George H.W. Bush en de 24hour news-cycle
Een onderzoek naar de invloed van de 24hour news-cycle op de communicatiestrategie van George H.W. Bush voorafgaand aan en tijdens de Eerste Golfoorlog van 1990-1991.
George H.W. Bush geeft een toespraak op16 januari 1991 live op CNN over de start van de Eerste Golfoorlog. Bron: YouTube.
Student: Carien Schippers Studentnummer: 11245379
Ma Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen Scriptiebegeleider: Dhr. Frank Gerits
Tweede lezer: Dhr. Vincent Kuitenbrouwer Datum: 30-06-2017
Inhoudsopgave
Inleiding
1
Historiografie 3
Methodologie en Organisatie 7
Hoofdstuk 1: De Pers en Het Witte Huis
9
1.1 White House Press Secretary en briefings 9
1.2 Marlin Fitzwater, press secretary tijdens de Bush administratie 13
Hoofdstuk 2: Ontwikkelingen in communicatietechnologieën
16
2.1 Ontwikkelingen in communicatietechnologie en het Witte Huis 16
2.2 Communicatiestrategie Bush administratie 18
Hoofdstuk 3: Geopolitieke Context
21
3.1 Het Vietnam Syndroom 21
3.2 De Koude Oorlog 24
3.3 De samenwerking tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie 26
Hoofdstuk 4: CNN vestigt zich in het journalistieke en politieke spectrum
29
4.1 De TV in het culturele landschap 29
4.2 CNN verslaggeving tijdens de Eerste Golfoorlog 30
4.3 Het CNN-Effect 31
Hoofdstuk 5: Saddam Hoessein als de equivalent van het kwaad
37
5.1 De vergelijking tussen Saddam en Hitler 38
5.2 Het geschetste beeld van Saddam komt niet overeen met zijn acties 40
5.3 Public Relations en het beeld van Saddam 41
5.4 Bush’s houding tegenover de crisis evolueerde 42
5.5 De Nayirah Testimony 43
Hoofdstuk 6: De Communicatiestrategie van Bush tijdens de Eerste
Golfoorlog
48
6.1 Bush’s invulling van de communicatiestrategie 48
6.2 Pool reporting in de communicatiestrategie van Bush 50
6.3 Pool reporting tijdens de Eerste Golfoorlog 51
Conclusie
55
Inleiding
De derde speler in de Eerste Golfoorlog
“So I now say truthful, not neutral. There is a difference here. Truthful is bringing the truth. Neutral can be creating a false equivalence between this side and that.”1 – Christiane
Amanpour, CNN Journalist.
Verslaggeving in conflictgebieden is een delicate kwestie waarin enerzijds de journalist en anderzijds de overheid van de betreffende landen betrokken zijn. Een verslag is “een mondelinge of schriftelijke mededeling” volgens woordenboek van Dale.2 Het overbrengen van deze verslagen, verslaggeving, kan door iedere betrokken partij worden gedaan. Door middel van verslaggeving wordt de burger geïnformeerd. Het doel van verslaggeving in conflictgebieden is het zo nauwkeurig mogelijk in kaart brengen van het verloop van het conflict. Omdat verschillende betrokken partijen verslag uitbrengen van een bepaald conflict kan informatie van partij tot partij verschillen. Volgens Christiane Amanpour, journalist en CNN oorlogscorrespondent, zijn daarom neutraliteit en objectiviteit ondergeschikt aan de waarheid.3 Na correspondent van verschillende conflicten, waaronder de Eerste Golfoorlog van 1990-1991 te zijn geweest, concludeert Amanpour dat het belangrijker is dat de waarheid wordt verteld in plaats van neutraal te zijn waarbij verschillende aspecten en partijen van het conflict worden belicht.4
De waarheid is “het ware; overeenstemming van woorden met feiten.”5 Deze verklaring van het van Dale woordenboek is in het geval van oorlogsverslaggeving discutabel. Wat zijn de feiten? Zijn alle feiten beschikbaar voor journalisten? En als deze feiten beschikbaar zijn, hoe wordt de overeenstemming met woorden geïnterpreteerd? Christiane Amanpour beargumenteerde in het NTR programma College Tour dat er altijd ‘waarheid’ is en dat deze altijd beschikbaar zal worden.6 Amanpour beargumenteert dit in een tijd waarin fake news onderdeel is van het publieke debat dat gevoerd wordt via social media.
1 Christiane Amanpour, The Daily Show with Trevor Noah, 20 juli 2016, via mrcNewsBusters
http://www.newsbusters.org/blogs/nb/kristine-marsh/2016/07/21/cnns-christiane-amanpour-journalists-should-be-truthful-not (geraadpleegd op 18 juni 2017).
2 Van Dale “Betekenis verslag” Van Dale http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=verslag&lang=nn
(geraadpleegd op 20 juni 2017).
3 Christiane Amanpour, The Daily Show with Trevor Noah. 4 Ibidem.
5 Van Dale “Betekenis waarheid” Van Dale http://www.vandale.nl/opzoeken?pattern=waarheid&lang=nn
(geraadpleegd op 20 juni 2017).
6 Christiane Amanpour, College Tour, Londen, 3 april 2017
Tijdens de Eerste Golfoorlog werden deze term en deze methode echter nog niet gebruikt en waren er andere middelen voor handen om de waarheid te achterhalen en hiervan verslag uit te brengen. De live uitzendingen en de 24hour news-cycle van CNN waren tijdens de Eerste Golfoorlog een nieuw fenomeen op het gebied van journalistieke verslaggeving. Deze methoden zouden moeten bijdragen aan het naar waarheid verslaan van de gebeurtenissen tijdens de Eerste Golfoorlog, waarin president Bush de Amerikanen informeerde over het conflict doormiddel van press briefings en statements.
In deze scriptie wordt onderzoek gedaan naar de communicatiestrategie van de George H.W. Bush administratie voorafgaand aan en tijdens de Eerste Golfoorlog ten aanzien van de 24hour news-cycle van CNN. In hoeverre heeft de 24hour news-cycle invloed gehad op de communicatiestrategie van president Bush en zijn administratie?
Ten eerste zal de ontwikkeling van communicatiestrategieën in de geschiedenis van de VS in brede context worden geanalyseerd om zo het specifieke conflict in de Golf te duiden. Het is belangrijk de invloed van de opkomst van moderne communicatiemiddelen gedurende het einde van de Tweede Wereldoorlog en de gehele Koude Oorlog, in het bijzonder de televisie, te analyseren. Het gebruik van deze middelen speelt een cruciale rol in het mobiliseren van de publieke opinie voorafgaand aan en tijdens de Eerste Golfoorlog. President Bush wilde een open relatie met de pers onderhouden.7 Dit hield in dat hij beschikbaar zou zijn voor vragen, en de pers zou toelaten in het Witte Huis. Hij onderscheidde zichzelf hierdoor van zijn voorganger Ronald Reagan die zich pragmatischer en terughoudender opstelde tegenover de pers.8 Dit verschil in houding tussen twee presidenten was onvermijdbaar gezien de opkomst van de verschillende communicatiemiddelen tijdens de Reagan jaren die overgingen in het Bush presidentschap.
Ten tweede dient de invloed van beeldvorming en perceptie op de communicatiestrategie van Bush onderzocht te worden. Hierin zal gekeken worden naar de manier waarop het beeld van Saddam Hoessein als belichaming van het kwaad werd gevormd, beïnvloed en soms gemanipuleerd om op die manier politieke en publieke steun voor een militaire interventie in Irak ten behoeve van de bevrijding van Koeweit te vergaren. Er wordt daarbij onder andere gekeken naar de manier waarop Bush Saddam benoemde in
7Lori Cox Han, A Presidency Upstaged: The Public Leadership of George H. W. Bush (United States of America, 2011) 14.
zijn speeches en welke beeldvorming hij daarbij aanhaalde. Hierin staan de media en de pers centraal. Deze onderwerpen zullen onderdeel zijn van het derde thema, dat de rol van de grote nieuwszenders in de Bush administratie en communicatie strategie, met name CNN, zal onderzoeken.
De 24hour news-cycle van CNN werd definiërend voor de beeldvorming van de Eerste Golfoorlog tijdens en na afloop van het conflict toen het bekend werd als een Videogame War. CNN was de eerste nieuwszender met 24-uursuitzendingen. Het live verslaan van nieuws werd het kenmerk van CNN. Door de live uitzending kon het nieuws dat naar buiten werd gebracht niet of nauwelijks worden gecensureerd of gemanipuleerd waardoor het spanningsveld tussen journalistiek, diplomatie en politiek verdiept en verbreed werd. President Bush en zijn administratie werden als eersten in de geschiedenis geconfronteerd met deze manier van berichtgeving. CNN werd op deze manier een derde speler in het conflict tussen Irak en de VS. Het was aan de Bush administratie om hier op in te spelen en mee om te gaan.
Historiografie
Het verkrijgen van informatie tijdens de Eerste Golfoorlog kon op verschillende manieren. President George H.W. Bush communiceerde de belangrijkste informatie via statements. Deze statements waren een belangrijke bron voor het verkrijgen van informatie omtrent ontwikkelingen, de presidentiele positie en te verwachten acties. Daarnaast was de pers, waaronder TV, krant en radio, een belangrijke informatieverschaffer. De taak van journalisten was om naar aanleiding van eigen objectief onderzoek de burger te informeren over het verloop van het conflict. Door deze objectieve verslaggeving en daarnaast de presidentiele statements werd de burger geïnformeerd. In essentie zijn deze twee informatie verschaffende partijen conflicterend. De informatie die de president gaf werd getoetst door journalisten. Wat live op TV verscheen zou overeen moeten komen met de informatie die werd gegeven in presidentiele speeches. Het is de rol van de pers om hier kritisch op te reflecteren en objectieve verslaggeving te leveren. Naar het spanningsveld waarin enerzijds de president, en anderzijds de pers zich bevinden is onderzoek gedaan. Literatuur over de rol van de pers, de president en verslaggeving tijdens de Eerste Golfoorlog is gefocust op het al dan niet in staat zijn van beide partijen om objectieve informatie te verschaffen in een tijd waarin nieuws de burger bereikte via de 24hour news-cycle.
Door de 24hour news-cycle van CNN konden burgers het Amerikaans militair ingrijpen in de Perzische Golf live volgen op TV. Voor het eerst werd er op deze manier
verslag gedaan van een conflict. De 24hour news-cycle domineerde de verslaggeving tijdens het Amerikaans ingrijpen. Snelheid werd een element waar rekening mee moest worden gehouden tijdens de verslaggeving voor zowel de pers als de president. In hoeverre dit de communicatiestrategie van de Bush administratie heeft beïnvloed wordt in deze scriptie onderzocht. De belangrijkste elementen van dit onderzoek zijn de communicatiestrategie van Bush, de rol van de pers en de rol van de 24hour news-cycle van CNN tijdens de Eerste Golfoorlog van 1990-1991. Naar deze onderwerpen is vanuit politicologisch en historisch perspectief onderzoek gedaan en daarnaast zijn deze onderwerpen ook op het gebied van media studies benaderd.
Op het gebied van politicologie heeft Lori Cox Han, professor politicologie aan de Chapman Universiteit in Orange Californië in de VS, onderzoek gedaan naar de communicatiestrategie van George H.W. Bush. Zij analyseert in haar boek A Presidency Upstaged: The Public Leadership of George H.W. Bush de communicatiestrategie van Bush voorafgaand aan en tijdens zijn presidentschap. Zij stelt dat Bush, in tegen stelling tot zijn voorganger, een sterke en substantieve relatie met de pers wilde onderhouden dat vooral naar voren zou moeten komen door een interactieve relatie met het White House Press Corps.9 Daarnaast beargumenteert zij dat Bush niet in speelde op de veranderingen op het gebied van communicatietechnologie gedurende zijn vier jaar als president en daarmee aangaf dat hij geen goed idee had van het functioneren van de nieuws industrie.10 Een duidelijke boodschap over de politieke presidentiele agenda ontbrak tenslotte ook in de strategie van Bush.11
Vanuit historisch perspectief hebben Kenneth, Osgood, Andrew K. Frank en John R. MacArthur onderzoek gedaan naar het presidentschap van George H.W. Bush. Het boek Selling War in a Media Age: The Presidency and Public Opinion in the American Century van Kenneth Osgood en Andrew K. Frank, beiden historicus en schrijver, biedt een overzicht van hoe presidenten sinds William McKinley hebben geprobeerd de media te manipuleren om zo steun te vergaren voor militaire interventies in het buitenland. Zij benadrukken in de introductie dat de president van de VS niet alleen de commander in chief is, maar ook de country’s salesman in chief.12 Met betrekking tot de interventie in Irak in 1991 benadrukken Osgood en Frank dat de motieven voor oorlogvoering vaag bleven. Zolang Saddam Hoessein niet zou provoceren zou er niet genoeg reden zijn om een oorlog te starten tegen Irak. Bij het
9 Lori Cox Han, A Presidency Upstaged, 14. 10 Ibidem, 14.
11 Ibidem, 14.
12 Kenneth Osgood en Andrew K. Frank, Selling War in a Media Age: The Presidency and Public Opinion in
uitblijven van provocatie van Irak vormde Koeweit het enige motief waarop de oorlog gevoerd zou kunnen worden.13 Dit boek beperkt zich echter tot het voorbeeld van de Nayirah Testimony als een provocatie van Irak die interventie zou legitimeren.
In Second Front: Censorship and Porpaganda in the 1991 Gulf War beargumenteert de schrijver en journalist John R. MacArthur, dat het Witte Huis de Amerikaanse pers onder controle probeerde te houden en daarmee het publiek in het ongewisse te laten over wat de motieven waren voor een oorlog met Irak en wat er daadwerkelijk gebeurde voorafgaand aan en tijdens deze interventie. John R. MacArthur zet het spanningsveld tussen de pers en het Witte Huis voorafgaand aan en tijdens de Eerste Golfoorlog uiteen. Hij stelt dat het Pentagon en het Witte Huis de communicatiestrategie en persstrategie voor de Eerste Golfoorlog zo inrichtten dat de media gecensureerd kon worden. Daarnaast werden journalisten opzettelijk beperkt bij het doen van objectief journalistiek onderzoek in de Golf. MacArthur benadert dit vanuit een historisch perspectief waarin hij Vietnam en Panama aanhaalt als belangrijke pijlers voor de communicatiestrategie van de Eerste Golfoorlog. Hij beargumenteert dat de media niet kritisch genoeg is geweest in aanloop naar de oorlog en over gebeurtenissen tijdens de Eerste Golfoorlog. Daarbij is pool reporting, een systeem ontstaan tijdens de Amerikaanse invasie in Panama, waarin journalisten beperkt toegang krijgen tot het
conflictgebied en daarbij onder gezag staan van de militaire operatie, onderdeel geweest van de verslaggeving tijdens de Eerste Golfoorlog. MacArthur benadrukt dat de
communicatiestrategie van Bush tijdens de Eerste Golfoorlog dan ook beïnvloed is door Vietnam en Panama14.
Vanuit het perspectief van media studies hebben Andrew Hoskins, research professor aan de Universiteit van Glasgow en Steven Livingston professor op het gebied van media en publieke en internationale relaties aan de George Washington Universiteit, onderzoek gedaan naar de rol van media tijdens de Eerste Golfoorlog. Andrew Hoskins behandelt de rol van de televisie ten tijde van de Eerste Golfoorlog in zijn boek Televising War: From Vietnam To Iraq. Specifiek refereert hij naar het CNN-Effect, “the televisions ability to feed into and shape the event being covered by news programming.”15 Daarnaast beargumenteert Hoskins dat door de snelheid van live televisie de kwaliteit van de uitzendingen achterblijft. “The drive for immediacy directly constrains the ability of journalists to perform their jobs
13 Kenneth Osgood en Andrew K. Frank, Selling War in a Media Age, 231.
14 John R. MacArthur, Second Front: Censorship and Propaganda in the 1991 Gulf War (New York, Hill and Wang, 1992).
effectively.”16 Dit schetst een situatie die van toepassing was op de 24hour news-cycle ten tijde van de Eerste Golfoorlog in 1990-1991. Tijdens dit conflict was de media gefocust op het feit dat alles live gebeurde om de continuïteit van de interventie te behouden.17 Hierdoor werd de drempel voor wat wel en niet werd uitgezonden laag gehouden waardoor de
significantie voor content van nieuws afzwakte en de vraag naar rechtstreeksheid toenam.18 The news discourse of liveness that really emerged much more self-consciously during 1991 served to disguise the fact that very little genuinely ‘new’ information was available to news networks. This was hardly reality television but, rather, more closely resembled […] innovation, repetition and discarding.19
De Bush administratie was niet eerder bekend met deze vorm van verslaggeving maar
Hoskins gaat niet in op hoe de Bush administratie hierop inspeelde. Hij benoemt alleen dat de Pentagon Briefings, naast de CNN uitzendingen nog nieuwe informatie boden waardoor de live beelden van CNN beter in context konden worden geplaatst.20
Steven Livingston’s research paper “Clarifying The CNN-Effect: An Examination of Media Effects According to the Type of Military Intervention” zet een standaarddefinitie voor het CNN-Effect uiteen en bespreekt drie mogelijke functies van het CNN-Effect. Het CNN-Effect wordt geduid als het vermogen dat de media heeft om het buitenlands beleid en politiek van de Verenigde Staten te beïnvloeden en kan fungeren als katalysator,
belemmering en agenda setting agency.21 Livingston beargumenteert dat de Koude Oorlog het buitenlands beleid van de VS bepaalde. Door het naderende einde van de Koude Oorlog eind jaren 1980 ontstond er een beleidsvacuüm voor de VS. Tegelijkertijd was de
communicatietechnologie dusdanig ontwikkeld dat er van over de hele wereld live verslag kon worden gedaan dat werd uitgezonden op de TV. Het beleidsvacuüm dat in de VS ontstond aan het einde van de Koude Oorlog werd daardoor gevuld door buitenlands beleid dat gespecifieerd werd door de media22.
Verslaggeving tijdens de Eerste Golfoorlog is al door veel onderzoekers benaderd en wat naar voren komt uit de historiografie is dat de pers niet kritisch genoeg is geweest tijdens de Eerste Golfoorlog. Niet kritisch genoeg op het analyseren van presidentiele statements en op het gebied van pool reporting. Analyses in de historiografie bestaan uit feitelijke aspecten van de communicatiestrategie van George Bush en de 24hour news-cycle tijdens de Eerst
16 Andrew Hoskins, Televising War, 46. 17 Ibidem, 47.
18 Ibidem, 47. 19 Ibidem, 48. 20 Ibidem, 71.
21 Steven Livingston, “Clarifying the CNN Effect: An Examination of Media Effects According to Type of Military Intervention” John F. Kennedy School of Government, Harvard juni 1997, 1-2.
Golfoorlog. Wat ontbreekt is een antwoord op de vraag hoe de communicatiestrategie van Bush evolueerde naarmate de Eerste Golfoorlog naderde en waarin de rol van de 24hour news-cycle steeds belangrijker werd.
In de historiografie is de rol van de 24hour news-cycle op de communicatiestrategie van Bush tijdens zijn presidentschap en voornamelijk tijdens de Eerste Golfoorlog onderbelicht. In deze scriptie wordt daarom vanuit een media perspectief onderzoek gedaan naar in hoeverre de 24hour news-cycle de communicatiestrategie van Bush beïnvloedde.
Methodologie en Organisatie
Dit onderzoek focust zich op de 24hour news-cycle en de communicatiestrategie van de George H.W. Bush administratie, tijdens de Eerste Golfoorlog. Gelet wordt op de rol van de pers in zowel de VS als in het conflictgebied. In dit onderzoek zal worden gekeken naar de internationale betrekkingen van eind jaren 1980 en begin jaren 1990 om een context te bieden, maar daar wordt niet op gefocust. Het culturele landschap, waaronder de ontwikkeling van communicatietechnologieën en de verschillende geopolitieke achtergronden waartegen dit conflict zich afspeelde zullen daarentegen het frame voor dit onderzoek bieden.
Dit wordt onderbouwd door zowel primaire bronnen als secundaire literatuur. De White House Press Briefings uit de Bush Presidential Library in Texas en de memoires van President George H.W. Bush en national security advisor Brent Scowcroft, dienen als uitgangspunt voor dit onderzoek. De White House Press Briefings liggen gearchiveerd in de map Press Files in de Bush Presidential Library in Texas en gezien de afstand was het niet mogelijk om dit archief te bezoeken. Om deze reden zijn de benodigde documenten tegen betaling via e-mail toegestuurd. Daarnaast is er gebruik gemaakt van archiefbeelden van CNN tijdens de Eerste Golfoorlog. Om een connectie te trekken tussen het idee dat Bush had voor het uitvoeren van zijn presidentiele taken en de werkelijkheid, heeft het archief van de New York Times een belangrijke rol gespeeld. Om een accuraat beeld te schetsen van de publieke perceptie en om dit onderzoek van een duidelijke richting en focus te voorzien, focust dit onderzoek zich op artikelen uit vooraanstaande kranten zoals de New York Times in de periode 1990-1991.
Ten slotte moet benoemd worden dat de effectiviteit van de communicatiestrategie moeilijk meetbaar is.23 Om deze leemte enigszins te duiden wordt gekeken naar acties die 23 Kenneth Osgood, Total Cold War: Eisenhower’s Secret Propaganda Battle at Home and Abroad,
voortvloeien uit de communicatiestrategie van de Bush administratie en de gevolgen daarvan. Ondanks deze methode blijft het moeilijk de effectiviteit van de communicatiestrategie van de Bush administratie vast te stellen. De bedoeling van dit onderzoek is daarom het analyseren en in kaart brengen hoe het spanningsveld tussen de Bush administratie en de 24hour news-cylce van CNN zich verhield ten opzichte van Operation Desert Storm.
Om deze vraag te beantwoorden moet gekeken worden naar verschillende aspecten van de communicatiestrategie van George H.W. Bush. In hoofdstuk één wordt de vraag hoe de presidentiele administratie zich ten opzichte van de pers verhoudt en welke personen uit de administratie verantwoordelijk zijn voor de relatie tussen de pers en de president onderzocht. Hoofdstuk twee onderzoekt de ontwikkelingen op het gebied van communicatietechnologie en het effect daarvan op de presidentiele communicatiestrategie. Hoofdstuk drie kijkt naar in hoeverre de geopolitieke context waartegen dit conflict zich afspeelde invloed heeft gehad op de communicatiestrategie van Bush. Hoofdstuk vier analyseert hoe CNN zich als nieuwszender in het politieke spectrum heeft gevestigd. Hoofdstuk vijf behandelt de vraag: Hoe verhield Bush zich ten opzichte van Saddam? En behandelt daarnaast de invloed van public relations op de communicatiestrategie van Bush. Hoofdstuk zes onderzoekt ten slotte in hoeverre de Bush administratie in speelde op de 24hour news-cycle met name tijdens de Eerste Golfoorlog. De live uitzendingen van CNN, de daily press briefings van het Witte Huis, de memoires van George H.W. Bush en Brent Scowcroft, en artikelen uit de New York Times zullen aan bod komen in de verschillende hoofdstukken.
Hoofdstuk 1: De Pers en Het Witte Huis
“The press secretary always fights with one arm behind his back, trying to serve two masters” –Marlin Fitzwater, Press Secretary Bush Administration
De press secretary van het Witte Huis dient als tussenpersoon tussen de pers en de president. Deze functie is ontstaan doordat de pers een steeds grotere rol kreeg in het verspreiden van presidentieel nieuws. De press secretary dient zich uitsluitend bezig te houden met de relatie tussen de president en de pers en staat daardoor in dienst van beide partijen.24 De press secretary is de woordvoerder van de president en daarmee belangrijk voor de communicatiestrategie van de president. Het is daarom van belang te kijken naar het ontstaan van deze functie en in hoeverre de functie van press secretary invloed had op de communicatiestrategie van Bush. Marlin Fitzwater was de press secretary van George H.W. Bush. W. Dale Nelson biedt in zijn boek Who Speaks for the President?: The White House Press Secretary from Cleveland to Clinton, een historiografisch overzicht van het ontstaan van de functie van press secretary en de manieren waarop deze functie onder verschillende presidenten door verschillende personen invulling kreeg. Door vervolgens de memoires van Marlin Fitzwater, Call the Briefing!: A Memoir: Ten Years in the White House With Presidents Reagan and Bush, te gebruiken zal inzicht worden gegeven op het spanningsveld tussen de president en de pers tijdens Bush’s presidentschap en de Eerste Golfoorlog onder leiding van press secretary Marlin Fitzwater en zal duidelijk worden in hoeverre de press secretary de communicatiestrategie beïnvloedde.
1.1 White House Press Secretary en briefings
De relatie tussen de pers en de president is een spanningsveld tussen twee partijen die genuanceerd dient te worden door de press secretary. Enerzijds moet de press secretary de president vertegenwoordigen en waar nodig verdedigen, anderzijds moet hij de pers zo goed mogelijk inlichten zonder eventueel geclassificeerde informatie vrij te geven. De press secretary werkt voor twee, in essentie, conflicterende partijen. Het functioneren van de press secretary vandaag de dag, is het resultaat van de ontwikkelingen op het gebied van communicatietechnieken in de geschiedenis. Om de relatie tussen enerzijds journalisten, die gebruik maakten van steeds moderner wordende communicatietechnieken, en anderzijds de president die deze journalisten nodig heeft om visie en beleid te communiceren, maakten de functie van een press secretary noodzakelijk. De press secretary fungeert als woordvoerder
24 Marlin Fitzwater Call the Briefing!: A Memoir: Ten Years in the White House With Presidents Reagan and
voor de president van de VS en is verantwoordelijk voor het communiceren van de reactie van de president op belangrijke gebeurtenissen.25
Verder is het de taak van de press secretary om informatie te verzamelen over acties en gebeurtenissen binnen de presidentiele administratie. Dit gebeurt in de White House Press Office waarvan de press secretary het hoofd is.26 Deze informatie kan bestaan uit een samenvatting van het schema van de president, presidentieel bezoek en de officiële positie van de administratie tegenover recente gebeurtenissen en politieke kwesties.27 De press secretary beantwoordt tijdens de daily press briefings en press conferences vragen van The White House Press Corps.28 Tijdens de pers bijeenkomsten is de press secretary daarnaast ook bevoegd om bepaalde regels op te stellen omtrent de timing van het verschijnen van bepaalde informatie.29 Deze bevoegdheden maken dat de press secretary een belangrijke schakel vormt in de relatie tussen de pers en de president. De press secretary moet zich ten alle tijden bewust zijn van het vrijgeven van gevoelige informatie, de snelheid waarmee deze informatie verspreid kan worden en de invloed die dit kan hebben in het geval van crises.
Tijdens de termijnen van de eerste presidenten van de VS werd de relatie tussen de president en de pers niet begeleid door een daarvoor speciaal aangewezen minister. De administraties van die presidenten gaven contracten aan partijgezinde kranten, die daardoor functioneerden als de informatieverschaffer van presidentieel nieuws.30 Tot aan het presidentschap van James Buchanan in 1857 waren er geen ministers die de president hielpen met zijn dagelijkse verplichtingen zoals de relatie met de pers.31 Presidenten na Buchanan, zoals Abraham Lincoln, president van 1861 tot 1865, kozen private secretaries met een achtergrond in journalistiek die functioneerden als tussenpersoon tussen de president en pers, die op dat moment bestond uit kranten.32 Lincoln’s opvolger, Andrew Johnson, president van 1865 tot 1869, was de eerste president die officiële interviews deed met de pers. Tegen de tijd dat Stephen Grover Cleveland president werd in 1885, had de drukpers een enorme groei doorgemaakt. Inmiddels waren er 1,216 dailies, kranten die iedere dag gedrukt werden,
25 Kirk Bailey, “What is the Role of the White House Press Secretary?” Dummies
http://www.dummies.com/education/politics-government/what-is-the-role-of-the-white-house-press-secretary/
(geraadpleegd op 13 juni 2017).
26 Mark J. Rozell, The Press and the Bush Presidency, (Westport, Connecticut USA: Praeger, 1996) 148. 27 Kirk Bailey, “What is the Role of the White House Press Secretary?”
28 Ibidem. 29 Ibidem.
30 W. Dale Nelson, Who Speaks for the President?: The White House Press Secretary from Cleveland to
Clinton, (Synracuse University Press, 1998) 3.
31 W. Dale Nelson, Who Speaks for the President? 3. 32 Ibidem, 4.
tegenover 37 dailies in 1776.33 Daarnaast onderging het onderwijs dat journalisten genoten een transformatie. In 1886, werd geopperd een bachelor in journalistiek toe te voegen aan universitaire curriculum om studenten voor te bereiden op een carrière in journalistiek.34 Naast deze ontwikkelingen op journalistiek gebied ontstond er in 1896, tegen het einde van Clevelands laatste presidentiele termijn, een White House press corps. Dit waren journalisten die bezoekers van de president interviewden en op die manier nieuws over het Witte Huis hadden dat werd gepubliceerd in de drukpers.35 Een press secretary was tot die tijd nog niet nodig.
Het ontstaan van de White House press corps had tot gevolg dat er een noodzaak voor de president ontstond om nieuws vanuit het Witte Huis enigszins te nuanceren. George Bruce Cortelyou had kwalificaties voor wat vandaag de dag press secretary zou heten, alleen bestond deze functie destijds nog niet. Derhalve werd hij in 1897 onder president William McKinley confidential stenographer en na drie maanden gepromoveerd tot executive clerk en uiteindelijke tot de president’s secretary die de pers namens de president te woord stond. Cortelyou had meetings met journalisten en gaf zelfgeschreven press releases uit, en sprak daarnaast dagelijks met journalisten. Hij stond dicht bij de president die hem vertrouwde, en was in staat adequaat en discreet om te gaan met de pers. Cortelyou kan om deze redenen gezien worden als de eigenlijke eerste press secretary36.
McKinley’s opvolgers Theodore Roosevelt, 1901-1909 en William Howard Taft, 1909-1913, hadden andere relaties met de pers. Roosevelt was erg toegankelijk, stond open voor persvragen en installeerde een press room in het Witte Huis, terwijl Taft journalisten hekelde. Onder Roosevelt werd Cortelyou ondersteund door William Loeb en samen gaven zij daily briefings. Taft koos Fred Carpenter als zijn secretary maar het was Archie Butt die dienst deed als tussenpersoon tussen de pers en de president. Taft gaf van tijd tot tijd nieuws conferenties, maar de pers was ontevreden over de weinige informatie die hierin werd vrijgegeven. Taft stopte echter met het geven van nieuws briefings en in plaats hiervan hield hij sporadisch een meeting met individuele of kleine groepen journalisten. Alle presidenten hadden een verbod op het direct quoten van presidentiele uitspraken37.
Joseph Tumulty, secretary onder president Woodrow Wilson van 1913-1921, voorzag de blauwdruk voor de huidige White House press briefings. Tijdens de daily news
33 W. Dale Nelson, Who Speaks for the President? 7. 34 Ibidem, 8.
35 Ibidem, 11. 36 Ibidem,12-16. 37 Ibidem, 1-23.
conferences met de pers werd hij aangesproken als Mr. Secretary, maar na afloop werd hij aangesproken als ‘Joe’ en hij sprak journalisten op zijn beurt aan op de voornaam.38 Deze bijeenkomsten waren meetings, en werden nog geen briefings genoemd. Wilsons opvolger Warren Gamaliel Harding, president van 1921-1923, onderhield zelf het contact met de pers door twee wekelijkse nieuws conferenties in het Witte Huis te houden waarbij journalisten te horen kregen wat er speelde in het cabinet.39 Calvin Coolidge, opvolger van Harding en president van 1923-1929, hield op zijn beurt ongeveer zeven press conferences per maand.40 Tijdens zijn administratie enterde de definitie White House spokesman het politieke spectrum. Omdat het nog steeds verboden was de president direct te quoten, werden presidentiele statements via de White House spokesman naar buiten gebracht voor direct gebruik.41 Wie deze spokesman daadwerkelijk was bleef echter onduidelijk. Het was in feite een manier voor de president om statements te communiceren zonder dat hij daar daadwerkelijk op kon worden afgerekend in een directe quotatie. Tijdens de Coolidge administratie was Herbert Hoover, die later zelf president werd, secretary of commerce. In deze functie ontwikkelde hij zich tot een “master of publicity” en “handyman of the administration.”42
Gezien zijn status als master of publicity is het niet verwonderlijk dat het Herbert Hoover was die in 1929 de eerste president was die een minister benoemde die zich uitsluitend met de pers bezig hield.43 Ondanks dat de titel press secretary nog niet officieel bestond was het George Akerson die zich uitsluitend met de pers bezig hield en de leiding had over de presidentiele agenda.44 George Akerson kan om die redenen worden gezien als de eerste officiële press secretary. Hoover ging verder dan zijn voorgangers in het stabiliseren en verduidelijken van de relatie tussen de pers en de president. Hoover richtte drie verschillende vormen van presidentieel nieuws op; een geschreven statement of gesproken aankondiging kon direct worden gequote als de president deze als dusdanig autoriseerde, een andere categorie van gesproken statements konden indirect worden gequote en toegeschreven worden aan officiële bronnen, en ten slotte werd er achtergrond informatie vrijgegeven om journalisten geïnformeerd te houden over gouvernementele zaken.45 De relatie tussen de pers en de president verschilde per president.
1.2 Marlin Fitzwater, press secretary tijdens de Bush administratie
38 W. Dale Nelson, Who Speaks for the President? 32. 39 Ibidem, 41. 40 Ibidem, 42. 41 Ibidem, 42-43. 42 Ibidem, 44. 43 Ibidem, 45. 44 Ibidem, 47. 45 Ibidem, 48.
Een goede press secretary moet een reflectie zijn van de president vond Marlin Fitzwater press secretary in de George H.W. Bush administratie.46 Fitzwater, geboren op 24 november 1942 had, voordat hij in 1985 press secretary van destijds vice-president George H.W. Bush onder Ronald Reagan werd, 20 jaar werkervaring in de Amerikaanse regering door banen in de U.S. Department of Transportation, de Environmental Protection Agency en de Department of Treasury.47 Toen Larry Speakes, press secretary van Ronald Reagan zijn ontslag indiende in januari 1987, volgde Fitzwater hem op als acting press secretary van Ronald Reagan. Nadat Bush gekozen werd tot president bood hij Fitzwater de functie van press secretary aan. Fitzwater werd daardoor één van de weinige press secretaries in de geschiedenis die onder twee verschillende presidenten heeft gediend48.
Marlin Fitzwater had inmiddels vier jaar gefunctioneerd als press secretary toen hij onder president Bush de functie opnieuw bekleedde. De relatie tussen Bush en Fitzwater was stabiel en vriendschappelijk en Bush vertrouwde hem.49 Tom Griscom, voormalig communications director onder Ronald Reagan verklaart in de New York Times dat Fitzwater iemand is die zowel George Bush als de media goed kent.50 Door Fitzwater aan te stellen als press secretary werd “continuity in the best sense” gerepresenteerd aldus Bush.51
Na zijn aanstelling als press secretary schreef Fitzwater een persstrategie voor Bush. Door de lange relatie tussen Bush en Fitzwater kende Fitzwater Bush’s sterke en zwakke punten met betrekking tot de pers.52 Met deze kennis stelde Fitzwater een persstrategie op waarin maximale beschikbaarheid aan de pers centraal stond en waarin Bush’s voorkeuren en sterke punten het best naar voren kwamen.53 Ten eerste werd de goede relatie die Bush met journalisten had opgebouwd tijdens zijn vicepresidentschap door het hebben van één op één gesprekken met journalisten, op advies van Fitzwater, onderdeel van deze persstrategie.54 De gedachte achter deze persstrategie tijdens Bush’s vicepresidentschap was dat hij de goede relaties met journalisten in zijn voordeel kon laten werken als hij eenmaal zelf president werd.55 Dit bleek echter een misvatting, want hoewel journalisten niet onaardig over Bush 46 W. Dale Nelson, Who Speaks for the President? 244.
47 Steven V. Roberts, “MAN IN THE NEWS: MAX MARLIN FITZWATER; The Face is Familiar Max Marlin Fitzwater” The New York Times, 28 november 1988. http://www.nytimes.com/1988/11/29/us/man-in-the-news-max-marlin-fitzwater-the-face-is-familiar-max-marlin-fitzwater.html (geraadpleegd op 14 juni 2017). 48 W. Dale Nelson, Who Speaks for the President? 232-237.
49 Steven V. Roberts, “MAN IN THE NEWS: MAX MARLIN FITZWATER.”
George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, (New York: Alfred A. Knopf, 1998) 32. 50 Steven V. Roberts, “MAN IN THE NEWS: MAX MARLIN FITZWATER.”
51 Ibidem.
52 Mark J. Rozell, The Press and the Bush Presidency, (Westport, Connecticut USA: Praeger, 1996) 148. 53 Mark J. Rozell, The Press and the Bush Presidency, 148.
54 Ibidem, 148-149.
schreven, bleven zij ten alle tijden zeer kritisch.56 Ten tweede adviseerde Fitzwater dat Bush dagelijks informele gesprekken met journalisten zou hebben in de White House briefing room in plaats van de White House East Room press conferences die Reagan gaf.57 Dit had als voordeel dat ten eerste de communicatie tussen de president en journalisten effectiever was, dat zou ten goede komen aan de feedback die Bush zou ontvangen. Ten tweede zou dit Bush’s begrip van processen en beleid aantonen. Ten derde zou het Bush stilistisch gezien distantiëren van zijn voorganger Reagan.58 De persoonlijke relatie tussen Fitzwater en Bush is de basis geweest voor de persstrategie die Fitzwater voor Bush opstelde.
Na lang samen te hebben gewerkt met Bush, was Fitzwater zich bewust van het feit dat Bush vaak neigde tot geheimhouding over presidentiele zaken.59 Om zijn werk goed uit te voeren was het volgens Fitzwater echter noodzakelijk dat hij op de hoogte was van vrijwel alle presidentiele zaken omdat elke stap van de regering uiteindelijk zou moeten worden uitgelegd aan het volk.60 Gebaseerd op het vertrouwen dat Bush in Fitzwater had, stond Bush het toe dat Fitzwater ten alle tijden toegang had tot hem en daarnaast aanwezig mocht zijn bij vergaderingen, waaronder die van de National Security Council.61 Bush en Scowcroft beredeneerden dat Fitzwater op de hoogte moest zijn van wat er gebeurde, maar dat hij tegelijkertijd in staat moest zijn vragen van journalisten te weigeren waarbij eventueel te gevoelige informatie zou worden vrijgegeven.62 Dat Fitzwater zich bewust was van de snelheid waarmee nieuws inmiddels verspreid werd en de gevoeligheid van de informatie waarover hij beschikte werd duidelijk tijdens de daily press briefings. Tijdens deze briefings informeerden journalisten naar het plan van Bush nadat de deadline, waarvoor het Iraakse leger Koeweit moest verlaten, zou verstrijken. Fitzwater beantwoordt deze vraag door te zeggen;
I think that the sensitivity of this situation is such that we will not speculate on any courses of action or any motives or any thinking that would belie or forecast a date and time for action. And I just have to be very careful here today not tot do that.63 Journalisten wilden echter duidelijkheid over de acties en vragen Fitzwater;
56 Ibidem, 149. 57 Ibidem, 149. 58 Ibidem, 149.
59 Marlin Fitzwater Call the Briefing! 217. 60 Ibidem, 217.
61 Ibidem, 217.
62 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 32-33.
63 Daily Press Briefing by Marlin Fitzwater 16 januari 1991, Daily Press Briefings Jan. 13-22, 1991 [OA 5172] (Texas: Bush Presidential Library 2017) 2.
aren’t we correct in assuming from everything you’ve said so far this morning that the President really has decided on some kind of a post-deadline interval without specifying how long that interval is?64
Waarop Fitzwater concludeert: “I just can’t go beyond the words that I’ve used […] I just have to leave it to you to sort out at this time.”65 Het spanningsveld tussen de president en de pers wordt hier duidelijk genuanceerd door de press secretary Marlin Fitzwater, die optreedt als vertegenwoordiger van de president.
De relatie tussen de pers en de president is altijd een gespannen relatie geweest. Ondanks dat de functie van press secretary pas voor het eerst officieel werd bekleed door George Akerson in 1929 onder president Herbert Hoover, zijn er in de administraties van voorgaande presidenten personen geweest die de president hielpen met zijn relatie met de pers. Daarnaast is de manier waarop presidenten communiceerden met de burgers onderhevig geweest aan politieke en voornamelijk technologische ontwikkelingen. Zoals gebleken, hebben verschillende presidenten verschillenden houdingen aangenomen ten aanzien van de pers, en het is daarom dat elke president, de pers op een andere manier in het politieke spectrum plaatst. De press briefings die vandaag de dag worden gehouden door de press secretary ontstonden tijdens het presidentschap van William McKinley wiens administratie als eerste press briefings op reguliere basis hield.66 Press secretary Marlin Fitzwater in de Bush administratie heeft een belangrijke rol gespeeld in de communicatiestrategie van Bush.
64 Daily Press Briefing by Marlin Fitzwater 16 januari 1991, Daily Press Briefings Jan. 13-22, 1991, 2. 65 Ibidem, 2.
66 James, A. Jacobs, “The President, The Press and Proximity: The Creation of the White House Press Center”
The White House Historical Association, https://www.whitehousehistory.org/the-president-the-press-and-proximity (geraadpleegd op 29 mei 2017).
Hoofdstuk 2: Ontwikkelingen in communicatietechnologieën
“We gonna go on air June 1, and we gonna stay on until the end of the world. When that time comes, we’ll cover it, play ‘Nearer, My God, to Thee,’ and sign off.”67 –Ted Turner,
oprichter van CNN, 1980.
De ontwikkelingen in de communicatietechnologieën hebben het functioneren van het Witte Huis beïnvloed. Door ontwikkelingen op technologisch gebied kreeg de pers een effectievere vormgeving. Door deze ontwikkelingen kon de pers niet alleen nieuws verspreiden via kranten, maar later ook via de TV en het internet. Hierdoor kreeg het verspreiden van nieuws een steeds hogere snelheid. De ontwikkelingen op het gebied van communicatietechnologie zijn onderzocht door Kenneth Osgood in zijn boek Total Cold War: Eisenhower’s Secret Propaganda Battle at Home and Abroad waarin hij stelt dat de revolutie op het gebied van communicatie de internationale politiek heeft getransformeerd.68 Daarnaast geeft W. Dale Nelson, in het boek, Who Speaks for the President?: The White House Press Secretary from Cleveland to Clinton, een overzicht van de presidenten en de technologische ontwikkelingen waarmee zij te maken kregen. De 24hour news-cycle was de belangrijkste communicatie technologische ontwikkeling tijdens Bush’s presidentschap. Door met de kennis uit de historiografie de memoires van George Bush en Brent Scowcroft te analyseren wordt er inzicht gegeven in hoeverre de 24hour news-cycle het functioneren van de Bush administratie beïnvloedde.
2.1 Ontwikkelingen in communicatietechnologie en het Witte Huis
Door ontwikkelingen in communicatietechnologieën werd de press secretary een belangrijk onderdeel van de presidentiele administratie. Ontwikkelingen in communicatietechnologieën volgenden elkaar vanaf het einde van de negentiende eeuw in snel tempo op. De telegram, telefoon, massa-circulaire periodieken, radio, film, televisie, email, het internet en andere geassocieerde technologieën vormen de keten van ontstane communicatietechnieken.69 De opkomst van modernere en snellere communicatietechnieken testten de relatie tussen de president en de pers. De ontwikkelingen op het gebied van communicatietechnologieën beïnvloedden de manier waarop presidentieel nieuws werd gecommuniceerd. De manier waarop dit gebeurde hing af van de presidentiele relatie met de
67 Mitchell Fink en Lauren Rubin, “Turners Lost Love, CNN, Has Doomsday Coverage in the Can”, Daily
News Archives, 1 November 2001, http://www.nydailynews.com/archives/gossip/turner-lost-love-cnn-doomsday-coverage-article-1.928897 (geraadpleegd op 18 Mei 2017).
68 Kenneth Osgood, Total Cold War, 15. 69 Ibidem,15.
pers en het soort nieuws dat het Amerikaanse volk zou ontvangen. Presidenten hebben de pers altijd te woord gestaan, echter verschilde het gebruik van press conferences per president. Waar president Hoover de radio sporadisch inzette als communicatiemiddel, gebruikte president F.D. Roosevelt, die de effectiviteit van radio inzag, dit medium zo vaak mogelijk.70
De komst van de televisie vormde een mijlpaal in het vormen en tot stand komen van de communicatiestrategieën van presidenten die opereerden in een samenleving waarin de televisie een steeds prominentere rol in nam. Presidenten werden gedwongen dit medium op te nemen in de communicatiestrategie. Het was president Dwight Eisenhower die in 1955 voor het eerst toestemming gaf om zijn press conferences op te laten nemen en uit te laten zenden op TV in beeld en geluid.71 Zijn opvolger, John F. Kennedy was de eerste president die vanaf 1961 live news conferences gaf, waarbij ook internationale pers aanwezig was.72 Met de opkomst van de televisie werd ‘de pers’ nu benoemd als ‘de media’ en de gedrukte nieuwsuitlatingen, zoals kranten, haalden nieuws steeds vaker uit nieuwsanalyses in plaats vanuit wat de regering als nieuws communiceerde. Dit was nodig omdat journalisten opereerden in een steeds complexer wordende samenleving waarin een analytische aanpak nodig was om betekenis te geven aan de complexiteiten van die samenleving. In plaats van passieve observanten werden journalisten daardoor actieve participanten73.
Door de technologische ontwikkeling verloren presidenten de grip op de te communiceren presidentiele informatie. Actieve participatie van journalisten in het politieke spectrum liet zich kenmerken door eigen onderzoeken naar presidentiele informatie en het analyseren van de presidentiele informatie.74 Hierdoor werd de president in een positie gebracht waarin hij niet langer alleen bepaalde welke informatie werd gecommuniceerd naar de burgers. Deze ontwikkeling beïnvloedde de communicatiestrategie van presidenten fundamenteel. In de toekomst moesten zij rekening houden met de rol van de pers in het politieke spectrum.
Volgens Kenneth Osgood veranderde en vormde deze ontwikkeling de manier waarop mensen reageerden op de wereld om hen heen en hoe zij deze waarnamen. Daarnaast veranderde dit volgens hem de relatie tussen het individu en de staat vanaf de jaren 1950. Een belangrijk gevolg hiervan is dat deze revolutie in communicatietechnieken internationale
70 W. Dale Nelson, Who Speaks for the President? 76. 71 James, A. Jacobs, “The President, The Press and Proximity. 72 W. Dale Nelson, Who Speaks for the President? 131. 73 Ibidem, 216.
politiek transformeerde. Niet langer werd diplomatiek en politiek bedreven achter gesloten deuren, maar werd de individu bloot gesteld aan diplomatieke ontwikkelingen die voorheen geheim of privé bleven. Door deze ontwikkelingen ontdekten experts op het gebied van buitenlandsbeleid in de 20ste eeuw dat de publieke opinie, in binnen- en buitenland, een belangrijk, dan wel het belangrijkste, onderdeel van diplomatie, en een bron voor het bereiken van diplomatieke doelen werd. Deze aandacht voor de publieke opinie liet zich in de jaren 1950 kenmerken als de psychologische dimensie van internationale betrekkingen en kan ten tijde van de Bush administratie worden aangeduid met de term public diplomacy waarin de media wordt inzet om de publieke opinie te mobiliseren75.
De ontwikkeling van propaganda en de rol van de media die Osgood beschrijft komt niet alleen tot uiting in de Koude Oorlog en de strategie van Eisenhower maar is ook van toepassing op de communicatiestrategie van George H.W. Bush tijdens zijn presidentschap en met name tijdens de eerste Golfoorlog van 1990-1991. Daar komt bij dat Bush te maken kreeg met een nog niet genoemde technologische communicatieontwikkeling, namelijk de 24hour news-cycle van CNN. Dit betekende dat CNN nationaal en internationaal nieuws 24 uur per dag, zeven dagen per week uitzond. Hierdoor steeg de snelheid waarmee nieuws werd ontvangen door het Amerikaanse publiek. Tijdens de Eerste Golfoorlog was de 24hour news-cycle de voornaamste nieuwsbron. Deze ontwikkeling was significant voor de gekozen communicatiestrategie van de Bush administratie. Door de constante beschikbaarheid van live nieuws, werd de berichtgeving beïnvloed. CNN bepaalde het tempo en Washington moest zien bij te blijven. Niet langer werden nieuws bulletins bewerkt en geherdefinieerd, maar was de kijker onderdeel van het nieuws dat direct beschikbaar was.76 Deze ontwikkeling beïnvloedde de communicatiestrategie van Bush fundamenteel.
2.2 Communicatiestrategie Bush administratie
Met de ontwikkelingen op communicatief en technologisch gebied moesten presidenten rekening houden tijdens het maken van de communicatiestrategie. Deze ontwikkelingen beïnvloedden de communicatiestrategie en daarmee de invulling van de presidentiele administratie. Bush werd president in een tijd waarin de 24hour news-cycle een belangrijke vorm van nieuws uitzenden werd. Met deze vorm van media moest hij rekening houden in zijn communicatiestrategie. De relatie tussen de pers en de president laat zich kenmerken als symbiotisch. De president heeft de pers nodig om zijn boodschap te
75 Kenneth Osgood, Total Cold War, 15-16.
76 Chris Cramer, “Why The World is Watching CNN” CNN 25, 2005,
communiceren en de pers heeft de president nodig om nieuws te rapporteren. Elke president kon zijn administratie naar eigen inzicht inrichten.
De communicatiestrategie van de Bush administratie streefde naar meer toegankelijkheid, meer informatie en minder beeldmanipulatie.77 Hierdoor probeerde Bush zich te distantiëren van zijn voorganger Reagan, die weinig persconferenties gaf, en wiens conferenties vaak vooropgezet waren, als zogenoemde stagecraft.78 De 24hour news-cycle waarin nieuws constant beschikbaar is, en de open en toegankelijke communicatiestrategie waarin Bush zich maximaal beschikbaar zou stellen voor de pers zouden elkaar goed kunnen complementeren. Bush kon de 24hour news-cycle inzetten om zijn communicatiestrategie over te brengen.
Het aantal press conferences gegeven door Reagan en Bush illustreert hoe Bush zijn communicatiestrategie invulde. Na een vergelijking tussen het aantal press conferences gegeven door Reagan en Bush blijkt dat Reagan in 1981, zijn eerste jaar als president, zes press conferences gaf, terwijl Bush in zijn eerste jaar in 1989, 31 press conferences gaf.79 Ondanks deze ogenschijnlijke openheid naar de pers liet Bush het na om zijn politieke agenda te presenteren en zijn visie te tonen, net als het gebrek aan begrip van drastische veranderingen in de nieuwsindustrie gedurende zijn vier jaar als president, stelt Lori Cox Han.80 Dit resulteerde volgens haar in een communicatiestrategie waarin substantie boven stijl werd geprefereerd.81
De communicatiestrategie waarin openheid en toegankelijkheid centraal stond werd getest tijdens verscheidene internationale crises waarmee Bush te maken kreeg tijdens zijn presidentschap. De invasie in Panama, Operation Just Cause in 1989 vormde de eerste internationale crisis waarin zou blijken hoe Bush invulling zou geven aan zijn communicatiestrategie. Tijdens deze operatie werd er door de Department of Defense een National Media Pool opgezet.82 Een media pool bestond uit een gelimiteerd aantal journalisten van verschillende nieuwsmedia die toegang kregen tot het conflictgebied om het verloop te rapporteren. Pool reporting kan worden gezien als het voorbeeld voor de invulling van de communicatiestrategie van Bush. Namelijk, door pool reporting toe te passen, laat de president zien dat er daadwerkelijk journalisten toegang hebben tot het conflictgebied om zo
77 Lori Cox Han, A Presidency Upstaged,14. 78 Ibidem, 15.
79 Presidential News Conferences: Hoover-Trump, The American Presidency Project
http://www.presidency.ucsb.edu/news_conferences.php?year=1989&Submit=DISPLAY (geraadpleegd op 30 mei 2017).
80 Lori Cox Han, A Presidency Upstaged 14. 81 Ibidem, 15.
het Amerikaanse volk van nieuws te kunnen voorzien. Op deze manier doet de president niet af aan de vrijheid van pers. Tegelijkertijd staat deze pool volledig onder controle van de regering, en wordt er door het Pentagon bepaald wie wel en niet in de pool terecht komen.83 Daar bovenop komt het feit dat de journalisten die deel uitmaakten van deze pools, ondergeschikt waren aan de militaire operatie in het conflictgebied en daardoor maar gelimiteerd toegang kregen tot militairen en het daadwerkelijke conflictgebied.84 Het zogenoemde pool reporting werd ook de standaard manier van verslaggeving tijdens de Eerste Golfoorlog. Hierop zal later uitgebreid worden terug gekomen.
Hoofdstuk 3: Geopolitieke Context
83 Lori Cox Han, A Presidency Upstaged, 75. 84 John R. MacArthur, Second Front, 8.
“We’re doing something decent, and we’re doing something good; and Vietnam will soon be behind us.” 85 – George Bush, 26 Februari 1991.
Beslissingen worden gemotiveerd en beïnvloed door ontwikkelingen in de geschiedenis. Om de communicatiestrategie van Bush te begrijpen moet gekeken worden naar de historische gebeurtenissen en politieke situaties die van invloed waren op Bush’s presidentschap. De Vietnam Oorlog en de Koude Oorlog vormen hierin de belangrijkste onderwerpen. De Vietnam Oorlog bracht het Vietnam Syndroom voort. John R. MacArthur in Second Front: Censorship and Propaganda in the Gulf War, en Andrew Hoskins in Televising the War: From Vietnam To Iraq, benadrukken dat de Vietnam Oorlog het uitgangspunt vormde voor de communicatiestrategie van de Bush administratie tijdens de Eerste Golfoorlog. In zijn memoires beschrijven Bush en Scowcroft hoe de internationale betrekkingen werden beïnvloed door het einde van de Koude Oorlog. Om te onderzoeken in hoeverre de geopolitieke context waartegen de Eerste Golfoorlog zich afspeelde van invloed was op de communicatiestrategie van Bush, wordt geanalyseerd in hoeverre de oorlog in Vietnam de communicatiestrategie van Bush beïnvloede en hoe het einde van de Koude Oorlog en de samenwerking tussen de VS en de SU van invloed waren op de communicatiestrategie van Bush. Om dit in kaart te brengen wordt de memoires van Bush en Scowcroft naast artikelen uit het archief van de New York Times gelegd.
3.1 Het Vietnam Syndroom
Het Vietnam Syndroom was van invloed op de beslissingen die werden genomen omtrent de Amerikaanse inmenging in het conflict tussen Irak en Koeweit. Na afloop van de Vietnam Oorlog overheerste het gevoel dat de VS onderdeel was geweest van een verloren strijd die onnodig bleek. Uit dit gedachtegoed is het Vietnam Syndroom ontstaan dat zich laat kenmerken als het geloof dat de VS zich nooit meer zonder duidelijke reden, doel, overweldigende militaire kracht, winnende strategie en voornamelijk nooit zonder de steun van het Congres en het Amerikaanse volk, mengt in een oorlog.86
In zijn memoires beschrijft Bush dat door Vietnam er een tegenstrijdig gevoel van cynisme en achterdocht heerste in de pers.87 De pers leek er van overtuigd dat ambtenaren 85 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 484.
86 Marvin Kalb, “It’s Called the Vietnam Syndrome, and it’s Back.” Brookings, 22 Januari 2013,
https://www.brookings.edu/blog/up-front/2013/01/22/its-called-the-vietnam-syndrome-and-its-back/
(geraadpleegd op 23 mei 2017).
onethisch waren en niet in staat de waarheid te vertellen, wat resulteerde in het feit dat elk gerucht uitgezocht werd, ongeacht of deze waar bleek of niet.88 Onder deze omstandigheden achtte Bush het van uiterst belang dat zijn administratie moest bestaan uit mensen met de hoogst mogelijke standaard op professioneel en persoonlijk gebied waarmee vertrouwen werd uitgestraald.89
Daarnaast was de Vietnam Oorlog van invloed op het nemen van beslissingen omtrent de bevrijding van Koeweit.
I’ve told the American people, this will not be another Vietnam. And I repeat this here tonight. Our troops will have the best possible support in the entire world, and they will not be asked to fight with one hand tied behind their back.90
Door een vergelijking te maken tussen de Vietnam Oorlog en de crisis in de Perzische Golf, trachtte Bush de pijnlijke herinneringen aan de Vietnam Oorlog te verzachten en het Amerikaanse volk te verzekeren dat de VS het conflict in de Perzische Golf onder controle had.91 Naast de bevrijding van Koeweit schuilde er echter nog een ander objectief in dit statement van Bush, namelijk het herstel van de VS als militaire grootmacht in internationale betrekkingen.92 Om dit te bewerkstelligen moest de slechte herinnering aan Vietnam worden gezuiverd.93 Volgens Bush moest het conflict in de Perzische Golf resoluut worden beëindigd in plaats van een slordig einde zoals dat in Vietnam gebeurde, omdat de geloofwaardigheid van de VS daarmee op het spel kwam te staan.94 De Vietnam Oorlog is een onderdeel van de historische context waartegen de Eerste Golfoorlog zich afspeelt en er moet gekeken worden naar in hoeverre de manier van verslaggeving in Vietnam heeft bijgedragen aan de te bepalen communicatiestrategie voorafgaand aan en tijdens de Eerste Golfoorlog.
Verslaggeving tijdens de Vietnam Oorlog is een van de culturele kaders waartegen de Eerste Golfoorlog zich afspeelt. Deze verslaggeving werd voornamelijk gedaan door militaire fotografen die de oorlog vanuit het Amerikaanse militair perspectief fotografeerden. Doordat deze fotografen meegingen op missie, was censuur op de naar buiten gebrachte foto’s minimaal en kreeg het Amerikaanse volk de ongecensureerde beelden van dodelijke slachtoffers te zien. Onder sommige historici wordt beargumenteerd dat deze manier van verslaggeving publieke steun voor de oorlog in Vietnam deed bekoelen waardoor
88 Ibidem, 17. 89 Ibidem, 17.
90 Statement by the President, 16 januari 1991, Daily Press Briefings Jan. 13-22, 1991 [OA 5172] (Texas: Bush Presidential Library 2017) 2.
91 Andrew Hoskins, Televising War, 35. 92 Ibidem, 35.
93 Ibidem, 35.
Amerikanen ontgoocheld en gedemoraliseerd raakten.95 Op die manier heeft verslaggeving bijgedragen aan het Amerikaanse verlies van de Vietnam Oorlog.96 Ondanks dat dit argument betwist wordt door critici die beargumenteren dat de ontgoocheling van het Amerikaanse volk slechts één oorzaak was die bij heeft gedragen aan het verlies van de oorlog, benadrukte de Vietnam Oorlog het belang van publieke steun vanuit de VS voor internationaal Amerikaans optreden.97
Pete Williams, press secretary van Dick Cheney, en Ron Wildermuth, hoofd public relations van Norman Schwarzkopf stelden de regels op waaraan de pers zich moest houden tijdens de Eerste Golfoorlog. Hierin lieten zij zich leiden door het argument dat onbelemmerde journalisten de missie in Vietnam hebben helpen mislukken door met ongecensureerde verslagen en foto’s de kracht uit de missie te halen.98 Om deze reden zouden journalisten niet kunnen worden vertrouwd in het conflict in de Perzische Golf.99
John R. MacArthur beargumenteerd in zijn boek Second Front: Censorship and Propaganda in the Gulf War, dat de pers inderdaad een belangrijke rol had tijdens de Vietnam Oorlog, maar dat het altijd de legers zijn die een oorlog winnen of verliezen en dat het de politici zijn die een oorlog starten of beëindigen.100 De pers heeft nog nooit een oorlog kunnen voorkomen en heeft nooit de regering kunnen forceren een oorlog te stoppen.101 Feitelijk klopt deze beredenering van MacArthur, echter zijn de beslissingen om een oorlog te starten of te beëindigen het resultaat van een gekozen strategie dat het product is van de historische context waarin het conflict zich af speelt. Het argument van MacArthur is in dat opzicht te simplistisch beredeneerd. Feitelijk heeft de pers, als een op zichzelf staand instituut, niet de daadwerkelijke bevoegdheid om een oorlog te starten of te stoppen, echter heeft deze wel de mogelijkheid om de te varen koers te beïnvloeden en daarmee indirect de gang van zaken in oorlogstijd te veranderen. MacArthur beargumenteert vervolgens dat tijdens de Eerste Golfoorlog de pers in dienst stond van de regering en het de pers daardoor ontbrak aan een kritische analyse of reflectie van het naar buiten te brengen nieuws.102
MacArthur is stellig in zijn beredenering over de rol van de pers tijdens de Eerste Golfoorlog. Waar echter rekening mee moet worden gehouden is het feit dat er voor het eerst
95 Ronald, H. Spector, “The Vietnam War and the Media” Enciclopaedia BrittanicaI
https://www.britannica.com/topic/The-Vietnam-War-and-the-media-2051426 (geraadpleegd op 24 mei 2017). 96 Ronald, H. Spector, “The Vietnam War and the Media.”
97 Ibidem.
98 John R. MacArthur, Second Front,113. 99 Ibidem, 113.
100 Ibidem, 113. 101 Ibidem, 113. 102 Ibidem, 113-14.
in de geschiedenis veelvuldig gebruik werd gemaakt van de 24hour news-cycle. Dit nieuwe fenomeen was niet alleen nieuw voor de president, maar ook voor de journalistiek. Wat er op dat moment gebeurde in de Perzische Golf was direct te zien en te horen op de TV. Dit werd gezien als nieuwswaardig. Daarnaast stond het begrip ‘live’ voor waarheid, het was immers direct te zien op TV. Waar echter geen rekening mee werd gehouden was dat er maar een gedeelte van wat zich ontvouwde in de Perzische Golf live werd uitgezonden.
Doordat de herinneringen aan de oorlog in Vietnam veelal pijnlijk waren, probeerde de Bush administratie deze ongedaan te maken in toekomstige conflicten. Het is daarom dat de oorlog in Vietnam van significante waarde is geweest voor de communicatiestrategie van de Bush administratie voorafgaand aan en tijdens de Eerste Golfoorlog.
3.2 De Koude Oorlog
De invasie van Irak in Koeweit laat zich kenmerken als het eerste post-Koude Oorlog conflict waarin de Verenigde Staten zich mengde. Het einde van de Koude Oorlog is daarom onderdeel van de culturele en geopolitieke achtergrond waartegen de Eerste Golfoorlog zich afspeelde. Tijdens de crisis in de Perzische Golf zou moeten blijken in hoeverre de VS en de Sovjet Unie konden samenwerken binnen internationale betrekkingen die niet langer bepaald werden door de verdeling tussen de twee grootmachten. President Bush was optimistisch over de post-Koude Oorlog situatie waarin de relaties met de SU en China waren verbeterd.103 Dit gaf de VS de mogelijkheid om een coalitie te vormen waarmee internationale eenheid kon worden gevormd om Irak te opponeren.104 Deze oorlog bepaalde de blauwdruk voor de nieuwe wereld orde in een post-Koude Oorlog tijdperk. In de navolging van de val van de Berlijnse Muur werd binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS begrepen dat de komende generatie oorlogen niet dezelfde proporties zouden aannemen als die van de Tweede Wereldoorlog.105 Oorlogen zouden juist kleine, bloedige conflicten worden, die onder een VN mandaat met bijbehorende coalitie zouden worden afgehandeld.106 Deze manier van oorlog voeren was van toepassing op de Eerste Golfoorlog. Ondanks dat de VS zich als leider in dit conflict opstelt, kan de rol van de SU niet onderschat worden. Daarom moet gekeken worden naar in hoeverre de Koude Oorlog de relatie tussen de VS en de SU heeft beïnvloed in de samenwerking tijdens de crisis in de Perzische Golf.
103 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 303. 104 Ibidem, 303.
105 Joseph Wilson, The Politics of Truth: Inside the Lies that Led to War and Betrayed My Wife’s CIA Identity (New York: Carrol&Graf Publishers, 2004) 178.
Om de samenwerking tussen de VS en de SU ten behoeve van de bevrijding van Koeweit te verklaren is het van belang te erkennen dat de SU en Irak voorafgaand aan de Eerste Golfoorlog verbonden waren op het gebied van wapen leveringen. De relatie tussen de SU en Irak dient daarom kort aangestipt te worden. De relatie tussen de SU en Irak dateert van 1958, wanneer de Iraakse regering onder de macht van Groot-Brittannië uit kwam en vervolgens toenadering tot de SU zocht.107 De band tussen Moskou en Bagdad was niet gebaseerd op gedeelde ideologische waarden maar op gemeenschappelijke belangen. Irak ontving wapens en technische hulp voor het opbouwen van de olie industrie en daartegenover kreeg de SU toegang tot de Arabische wereld en Iraakse olie. Ondanks deze verhoudingen is er nooit sprake geweest van een vriendschappelijke relatie tussen de twee landen.108 De Sovjets hadden een hechte relatie met de Irakezen die gebaseerd was op de positie van de SU als belangrijkste wapenleverancier van de Iraakse strijdkrachten.109 De SU was al lange tijd de voornaamste politieke en militaire sponsor van Irak door Saddam Hoessein te voorzien van Scud rakketten, luchtverdediging systemen, tanks en andere militaire apparatuur. De Iraakse krijgsmacht was hierdoor uitgerust met Sovjetartillerie. Daarnaast had Moskou bijna tweehonderd militaire adviseurs en een paar duizend civiele technici in Irak eind jaren 1980 begin 1990.110 Hierdoor had de Iraakse regering vaker en beter contact met de Sovjet delegatie dan met iedere andere buitenlandse delegatie in Irak.111
De invloed van de SU in de regio werd vooralsnog bewerkstelligd door client states als Irak, maar met het aantreden van Mikhail Gorbachev als leider van de SU in 1985 veranderde deze strategie en zocht de SU mogelijkheden om betrekkingen met pro-westerse landen als Iran aan te halen.112 Gorbachev matigde de Communistische ideologie zowel binnen als buiten de SU. Als gevolg hiervan stopte de ongelimiteerde wapenlevering aan landen als Syrië en werden er diplomatieke banden aangehaald met pro-westerse staten als Egypte en Saudi-Arabië. Ten aanzien van Israël stelde Gorbachev zich soepeler op dan zijn voorgangers en daarnaast werd de verslaggeving vanuit, en over, het Midden-Oosten
107 ProQuest database Historical Newspapers, The New York Times (1923-current file) Elaine, Sciolino, “Soviet-Iraqi Ties: Long and strained.” Special to The New York Times, New York Times 09 sept 1990. 108 ProQuest database Historical Newspapers, The New York Times (1923-current file) Elaine, Sciolino, “Soviet-Iraqi Ties: Long and strained.”
109 Joseph Wilson, The Politics of Truth, 91.
110 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 304. 111 Joseph Wilson, The Politics of Truth, 91.
112 ProQuest database Historical Newspapers, The New York Times (1923-current file) Elaine, Sciolino, “Soviet-Iraqi Ties: Long and strained.”
Hans Schippers, “Rusland en het Midden-Oosten: Continuïteit en Verandering”, Internationale Spectator, Juni 2000, Nr. 6. 312.
objectiever. Ondanks deze ontwikkelingen bleef de houding van Gorbachev tegenover de invasie van Irak in Koeweit gematigd113.
3.3 De samenwerking tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie
Met de val van de Berlijnse Muur werd de grens tussen oost en west letterlijk doorbroken waardoor oost en west Duitsland weer herenigd werden. Om die reden symboliseert deze gebeurtenis het einde van de Koude Oorlog. Met het definitieve uiteenvallen van de Sovjet Unie in december 1991 was de Koude Oorlog officieel ten einde. De inval van Irak in Koeweit in 1990 viel daardoor in een tijd waarin de spanningen tussen ‘het Oosten’ en ‘het Westen’ terugliepen. Hierin moest blijken in hoeverre de VS en de SU samen konden werken omtrent de bevrijding van Koeweit. Beter gezegd, in hoeverre de VS de SU bereid kon krijgen steun te bieden voor de bevrijding van Koeweit. Gelet op de relatie tussen de SU en Irak en de context waarin de internationale betrekkingen gekenmerkt werden door een nieuw post-Koude Oorlog tijdperk, werd dit een uitdaging voor de internationale gemeenschap en in het bijzonder de VN, die na een lange periode van impasse door toedoen van de SU, zijn rol als internationale vredesbewaarder zou kunnen aannemen en versterken.
Voor de VS was de hulp van de SU belangrijk omdat, ten eerste, de SU het vetorecht in de VN Veiligheidsraad had en dit zou kunnen inzetten om resoluties met betrekking tot de bevrijding van Koeweit tegen te houden. Ten tweede kon de SU bijdragen aan het totaal isoleren van Irak.114 Lawrence Eagleburger, Deputy Secretary of State benadrukt de context van de crisis als
the first test of the postwar system. As the bipolar world is relaxed, it permits this, giving people more flexibility because they are not worried about the involvement of the superpowers…Saddam Hussein now has greater flexibility because the Soviets are tangled up in domestic issues. If he succeeds, others may try the same thing.115
Eagleburger benadrukt hiermee dat de Iraakse agressie moet worden veroordeeld om te voorkomen dat het gebruik van agressie kan leiden tot het annexeren van verschillende delen in het Midden-Oosten. Onrust in het Midden-Oosten was een bedreiging voor de nationale veiligheid van de VS.116 Wat de VS echter wilden bewerkstelligen, Koeweit bevrijden, stond haaks op de belangen en relaties de die Sovjets hadden met en in Irak. De goede relatie tussen George Bush en Mikhail Gorbachev, leider van de SU, en de relatie tussen James ‘Jim’ Baker, White House Chief of Staff, en Eduard Shevardnadze, minister van Buitenlandse
113 Hans Schippers, “Rusland en het Midden-Oosten: Continuïteit en Verandering”, 311-316. 114 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 304.
115 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 323.
116 National Security Directive 26: US Policy Toward the Persian Gulf, 2 October 1989. Federation of
