Hurling: symbool voor eenheid en verscheidenheid : een verkennÎng van sport en nationalisme in Ierland.

oktober 2002

-Hur[ÎntJ:

t1~mbool

voor eenbefö en vert1cbeföenbefö

Een

verkennÎnfJ van dport en nationafitJm.e in.Ierfanö

Inez Heeremans Begeleiders:

Dhr. dr. H.C.F. ten Brummelhuis Dhr. dr. R. Stokvis

Doc:toraalscrlptle Culturele Antropologie/Sociologie der Niet-Westerse Samenlevingen Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen Universiteit van Amsterdam

Tbe

Hurfer~

Pra:yer

Grant me

1 O Lorè>1

a burlerd akill

1

witb atrengbt of arm anè>

apeeè>

of limb

₁

Unerrin(J

eye

for tbe flyin(J ball,

Anè> coura{}e

to

matcb wbat' er bef aU.

May my atrokea be ateaè>y anè> my aim be true

₁

My actiona manly anè> my

mfor1er1

few;

No

matter wbat way tbe (Jame may (J0

₁

May

I

reat

in

~ienè>abîp

wîtb every

foe.

wben tbe final wbfotle for me baa blown

₁

Anè> I atanè> at laat before Goè>d juè>(Jement tbrone

₁

May tbe Great

Referee

wben

He

calla my name

Say

1

You burleè> like a man; you playeè> tbe game.

ê

Hurlir1g: ,1;<Jm[10ol voor eenbeià en verJcbeiàenbeià INHOUDSOPGAVE

Voorwoord

Kaart van Ierland

1. HURUNG: THEORIE EN PRAKTIJK

Waarom sport als onderzoeksonderwerp? Eenheid en verscheidenheid

Veldwerk Wat is hurling?

Ierland, Republiek van Ierland en Noord-Ierland Nationalisme

Identiteit

Invention of tradition Probleemstelling

Fotopagina

2. DE OPRICHTING VAN DE GAA: 'INVENTION Of TRADITION'

Modernisering en sport in de 196

eeuw in Groot-Brittannië en Ierland Hurlingmythen

Ierse bewustwording van koloniale onderdrukking Michael Cusack en de oprichting van de GAA De Schotse kilt

3. STRIJD VOOR EEN ONAFHANKELIJK IERLAND

Gevolgen van de oprichting van de GAA De Paasopstand van 1916

Strijd voor onafhankelijkheid Bloody Sunday 1920

De Irish Free State en de burgeroorlog Tailteann games

Uitbreiding van de GAA

Priesters, onderwijzers en politici De GAA in kalmer vaarwater Noord-Ierland 3

4

5 5 6 7 10 12 13 16

17

19 22 23 24 26 29 33

35

37 37 39 41 42

44

45 46

47

48 48

ê

Hi!Y[ir1g: O;<Jmliool voor eenl;eià en verochciàenheià

4. HURUNG EN NATIONALE CONCURRENTIE IN MODERN IERLAND 51 De GAA en veranderingen in de Ierse samenleving 52 Media en de verbeelding van de natie 56 Sponsoring: conflict tussen leiding en leden 58 De internationale dimensie van de GAA 59

Voetbal in Ierland 61

Verschuiving van politiek naar economie 65

5. CONCLUSIE: VORMEN VAN IERS NATIONALISME ZICHTBAAR DOOR SPORT 67

Antwoord op de vragen? 67

ENGUSH SUMMARY 71

LITERATUUR 73

Bijlage 1 79

ê

füffling: J;.Jmboo[ voor eenbeià en verocbeiàenbeià

Voorwoord

Ik wil hier een aantal mensen bedanken die een bijdrage hebben geleverd aan het tot stand komen van deze scriptie.

Allereerst mijn begeleider dr. Han ten Brummelhuis die, hoewel 'Thai boxing' misschien beter bij zijn vakgebied zou passen, vanaf het begin interesse heeft getoond voor hurling in Ierland. Ook mijn tweede begeleider dr. Ruud Stokvis heeft mij door zijn interesse weten te motiveren. Beiden wil ik bedanken voor hun opbouwende kritiek en advies. In de tijd dat ik met dit onderwerp bezig ben geweest, heb ik de samenwerking met hen als heel plezierig ervaren.

Daarnaast wil ik de familie Heeremans, de familie White, Ineke Dijk, Floor Greeuw, Catelijne van de Casteel en andere vrienden bedanken voor de aanmoedigingen en belangstelling voor mijn onderzoek en scriptie. Zij stonden als het nodig was altijd voor mij klaar en zij hebben allen op hun eigen manier bijgedragen aan de afronding van mijn studie Culturele Antropologie.

Inez Heeremans

ê

Hurfing: J;gmbool voor een&eio en verJcbeioenbeio

N,oord-Ierland

..

"·

·.Republiek van Ierland

'

'

'".'' _\ /

.

.

N

f

0 80 km 1 1 1 1 1 1 1

À

Hurling:

J~?mboal

voor eenheià en ver,1cheiûenheiû

1. HURLING: THEORIE EN PRAKTIJK

Het onderwerp van deze scriptie is de Ierse sport "Hurling". In dit inleidende hoofdstuk zal ik uitgebreid ingaan op wat hurling voor een sport is. Daarnaast wil ik in het algemeen aangeven waarom sport een interessant onderwerp van onderZûek is. In het kort behandel ik mijn veldwerkperiode en geef een aantal voorbeelden uit de praktijk. Deze voorbeelden zijn een aanzet tot de behandeling van een aantal theoretische begrippen die in de tekst regelmatig zullen terugkeren. De probleemstelling is het uitgangspunt van de scriptie en komt daarom in dit hoofdstuk ook aan bod. Ten slotte geef ik een overzicht van de indeling van de overige hoofdstukken. Daaruit zal blijken dat de hoofdstukken op een chronologische wijze zijn ingedeeld, beginnend in 1884 tot heden.

Waarom sport als onderzoeksonderwerp?

De bestudering van sport kan een middel zijn om inzicht te krijgen in een samenleving. Het onderwerp van deze scriptie is hurling, een sport die in Ierland heel populair is, maar in de rest van de wereld nauwelijks bekend. Hurling is bijzonder geschikt als onderwerp van onderzoek, omdat hurling bijna uitsluitend in Ierland voorkomt. Het is een belangrijk onderdeel van de Ierse samenleving en kan licht werpen op de Ierse samenleving als geheel.

"Sports and games do not occur outside the boundaries of society. Rather they are intimately bound up with community structure, culture and ritual. Anthropologists have observed that sports and games are symbolically reflective of whole ways of life and sociologists build upon this observation to argue that sports can be used as critica! windows into the systematic workings of a given social order" (Sugden en Bairner 1993: 23).

Tijdens mijn verblijf in Ierland werd het me duidelijk dat hurling een sport is met meerdere betekenissen. Hiermee bedoel ik dat hurling niet voor alle Ieren dezelfde inhoud heeft. Desondanks ben ik op zoek gegaan naar de algemene betekenis van hurling voor Ierland als geheel. Ik ontkwam er daarbij niet aan soms te generaliseren om tot een enigszins algemeen aanvaardbaar beeld van hurling te komen. Wanneer je namelijk op zoek bent naar de betekenis van hurling voor het collectief, ben je genoodzaakt om het individu op de tweede plaats te zetten, hoewel, en dat klinkt misschien paradoxaal, de collectieve betekenis van hurling gevormd wordt door individuele betekenissen.

ê

Hurling:

J~Jmbool

voor ecnbeià en veracheiàenbeio

Anders gezegd komt het erop neer dat het individu niet representatief kan zijn voor het grotere collectief en het grotere collectief weerspiegelt niet de betekenis van hurling voor elk individu. Waarom dan toch op zoek naar de betekenis van hurling voor de Ieren? Het antwoord moet zijn dat hurling licht kan werpen op de Ierse samenleving in zijn geheel, op de geschiedenis van die samenleving, het heden en we!!icht ook de toekomst. Hurling is een onderdeel van de Ierse samenleving en de Ierse cultuur. Uitgaande van de dominante trend kan de studie ervan inzicht verschaffen in de manier waarop de Ierse samenleving is gevormd tot wat ze nu is. "A closer look at the sports and related behavior produces a blueprint of those important and valued behaviors that are the foundation of the larger culture in which the sport is embedded" (Sands 1999: 3).

Dit kan natuurlijk ook op andere manieren, bijvoorbeeld door de politiek of de literatuur van Ierland nader te onderzoeken. Dit zijn echter onderwerpen die vooral inzicht zullen verschaffen in de elitaire klasse van de Ierse samenleving. Sport kan daarentegen licht werpen op de gelaagdheid van een samenleving en ook de situatie van de lagere klassen in beeld brengen.

Eenheid en verscheidenheid

Sport dient vaak als middel om nationalistische ideeën en gevoelens tot uiting te brengen. Het is in het verleden vaak gebruikt door nationale staten om een gevoel van eenheid te creëren onder de bevolking. Daarentegen is sport ook een middel voor minderheden in een samenleving om zich te onderscheiden van de meerderheid in dezelfde samenleving. De natiestaat speelt een belangrijke rol bij de vorming van een nationale identiteit.

"The concept of nationalism must be seen". as both a historica! reality and as a contemporary continuum which has been, and still is, central to the construction of identity and one which performs a vital function in sport" (Cronin en Mayall 1998: 3).

De natiestaat biedt het kader waarbinnen nationalisme wordt geconstrueerd. Sport is daarbij een belangrijk middel, dat in de huidige tijd van globalisatie en wereldwijde media een steeds belangrijkere rol gaat spelen in de vorming van naties ofwel 'verbeelde gemeenschappen' (zie hoofdstuk 4).

"What has made sport so uniquely effective a medium for incalculating national feelings, at all events for males, is the ease with which even the least politica! or public individuals can identify with the nation as symbolized by young persons excelling at what practically every man wants, or at one time in life has wanted, to be good at. The imagined community of

ê

Hurling: ;1;gmbool voor eenbciû en ver,Jcbeiàenbeià

millions seems more real as a team of eleven named people. The individual, even the one who only cheers, becomes a symbol of his nation himself" (Hobsbawm 1990: 143).

De representatie van de natie door een voetbalteam bij de wereldkampioen-schappen is een beeld dat het gevoel van Nederlander zijn bevestigt. De prestaties van de Nederlandse zwemploeg bij de Olympische spelen in Sydney in de zomer van 2000, maakte menig Nederlander trots om Nederlander te zijn. Sport zorgt er in veel gevallen voor dat er een soort solidariteit ontstaat en dat mensen het gevoel krijgen ergens deel van uit te maken. Deze nationale symbolen worden door de natiestaat gebruikt om een eenheid te creëren, maar er zijn ook gevallen waarin sport tegen de natie wordt gebruikt de verscheidenheid binnen de natie te benadrukken. In feite was dit het geval bij de oprichting van de Gaelic Athletic Association (GAA)1 in 1884, want Ierland hoorde op dat moment nog bij Groot-Brittannië. Keltische sporten werden gebruikt om een Ierse identiteit te benadrukken (zie hoofdstuk 2). Sport is dus niet alleen een middel om een nationale identiteit gestalte te geven, maar ook een middel om uiting te geven aan een etnische identiteit of een individuele identiteit. Het voortbestaan van naties wordt voortdurend bedreigd door actieve groeperingen binnen de natie die afsplitsing nastreven. Zij zullen gebruik maken van alle middelen binnen hun bereik om dit doel te bereiken. Daarbij zullen zij zeker ook gebruik maken van sport en de mythen, rituelen en symbolen die in de loop van de tijd met sport verweven zijn, zoals vlaggen, volksliederen en andere nationale symbolen.

Veldwerk

Toen ik in 1998 voor het eerst in Ierland was, maakte ik kennis met een voor mij vreemde sport. Ik werd namelijk gevraagd om met een aantal vrienden op een weiland een partijtje hurling te spelen. Hilariteit alom vanwege mijn gestuntel met hurly (stick van hout) en bal. Het was voor mij geen succes, maar des te beter waren de Ieren. Ongeveer een jaar later kwam ik voor de tweede keer in Ierland aan, op het vliegveld van Cork. In de aankomsthal viel mijn oog direct op een enorm standbeeld van een man met een hurly. Dit bleek het beeld te zijn van Christy Ring, één van de beste hurlers die Ierland ooit gekend had. Mijn interesse was gewekt, want waarom was deze hurler zo belangrijk dat hij een standbeeld had gekregen dat zeker vier meter hoog was en voor iedereen die Ierland via het vliegveld van Cork binnenkomt of verlaat zichtbaar is? Wat betekende hurling voor de Ieren?

1 _{De Gaelic Athletic Association is de organisatie achter hurling, Gaelic football en andere Keltische sporten.}

ê

Hurling:

il~Jmboof

voor eenbeià en verJcbeiàenbeià

Om deze vraag te beantwoorden ben ik voor de derde keer naar Ierland afgereisd, nu voor vier maanden. De meeste tijd heb ik in een klein dorp gewoond, Barna, ongeveer 8 kilometer ten westen van Galway. De eerste maand ben ik vooral bezig geweest mezelf te oriënteren. Ik kon gebruik maken van de bibliotheek van de National University Ireland Galway (NUIG), waar ik redelijk vee! boeken en tijdschriftartikelen gevonden heb over hurling, Gaelic football en de Gaelic Athletic Association (Cumann Luthchleas Gael in het Iers). Behalve deze bibliotheek bezocht ik ook de openbare bibliotheek van Galway omdat daar de populaire lectuur te vinden is. Bovendien kon ik daar gebruik maken van internet. Ondertussen maakte ik een praatje met eenieder die het uitkwam, het liefst natuurlijk over hurling.

Het contact met de GAA verliep in het begin erg moeizaam. Het was moeilijk om te achterhalen wanneer en waar er hurlingwedstrijden gespeeld zouden worden. De wedstrijden werden pas een paar dagen van te voren bekend gemaakt. Afhankelijk van weersomstandigheden en conditie van de sportvelden kon op het laatste moment ook alles nog veranderen. Daardoor heb ik verschillende keren voor niets in de regen en wind op een blubberveld gestaan, maar het is toch gelukt om een aantal wedstrijden bij te wonen en een indruk te krijgen van het spel, de spelers, de coaches, de toeschouwers en hun fanatisme. De meeste wedstrijden heb ik echter op televisie gezien, waaronder de meest belangrijke hurlingwedstrijd van het jaar, de 'All Ireland Hurling Final'. Deze wordt gespeeld in Croke Park in Dublin2• Tijdens deze wedstrijd was ik in de plaatselijke 'pub',

waar voor de gelegenheid een groot scherm was opgehangen. De wedstrijd was vanuit alle hoeken van de 'pub' te volgen, belangrijk, want de 'pub' was overvol met mensen van alle leeftijden, die onder luid gejuich en geschreeuw hun team aanmoedigden. Het winnende graafschap van deze nationale finale mag zich een jaar lang de kampioen van Ierland noemen. Helaas was de overwinning niet voor de ploeg uit Galway weggelegd. Ik had daarom verwacht dat de Galway-supporters na de wedstrijd snel zouden verdwijnen, maar in plaats daarvan ging het feest gewoon door. Toen ik later iemand vroeg waarom iedereen nog steeds zo vrolijk rondliep, vertelde hij me dat de hurling finale een goede reden is voor een feestje, ongeacht de winnaar!

Verder heb ik tijd doorgebracht in Dublin, omdat daar veel informatie te vinden was in Croke Park, waar sinds een aantal jaren het GAA-museum gevestigd is. Bovendien wonen een aantal 'belangrijke' mensen in Dublin, die mij konden helpen bij het verzamelen van materiaal. Naast Dublin ben ik ook in Cork geweest. Ik werd uitgenodigd door een familie in Cork om bij hen te komen logeren. Ik heb met een aantal mensen gesproken die in het bestuur van de GAA in Cork zitten. Cork is wat oppervlakte betreft één van de grootste counties, met de meeste GAA-clubs en leden. Hurling is nergens zo

ê

Hurli11g: u;gni baal voor een bei à en vervcheiöenbeià

populair als in Cork. Dat heb ik gemerkt, want binnen de kortste keren werd ik opgespoord door een verslaggever van de plaatselijke krant voor een interview en een foto. Een week later stond er een artikel over mij in de Evening Echo, met de kop: 'Dutch girl in town to brush up on hurling' (zie bijlage 1).

Ik heb verschillende mensen geïnterviewd, maar de meeste informatie heb ik verkregen door op een heel informele manier met zoveel mogelijk mensen te praten. Ik heb verder krantenartikelen verzameld en televisiediscussies gevolgd. De Ieren die ik in die periode heb leren kennen waren over het algemeen heel bereidwillig mee te werken. Ondanks de vele obstakels, die bij het veldwerk schijnen te horen, heb ik voldoende materiaal kunnen verzamelen om inzicht te kunnen verschaffen in de plaats en betekenis van hurling in de Ierse samenleving.

Ik woonde in Bama bij een familie die niet veel interesse had in hurling. Daardoor kwam ik in het begin van mijn veldwerk voornamelijk in contact met mensen, in de leeftijd van 40-60 jaar, die niet direct iets met hurling te maken hadden. Wel waren de meesten bekend met hurling en hadden het op school gespeeld, maar waren er nu niet meer actief mee bezig. Voor de 'All Ireland Hurling Final' maakten zij wel een uitzondering, want ze vonden het belangrijk om te zien welk graafschap dat jaar de kampioen van Ierland zou worden. Het is namelijk bijna een vanzelfsprekendheid om deze wedstrijd te volgen, op televisie, in de 'pub' of live in Croke Park in Dublin.

Ik kwam in contact met een protestantse vrouw van 56 jaar die mij vertelde dat zij door haar jeugd een vrij negatief beeld had van hurling. Het ging niet om de sport op zich, maar de regels eromheen, opgesteld door de Gaelic Athletic Association. Voor zover ze het zich kon herinneren was het voor protestanten bijvoorbeeld verboden om lid te worden van de GAA. Ze wist niet meer zeker of het nu nog steeds verboden is, maar religie speelt volgens haar op het gebied van sport tegenwoordig niet zo'n grote rol meer in Ierland.

Het GAA museum in Dublin gaf een heel ander beeld van hurling en de GAA. Hier werd me het heroïsche verleden van de GAA verteld. De oprichting van de GAA in 1884

gebeurde op initiatief van een groepje nationalisten. Zij stelden nieuwe regels voor de Keltische sporten op en bedachten de ideologie van de GAA, die tot op de dag van vandaag bijna niet veranderd is (zie hoofdstuk 2). In het verleden hebben leden van de GAA een rol gespeeld in de nationalistische politiek en de strijd voor een onafhankelijk Ierland (zie hoofdstuk 3). Dit beeld van de GAA wordt door veel mensen overgenomen, zo ook door veel Ieren die in het buitenland verblijven.

De Ieren in het buitenland zorgen ervoor dat de Ierse tradities vaak nog een extra dimensie krijgen, omdat ze een gevoel van heimwee en nostalgie oproepen. Dit wordt geïllustreerd door mijn ontmoeting met Jimmy, een Ier in Amsterdam. "Ja, ik woon hier

ê

Hurling: u;gmboo[ voor een bei à en verucbeiàenbeià

nu al 15 jaar, maar ik blijf een Ier, daarom ben ik hier vandaag, om de sfeer van thuis te proeven", zei Jimmy in 'Mulligan's' tijdens de uitzending van de 'All Ireland Hurling Final'. 'Mulligan's' is een Ierse kroeg in Amsterdam waar naar Ierse televisiezenders kan worden gekeken. Elk jaar op een zondag in september zit deze kroeg vol, omdat de hurling finale dan rnchtstreeks op televisie te volgen is. De Ieren in Nederland staan niet op zichzelf. Ieren wonen verspreid over de hele wereld. Dit is veroorzaakt door de jarenlange emigratie uit Ierland als gevolg van armoede en de religieuze verdeeldheid. De hurling finale biedt de Ieren in het buitenland een gevoel van nostalgie en vaderlandsliefde.

Deze drie voorbeelden geven aan dat er op verschillende manieren naar hurling en de GAA wordt gekeken. Hurling lijkt te horen bij de katholieke bevolking van Ierland en niet bij de protestanten. Hurling lijkt te horen bij een nationalistische ideologie en heeft een politieke agenda. Het is op de één of andere manier betrokken geweest bij de onafhankelijkheidsstrijd tegen de koloniale overheerser, Groot-Brittannië. Hurling heeft met vaderlandsliefde en patriottisme te maken en staat symbool voor een Ierse identiteit. Kortom, hurling heeft meerdere betekenissen en heeft verschillende rollen gespeeld door de geschiedenis heen. In deze scriptie wil ik daarom laten zien waarom hurling in Ierland een bijzondere sport is. Ik wil laten zien dat het uit antropologisch oogpunt een interessant onderwerp is.

Hurling is maar een klein facet binnen de Ierse samenleving, maar door de bestudering van kleine facetten in de samenleving kun je licht werpen op het grotere geheel. Met deze stelling in mijn achterhoofd ben ik onderzoek gaan doen naar hurling in Ierland.

Wat is hurling?

Het Ierse woord voor hurling is iomáin of iománafocht. Hoewel hurling ook wel elders aanhang heeft, is het nergens zo populair als in Ierland zelf. Verspreid over het hele land, Noord-Ierland meegerekend, zijn er meer dan 2000 clubs te vinden (zie bijlage II). Deze clubs maken allemaal deel uit van de overkoepelende organisatie, de Gaelic Athletic Association (GAA). Deze organisatie bestaat sinds de oprichting in 1884 door een groepje republikeinen. Sindsdien is de GAA uitgegroeid tot de grootste sportbond en culturele organisatie in Ierland.

Hurling wordt gespeeld op een grasveld dat tussen de 130 en 145 meter lang is en tussen de 80 en 90 meter breed. Aan beide zijden van het veld staat een doel, bestaande uit 2 verticale palen van 7 meter lengte die 6,5 meter uit elkaar staan en op 2,5 meter hoogte verbonden zijn door een dwarslat. Er zijn twee teams met 15 mannen3

ê

Hurfing: J;<,J111bool voor eenbeiil en verJcbeiàenbeià

die allen een stick hebben die hurley wordt genoemd en in het Iers camán. De stick is vergelijkbaar met een hockeystick, maar de kromming aan het eind is breder en aan beide kanten plat, waardoor de bal ook makkelijk met beide kanten van de stick kan worden gespeeld. De teams proberen het spel te winnen door te scoren en op die manier de meeste punten te behalen. Punten kunnen gescoord worden door de bal, s/iotar in het Iers, boven of onder de dwarslat van het doel in het net te slaan. Wanneer de bal boven de lat langs gaat, is er sprake van een punt. Wanneer de bal onder de lat langs gaat, is er sprake van een goal en een goal staat voor drie punten. De goals en punten worden apart bijgehouden en aan het eind van de wedstrijd bij elkaar opgeteld. Het team dat de meeste punten heeft gehaald, wint de wedstrijd.

De bal heeft dezelfde grootte als een hockeybal, maar de naden van de bal zijn naar buiten toe gestikt, zodat er opstaande randjes gevormd worden die het hanteren van de bal makkelijker maken. De bal is hard en is gemaakt van dierenhuid en opgevuld met kurk en haar, meestal van varken of paard. De stick is het belangrijkste hulpmiddel om de bal voort te bewegen. Met de stick kan de bal immers ver weg geslagen worden. Ook is het mogelijk om de vrije hand te gebruiken om de bal weg te tikken. De bal mag bovendien ook met de voeten worden aangeraakt en weggeschopt. Als de bal op de grond ligt, mag die niet met de handen worden opgeraapt, maar dient de bal met de stick opgepikt te worden. Het lopen met de bal mag alleen door de bal op de stick te balanceren of af en toe met de vrije hand een tikje te geven.

Dit zijn de algemene regels van het spel. Er zijn natuurlijk veel meer regels die betrekking hebben op overtredingen en hoe de scheidsrechter in dat geval moet handelen. Deze regels zijn echter niet relevant in dit verhaal, dus wil ik ze hier buiten beschouwing laten4

. Van het spel is het eigenlijk alleen belangrijk te weten dat hurling

een sport is die bekend staat om zijn snelheid. Volgens de Ieren is hurling de snelste veldsport ter wereld. Een sport als ijshockey is nog veel sneller, maar dat wordt niet op een grasveld gespeeld. Naast de snelheid zijn de vaardigheden die de spelers moeten hebben om op een redelijk niveau te spelen een ander aspect dat vaak genoemd wordt. Het is namelijk uitermate lastig om op latere leeftijd hurling te leren spelen, maar dit geldt ongetwijfeld ook voor andere sporten. In Ierland beginnen kinderen al heel jong met een bal en stick te oefenen, om zo spelenderwijs de behendigheden onder de knie te krijgen. Het is van groot belang dat de spelers een goede techniek hebben. Stel dat dit niet het geval zou zijn, dan zouden er wel eens veel meer slachtoffers kunnen vallen op het veld. Dus de snelheid en de techniek zijn aspecten van hurling die door vele Ieren geprezen wordt. Buiten dat, is hurling ook een sport die fysiek heel zwaar is. De mannen moeten fit zijn en tegen een stootje kunnen, want het sportveld kan soms net een

ê

Hurling: J;')mbool voor eenbeià en verJcbeiàenbeià

slagveld zijn. Als de regels echter nageleefd worden en de spelers bekwaam zijn, gebeuren er bijna geen ongelukken. Er vloeit echter altijd wel wat bloed, maar dat hoort erbij, want, zeggen de Ieren: 'als er geen bloed gevloeid heeft, is het geen goede wedstrijd geweest'.

Hurling wordt naast de clubs ook op scholen gespeeld. Over het algemeen kun je zeggen dat de katholieke scholen een voorkeur hebben voor de Gaelische sporten als hurling en Gaelic football. De openbare scholen hebben over het algemeen een voorkeur voor sporten die bestempeld kunnen worden als typisch 'Britse sporten', zoals rugby, voetbal, hockey en tennis, waarvan rugby de populairste is. In het Ierse schoolsysteem wordt er veel aandacht besteed aan sporten. Dus als kinderen buiten school niet verbonden zijn aan een sportclub, dan worden ze er op school toch mee in contact gebracht. Dit geldt voor zowel de basisschool, de middelbare school, als de universiteit. Scholen spelen onderling vaak een competitie, waardoor het 'wij-zij-gevoel' al jong wordt aangeleerd.

Ierland, Republiek van Ierland en Noord-Ierland

Hoewel mijn aandacht vooral uit gaat naar de Republiek van Ierland, aangezien ik daar onderzoek heb gedaan, is het ook belangrijk om Noord-Ierland in mijn verhaal te betrekken. De betekenis van hurling voor de Noord-Ierse samenleving heeft invloed op de betekenis van hurling voor Ieren in de Republiek van Ierland. Dit heeft alles te maken met de geschiedenis van het eiland en de relatie van Ierland met Groot-Brittannië. Tot 1922 is Ierland een kolonie geweest van Groot-Brittannië. Daarna is een deel onafhankelijk geworden, namelijk de Republiek van Ierland, bestaande uit 26 van de in totaal 32 graafschappen, in het zuiden en noordwesten. Een ander deel, bestaande uit zes graafschappen van de provincie Ulster, maakt tot op heden deel uit van Groot-Brittannië, maar heeft wel een eigen parlement.

Als ik het in het vervolg over Ierland heb, dan bedoel ik daarmee de Republiek van Ierland. Wanneer ik spreek over het gehele eiland Ierland, dan zal ik dat duidelijk maken door te refereren aan de 32 graafschappen die het eiland, de Republiek en Noord-Ierland samen, rijk is. De betekenis van hurling moet gezien worden in de brede context van de geschiedenis van een eiland dat door een buurland werd gekoloniseerd. Ik zal daarom uitgebreid ingaan op de geschiedenis van Ierland, op het ontstaan van de Republiek van Ierland en het Ierland van nu. Het Ierse nationalisme zoals het nu is, kan alleen begrepen worden door de relatie tussen Engeland en Ierland nader te beschouwen.

ê

Hurling:

J~mbool

voor ecnbeià en verocbeiûenheïà

Na dit korte overzicht van mijn veldwerk en de uitleg van de terminologie wil ik hier eerst nog ingaan op een aantal begrippen die regelmatig gebruikt worden in de tekst en die nadere uitleg vereisen. Ten eerste behandel ik hieronder het begrip nationalisme, daarna het begrip (nationale) identiteit en als laatste het begrip 'invention of tradition'.

Nationalisme

Menig wetenschapper heeft zich bezig gehouden met de betekenis en de herkomst van nationalisme. Het is daarom hier wel op z'n plaats een kort overzicht te geven van de verschillende theoretische stromingen met betrekking tot de herkomst van nationalisme5• De verschillende theorieën verklaren ieder op een andere manier hoe nationalisme als ideologie is ontstaan. Dit betekent niet dat deze theoretische stromingen niet verenigbaar zijn, integendeel elke stroming heeft met betrekking tot sport in het algemeen en hurling in het bijzonder iets toe te voegen.

De groep theoretici die primordialisten wordt genoemd, kenmerkt zich door de opvatting dat nationalisme verbonden is met iets heel tastbaars, namelijk grondgebied (Hooson 1994). De natie is niet alleen een verbeelde gemeenschap in de beleving van het volk, maar de natie is duidelijk definieerbaar als een bepaald grondgebied. De nationalistische ideologie is volgens de primordialisten onlosmakelijk verbonden met de notie van een vaderland. Groepen mensen die door de geschiedenis heen verbonden zijn geweest met een bepaalde plaats of regio hebben volgens de primordialisten een bepaald nationalistisch bewustzijn ontwikkeld. Het komt erop neer dat primordialisten nationalisme zien als een product van deze verbondenheid met een bepaald grondgebied dat diep geworteld is in de geschiedenis.

De tweede theoretische stroming wordt gekenmerkt door de opvatting dat nationalisme een product is van de moderniteit. Degenen die tot deze stroming horen, worden daarom modernisten genoemd (Gellner 1983 en Anderson 1995). Ondanks de opvatting dat nationalisme terug te voeren is op de opkomst van het kapitalistische stelsel, dus in tegenstelling tot de opvatting van de primordialisten een modern verschijnsel is, accepteren zij wel de rechtvaardiging van nationalistische ideeën door de verwijzing naar oude tradities en historische gebeurtenissen. Nieuwe technologische uitvindingen zoals de drukpers en de stoommachine hebben bijgedragen aan de afbrokkeling van de macht van de grote religies en het ontstaan van een nieuwe sociale structuur. Voor de modernisten is nationalisme een basis waarop sociale eenheid kan worden gevormd.

ê

Hurling: ,1im1bool voor eenbeià en verJcbeiàenbeià

Volgens de derde theoretische stroming, die van de statisten, is nationalisme een product van de natiestaat (Hobsbawm 1990). De nationalistische ideologie is in het verleden gebruikt om oorlogen tussen naties te rechtvaardigen. Volgens de statisten is nationalisme een product van de overheersende ideologie van de politieke elite van de natiestaat en wordt elke vorm van nationalisme gevormd door de ontwikkelingen van de desbetreffende natiestaat. Volgens de statisten is er dus alleen sprake van nationalisme als het gaat om een formele vorm van nationalisme, gerechtvaardigd door een politieke eenheid, namelijk de natiestaat.

De vierde en laatste theoretische stroming is die van de politieke mythologie (Anderson 1995). De nationalistische ideologie ontstaat volgens deze stroming door de verbeelding van een bepaalde eenheid op basis van één of meerdere mythen. De mythe geeft een beeld van de natie dat door de meerderheid van de bevolking geaccepteerd wordt. Het doel hiervan is een gemeenschap te vormen rond het idee van de natie.

Nu we enigszins op de hoogte zijn van de manier waarop er door verschillende mensen gedacht wordt over de herkomst van nationalisme, is het tijd om de betekenis van nationalisme nader te bepalen. Ook over de betekenis van de term nationalisme wordt verschillend gedacht. Nationalisme is de ideologie die verbonden is met het verlangen naar een eigen natie, een stuk land, een gemeenschappelijke geschiedenis en toekomst. Nationalisme is echter geen eenduidig fenomeen en kan daarom op verschillende manieren worden uitgelegd.

Nationalisme bestaat op verschillende niveaus, van het individu tot het grotere collectief. Op het niveau van het individu kun je zeggen dat ieder individu op een eigen en andere manier uiting geeft aan zijn of haar nationalisme. Dit nationalisme kan overeenkomsten vertonen met het nationalisme van andere individuen, maar kan ook duidelijke verschillen vertonen. Op het niveau van het collectief kun je denken aan het officiële of formele nationalisme van een natie, uitgedragen door de regering van die natie, bijvoorbeeld in de vorm van nationale feestdagen, de democratie, het bestuur, de politiek en de wetten van een natie. Deze geven vorm aan de natie en daarmee aan het gevoel bij een natie te horen.

Nationalisme heeft meerdere lagen en verschillende vormen. Je kunt daardoor niet spreken van één nationalisme, maar van uitingen van nationalisme, zoals de vlag, het volkslied en het koningshuis. De symbolen van nationalisme, zoals de klomp, de kaas, de tulp en het water voor Nederland, geven vorm aan de natie. Deze symbolen zijn belangrijk bij de vorming van een verbeelde gemeenschap van mensen die elkaar nooit allemaal zullen kennen, maar wel een bepaalde band met elkaar hebben (Anderson 1995). Nationalisme en uitingen van nationalisme zijn niet statisch, ze veranderen, zijn in beweging, worden beïnvloed en oefenen invloed uit.

6

Hurling:

r1~1111bool

voor eenbeià en verJcbeiàenbeià

Binnen een natie kunnen verschillende vormen van nationalisme naast elkaar bestaan. Het nationalisme dat door de regering wordt bepaald, kun je het formele nationalisme noemen, maar het hoeft niet de enige vorm van nationalisme te zijn. Binnen de samenleving leven verschillende groepen met een eigen opvatting over de invulling van nationalisme. Deze groepen kunnen door hun opvattingen over hoe de natie eruit zou moeten zien een bedreiging vormen voor de bestaande natiestaat. Het informele nationalisme dat uitgedragen kan worden door etnische groeperingen in de samenleving kan de strijd voor afsplitsing of de vorming van een eigen natie rechtvaardigen. Het formele nationalisme wordt eigenlijk voortdurend uitgedaagd door andere nationalismen binnen en buiten de natie.

Etnische groepen in de samenleving kunnen uiting geven aan hun eigen identiteit die anders is dan de formele nationale identiteit door het gebruik van eigen symbolen. Nationale symbolen kunnen gebruikt worden door de regering om een eenheid onder de mensen te creëren, zoals bijvoorbeeld het geval was na de aanslagen van 11 september 2001 op het WTC en het Pentagon in de Verenigde Staten. In andere gevallen maken de media, of de marketing industrie handig gebruik van nationale symbolen, door in te spelen op kenmerken die aan de desbetreffende samenleving wordt toegekend.

Dus wat is de betekenis van nationalisme? Menig wetenschapper heeft zijn hoofd gebogen over deze vraag, maar de conclusie moet zijn dat er geen eenvoudige definitie te geven is van het begrip nationalisme. Toch zal ik hier een poging doen om duidelijk te maken op welke manier ik het begrip in deze scriptie gebruik. Om met de definitie die Cronin heeft gegeven te beginnen:

"[Nationalism is] a multifaceted expression of identity which, while having some common constituents, functions as bath a mobile and historically contested ideology. It can be either formalized, imagined or challenged by farces, groups and individuals bath within, and outside the projected vision or reality of the nation" (Cronin 1999: 30).

Nationalisme wordt niet enkel en alleen vormgegeven door de politieke elite van een natie, maar kan ook gevormd en beïnvloed worden door bepaalde individuen, de media, etnische groeperingen, tradities en stijlen van sport (Cronin 1999: 31). Nationalisme is niet statisch, maar verandert door de jaren heen en kan beïnvloed worden door groeperingen binnen de natie, maar ook door groeperingen buiten de grenzen van een natie. Er zijn ook een aantal kenmerken van nationalisme die in bepaalde mate aanwezig zijn bij elke vorm van nationalisme. Er is altijd een geografisch gebied voor de natie, er is sprake van een gedeelde taal, een gedeelde geschiedenis en afkomst, gedeelde tradities en gebruiken. Er is dus altijd sprake van een natie ofwel

@i

Hurling: J;<Jmboof voor eenbeiil en verJcbeiàenbeià

verbeelde gemeenschap, gebaseerd op één of meerdere van de bovengenoemde kenmerken.

Nationalisme is volgens Jenkins:

"".an ideology or ideologies of ethnic identification, historica! contingency and variation, a state context, ethnic criteria of politica! membership and a claim to a collective historica! destiny" (Jenkins 1997: 162).

De toegevoegde waarde van deze definitie is het laatst genoemde kenmerk van nationalisme, de verbondenheid met het verleden, die wordt gebruikt in de constructie van een collectief project voor de toekomst (Jenkins 1997: 162). Hurling in Ierland is op deze manier verbonden met de ideologie van het Iers nationalisme, het is een verwijzing naar het verleden, maar tegelijkertijd een collectief project voor de toekomst van Ierland. Hoe dit precies in elkaar zit, wordt in de hoofdstukken die hierna volgen verder uitgewerkt.

Identiteit

Net als bij het begrip nationalisme is het moeilijk om een eenvoudige omschrijving te geven van de betekenis van nationale identiteit. Identiteit is een complexe term die op verschillende manieren kan worden gebruikt. Om duidelijkheid te scheppen over het begrip nationale identiteit, zoals deze wordt gebruikt in deze scriptie, bespreek ik hier kort de betekenis van nationale identiteit in relatie tot het onderwerp van deze scriptie, namelijk hurling en de Ierse natie. Er moet daarbij onderscheid gemaakt worden tussen individuele identiteiten en collectieve of groepsidentiteiten.

Een individu kan verschillende identiteiten hebben, bijvoorbeeld een persoonlijke, lokale, regionale, nationale en globale identiteit. Dit soort identiteiten zijn verbonden met een bepaald gebied. Dit gebied heeft grenzen en om die grenzen duidelijk te maken worden symbolen gebruikt. Door het gebruik van symbolen worden bepaalde individuen of groepen buitengesloten en andere ingesloten, zodat er een 'wij-zij-gevoel' kan ontstaan.

Een bepaalde identiteit krijgt pas vorm in relatie met 'de ander'. De Ierse nationale identiteit is een collectieve identiteit die gestalte krijgt door de relatie met Groot-Brittannië. Dit is de identiteit die door hurling wordt gesymboliseerd. Hurling draagt bij aan het collectief bewustzijn van de Ieren 'anders te zijn dan de Britten' (zie hoofdstuk 2 en 3). Daarnaast is hurling een symbool van de Ierse nationale identiteit tegenover een globale identiteit (zie hoofdstuk 4). Op deze manier speelt hurling een rol in de vorming van de Ierse identiteit.

Á

Hurfing: ,1;gmboa[ voor een bei à en verJcbeiàenbeià

Het tot stand komen van een bepaalde groepsidentiteit is een sociaal proces waardoor verschillende categorieen van mensen een collectief cultureel besef of bewustzijn met elkaar gaan delen (Maguire en Tuck 1998: 104). Dit bewustzijn wordt opgebouwd over een bepaalde periode binnen en tussen groepen die in toenemende mate afhankelijk worden van elkaar. Individuen zijn echter niet verbonden met één bepaald bewustzijn, maar aan een verscheidenheid aan identiteiten. Elk individu heeft meerdere en complexe identiteiten die continu aan verandering onderhevig zijn, bijvoorbeeld een politieke, een sociale, een seksuele, een psychologische en een sportieve identiteit. "These identities are constructed through a process of cultural representation which can be viewed as an exchange of dominant, emergent and residual views" (Maguire en Tuck 1998: 104).

De nationale cultuur is de cultuur die verbonden is met de begrensde eenheid van de natiestaat. De natiestaat is één van de belangrijkste kaders voor de vorming van een nationale identiteit. Deze identiteit krijgt vorm door uitingen van nationale cultuur in de vorm van de mythologie van de verbeelde gemeenschap, die door de nationale geschiedenis, verhalen, literatuur en populaire cultuur gestalte krijgt (Maguire en Tuck 1998: 105). Op deze manier krijgt de natie betekenis voor het individu, die zich identificeert en verbonden voelt met de groep die dezelfde verhalen, geschiedenis en andere symbolische uitingen van de natie deelt.

Samengevat kan een natie gezien worden als een culturele en politieke eenheid, die gecategoriseerd kan worden als een symbolische collectie van culturele instituties, symbolen en representaties die samen een verbeelde gemeenschap vormen met een specifiek gevoel van loyaliteit en medeleven. Nationale identiteiten hebben een positie die zowel verband houdt met het verleden als met de toekomst (Maguire en Tuck 1998: 105).

Sport is een middel om een bepaalde groep mensen van een identiteit te voorzien. "Sports ... help to define mora! and politica! community. They are vehicles of identity, providing people with a sense of difference and a way of classifying themselves and others"." (MacClancy 1996: 2). Deze identiteit wordt op het niveau van het individu gevormd, maar ook op een collectief niveau, waardoor een bepaald gevoel van saamhorigheid ontstaat. Dit heeft ook betrekking op hurling in Ierland. Mensen die hurling spelen horen bij een bepaalde groep

,,

Invention of tradition

De GAA is de organisatie die niet alleen verantwoordelijk is voor de regulering van hurling, maar ook van andere sporten en andere activiteiten, zoals promotie van Ierse

ê

Hurling: il,\11t1bool voor eenheià en verJcheiàenheià

taal en muziek. Mijn aandacht gaat in deze scriptie niet alleen uit naar hurling, maar ook naar de GAA en haar ontwikkeling, omdat deze twee onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Om het verhaal over hurling zo compleet mogelijk te laten zijn, begin ik in 1884, omdat toen het 'moderne' hurling is 'uitgevonden'. De 'uitvinding' van hurling staat niet op zichzelf, maar is deel van een bredere context. Vóór 1884 was hurling een spel dat in verschillende delen van Ierland gespeeld werd, maar de spelregels waren overal anders. In 1884 werd door een groepje Ierse nationalisten de Gaelic Athletic Association opgericht. Vanaf dat moment is hurling gereguleerd en getransformeerd in een sport met nationale regels. Dit was het begin van de 'invention of tradition' van hurling en Gaelic football.

"Since the developrnent of sports into important national phenomena in the late Victorian era (1870-1914), they have been closely bound to the invention of traditions that connect past and present national identifications" (Maguire en Tuck 1998: 108).

Het begrip 'invention of tradition' wordt door Hobsbawm omschreven als een proces van formalisering en ritualisering dat gekenmerkt wordt door de nadrukkelijke verwijzing naar het verleden (Hobsbawm 1983: 4). De GAA gebruikte het Engelse model voor de regulering van sporten om een aantal Ierse spelen nieuw leven in te blazen. Hoe dit in zijn werk is gegaan wordt in hoofdstuk 2 verder uitgewerkt. Een 'invented tradition' kan omschreven worden als

"".a set of practices, normally governed by overtly or tacitly accepted rules and of a ritual or symbolic nature, which seek to incalculate certain values and norms of behaviour by repetition, which automatically implies continuity with the past. In fact, where possible, they normally attempt to establish continuity with a suitable historie past" (Hobsbawm 1983: 1).

Het gaat hierbij niet om de regels die zo'n 'invented tradition' omgeven, maar om het rituele karakter en de symboliek die samenhangt met de 'nieuwe traditie'. Je moet dan bijvoorbeeld denken aan de nationale vlag van een land, die symbool staat voor de nieuw gevormde natie. Dit soort symbolen zijn nodig om de grenzen van de natie aan te geven en het verschil met 'de ander' te benadrukken.

Sinds de industriële revolutie zijn er volgens Hobsbawm een aantal overlappende categorieën te onderscheiden in de 'invented traditions' (Hobsbawm 1983: 9). Ten eerste zijn er uitgevonden tradities die een sociale eenheid, het behoren tot een bepaalde groep, een echte of verbeelde gemeenschap tot stand brengen of symboliseren. Daarnaast zijn er uitgevonden tradities die instituten of een bepaalde autoriteit tot stand

ê

Hurling: J;,?mboal voor eenbeià en verJcbeiàenbeià

brengen of legitimeren. Als laatste zijn er de uitgevonden tradities die als voornaamste doel hebben om socialisatie en de verspreiding van bepaalde ideeën, normen en waarden tot stand te brengen.

Inventions of tradition zijn met name belangrijk bij de vorming van natiestaten. Hoewel naties altijd claimen op een lang verleden te berusten en een natuurlijk verschijnsel te zijn, zijn het in feite verbeelde gemeenschappen die vrij recentelijk geconstrueerd zijn (Anderson 1995). 'Inventions of tradition' spelen een belangrijke rol bij het proces van natievorming en vormen daardoor belangrijke aanwijzingen voor veranderingen in een maatschappij.

"The transformation of German nationalism from its old liberal to its new imperialist-expansionist pattern is more exactly illuminated by the rapid replacement of the old black-red-gold colours by the new black-white-red ones (especially by the 1890s) among the German gymnastic movement, than by official statements of authorities or spokesmen of organizations" (Hobsbawm 1983: 12).

De hurling traditie die vanaf 1884 Ierland heeft veroverd, was een invention. "Invention is considered a change or adjustment in objects, beliefs, or practices so that a new kind ernerges - and it may be unique combinations of previously known parts or processes" (Blanchard en Cheska 1985: 200). Hurling als invention of tradition heeft een rol gespeeld in de vorming van de Ierse identiteit. Die rol is door de jaren heen veranderd. Het hurling van 1884 is niet meer hetzelfde als het hurling van nu. Om te begrijpen hoe hurling zich ontwikkeld heeft, is het van belang om te begrijpen dat hurling niet zomaar is ontstaan, maar dat het een 'invented tradition' is. In hoofdstuk 2 wordt uitgelegd waarom de oprichting van de GAA en de verspreiding van hurling in Ierland een 'invented tradition' is.

Probleemsteli

i

ng

De centrale vraag van mijn onderzoek in Ierland was: 'welke rol speelt hurling in de vorming van de Ierse identiteit?' Tijdens het schrijven van deze scriptie werd het me duidelijk dat de GAA als organisatie achter hurling een veel grotere plaats inneemt in het verhaal dan hurling zelf. Hurling lijkt onderbelicht. Om echter de vraagstelling van mijn onderzoek te kunnen beantwoorden, was het nodig om de organisatie achter hurling een prominente plaats in het verhaal te geven. De relatie tussen hurling en Ierse identiteit en nationalisme wordt duidelijk door de geschiedenis van de GAA in het verhaal te betrekken. Hurling en de GAA staan niet los van elkaar. Zonder de één kan de ander niet bestaan. De GAA is de brug tussen de sport en de politiek in Ierland. Daardoor heb ik de

ê

Hur[ing: .1;g111bool voor eenbeiil en vervcbeiàenbeià

vraagstelling in deze scriptie moeten aanpassen: 'op welke manier hebben de GAA en hurling een rol gespeeld in de vorming van Iers nationalisme en een nationale Ierse identiteit?' Uit deze probleemstelling vloeien een aantal subvragen voort. 'Wat is Iers nationalisme en wat is Ierse identiteit? Is er sprake van één Iers nationalisme en één Ierse identiteit, of bestaan er meerdere vormen? Is het Ierse nationalisme dat verbeeld

wordt door hurling veranderd door de tijd?'

De verwerking van mijn onderzoeksresultaten in deze scriptie is één van de

V

moeilijkste dingen gebleken in het hele proces van schrijven. De vraag hoe passen mijn

bevindingen in het kader van de theorie, is een vraag die me constant tî'e'ef'fbeiig gehouden. Ik heb in deze scriptie de onderzoeksdata van mijn veldwerk in Ierland verwerkt, maar uiteindelijk is deze scriptie voor het grootste deel geschreven op basis van literatuuronderzoek. Dit komt met name door het historisch perspectief dat nodig is om de plaats van hurling in Ierland te beschrijven.

Er is in deze scriptie weinig cijfermateriaal verwerkt. Tijdens mijn veldwerk heb ik ~ geprobeerd om zoveel mogelijk cijfers te verzamelen. Ik wilde bijvoorbeeld graag weten hoeveel mensen er precies hurling spelen, of dat aantal is toe- of afgenomen in de loop der jaren en hoe de verhouding is met andere sporten. Dit bleek echter niet zo eenvoudig, omdat er niet veel cijfers bekend zijn. Ik heb uiteindelijk maar weinig cijfermateriaal kunnen verzamelen. Ik ben ook bijna geen cijfers tegengekomen in de literatuur die ik heb gebruikt voor deze scriptie. Hoewel cijfers voor antropologen over het algemeen minder belangrijk zijn, zie ik het toch als een gemis.

Het vergelijken van de ene cultuur met de andere cultuur is een gebruikelijke methode van onderzoek in de antropologie. Ik heb echter weinig aandacht besteed aan het vergelijken van hurling met andere traditionele sporten. Hurling is niet de enige traditionele sport die aan het einde van de 19e eeuw werd uitgevonden en op dit moment problemen ondervindt door de concurrentie van moderne sporten. Het vergelijken van de ontwikkeling van hurling met andere traditionele sporten zie ik als een volgende stap van verder onderzoek. Er zijn namelijk tal van voorbeelden te bedenken. Hurling zou misschien vergeleken kunnen worden met 'buzkashi', een traditionele sport in Afghanistan, of met sumoworstelen in Japan (Guttmann 1994: 160-161), misschien ook met shinty in Schotland, of met lacrosse in Noord-Amerika. In plaats van een vergelîjking te maken met een andere traditionele sport in een andere cultuur, heb ik de vergelijking gemaakt tussen hurling en voetbal, om het verschil tussen een traditionele sport en een 'moderne' sport te laten zien (zie hoofdstuk 4).

Om de bovenstaande probleemstelling te beantwoorden heb ik de volgende hoofdstuk-indeling gemaakt. In hoofdstuk 2 wordt beschreven onder welke omstandigheden de GAA

ê

Hurling: u;gmbool voor eenbeià en veracbeiàenbeiil

in 1884 is opgericht. De relatie tussen Engeland en Ierland staat hierbij centraal. Daarnaast wordt beschreven op welke manier er vorm gegeven werd aan hurling en andere sporten. Het begrip 'invention of tradition' is hiervoor een belangrijke leidraad. In hoofdstuk 3 bespreek ik een belangrijke periode in de Ierse geschiedenis die gekenmerkt wordt door geweld (1916-1922). Ik wil hier laten zien welke rol de GAA en hurling speelden in de strijd tegen de kolonisator. De tijd na de Tweede Wereldoorlog tot 1960 is voor het verhaal over hurling en Iers nationalisme minder interessant. Het is een periode waarin de GAA zich langzaam uitbreidde. In hoofdstuk 4 wordt er dan ook een sprong in de tijd gemaakt en wordt de periode van 1960 tot heden, met de nadruk op de laatste 20 jaar, besproken. In deze periode speelt de opkomst van de media een grote rol in de ontwikkeling van de GAA en in de ontwikkeling van sporten in het algemeen. De internationalisering van sporten heeft invloed op de manier waarop hurling beleefd wordt. In hoofdstuk 5 bespreek ik nog eens kort de belangrijkste resultaten van mijn onderzoek om vervolgens tot een antwoord komen op de probleemstelling.

ê

m,1rfi11g: J;gmboo[ voor cc11(1eiil en ver.Jc&ciàcn&eià

ê

Hur[ing: r1,\1mboal voor eenbeià en verJcbeiàenbeià

2. DE OPRICHTING VAN DE GAA: 'INVENTION OF TRADITION'

Al ruim honderd jaar vervult de Gaelic Athletic Association een centrale plaats in het Ierse leven. Dit gaat verder dan de rol en invloed van een 'normale' sportbond zoals bijvoorbeeld de KNVB (Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond) in Nederland. De vergelijking tussen de KNVB en de GAA gaat gedeeltelijk op, omdat de KNVB een heel ander soort organisatie is dan de GAA. De GAA wordt van bovenaf bestuurd, terwijl de KNVB vanuit de clubs, dus van beneden af is opgebouwd. Dit aspect is essentieel voor de manier waarop de GAA haar plek in de Ierse maatschappij heeft verworven. " ... for some people the GAA is like the shamrock, a symbol of Faith and Nationhood, and it is difficult to think of the year passing without the great gatherings at Croke park"." (Cronin 1999:

76).

Om te begrijpen waarom de GAA zo'n belangrijke rol speelt in de Ierse samenleving, is het belangrijk om de volgende onderwerpen verder uit te diepen. Ierland was een kolonie van Groot-Brittannië toen de GAA werd opgericht in 1884. Vanaf 1800 (Act of Union) werd Ierland vanuit Londen bestuurd, zonder rekening te houden met de wensen van de Ieren zelf (Foster 1989: 183). De verhouding tussen kolonisator en het gekoloniseerde Ierland heeft een cruciale rol gespeeld in de geschiedenis van Ierland. De GAA is opgericht in een tijd waarin het verzet tegen de kolonisator sterk toenam.

Het nationalisme dat door o.a. hurling wordt gesymboliseerd was in 1884 niet het officiële nationalisme uitgedragen door de overheersende Anglo-Ierse elite, maar het onofficiële nationalisme van de onderdrukte Ieren. Er was in die tijd dus sprake van twee soorten nationalisme in Ierland. Aan de ene kant was er het onofficiële nationalisme van de katholieke bevolking, dat in de politiek naar voren wordt gebracht door de nationalistische partij Sinn Féin6• Dit nationalisme werd ondersteund door een literaire

Ierse taal en de GAA. Het doel van deze groep was een onafhankelijk Ierland waarvan alle 32 graafschappen deel zouden moeten uitmaken.

Aan de andere kant was er het officiële nationalisme van de protestanten, die in de politiek vertegenwoordigd werden door de Unionisten. Zij streefden naar een Ierland dat deel uitmaakte van Groot-Brittannië. Bij dit deel van de bevolking hoorden natuurlijk ook bepaalde sporten, de typisch Britse sporten zoals rugby, voetbal, hockey en cricket. "To be a Protestant or a Catholic

i~h-cent~ry~Ire):~ndicated

more than mere religieus allegiance: it represented opposing politica! cultures, and conflicting views of history" (Foster 1989: 163). De tegenstelling tussen de katholieken en protestanten was

6

ê

Hurling: J;9mboof voor eenbeià en veröcbeiàenbeià

in werkelijkheid niet zo scherp. Er waren katholieke Ieren die aan de zogenaamde 'Britse' sporten meededen en er waren protestanten die lid waren van de GAA.

Het nationalisme dat ik centraal stel in deze scriptie is het nationalisme van de katholieke bevolking. Het nationalisme dat streeft naar een onafhankelijk Ierland, waar ook Noord-Ierland deel van uit zou moeten maken. Dit nationalisme is verbonden met de GAA en hurling, maar ook met de nationalistische politiek. De nationalistische beweging was zich aan het eind van de 19e eeuw bewust van de mogelijkheden die de GAA kon bieden. Hurling was namelijk een vorm van volksvermaak dat uitermate geschikt was om het gewone volk te bereiken. Daarbij werd gebruik gemaakt van de mythe rond hurling die verwees naar een lang verleden.

"."the rise of organized mass movements claiming seperate or even alternative status to states, led to similar developments [the achievement of states]. Some of these movements, notably politica! Catholicism and various kinds of nationalism, were keenly aware of the importance of ritual, ceremonial and myth, including normally, a mythological past" (Hobsbawm 1983: 283).

\

0 '

Ten tweede is het belangrijk om een beeld te krijgen van de herkomst van sporten

V

tiJ /

in het algemeen. Wanneer zijn sporten ontstaan en op welke manier? Waar zijn sporten

·1\

gereguleerd en waarom? Wat was de functie van sport rond de tijd van de oprichting van de GAA en wat werd de functie van de GAA? Waarom werd de GAA juist op dat moment opgericht en niet later of eerder?

Als laatste wil ik ter vergelijking met hurling een voorbeeld aanhalen van de ( \ Schotse kilt. Hurling was namelijk niet de enige 'invention of tradition' van die tijd. Zoals :() Hobsbawm schetst, werd het einde van de 19e eeuw namelijk gekenmerkt door

J/\

verschillende 'inventions of tradition'. Het gaat met name om de periode voor de Eerste

/Jl}j

-Jv

Wereldoorlog tussen 1870 en 1914 (Hobsbawm 1983: 263-307). In die periode zijn de meeste natiestaten in Europa gevormd. Om een eenheid te creëren tussen staat en burgers werden er allerlei nieuwe tradities bedacht door de politieke leiders van deze nieuwe naties. In deze periode is er echter niet alleen sprake van een officiële vorm van 'invention of tradition', maar er is ook sprake van een onofficiële vorm, namelijk de tradities die werden uitgevonden door etnische en religieuze groeperingen in de samenleving. Daarvan zijn hurling en de Schotse kilt twee voorbeelden.

Modernisering en sport in de

19e

eeuw in Groot-Brittannië en Ierland

De oprichting van de GAA heeft plaatsgevonden in een periode waarin maatschappelijke veranderingen elkaar in een snel tempo opvolgden. Volgens Hobsbawm is het niet

ê

HurUng:

v~1mboof

voor eenbeià en vcrJcbeiàeabeià

moeilijk te bedenken dat in tijden van snelle veranderingen een proces van 'invention of tradition' vaker en sneller plaats vindt (1983: 4). De achterliggende bedoeling van een 'uitgevonden traditie' is dat deze traditie in de plaats komt van een oude traditie of

misschien een geheel nieuw ritueel of symbool wordt. Het uiteindelijke doel van deze nieuwe uitvinding is waarschijnlijk een stem te geven aan een groepering in de samenleving die eerder niet gehoord werd. Het kan ook zijn dat deze uitgevonden tradities symbool staan voor een nieuw begin. Je kunt denken aan het uitroepen van een onafhankelijke natiestaat, waarbij een nieuwe vlag en andere symbolen horen. Dit zal namelijk bijdragen aan de geloofwaardigheid van de natie en mensen een houvast bieden in de toekomst. Een belangrijk kenmerk van uitgevonden tradities is dat zij uitgaan van een bepaalde historie. "".all invented traditions".use history as a legitimator of action and cement of group cohesion" (Hobsbawm en Ranger 1984: 12).

De 19e eeuw werd gekenmerkt door de opkomst van het kapitalisme en de industrialisatie van de samenleving. Dit proces begon in Engeland in de 18e eeuw, waar in verhouding binnen korte tijd enorme veranderingen teweeg werden gebracht. Eigenlijk begon het proces van industrialisatie al met de uitvinding van de stoommachine in 1764.

Deze belangrijke uitvinding zorgde er namelijk voor dat er een overgang kon plaatsvinden van handarbeid naar machinale produktie. Het proces van verstedelijking kwam aan het einde van de 18e eeuw in een stroomversnelling en ging door tot ver in de

19e eeuw (Wolf 1982: 273-276). Met de opkomst van de geïndustrialiseerde samenleving werd de infrastructuur verbeterd. Er werden spoorlijnen aangelegd, stoomschepen gebouwd en wegen aangelegd. Daarnaast werd het telegraafsysteem uitgevonden en een nieuwe drukpers die het makkelijker maakte om kranten en boeken te drukken. Deze middelen zorgden ervoor dat het nationalisme, het gevoel van collectieve eenheid, aan terrein kon winnen (Holt 1990: 238).

Door de algemene 'modernisering' van Engeland en haar koloniën vonden nieuwe vormen van Engelse sporten een steeds breder publiek. De verbeterde infrastructuur in Ierland had tot gevolg dat de moderne Engelse levensstijl zijn weg vond naar plekken die tot dan toe van Engelse invloed afgeschermd waren gebleven. Uit de hoek van de katholieke kerk in Ierland klonk echter protest. Aartsbisschop Croke7 liet weten bezorgd te zijn over de invloed van de Britten op de katholieke Ieren. Volgens hem werden er niet alleen goederen uit Engeland geïmporteerd, maar ook veel gewoonten en gebruiken, zoals de mode, het Brits accent, sport en muziek. Hij vond dit een vorm van vernedering van en een bedreiging voor het katholieke Ierse gedachtegoed. Croke was daardoor ook

7 _{Aartsbisschop Croke (1823-1902) is één van de beschermheren van de GAA naar wie Croke Park in Dublin is}

@i

Hurling: 03mboo( voor eenbeià en verJcbeiàenbeiû

een groot voorstander van de oprichting van de Gaelic Athletic Association (Holt 1990:

238).

Door de opkomst van de industrie in Engeland emigreerden veel Ieren naar de grote Engelse steden, zoals Liverpool en Manchester, om daar een baan te vinden in de fabrieken. De arbeidsmarkt creëerde tegenstellingen tussen verschillende groepen in de samenleving, bijvoorbeeld tussen man en vrouw, tussen werknemers en werkgevers, maar ook tussen Engelse arbeiders en Ierse arbeiders. De Ieren waren meestal ongeschoolde arbeiders en vormden daardoor een bedreiging voor de laagste Engelse klasse. Er was sprake van een voortdurend conflict tussen de Engelse arbeiders en de Ierse immigranten, vooral in de tweede helft van de 1 ge eeuw. Karl Marx schreef hierover:

"Every industrial and commercial center in England naw possesses a working class divided into two hostile camps, English proletarians and Irish proletarians. The ordinary English worker hates the Irish as a competitor who lowers his standard of life. In relation to the Irish worker he feels himself a member of the ruling nation and so turns himself into a tool of the aristocrats and the capitalists of his own country against Ireland, thus strenghtening their domination over himself. He cherishes religious, social and national prejudices against the Irish worker. His attitude towards him is much the same as that of the 'poor whites' to the 'niggers' of the former slave states of the USA. The Irishman pays him back with interest in his own money. He sees the English worker at once the accomplice and the stupid tool of the English domination in Ireland .... This antagonism is the secret of the impotence of the English working class, despite their organization" (Marx 1972: 293-294).

Het bovenstaande citaat laat duidelijk zien hoe, in de ogen van Marx, de verhoudingen lagen tussen Ieren en Engelsen in de grote steden in Engeland. Ook in Ierland zelf waren de anti-Britse gevoelens duidelijk aanwezig. In dit klimaat van vijandigheid tegenover de Britse overheersing werd de GAA opgericht en kon de GAA uitgroeien tot een invloedrijke organisatie.

Hurlingmythen

Er zijn documenten gevonden waaruit blijkt dat er in Ierland allerlei vormen van vermaak bestonden, waaronder een soort hurling. Er is echter verdeeldheid over de geschiedenis van hurling. Leden van de GAA zijn geneigd om te geloven dat hurling een spel is dat dateert uit de oudheid. Er is herhaaldelijk geprobeerd om een lineaire geschiedenis van de sport te schrijven8• Deze benadering heeft een politieke achtergrond, net als de GAA

ê

Hurling: il;gmboo{ voor eenbeià en verJcbeiàenboià

een politieke achtergrond heeft. " ... the history of Gaelic games and its role in Irish life has been a politica! battleground" (Cronin 1999: 73). Een van de belangrijkste functies van de GAA en de Keltische sporten is namelijk het overbrengen van nationalistische ideeën geweest. Om deze politieke kant van de GAA te rechtvaardigen, heeft de GAA de Ierse geschiedenis gebruikt om te laten zien dat de Keltische sporten authentiek zijn. Overtuigd van de Ierse oorsprong van hurling en Iers voetbal, kon de GAA vasthouden aan haar nationalistische agenda en tegelijkertijd een sportbond zijn.

Om een beeld te schetsen van de manier waarop de geschiedenis van hurling door de meeste GAA-mensen wordt beschreven, volgt hieronder een korte uiteenzetting gebaseerd op Ó Maolfabhail (1973), King (1996) en De Burca (1999). De eerste bron, een in steen uitgehouwen hurley, waaruit moet blijken dat hurling al lange tijd bestond vóór de oprichting van de GAA, dateert uit 1272 BC (King 1998: 1, Fullam 1999: 7).

Volgens Ierse mythen en legendes heeft hurling zeker vanaf die tijd al bestaan. Er zijn verschillende mythes te vertellen. Om een indruk te geven, zal ik hier aan twee verschillende verhalen aandacht besteden.

Het eerste mythische verhaal beschrijft een veldslag die zou hebben plaatsgevonden in 1272 voor Christus in Moytura, het Westen van Ierland, tussen twee stammen, de Fir Bolg en de Tuatha Dé Danann. Deze twee stammen moeten al in Ierland hebben geleefd voordat de Kelten naar Ierland kwamen. Ierland werd toen volgens de mythe bevolkt door vijf verschillende stammen waaronder de Fir Bolg en de Tuatha Dé Danann. De reden voor het conflict tussen de twee stammen was een bepaald grondgebied. De Tuatha Dé Danann wilden het gebied veroveren op de andere stam, maar de Fir Bolg lieten dat niet zomaar toe. Er werd een hurlingwedstrijd gehouden om uit te maken wie de eigenaar van het grondgebied zou worden. Aan beide kanten mochten 27 mannen aan de 'wedstrijd' meedoen. De Fir Bolg kwamen als winnaars uit de strijd en wisten op die manier het stuk grond te behouden. Aangezien de Fir Bolg connecties schijnen te hebben gehad met Griekenland, bestaan er vermoedens dat hurling oorspronkelijk uit Griekenland afkomstig is (King 1998: 2). Uit andere bronnen komt naar voren dat de Tuatha Dé Danann eigenlijk de Keltische goden waren die aanbeden werden door de Kelten, voordat het Christendom in Ierland werd geïntroduceerd (Byrne 1967: 60).

Nog veel bekender dan het verhaal over de Fir Bolg, is de legende van Cu Chulainn. Deze legende stamt uit de tijd van de Kelten, rond de tweede eeuw na Christus (Byrne 1967: 43). De held Cu Chulainn speelt de hoofdrol in veel volksverhalen in Ierland. Hij werd opnieuw onder de aandacht gebracht door Standish James O'Grady die in 1878 in zijn boek "History of Ireland" aandacht besteedde aan Cu Chulainn (Foster