Hoofdstuk 4: CNN vestigt zich in het journalistieke en politieke spectrum
4.3 Het CNN-Effect
De invloed van de 24hour news-cycle tijdens de Eerste Golfoorlog rijkte verder dan enkel de continue live uitzending die de wereld via CNN bereikten. Ten eerste beïnvloedde de 24hour news-cycle het Amerikaanse buitenlands beleid en diplomatie. Onder deze ontwikkeling wordt het ‘CNN-Effect’ verstaan.136 Ten tweede had de rechtstreeksheid van de live uitzendingen van CNN tijdens de Eerste Golfoorlog een effect op het vermogen om te reflecteren op het uit te zenden beeldmateriaal. Door de snelheid waarmee het nieuws werd uitgezonden hadden journalisten nauwelijks de kans om bronnen te verifiëren, waardoor de capaciteit om de journalistieke taak te volbrengen waarin kritisch reflecteren en objectieve
131 James Blackwell, “Operation Desert Storm-CNN Live News Coverage-Part 3” YouTube.
https://www.youtube.com/watch?v=1DFuV13Z4IQ (geraadpleegd op 23 Mei 2017). 132 Andrew Hoskins, Televising War, 32.
133 “Operation Desert Strom-CNN Live News Coverage-Part 3” ” YouTube. https://www.youtube.com/watch?
v=1DFuV13Z4IQ (geraadpleegd op 23 Mei 2017). 134 Andrew Hoskins, Televising War, 32.
135 Wolf Blitzer, “Operation Desert Storm-CNN Live News Coverage-Part 1” YouTube. Andrew Hoskins, Televising War, 33.
verslaggeving centraal staat, ondergeschikt werd aan het live-zijn.137 Via de continue uitzending was CNN in staat om de gebeurtenissen tijdens de Eerste Golfoorlog vorm te geven.138 Door de rechtstreeksheid enterde de televisie de productie van de evenementen waarvan het verslag deed. Op die manier is de TV als medium niet alleen een manier om berichten over te brengen maar dringt het daadwerkelijk de constitutie van de samenleving binnen.139 De rechtstreeksheid van de beelden beïnvloedde de publieke opinie, die na het zien van deze live beelden een directe reactie vroeg van de overheidsdiensten waardoor buitenlands beleid en diplomatie keer op keer opnieuw worden vorm gegeven.140
Steven Livingston professor op het gebied van media en publieke en internationale relaties aan de George Washington Universiteit, heeft extensief onderzoek gedaan naar het CNN-Effect en internationale betrekkingen. Zijn expertises liggen op het gebied van media en politieke processen, de rol van technologie in buitenlands beleid en militaire operaties en media en terrorisme.141 Om deze redenen wordt zijn uitleg van het CNN-Effect in literatuur over dit onderwerp gebruikt als standaard. In zijn research paper “Clarifying the CNN Effect: An Examination of media Effects According to Type of Military Intervention” beschrijft Steven Livingston, dat het CNN-Effect op drie verschillende manieren kan functioneren en geïnterpreteerd kan worden. Het kan volgens hem werken als een katalysator, als belemmering en als agenda setting agency.142 Een korte uitleg van deze effecten is gewenst om in kaart te brengen hoe het CNN-Effect invloed heeft gehad op de communicatiestrategie van George Bush.
Het CNN-Effect kan ten eerste functioneren als katalysator. Dit houdt in dat de continue berichtgeving over de Eerste Golfoorlog op CNN, een continue verklaring eiste van overheidsinstelling voor wat men zag op TV. Hierdoor werden beleidsmakers gedwongen een positie omtrent de gebeurtenissen in te nemen zonder dat zij tijd hadden om daarop te reflecteren. Er was geen tijd om genoeg informatie te verzamelen of te wachten op verslagen van ambassades om een weloverwogen positie in te nemen.143 De informatie die normaliter verzameld werd door inlichtingendiensten moest op snelheid de strijd aangaan met CNN. Inlichtingendiensten moesten daarnaast bereid zijn om het gebruikte bewijs te kunnen
137 Andrew Hoskins, Televising War, 46. 138 Ibidem, 46.
139 Ibidem, 46.
140 Warren P. Strobel, “The CNN Effect” American Journalism Review, mei 1996.
http://ajrarchive.org/article.asp?id=3572 (geraadpleegd op 24 mei 2017).
141 Steven Livingston, “Areas of Expertise” The George Washington University, https://smpa.gwu.edu/steven- livingston (geraadpleegd op 13 juni 2017).
142 Steven Livingston, “Clarifying the CNN Effect”, 2. 143 Steven Livingston, “Clarifying the CNN Effect”, 3.
verdedigen tegenover wat de Amerikaanse burger op TV zag.144 Daarentegen kan het CNN- Effect ook een toevoeging zijn in het politieke spectrum. De directe overdracht van diplomatieke signalen via media kan worden gebruikt door de VS om direct in te spelen op beleidsverschuivingen van zowel bondgenoten als tegenstanders.145
Ter illustratie van dit punt dienen de press briefing van Dick Cheney en Colin Powell, waarin door journalisten werd gevraagd naar de bombardementen en de precisie van deze bombardementen in de buurt van Bagdad waarop Dick Cheney antwoorde:
The best reporting I’ve seen on what transpired in Baghdad was on CNN. What appeared based upon the comments that were coming in from the CNN crew in the hotel in Baghdad was that the operation was successful in striking targets with a high degree of precision, at least that’s the reporting according to CNN.146
Door de live-uitzending van CNN waren journalisten op de hoogte van de bombardementen. Hierdoor doet het lijken alsof Cheney niet meer informatie had dan dat de journalisten hadden. Wat moet worden overwogen is in hoeverre Cheney, mocht hij meer informatie tot zijn beschikking hebben, deze zou willen delen met de journalisten. Dit voorbeeld illustreert echter de werking van het CNN-Effect als katalysator. De snelheid van uitzenden vroeg om een directe verklaring van de overheidsfunctionarissen.
Ten tweede kan het CNN-Effect functioneren als een belemmering voor het bereiken van de gewenste politieke doelen. Deze interpretatie van het CNN-Effect valt uiteen in twee categorieën, een emotionele belemmering, of een belemmering van de veiligheid van de operatie. De emotionele belemmering kan ontstaan doordat live-uitzendingen ongecensureerd beeldmateriaal via de TV verspreiden. Vietnam had uitgewezen in hoeverre dit kan leiden tot het demoraliseren van de bevolking en het verslechten van de publieke opinie omtrent steun voor een conflict. Livingston stelde dat de media in staat zijn om publieke en politieke support voor een operatie te ondermijnen. Daarnaast kan het CNN-effect een bedreiging vormen voor de operationele veiligheid in een conflictgebied. Sommige operaties zijn erg gevoelig voor blootstelling aan de media terwijl operationele veiligheid in een conflictgebied essentieel is. In het geval van CNN en de Eerste Golfoorlog waarin live uitzenden centraal stond, kon dit de veiligheid van de operatie hinderen. In het proces van verslaggeving over een operatie kunnen nieuwsorganisaties informatie onthullen dat leidt tot onnodige doden en gewonden147.
144 Ibidem, 3. 145 Ibidem, 4.
146 Dick Cheney “Gulf War –Desert Storm 1991” 17 januari 1991. Youtube. https://www.youtube.com/watch? v=C7mToJKA2KE (geraadpleegd op 27 juni 2017).
Ter illustratie van dit tweede punt waarin de invloed van het CNN-Effect wordt verduidelijkt dient het incident waarin militaire correspondent Wolf Blitzer van CNN, geheime informatie vrijgeeft op live TV. Wolf Blitzer legt in een video van CNN, waarop hij terugblikt op zijn carrière bij CNN, uit hoe hij onderdeel werd van het CNN-Effect. Tijdens de start van de aanval op Irak was Blitzer in het Pentagon om verslag te doen van de luchtaanvallen van de VS op Irak. De Irakezen reageerden op deze luchtaanvallen door scud raketten te lanceren op doelen in Saudi-Arabië, waar de Amerikaanse troepen waren gestationeerd, en op Israël. Vervolgens checkt Wolf Blitzer of dit klopt en waar deze raketten zijn geland en welke doelen ze hebben geraakt. Hij krijgt informatie over de precieze locatie in Israël en doet hier vervolgens verslag van op live-TV. Naar zijn zeggen brak toen de hel los want waar hij geen rekening mee had gehouden was dat de live uitzendingen van CNN ook werden bekeken door de Irakezen, die op deze manier geïnformeerd werden over de landingslocatie van de raketten. Op deze manier bracht het CNN-Effect de veiligheid van de operatie in gevaar148.
Ten derde kan het CNN-Effect dienen als agenda setting agency. Deze interpretatie van het CNN-Effect suggereert dat het buitenlandsbeleid van de VS een reflectie is van het nieuws.149 De prioriteiten van de politieke agenda worden bijgesteld naar aanleiding van het nieuws op de TV. De televisie bepaalt wat de crisis is. Wordt het uitgezonden, dan is het een crisis, wordt het niet uitgezonden dan is het niet zo belangrijk en kan het de politieke agenda ontglippen. Als beleidsprioriteiten liëren met de berichtgeving in de media kunnen de eerder genoemde gevolgen van het CNN-Effect, als katalysator en belemmering, optreden. Beslissingen kunnen te snel gemaakt worden, waardoor de grip op de gevolgen wordt verloren150.
Het CNN-Effect als agenda setting agency heeft de meest vergaande gevolgen voor nationale en internationale betrekkingen, echter is het ook problematisch. Aan deze invulling van het CNN-Effect wordt soms grotere waarde gehecht, dan het effect in de praktijk daadwerkelijk is.151 Livingston baseert dit oordeel op drie redenen. Ten eerste ondersteunt empirisch bewijs deze functie van het CNN-Effect niet. Het merendeel van de humanitaire operaties worden uitgevoerd zonder media aandacht.152 Livingston komt tot deze conclusie na een analyse van de Amerikaanse humanitaire operatie in Somalië in 1992 en na een analyse
148 Wolf Blitzer, “Wolf Blitzer Reflects on Covering the Gulf War” CNN Youtube,
https://www.youtube.com/watch?v=nwOselI6D7k, (geraadpleegd op 13 juni 2017). 149 Steven Livingston, “Clarifying the CNN Effect”, 6.
150 Ibidem, 6-7.
151 Steven Livingston, “Clarifying the CNN Effect”, 7-9. 152 Ibidem, 7.
van media verslaggeving omtrent de dertien ernstigste rampen waarin de VS zich hebben gemoeid van januari 1995 tot half mei 1996.153 De operatie in Somalië, waarbij voedselhulp werd gebracht, was al gestart voordat de pers hier verslag van deed. De dertien ernstigste rampen waarin de VS zich zowel militair als non militaire moeide waren allemaal onderdeel van de politieke agenda van de VS, echter was verslaggeving over deze crises onevenredig.154 Zodra de VS zich met militaire middelen mengt in een crisis neigt verslaggeving over de crisis uit te bereiden.155
De tweede reden waarom het CNN-Effect als agenda setting agency problematisch is hangt samen met de geopolitieke context waarin crises zich afspelen.156 Tijdens ernstige en bloedige crises weegt het maken van beslissingen die van strategisch belang zijn, maar die bloedige en ernstige humanitaire consequenties met zich mee brengen, op tegen de negatieve media aandacht.157 Een voorbeeld hiervan is de reactie van de VS op de Koerdische vluchtelingen crisis bij de Iraakse grens in de lente van 1991 als gevolg van de Eerste Golfoorlog. Koerden vluchtten naar Turkije voor het geweld van Saddam’s leger dat Koerdische minderheden aanviel. De situatie tussen de Turken en de Koerden was op dat moment echter zo fragiel dat de Koerden moesten terugkeren naar het noorden van Irak waar de vluchtelingen zich onder Amerikaans beleid opnieuw moesten vestigen. De VS besloot dat de stabiliteit in bondgenoot Turkije, belangrijker was dan de negatieve beelden die in de media zouden verschijnen over de gruwelijkheden van Saddam’s leger tegenover de Koerden.158 Met dit voorbeeld wordt verduidelijkt dat de politieke agenda van de VS lang niet altijd bepaald wordt door de media. Wat echter benoemd moet worden is dat deze functie van het CNN-Effect niet aan de orde was tijdens de Eerste Golfoorlog. Vanuit het Vietnam Syndroom beredeneerd wilde Bush in de Eerste Golfoorlog namelijk juist voorkomen dat er negatieve media aandacht zou ontstaan. Pas na het succesvolle verloop van de Eerste Golfoorlog kon het CNN-Effect deze functie krijgen.
Ten derde is het CNN-Effect als agenda setting agency problematisch omdat de media niet voldoende legitimiteit verschaft voor een bepaald te voeren beleid. Het gebruik van geweld is onderhevig aan strikte voorwaarden en bijvoorbeeld toegestaan als het duidelijk is dat Amerikaanse belangen in gevaar zijn, daarnaast moet het Congres goedkeuring geven, moet er voldoende financiering beschikbaar zijn en moeten er tenslotte
153 Ibidem, 9. 154 Ibidem, 9. 155 Ibidem, 9. 156 Ibidem, 9. 157 Ibidem, 9-10. 158 Ibidem, 10.
afgebakende data voor het gebruik van geweld zijn opgesteld.159 Deze eisen werden echter pas opgesteld in de Presidential Desicion Directive 25 in mei 1994, en waren tijdens de Eerste Golfoorlog nog niet van kracht.160 Livingston gaat niet in op het feit dat deze voorwaarden nog niet van kracht waren tijdens de Eerste Golfoorlog. Wat benoemd moet worden is doordat deze voorwaarden nog niet van kracht waren in 1991, Bush tijdens de Eerste Golfoorlog de media makkelijker kon gebruiken voor het verkrijgen van steun voor het gebruiken van geweld. Hij kon daardoor daadwerkelijk legitimiteit voor militair ingrijpen ontlenen aan beelden die in de media verschenen.
Hoewel Livingston het CNN-Effect in afgebakende categorieën schikt, lopen deze in de praktijk in elkaar over. Het CNN-Effect was tijdens Operation Desert Shield en Desert Storm onderdeel van het culturele en politieke spectrum omdat de invloed van de 24hour news cycle en het CNN-Effect, zoals aangetoond, verder rijkte dan alleen het bereiken van het Amerikaanse publiek. Om deze reden beïnvloedde de 24hour news cycle van CNN de communicatiestrategie van de Bush administratie die CNN beschouwde als een belangrijke actor in de crisis in de Perzische Golf.