Artikel NRC-next - Is het wel ethisch, speculeren met voedsel (econoom)

nrc ·next

Maandag 5 december 2011

Vanmorgen

●

3

Voedselspeculatie is niet nieuw. Inte-gendeel, het termijncontract, waarbij tegen een vooraf vastgestelde prijs producten worden gekocht en ver-kocht kent zijn oorsprong in de land-bouw. Zowel de boer als de afnemer spraken vooraf prijzen af om zich in te dekken tegen de onzekerheid van de oogst. In principe komt op de ter-mijnmarkt de prijs van een product als graan op de meest transparante wijze tot stand. Wereldwijd houden boeren en opkopers die markt in de gaten, ze kijken wat de prijs doet en nemen op basis daarvan besluiten.

Maar sinds het vorige decennium hebben grote investeerders de rela-tief kleine voedselmarkt op het oog. Voedselspeculanten gaat het niet om de werkelijke berg graan, zij kopen voedselcontracten op wanneer zij verwachten dat de prijs gaat stijgen en verkopen dan weer. Het zijn afge-leide constructies waarmee de werke-lijke markt wordt nagebootst. De contracten worden gekocht en door-verkocht met de hoop daar maximaal rendement op te halen, zonder ken-nis van de markt. Slechts een paar procent van al die transacties wordt uiteindelijk geleverd. Dat was niet waarvoor de markt bedoeld was. Ge-volg is dat de prijzen op de termijn-markt door de keuzes van speculan-ten hard kunnen stijgen of dalen, zonder dat daar fysieke aanleiding voor is, zoals mislukte oogsten.

Nu besteden mensen in het Westen nog geen 10 procent van hun inko-men aan voedsel. In ontwikkelings-landen is dat 50 tot 70 procent. Blij-vend stijgende voedselprijzen heb-ben voor de mensen daar enorme ge-volgen. Volgens de Verenigde Naties groeide wereldwijd het aantal men-sen dat honger leidt met zeker 40 miljoen als direct gevolg van de voed-selcrisis in 2008.

In 2000 werd de voedselhandel ge-liberaliseerd, waardoor meer partijen toegang kregen. Volgens de VN is tachtig procent van de voedselmarkt nu in handen van partijen die er in-houdelijk niets mee te maken heb-ben. Ging er tien jaar geleden nog 30 miljard dollar om in de wereldwijde voedselmarkt, nu is dat vertienvou-digd naar ruim 300 miljard dollar. Het is haast niet voor te stellen dat die geldstroom geen invloed heeft op de prijs van voedsel. Maar wat het precieze effect is van de speculatie is o n d u i d e l ij k .

Onderzoekers bekeken de invloed van speculatie op de voedselcrisis van 2008. Uit onderzoek van onder ande-re het Food Policy Research Institute en onze eigen Landbouw Econo-misch Instituut van de Universiteit van Wageningen kwam er geen empi-risch bewijs voor blijvend effect van de speculatie boven tafel. Wel werd duidelijk dat speculeren met grond-stoffen stevige prijsschommelingen kan veroorzaken. De invloed van spe-culanten is kortstondig, was de voor-lopige conclusie van deze onderzoe-kers. Maar daar is wereldwijd geen consensus over.

4

Is het wel ethisch,

speculeren met

voedsel?

Hoe speculeer

je met voedsel?

Wat zijn de

gevolgen?

Wat kunnen we er tegen doen?

Wat beïnvloedt de prijzen ook?

Bronnen: Koert Jansen, Fund Manager bij de Triodos Bank, VN-notitie Food Commodities Speculation and Food Price Crisis, Food Watch, IFPRI, LEI, Better Markets, Reuters.

DoorLaura van der Wal

Foto AFP

KORTING

NU 6 maaNdeN

50%

SAMSUNG

GALAXY S PLUS

17

50

Korting geldt 6 mnd bij een 2-jarig Hi Web Abonnement. Kijk op hi.nl voor meer info.

GRATIS

A d v e rt e n t i e

3

Het precieze effect van speculatie op voedselprijzen mag dan nog niet dui-delijk zijn, zeker is dat andere facto-ren (ook) invloed hebben op de prijs. Als op grote schaal oogsten misluk-ken, is de totale voedselproductie la-ger dan verwacht. De schaarste en de verkeerd gebleken verwachtingen drijven de prijzen op.

Zo was de tarweproductie vooraf-gaand aan de voedselcrisis van 2007 en 2008 aanzienlijk lager dan ver-wacht, mede door extreme droogte in Australië. Analisten voorspellen dat door de klimaatverandering het al-leen maar lastiger zal worden de voedselproductie op termijn te

voor-spellen, met meer prijsschommelin-gen als gevolg.

De vele bosbranden door droogte in Rusland vorig jaar hadden een ver-gelijkbaar effect. Maar daar kwam nog bij dat Rusland reageerde door de export van graan per direct stop te zetten. Dit soort protectionistische maatregelen zorgen voor acute schaarste op de wereldmarkt en drij-ven de voedselprijzen in een keer sterk op. Importlanden als de Filip-pijnen kochten in paniek veel graan om hun burgers te beschermen tegen nog hogere prijzen.

De vraag naar voedsel neemt toe, en niet alleen omdat de wereldbevol-king groeit. Steeds meer mensen wil-len steeds meer vlees, melk en eieren eten. Voor die dierlijke eiwitten is naar verhouding veel meer land-bouwgrond nodig.

Daar komt bij dat op veel land-bouwgrond gewassen staan die niet worden opgegeten, maar als bio-brandstoffen moeten dienen. Gewas-sen die in veel ontwikkelingslanden vaak met moeite groeien, omdat er in die landen al jarenlang nauwelijks in de landbouw is geïnvesteerd.

Tot slot loopt de prijs van voedsel steeds meer op met de stijgende prij-zen van olie en andere grondstoffen. Voor boeren betekent dat bijvoor-beeld een hogere prijs voor de benzi-ne voor de trekker, transport en voor-al de kunstmest. Bovendien is er meer interesse voor de met voedsel concurrerende biobrandstoffen wan-neer de olieprijs hoog is.

v

Te-genlicht op teTe-genlicht.vpro.nl Op 19 januari 2011 stond er op de In

Beeldpagina’s van deze krant een foto van een man, die een stok-brood als wapen op een groep poli-tiemannen richtte. Het programma Tegenlicht besloot met deze foto naar de plek te gaan waar hij was genomen: Tunesië. Daar begon de

Arabische Lente, de reeks massa-betogingen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, die leidde tot de val van verschillende leiders, inclu-sief die van Tunesië. Aan de onrust in het land ging een flinke prijsstij-ging van tarwe vooraf. Brood is een van de belangrijkste voedingsmid-delen in het land. De broodprijzen werden tot dan toe kunstmatig

laaggehouden door het regime, om de bevolking tevreden te houden. Dat ging niet langer. De verdubbe-ling van de prijs voor een brood was niet de enige reden voor de re-vo l u t i e , maar een katalysator was het wel. Te g e n l i ch t volgde het graan: het kwam op beurzen in Lon-den en Chicago terecht. Hier wordt gehandeld in voedsel, niet alleen door boeren en hun afnemers, maar ook door hedgefondsen, pen-sioenfondsen, staten en andere partijen die inhoudelijk niets of wei-nig met voedsel te maken hebben.

Hoe werkt die voedselspeculatie? En wat voor invloed heeft het op de vo e d s e l p ri j ze n ?

2

De Franse president Sarkozy sprak zich als voorzitter van de G20 begin dit jaar hard uit tegen voedselspecu-latie. „Het moet afgelopen zijn.” De-ze roep klinkt steeds vaker: voedsel-speculatie is onethisch en immoreel.

De Amerikaanse president Obama ondertekende in juli vorig jaar nieu-we nieu-wet om voedselspeculatie in de VS aan te pakken. Nu nog kan een voed-selspeculant de helft van de produc-ten op een bepaalde markt in handen hebben. Dat willen de VS vanaf vol-gend jaar terug brengen naar maxi-maal 2,5 procent. Afgelopen vrijdag werd duidelijk dat een aantal finan-ciele partijen deAmerikaanse naar de

rechter zijn gestapt om de regelge-ving van de Commodity Futures Tra-ding Commission tegen te houden, er zijn immers grote bedragen mee gemoeid.

Europa wil zo ver niet gaan als de VS en kiest voor aangescherpt toe-zicht. Daarmee wil Europa meer zicht op welke partijen wat kopen. Een deel van de zakenbanken hande-len onderling in de lange termijncon-tracten, wat hier over de toonbank gaat blijft onzichtbaar voor de bui-tenwereld. Of de Europese markttoe-zichthouder ook kan optreden, is on-duidelijk. Volgens critici staat het be-leid nog in de kinderschoenen. 1