige worstelingen, waerin

B

deel nam, en waer men hem telkens als Winnaer zag uittreden. Wat de byzonderheden betreft, deze zal de lezer verder aentreffen.

1803. H

(Op d'Hoogte groeyt den Olyfboom). Onderwerp: Wie is den eersten herberger geweest? Eerste prys.

1804. H

(idem). Onderwerp: Welken Boom is den geslaegen vyand van den Olyfboom, en waerom? Tweede prys.

1804. T

(Gebloeyt in 't Wilde). Onderwerp: In welke eeuw, tot wat eynde, onder welke regering, en door wie zyn de Gilden uytgevonden en opgeregt? Eerste prys.

1805. Y

(Wysheyd volmaekt Konst). Onderwerp: De verwoesting van Jerusalem.

Eerste prys.

1809. O

(Wat ryp, wat groen komt wysheyd voên). Onderwerp: De Wulpschheyd. Eerste prys (onuitgegeven).

1810. K

(De Vredeminnaers). Onderwerp: De Vrede. Eerste prys.

1810. A

(Amor vincit). Onderwerp: de Belgen. Eerste prys.

1811. D

(Geen Konst zonder Nyd). Onderwerp: Abraham's Offer. Tweede prys.

1812. G

(De Fonteyne). Onderwerp: De Veldslag van Friedland, gevolgd door de Vrede van Tilsit. Niet bekroond. Zie de reden: Bylagen, N

1.

1816. R

(De Verzaamde Kunstminnaaren). Onderwerp: